Dagsbrún - 04.09.1915, Blaðsíða 1

fremjið ekki
RANGINDI
] DAGSBRU N
ÞOLIÐ EKKI
RANGINDI
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÍTGEFANDI: NOIÍKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG
. RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
9. tbl.
Reykjavík, Laugardaginn 4. September 1915.
I. árg.
Lækkun
á tollum.
G. Björnson flytur í efri deild
frumvarp um að lækka um helm-
ing kafFi og sykurtollinn (kaffi- og
kaffibætistollurinn eru nú 30 au.
á kg., og sykurtollurinn 15 au. á
kg.). Ennfremur flytur sami þingm.
frv. um að afnema kornvörutollinn.
Frumvörp þessi fara í rétta átt,
sn eru þó eigi nógu róttæk. Væri
kaffi- og sykurtollurinn afnuminn
nlveg, þá gæti orðið að því tölu-
verður léttir fyrir þurrabúðarmenn.
Eftir síðustu skýrslum er kaffi-
neyslan hér á landi 12 pd. á mann,
-®n sykurneyslan 50 pd. Eftir því
nemur kaffi- og sykurtollurinn
-33 kr. og 30 au. að meðaltali á
iivert sex manna heimili á land-
’nu. En nú vita allir, að þurra-
búðarmenn drekka tvo bolla af
kaffi, fyrir hvern bolla, sem hinir
drekka, og nemur tollur þessi eftir
því liðl. 44 kr. á hvert 6 manna
þurrabúðarheimili, og það þó gert
sé ráð fyrir, að fullur helmingur
landsmanna lifl í þurrabúð, sem
þó sennilega er of hátt.
Það hefir verið sagt að kaffi og
sykur væri óþarfi, sem því væri
rétt að tolla. En þetta er mis-
skilningur. Að sönnu væri mjftg
eeskilegt að drukkið væri minna
af kaffinu en gert er, en ráðið til
þess að koma á þeirri venju, er
ækki toilur. Eins og ástandið er
uú, þá er kaffið beinlínis nauð-
syDjavara, sumpart af því að mat-
reiðsla stendur yflrleitt á lágu stigi
hér á íslandi, en þó einkum af
því, að menn eru alment svo illa
'&fnum búnir, að menn eru neyddir
«1 þess að drekka kaft'i (og mola
með). Kaffi- og sykurtollurinn er
því að mestu leyti tollur á fátækt
landsmanna.
Algengt er að heyra menn segja,
að það þurfi að finna tekjur i
skarðið, sem verði í landssjóð
þegar tollar þessir verði afnumdir,
áður en þetta sé gert. En þessu
viljum við jafnaðarmenn harðlega
neita. Fyrst verður að afnema
ranglátu tollana, og svo að finna
réttlátari tekjugrein fyrir landssjóð,
því meðan ranglátu tollarnir
haldast, verður ekki gerð gangskör
að því að afla landssjóði réttlátari
tekna. Að afnema alla tolla og
skatta, sem hvíla á aiþýðunni,
verður fyrsta verk okkar jafnaðar-
manna á þingi.
yið viljuin verðhækkunarskatt,
og við viljum að landssjóður eigi
sjálfur arðberandi fyrirtæki.
Alþing-i.
Þingmenn Rvíkur hafa borið í
félagi fram frumvarp um ófriðar-
skatt, en það var felt að lokinni
fyrstu umræðu. Ennfremur bar
hr. Sveinn Björnsson einn fram
frumvarp um dýrtíðarhjálp úr
landssjóði, handa heimilisframfær-
endum, sem minna hefðu í tekjur
en 2000 kr., en þingmaðurinn tók
frv. þetta aftur, áður en það kom
til umræðu, þess skal því eigi
frekar getið hér. Um frumvarpið
um ófriðarskattinn, sem felt var,
er það að segja, að það kom
nokkuð seint, ekki af því að ekki
væri nægur tími til þess að sam-
þykkja það á þessu þingi, heldur
af því, að megnið af þeim vörum,
er tolla átti, mundi hafa verið
fluttar út, áður en frv. gat orðið
að lögum. í öðru lagi var frum-
varpið þannig úr garði gert, að
bændur hlutu, eins og það var,
að vera á móti því (þeir eru sem
sé engu síður hræddir við sína
kjósendur en þingmenn Rvíkur).
Því vitanlega náði ekki nokkurri
átt, að þessi skattur ætti að vera
jafn mikill samtals af öllum land-
búnaðarafurðum eins og af öllum
sjávarafurðum, þegar gætt er að
því, að sjávarafurðir eru fluttar
út fyrir margfalt meiri upphæð en
landsafurðir. (Þessu til skýringar
þetta: Árið 1912 var fluttur út
saltfiskur fyrir liðlega 9 milljónir
og síld fyrir liðlega l8/* milljón,
en kjöt og smjör samtals að eins
fyrir 1 millj. 425 þús. og ull fyrir
1 millj. 339 þús.) Tollinn átti að
leggja þannig á, að allur auka-
gröði (vegna stríðsins) á útfluttum
íslenzkum afurðum væri tollaður
hlutfallslega jafnt, eftir því hvað
varan hefði stigið.
Það er því tvent hér að að
flnna, við þingmenn Rvíkur; fyrst
að þeir komu of seint með skatt-
inn, í öðru lagi, að þeir bjuggu
hann ekki þannig út, að bændur
gætu strax gengið að honum. Þá
þarf því ekki að furða á því, sem
sagt er um það, livers vegna þeir
hafl ílutt frumvarp þetta.
En þetta, sem sagt var um
þingmenn Rvíkur, er engin af-
sökun fyrir þá, sem feldu frv. frá
frekari umræðum. Því þó það kæmi
of seint til þess að koma að full-
um notum, þá kom það ekki of
seint til þess að verða að lögum,
og við umræðurnar hefði mátt
breyta því í frumvarpinu, sem ó-
réttlátt var, og óaðgengilegt fyrir
bændurna. Það var að eins fyrir-
sláttur, þar sem nokkrir af þing-
mönnum sögðust vera á móti því,
af því það kæmi of seint á þing-
tímanum. Einn þingmaður gekk
svo langt að hann sagði að
það veitti jafnvei ekki af auka-
þingi til þess að ræða frv. En
finst þeim háttv. þingmanni ekki
síi aðferð lík þeirri, er Zakarías í
Nesi viðhafði.
Zakarías átti byssu, og skaut
oft með henni fugla. Einn hríðar-
dag þegar hann kom niður í
nesið, hafði selur skriðið á land
þar. Hvað gerði Zakarías? Fór
hann heim og sótti byssuna ?
Nei, ónei; hann lagði af stað inn
í kaupstað, og pantaði kanónu hjá
faklornum.
Kanónan kom vorið eftir, en
selurinn — ja, af honum er sagan
ekki lengri.
^ » ■------
Mór.
Mótekja er svo mikil í Dan-
mörku að árlega eru grafin upp
svo þúsundum smálesta skiftir af
þessum eldivið. Eru vélar hafðar
til þess að elta móinn, til þess
að gera hann fastari og jafnari
og betri að brenna. Eru vélar þessar
til af mörgum stærðum, og eru
þær minstu reknar með hestafli
(kosta 6 til 7 hundruð kr.) Ásgeir
Torfason efnafræðingur ritaði hér
um árið ítarlega grein um mó-
tekju, og móvélar, í „Eimreiðina",
en ekki hefir fréttst að enn væri
farið að nota vélar við mótekju
nokkurnstaðar hér á landi, og er
það eitt af mörgum dæmum upp
á það hvernig frumkvœði einstak-
lingsins, þó marglofað sé, ekki
megnar að koma skipulagi á
framleiðsluna, né láta ekkert ó-
notað.
í vor skoraði landbúuaðarráð-
herrann danski á móíðnaðareig-
endur í Danmörku að auka mó-
tekjuna eins og þeir gætu, og
hefir það líka verið gert, ekki
minst vegna þess að mór hefir
stigið mikið í verði.
Hefði bæjarstjórn Rvíkur haft
nokkra fyrirhyggju hefði hún látið
taka upp fleiri hundruð smálestir
af mó, og það getað orðið stór-
gróði fyrir bæjarfélagið í heild
sinni, sökum hins afarháa verðs
á kolum.
Elektrou, blað islenskra simamauna,
3. tbl.: Ritsímatæki Wheatstone s, (eftir
Frb. Aðalsteinsson). íslenskir loft-
skeytamenn (ristj.). Útbreiðsla simanna
og margt annað lesvert.
Eimreiðin. Pétur Zóphóníasson:
Þrjátíu ára stríð I. 0. G. T. á íslandi.
Jakob Gunnlögsson; Milliliðir. Ritsjá
eftir Sigurð Guðm. magister og fl. ís-
lensk hringsjá (Sig. Nordal o. fl.).
Dagsbr. vantar 1. og 2. hefti
Kaupfélög1.
(Frh.) ----
Helztu vandkvæðin.
Almenning hefir tiltakanlega
vantað skilning á samvinnufélags-
málum, og hefir það orðið félags-
skap þessum til stórhnekkis.
Eitt af því sem stendur kaup-
félögunum mjög fyrir þrifum, er
vöntun á reksturfó, en það stafar
aftur að miklu leyti af rangri
verzlunaraðferð. Fyrirkomulagið er
sem sé víðast það, að félagsmeð-
limir taka út vörur í skuld við
félagið, en borga ekki upp nema
einu sinni til tvisvar á ári (og oft
ekki nema til málamynda). Af
þessu leiðir að félagið þarf marg-
falt meira reksturfé en ella, og
gerir það vörurnar dýrari. Aldrei
fer það svo að ekki tapist eitthvað
af þvi, sem út er lánað, og gerir
einnig það vöruna dýrari. Þá leiðir
og það af veltufé-vöntuninni, að
kaupfólögin eru að staðaldri háð
afardýrum milliliðum, og allra sízt
verður það til þess að gera vör-
urnar ódýrari.
Peningaborgnn.
Til þess að kaupfélög geti komið
að fullum notum þarf sölufyrir-
komulag þeirra að vera þannig, að
eigi sé lánað eyrisvirði, heldur sé
alt peningaborgun. Með því móti
einu getur kaupfélagsverzlun komið
að fullum notum.
Veltufé.
Þegar öll verzlun félagsins er
þannig, að hönd selji hendi, þarf
því mikið minna veltufé, af því
félagið þá getur velt sama pen-
ingnum mikið oftar.
Hvar á að fá veltuféð ? Ja, hvar
skyldi eiga að fá það nema í bönk-
unum. í Danmörku er það fé talið
ágætlega trygt, sem lánað er sam-
vinnufélögum, þar, sem hver með-
limur ábyrgist íyrir alla.
Kaupfélag í Rvík.
Það mætti stofna kaupfélag hér
með því að nokkrir menn kæmu
málinu af stað, létu ganga lista
um borgina, er menn gætu skrifað
sig á fyrir fimm eða tíu króna
hlutum. Líklegast yrðu þó undir-
tektirnar betri ef alþýðufélög hér
yrðu samtaka í því að hrinda
máli þessu af stað. Væri þá rétt
að hvert félag kysi einn eða tvo
fulltrúa í framkvæmdarnefnd fyrir
félagsskap þennan. Verkamanna-
félagið eitt gæti líka vel komið
þessu af stað, en betra væri þó
fyrir kaupfélagsskapinn að hann
þegar frá byrjun yrði sem almenn-
astur.
Mun meir um þetta bráðlega.