Dagsbrún - 04.09.1915, Blaðsíða 2

34
DAGSBRÚN
Verðhækkun kaupmanna
í Ágúst 1914
eftir Jónas Jónsson frá Hriflu.
Tekið úr „Timar. kaupfél.“
með leyfi höfundarins.
(Frh.) ----
Árið 1912 voru flutt til lands-
ins matvæli, munaðarvörur og kol
fyrir 7 milj. kr. Mánaðarforði
handa landinu öllu kostar þá um
600,000 kr. Og ef reiknað er að
lagður hafi verið á þennan mán-
aðarforða 25 °/t herskattur, þá
nemur þetta 150,000 kr. Það
mundi áreiðanlega hafa þótt saga
til næsta bæjar, ef landsstjórnin
hefði lagt jafnháan beinan skatt á
þjóðina, eingöngu til að verða við
óskum einnar fámennrar stéttar.
Það þarf vonandi ekki að eyða
neinum getum að því, að þessi
verðhækkunaráætlun hhjtur að
vexa of lág, bæði þegar litið er á
þau dæmi, sem hér eru tilfærð á
undan, og það sem hverjum meðal
minnugum manni má vera kunn-
ugt um úr sínu kauptúni. Það
getur meira að segja vei verið,
að þessi eina stórverzlun, sem var
birg til árs, hafi grætt meira á
verðhækkuninni en 150,000 kr.
Þegar minst var á þessa gífur-
legu verðhækkun við kaupmenn,
og þeir beðnir að skýra frá, af
hverju hún stafaði, þá varð mörg-
um ógreitt um svarið. Þeir vissu
vel, að ekki var til neins að
halda fram þeirri kenningu, að
að þeim hefðu orðið fyrirliggjandi
vörur svona mikið dýrari en venja
var tii. Sumir reyndu að sannfæra
menn um, að þeir þyrftu með
þessu að safna í vara- eða trygg-
ingarsjóð móti komandi óhöþpum.
Þeir viðurkendu þá fúslega, að
með verðhækkuninni legðu þeir
óvæntan skatt á þjóðina. En af-
sökunin var þá fólgin í því, að
þessi skattur væri bæði réttlátur
og nauðsynlegur. Aðrir verzlunar-
menn voru hreinskilnari. Þeir
sögðu, blátt áfram, að þeir bæðu
engan að kaupa. Ef verðið væri
ósanngjarnt, þá vissu þó allir að
hverju þeir gengju. Þetta er, með
öðrum orðum, að lifa samkvæmt
þeirri kenningu: að máttur sé
réttur. Það sem einhver maður
geti hriísað og haldið, verði jafn-
skjótt hans heilög og réttmæt
eign. Nú er að líta á þessar tvær
afsakanir og sjá, hversu haldgóðar
þær reynast.
Varasjóðskenningin byggist á
því, að á styrjaldartímum sé verð
á öllum varningi talsvert breyti-
legt. Einn kaupmaður fái í dag
mjög ódýrar vörur, en svo breyt-
ist eitthvert atriði viðvíkjandi sigl-
ingum, t. d. að útflutningsbanni
sé létt af þeirri vöru í einhverju
nálægu landi, og að svo geti farið
að keppinautur áðurnefnds kaup-
manns nái þessum varningi með
miklu minna verði og geti siðan
selt hann drjúgum ódýrari. Þetta
neyði þann, sem á eldri og dýrari
vöruna, til að seija hana undir
sannvirði.
Að vísu skal því ekki neitað,
að slík atvik geti komið fyrir, og
mun jafnvel eitthvað sviplíkt hafa
átt sér stað, síðastliðið haust. En
að það réttlæti herskattinn, frá
siðferðislegu sjónarmíði, verður
ekki séð.
Menn verða að gæta þess, að
hver einasti gætinn viðskifta-
maður reynir að mynda sér
tryggingarsjóð, smátt og smátt,
með því að spara örlítið brot af
ársarðinum, eins og hann gerist
venjulega, og safna þannig forða í
einhverri mynd. Þessi varasjóður
er ekki og á ekki að vera fenginn
með einu heljartaki, sízt ofan í
vasa náungans. Einmitt þegar sem
bezt gengur og árgæzka er mest,
er fylst ástæða til að draga saman
forða til hörðu áranna og til að
standast óvænt og ófyrirsjáanleg
óhöpp á komandi tímum. Þetta
atriði er mönnum svo ijóst af
starfi kaupfélaganna, að óþarfi er
að fara um það mörgum orðum.
Einungis má benda á, að þar sem
kaupmenn leggja á, að minsta
kosti, eins hátt milliliðsgjald og
kaupfélög, þá ætti þeim einmitt
að vera sérlega hægt um vik með
þvílíkan útbúnað móti óhöppum.
Venjuleg álagning ætti að vera
nægileg trygging, hvað sem að
höndum ber. Og þetta hafa kaup-
félögin sannað ótvíræðlega. Vara-
sjóður þeirra hefir reynst nægi-
legur til að standast samkepni
við kaupmenn, þrátt fyrir verð-
breytingar á markaðinum, án þess
að grípa til sérstakra harðæris-
skatta, eins og nefna má þessa
verðhækkun. (Framh.)
Steinolía fyrir innkaupsverð.
Fiskifélag íslands hefir með að-
stoð landsstjórnarinnar pantað
3500 föt af steinolíu, og er búist
við að norska seglskipið „Aquila“,
sem á að flytja olíuna, muni
koma hingað til landsins síðast í
þessum mánuði. Þeir, sem vilja
fá af þessari olíu, verða að panta
hana fyrir 15. September, á skrif-
stofu Fiksifélagsins í Lækjargötu,
sem er opin virka daga frá 11—3.
Steinolían er af sömu tegund
og sú er kom með Hermóð i
fyrra (Prima White, frá Texas).
Steinolían kostar 34 krónur fatið,
og á að borgast á skrifstofu Fiski-
félagsins þegar skipið er komið.
Þeir sem ekki geta keypt heilt
fat, ættu að siá sér saman um
það.
Hver sem vill getur fengið af
þessari olíu.
Kornvörukaup,
Sem betur fer eru þingmenn
okkar Rvíkinga, sem báðir eiga
sæti í velferðarnefndinni, búuir að
skifta algerlega um stefnu hvað
kornkaupunum viðvíkur. Það er
óíiið að áJcveða að Jcaiqm lcorn-
vörur frá Ameríku, en ákveðið
er að géyma þær, hver veit hvað
lengi. En þetta er ekkert vit, það
á að selja þær hérf (eins og Her-
móðsvörurnar) og kaupa svo
meira korn og aðrar nauðsynja-
vörur. — Landið á 600 þús. kr.
í banka í Ameríku, á 2 °/o rentu,
það er sjálfsagt að kaupa fyrir
alla þá peninga og velta þeim oft.
Rökkurdraumar
hugsjóna minna.
Eftir jafnaðarmann.
(Frh.) ----
Þriðji draumurinn er fyrir mig
bar, skeði í biðstofu hjá lækni.
Þar var staddur fjöldi manns;
flestir báru þeir á andlitum sér
vott um sorg og sjúkdóma.
Læknirinn, sem ekkert var
annað en mentun, þekking og
kærleikur, var ekki lengi að sjá
hvað að sjúklingunum gekk, hann
þurfti ekki annað en að spyrja:
Hvað er að þér? Skrifa reseptið
og segja: Það kostar 2 krónur.
— — Út með þig!--------Svo —
hver er sá næsti?
Þetta verður að ganga, svo að
allir fái eitthvað.
Nú var viðtalstíminn útrunninn
og sjúklingarnir farnir.
Ég varð svo undrandi af skarp-
skygni læknisins, að ég spurði
hann hvort hann virkilega héldi
að öllum batnaði af þessum með-
ulum er hann útvegaði sjúkling-
unum.
Læknirinn rak upp stór augu
og spurði: Hverjar heldurðu að
framtíðartekjurnar mínar yrðu, ef
svo væri? Nei góði, við læknarnir
verðum fyrst að gæta okkar eigin
hagsmuna áður en við getum
nokkuð ábyrgst um heilsu sjúk-
linganna. Yið sláum auðvitað
nokkuð slöku við þegar efnin eru
þrotin.
Hvernig er nú þessi hugsun
þegar um heilsu og líf manna er
að ræða ? (Frh.)
D. K.
Vinnuvísindi.
Reynslan hefir sýnt erlendis, að
verkakaup hefir stigið mjög mikið
í þeim atvinnugreinum er hafa
fært þau sér í nyt, án þess að
lengdur hafi verið vinnutíminn,
eða vinnan gerð erfiðari. Yerka-
menn, sem hafa unnið í þessum
umgetnu atvinnugreinum, hafa því
stórgrætt á þeim. Hitt er annað
mál, að vinnukaupendur hafa
grætt enn þá meira, en svo er
um hverja einustu slíka framför,
að það eru einstakir menn sem
aðallega græða á þeim, en ekki
almenningur. Og svoleiðis verður
það nú þangað til jafnaðarstefnan
kemst á, þá fyrst verður það al-
menningur, þ. e. sjálft þjóðfélagið,
sem græðir á framförunum, en
ekki einstakir menn.
í bráðina er aðalatriðið í þessu
máli fyrir alþýðumanni þetta:
Vinnuvísindin geta hjálpað okkur
til þess að fá hœrra kaup, þess
vegna, erum við með vinnuvís-
indum, af því við erum með öliu
sem getur bætt kjör okkar.
Símamenn.
Þegar síðasta tbl. var alsett
kom fregn um það, að símamenn
hótuðu að gera verkfall ef þeir
fengju ekki 30 °/0 launahækkun^
Það varð því að eins þrengt inn t
blaðið þeirri stuttu frétt, sem það
flutti. Ekki varð þó neitt af verk-
falli í þetta sinn, því samkomulag
varð við ráðherra, að hann legði
frumvarp um launahækkun fyrir
þingið. Er trúlegt að frumvarp>
þetta, sem nær til allra lágt laun-
aðra starfsmanna landsins, gangr
fram, enda gera símamenn verk-
fall að öðrum kosti.
Það hefir lengi verið svo hér á
landi, að nær ómögulegt hefir
verið fyrir lágt launaða starfsmenrr
landsins að fá bætt kjör sín, ei*
þeir, sem hafa verið hálaunaðir,.
hafa haft það í hendi sér að fá.
viðbót.
Engum lifandi manni dettur x
hug að símamenn, né aðrir lágt,
launaðir starfsmenn landsins, hefðu
fengið launauppbót nú, hefðu eigi
símamenn hótað verkfalli. — Þeir
eiga því þakkir skilið fyrir að hafa.
sýnt verkamönnum að leiðin tii
kauphækkunar heitir:
góður félagsskapur
og
hart mót hörðu.
Danir og stríðið.
i.
Eru likindi til þess að Danir
lendi í stríðinu? — Nei, það erix
engin líkindi til þess. Danir munu
sjálfir gera hvað í þeirra valdi
st^ndur til þess að leiða ófnðinn
hjá sér, sem eðlilegt er. Þeir
mundu því að eins lenda í hon-
um, ef bandamenn eða Þjóðverjar
neyddu þá til þess. En það mun
hvorugum koma til hugar, af þeirrt
einföldu ástæðu, að þeir hafa, hvor
um sig, meiri hag af því að Dan-
mörk sé hlutlaus. Þó Danir vildu:
(það sem þeir aldrei gera) ganga
í lið með Þjóðverjum, þá mundu
Þjóðverjar afþakka það, og biðja,
Dani sitja hjá og horfa á, af því
þeir hafa meiri hag af því að Danir
séu hlutlausir; svo mikinn hag
hafa þeir af verzluninni um, og vifr
Danmörku. Og nokkuð líkt er um
Englendinga. Þeir eru á friðartím-
um vanir að fá ógrynni af mat-
vælum frá Danmörku, og fá það
enn. En á því yrði auðvitað stanz.,
færu þeir að ófriðast við Dani, og
líkt mundi verða um þennan
matarflutning, ef Danir færu í
stríðið með bandamönnum. Þjóð-
verjar mundu þá sökkva matar-
skipunum alstaðar, þar, sem þeir-
kæmust að þeim, í dönsku sund-
unum, í Kattegat og í Skagerak „
en nú gera þeir það varla nema
við Englandsstrendur. Auk þess
segjast Englendingar hafa lagt í
ófrið þennan að miklu leyti af því,
að gengið var á rétt smáríkisins
Belgía, svo það er ótrúlegt að þeir
fari að kássast nokkuð upp á Dani,
nema þeir megi til. En eins og