Dagsbrún - 18.09.1915, Blaðsíða 2

42
D AGSBRÚN
En samt gæti verið ein ástæða
til að réttlæta þessa varasemi
kaupmanna, ef þeir nefnilega væru
sú stótt í landinu sem ætti við
bágust kjör að búa, og væri því
bersýnilega stödd í hættu, hve
nær sem eitthvað bjátaði á. Þá
mætti ef til vill líta svo á, að um
miskunarverk væri að ræða af
hálfu almennings. Til að geta
dæmt um þetta, verður að bera
saman tekjur og lífskjör hinna
ýmsu stétta í landinu, eftir því
sem næst verður komizt. Skulu
hér, til samanburðar, tekin fáein
dæmi um tekjur manna af ýms-
um stéttum:
Vinnumenn í sveitum (fæði og
kaup) .... 400— 500 kr.
Verkamenn í kaup-
túnum . . . 400— 700 —
Handiðnamenn í
bæjum . . . 600— 900 —
Meðalbændur í
sveitum . , . 1200—2000 —
Prestar og læknar
í sveitum . . 1300—3000 —
Skriístofustjórar í
stjórnarráðinu . 3600 —
Það er vitanlega mikill munur
á kaupgjaldi þessara manna, enda
hafa sumir þeirra, svo sem verka-
menn í bæjum, alt of lág laun.
líklega má telja að laun skrifstofu-
stjóranna séu álitin sómasamleg
hér á landi. Störf þeirra eru á-
byrgðarmikil og þarf vel til þeirra
að vanda, meðal annars með 10
—12 ára sérstökum og vanda-
sömum undirbúningi. Þó að menn
yilji viðurkenea gildi og nytsemi
kaupmannastéttarinnar, þá verður
varla sagt að þjóðin geri, nú sem
stendur, strangari kröfur til undir-
búnings og yfirburða kaupmanna,
en t. d. skrifstofustjóranna. Sé nú
kaupmönnum gert 3,500 kr. árs-
kaup, eða meira, ef ekki öllum,
þá mjög mörgum, þá er ómögu-
legt að segja, að sú stétt sé illa
farin, sem þjóðin er svo rífleg við.
Því miður eru ekki til neinar
almennar viðurkendar skýrslur um
árstekjur kaupmanna, alt í kring
um land. En ég hefi við hendina
lista yfir tekjur milli 40 og 50
kaupsýslumanna og verzlana í
Reykjavík, árið 1913, og síðan
hefir lítið breytzt. Tekjur þessara
manna eru á listanum taldar,
annaðhvort eftir þeirra eigin sögu-
sögn, eða þá þeir hafa staðfest
tölurnar með því að mótmæla
ekki að greiða tekjuskatt sam-
kvæmt þeim.
Listinn lítur svona út:
2 kaupm. hafa í árstekjur 3,500 kr.
1 kaupm. hefir - — 3,800 —
3 kaupm. hafa - — 4,000 —
1 kaupm. hefir - — 4,500 —
3 kaupm. hafa - — 5,000 —
10 — — - — 6,000 —
3 — — - — 7,000 —
6 — — - — 8,000 —
4 — — - — 9,000 —
7 — — - — 10,000 —
4 — — - — 12,000 —
1 kaupm. hefir - — 25,000 —
1 — — - — 35,000 —
1 — — - — 40,000 —
Engum blöðum er um það að
fletta, að í landinu er ekki nema
kaupmannastéttin ein, sem hefir
svona ríflegar tekjur. Og svo mjög
kveður að þessum mismun, að
í einu bæjarfélagi rpá telja í tug-
um kaupsýslumenn, sem hafa
langt um meiri tekjur heldur en
helztu trúnaðarmenn þjöðarinnar:
skrifstofustjórarnir. Og sé litið á
hag kaupmanna frá öðru sjónar-
miði, þá verður hið sama upp á
teningnum. Hvort sem litið er á
húseignir, lausafó, eða íburðar-
mikla lifnaðarhætti, þá ber alt að
sama brunni: kawpmennirnir sitja
yfir meira audi en nokkur önnur
stétt í landinu. Og sé litið á þetta,
verður manni erfitt að skilja,
hvaða siðferðislegan rétt að auð-
ugasta stéttin hafði til að leggja
sérstakan harðærisskatt á þá, sem
efnaminni voru, og síður færir um
að bera óhöpp og aukin útgjöld.
Ef einhver varð að bera hallann
af harðærinu, var sízt ástæða til
að láta hann lenda á þeim, sem
máttarminnstir voru.
Og enn ber að athuga eina hlið
þessa máls. Kaupmenn sáu að
harðæri og dýrtíð fór í hönd. Til
að tryggja sig gegn afleiðingunum
leggja þeir, að minsta kosti,
tveggja króna herskatt á hvert nef
á landinu. Látum svo vera, að
það sé eðlilegt, að hver raki eld
að sinni köku, og að það sé kaup-
mönnum afsökun. En hvernig færi,
ef allir menn i landinu heimtuðu
að fá að leggja á 25 % herskatt,
til að gera við ókomnum áföllum?
Frh.
Rökkurdraumar
hugsjóna minna.
Eftir jafnaðarmann.
(Frh.) ----
Fimti draumurinn.
Þessu næst var eg staddur í
stórum samkomusal, þar sátu
gömul hjón öndvegið. í andlitum
þeirra mátti lesa, að þau höfðu
ekki alist upp við jafnaðar- eða
kærleikshlið lífsins. Þau höfðu
unnið á þeim ökrum, þar sem
einstaklingurinn gerði sig að eig-
anda ávaxtanna.
Pessi hjón voru búin að lifa
saman í 50 ár og voru nú að
halda gullbrúðkaup sitt.
Hverjir voru nú boðsgestirnir ?
Þeirri spurningu mundi margur
svara þannig, að þau við þetta
tækifæri mundu hafa boðið þeim
til sín, sem í þessi 50 ár hefðu
verið samverkamenn þeirra á lífs-
brautinni, borið hita og þunga
dagsins með þeim, hlegið og grátið
með þeim.
Nei, boðið sátu kaupsýslumenn,
atvinnuprangarar og óréttlátir
jarðeignamenn.
Þetta voru kærustu gestirnir á
lífs-aftni aumingja gömlu hjón-
anna.
Þessir menn voru líklegastir til
að kveikja hið innra hjá þeim
kvöldljósið hlýja og bjarta, og
vonina eftir blíðum og bjartari
komandi morgni.
Er þetta ekki sönn mynd af
leiguþýs-lundinni?
(Aths.: Hér með er ekki sagt
að það séu ekki til heiðarleg;r
kaupsýslumenn, atvinnuveitendur
eða jarðeignamenn.)
D. K.
Reykjavik.
Frh. ----
Húsnæðis-eklan.
í mörg ár hefir aiþýðan hór í
Rvík átt að búa við húsnæðis-
eklu og fjöldi fólks hefir orðið að
gera sig ánægðan með að búa í
svo lélegum híbýlum að ekki nær
nokkurri átt að hafa slíkt fyrir
manna-bústaði. Mjólkurfölsunin er
stórhættuleg heilsu manna, en
húsnœðis-eklan er tífalt verri.
Allir sem eitthvað eru kunnugir
heilbrigðismálum, vita hver háski
stafar af því þegar fólk er neytt
til þess að þrengja sér niður í
lítil herbergi, svo sem á sér stað
hér í Rvík’), en þeim, sem ekki
eru heilbrigðismálum kunnir, má
benda á þann mikla mun sem er
á heilbrigði þjóðarinnar hér í
Reykjavík á sumrin og á vetrin,
en hann er mjög mikill, enda er
það eðlilegt, eins og húsakyíini
eru nú.
Á sumrin er nú fyrst og fremst
mikið færra fólk í bænum, og
því rýmra um í híbýlum þeirra,
sem heima sitja. í öðru lagi
vinnur fjöldinn af fólkinu; bæði
menn og konur, undir beru lofti.
í þriðja lagi eru börnin úti í
fríska loftinu frá morgni til kvölds.
En þegar vetrar koma menn
og konur heim, er verið hafa í
sumarvinnu norður í landi, austan
fjalls eða á Austfjörðum; vinnan
minkar í bænum og menn halda
sig meir heimavið. Veðrið spillist
og börnin halda sig inni. Er þá
auðséð hvernig loftið verður í
þröngu ibúðunum og kjöllurum,
og ekki að búast við að heilbrigð-
isástandið sé betra á vetrin en
það er.
Húsnæðisleysissögurnar sem
maður heyrir daglega, sýna bezt
hve afskaplega mikil eru vand-
ræði fólksins, og væri hægt að
fylla blaðið af þeim vandræða-
sögum. Hér skal aðeins sögð ein.
Kvæntur maður sem á fjögur
börn og mjög fljótlega mun eign-
ast það fimta, hefir búið í tveimur
herbergjum, en verður nú að
flytja þaðan af því leigan hefir
verið sprengd upp. Hann er nú í
langan tíma búinn að ganga
kvöld eftir kvöld og reyna að út-
vega sér húsnæði, en hefir ekkert
getað fengið, nema eina litla
kompu. Hún er svo lítil, að það
er ekkert viðlit til þess að hann
geti búið þar, en hann þorir ekki
að sleppa henni, til þess að kon-
an þurfi þó ekki að ala bamið
undir beru lofti.
Hveraig getur farið hjá því, að
þjóðin úrkynjist við að eiga að búa
við slík kjör? Eða skyldu ekki
þeir, sem alast upp í mestu fá-
*) Líka á Akureyri (þó ekki séu
þrengslin eins mikil þar, eins og hér)
og sjálfsagt víðar.
tæktinni hér í Rvík, þegar þeir
verða fullorðnir, elska landið „sem
ól þá og nærði“ afarheitt?
Bærinn á að bvggja.
Til þess að bæta úr húsnæðis-
leysinu þarf bærinn að byggja, og
það þarf að byrja á því nústrax
í haust. Þó auðvitað sé betra að
fást við steinsteypubyggingar á
sumrin, þá er svo langt frá því, að
það sé ekki vel hægt að byggja á
vetrin, þó á flestum vetrum komi
fyrir frostdagar, svo hætta verði
að steypa.
Bærinn á nógar lóðir, til þess
að byggja á, og meira en það, og
nóg er grjótið hér í holtunum, til
þess að byggja úr, og nógar eru
hendurnar, sem fegnar vilja, vinna
að þessu verki.
Erlendis er það algengt, að bæjar-
félögin byggi hús fyrir verkamenn
(og yfirleitt alla, sem vilja, eða
þurfa að taka hús á leigu).
Parísarborg hefir veitt um 140
mill. til verkamannabústaða (P. G.
G.). París 4 mill. íbúar. Rvík 14
þús. ætti eftir sama hlutfalli að
verja tæpri ’/a miljón til hins sama).
Bréfdúfur.
Bréfdúfur eru sérstakt kyn af
dúfum, sem hafa þá einkennilegu
lund, að þær flýta sér alt hvað af
tekur heim í húsið sem þær eru
fæddar og aldar upp í, séu þær
fluttar eitthvað að heiman. Af
þessu nota menn sér, og láta dúf-
urnar bera bréf, binda þau vana-
lega samanbögluð við eina stél-
fjöðrina. Eigi er hægt að láta
bréfdúfu fara nema eitt: heim til
sín. Af því leiðir, að það er ekki
hægt að senda skeyti með bréf-
dúfu út á skip, sem eru á ferð,
þó hægt sé að senda bréfdúfu-
skeyti af skipum til lands.
Því er þessi grein skrifuð, að
mikið gagn má hafa af bréfdúfum
hér á landi, sérstaklega þó til
fréttaburðar milli þeirra staða, sem
enginn sími er. Gæti víða orðið
mikið gagn að bréfdúfum, bæði til
þess að koma boðum til læknis og
öðrum skilaboðum. Einkum er það
þó til þess að bera boð milli bygðra
eyja og lands, að gagn má verða
að bréfdúfum hér. Á þetta einkum
við um Grímsey. Eyjarskeggjar
þar, eru á hverjum vetri marga
mánuði (alt að því sex) án nokkurs
sambands við land, og má nærri
geta hvílík fjörgandi áhrif það hefði
á þá um þennan einverutíma, að
geta við og við fengið fregnir af
umheiminum. Sömuleiðis gæti það
verið mikilsvert fyrir þá að geta
komið boðum til lands, t. d. um
læknishjálp (er senda mætti þeim
á vélbát) o. m. fl. Til þess að koma
á bréfdúfu-sambandi milli Gríms-
eyjar og lands, þyrfti að ala upp
bréfdúfur i eynni og (segjum) á
Húsavík. Grímseyjardúfurnar væru
svo allar fluttar til Húsavíkur á
haustin, en hinar út í eyna, og
væri þeim svo slept smátt og
smátt eftir því sem boðum þyrfti
að korna.
Eigi er þeim, sem þetta ritar,