Dagsbrún - 09.10.1915, Blaðsíða 2

54
DAGSBRÚN
Verkamenn!
Biðjið kaupmann yðar um Sanitas alkunnu sætsaít.
Verðhækkun kaupmanna
i Ágúst 1914
eftir Jónas Jómson frá Hriflu.
Tekið úr „Timar. kaupfél.“
með Ieyfi höfundarins.
(Frh.) -----
Þriðja sönnunin eru athuganir
Benedikts Jónssonar frá Auðnum,
um verzlun á Húsavík árið 1905.
(Sbr. Tímarit kaupfélaganna, 1907,
bls. 180—57.) Pað skal tekið
fram, undir eins, að verzlun á
Húsavik er yfirleitt fremur góð.
Þar hefir starfað ágætt kaupfjelag
í meir en í aldarfjórðung, og hefir
það vitanlega átt mestan þáttinn í
að bæta verzlunina. En þó það
sé látið ótalið, þá hafa helztu
kaupmennirnir á Húsavík þótt
mildari og betri viðskiftis heldur
en gerist um stétt þeirra yfirleitt.
En því furðanlegri eru úrslitin,
samkvæmt skýrslu B. J., sem ekki
hefir verið véfengd.
Árið 1905 voru aðfluttar vörur
til Húsavíkur fyrir 300,000 kr.
Þriðjung þessa, að verðmagni átti
kaupfélag Þingeyinga, en hinir 2/s
skiftist milli 8 kaupmanna. B. J.
hafði fyrir sér framtalsskýrslur
allra þessara verzlana um útsölu-
verð á varningnum og vörumagn-
ið. Enn fremur vissi hann ná-
kvæmlega um innkaupsverð á öll-
um vörum kaupíélagsins. Með
þessum heimildum tókst honum
að sanna, að ef kaupmennirnir á
Húsavík hafa fengið varninginn
erlendis með svipuðum kjörum og
kaupfélagið, þá hafa þeir selt það
vörumagn, sem kaupfélagið hefði
getað útvegað fyrir 154 þús. kr.
á 202 J>Ú8. kr. Á þessu eina ári
höfðu því lændurnir í hálfri sýslu,
og það þeirri sýslu, sem einna
lengst er komið í verzlunarsam-
vinnu gefið 8 kaupmönnum 48
þús. kr. í hreinan ágóða, fyrir
utan skaplegt milliliðsgjald, eins
og kaupfélagið tók. Fyrst svona
er ástatt, þar sem eitt hið vold-
ugasta kaupfélag keppir við tiltölu-
lega sanngjarna kaupmenn, hvað
mun þá vera þar, sem harðdræg-
ari kaupmenn eru einváldir?
Fjórðu sönnunina er að finna í
verzlunarskýrslu hagstofunnar, fyrir
árið 1912. Á bls. 8—9 gera hag-
fræðingarnir, er skýrsluna sömdu,
ráð fyrir að álagning kaupmann-
anna muni vera 20*/o að frá töld-
um tollum og ílutnlngskostnaði til
landsins. Álagning þessi er því,
að áliti hagstofunnar, hið sann-
gjarna kaup er kaupmönnum ber,
fyrir unnið starf, varsjóður þeirra
og gróði. Nú er eiginlegur útsölu-
ko3tnaður kaupfjelaganna um 6°/o
af verði erlendu vörunnar. Er þar
í talinn uppskipunarkostnaður,
húsakostnaður, fyrning og öll
starfsmannalaun. Og sé nú enn
fremur reiknað 4°/o í ýmiskonar
óviss útgjöld og til tryggingar
gegn óhöppum, þá eru samt eftir
10°/o og það er kaupmannsgróð-
inn. Þannig ber alt að sama
brunni. Hversu varlega sem farið
er í sakirnar, þá er ómögulegt að
áætia kaupmannsgróðann á að-
fluttu vörunni minna en l1/2 »*ii.
kr. árlega. Og fyrir utan þetta er
þó allur nauðsynlegur starfrækslu-
og tryggingarkostnaður, á þann
hátt, sem kaupfélögin fara að.
Enn fremur er hér ótalinn allur
kaupmannagróðinn af útfluttu vör-
unni, en út í það mál verður
ekki farið í þetta sinn.
Þá hefir tekist með þessum
línum að færa allmiklar líkur fyrir
því, hve dýr kaupmannastéttin er
þjóðinni, og að óþarfur gróði þess-
arar fámennu stéttar muni skifta
miljónum króna á ári. Það er
mikið fé. Ef því væri vel varið
til almenningsheilla, inætti á ein-
um mannsaldri gera ísland að
fyrirmyndarlandi. En í höndum
kaupmanna sjást lítil merki þessa
fjár.
Og samt er kaupmönnum ekki
nógur þessi mikli gróði. Hvenær
sem færi gefst, herða þeir ánauð-
arhlekkina að hálsi fólksins. Yerð-
hækkunin í sumar er augljós
vottur þess. Hún var siðferðislega
röng, og óþörf á fjármálavísu. Hún
var ekki annað en ósvífin tilraun
til að nota sér neyð fátækling-
anna. Hún sýnir að þjóðin getur
aldrei orðið óhult og örugg um
framtíð sína meðan frjáls og
drengileg samvinna í verzlunar-
efnum hefir ekki sprengt kaup-
mannafjöturinn af fólkinu.
Sláturfélagið.
Hr. ritstjóri!
Viltu upplýsa lesendur „Dags-
brúnar" um, hvað sláturhúsið
borgar stúlkunum hátt kaup nú í
sláturtíðinni?
Sagan segir að þær hafi 18 au.
um tíman, hvort þær vinni 10
tíma, eða 14 tíma, á dag. Út-
gerðarmenn borga 20 aura á tím-
ann (í 10 tíma) og 25 í eftirvinnu,
sumir 25 aura og 30 í eftirvinnu.
Spurull.
Húsnœðisleysið.
Sumir virðast líta þannig á
húsnæðismálið að ef hægt sé að
hola öllum þeim einhvernvegin
niður, sem nauðugir eða viljugir
eiga heima í höfuðstað landsins,
þá sé þar með hvolft úr þeim
koppnum, og ekki meira um það
mál að segja. Ekkert er þó sæmra.
Húsnæðisekla verður hér, meðan
fjölskyldumar eru fleiri en íbúð-
imar, en það eru þær svo að
miklu munar, því íbúð geta ekki
Btofur eða stofa kallast, ef ekki
fylgir að minsta kosti eldhús. Og
því síður geta kjallararnir margir,
né köldu þakherbergin, kallast
íbúðir, þó í þeim sé búið, eldað
í þeim, dvalið í þeim daglangt
(börnin öll inni ef vont er veður)
og sofið í þeim. Er von að heil-
brigðisástandið sé betra en það
er hér á vetrin?
Af hverju stafar húsnæðisleysið
hér í Rvík? Það stafar beinlínis
af því, að hér var um tíma (fyrir
mörgum árum) bygt of mikið. Af
því leiddi aftur að margir, sem
bygt höfðu af litlum efnum, en
með stórum bankalánum, fóru á
höfuðið. Bankarnir eignuðust þá
mörg hús (upp í skuldir), en við
það varð það hagur bankanna að
sem minst yrði bygt. Þetta er
aðal-orsökin til húsnæðisleysisins.
Bœrinn þarf að byggja, það er
eina ráðið til þess að bœta úr
þeirri heilsuspillandi húsnœðis-
eklu sem fátækt fölk verður að
þola hér í Rvík.
Rökkurdraumar
hugsjóna minna.
Eftir jafnaðarmann.
Eilífðardraumnrinn. (Frh.)
Sálaraugu þeirra manna sem
hér í þessu lífi höfðu varið öllum
líkams og sálar kröftum í þarfir
eigingirninnar, möttu alt eftir
mælikvarða hennar, haturs og
níðingsverka, og álitu mannúð,
kærleika, fagrar félagsmyndanir og
andlegar hugsjónir, eintómar kell-
ingabækur og sjálfblekking.
Þessar sálir virtust tuga og
alda gamlar. Þar voru sálir þeirra
manna, sem 17. og 18. aldarmenn
endurvöktu til líkamlegra hryðju-
verka hér á jörðu, sem áður var
kallað að vekja upp draug til þess
að fremja svivirðileg grimdarverk.
Augun voru orðin eldleg af að
stara á þá lifendur sem voru að
hagnýta sér erfðaféð. öfund og
heimshyggjan höfðu ekki enn gef-
ið þeim tækifæri til að líta til
baka til ljóssins inn á landinu
fagra.
Á bak við þennan flokk kom
sorglegasta sjónin, sem fyrir mig
bar. Hún var af óteljandi grúa
hugsjónalausra sálna, sem settu
sér ekki hærri takmörk hér í lífl
en það, að hugsa að eins um
sinn eigin munn og maga, með
öðrum orðum sagt, höfðu ekki
hærri skilning á lífl sínu en dýr-
in í kringum oss, möttu alt á vog
magans.
Þessir menn sem höfðu nóga
skynsemi, höfðu svo mikinn á-
byrgðarþunga af því að endur-
fæða sjálfan sig, mann fram af
manni í þessari dýrslegu mynd,
gegnsýrða af sjálfseisku, einangrun
og efnishyggju.
Þessi sjón var mér svo sorgleg
vegna þess, að þessi flokkur var
svo afskaplega stór, og annað það,
að eg gat ekki gert mér fulla
grein fyrir, hvort hér var um líf
eða eilífan dauða að ræða.
Mér finst eg bezt geta líkt á-
standi þessara sálna við veikan
Friðfinnur Guðjonsson
hefir til sölu afmælis- Og
fermingarkort með is-
lenzkum erindum.
Laugaveg 43 B.
mann, sem er með 40 stiga hita,
sem búinn er að missa bæði skynj-
an og sjálfsvitund.
Það sem gaf mér hugboð um
að hér væri um líf að ræða eða
áframhaid var það, að úr þessum
flokki virtust mér þeir, sem svo
marga dreymir hér á jörðu, að
eru að koma til sín, og biðja þá
að skila sér tönn, beini, hári eða
biðja að hlúa að sér í gröf sinni,
eða að þeim verði ekki raskað.
Næst sá eg sálir þeirra manna,
sem einangruðu sig frá mannlífinu
hér, og gátu ekki samrýmst því
í neinu, sálir þeirra manna, sem
álitu sig geta lifað sjálfstæða og
óviðkomandi öllum mönnum, og
gátu engar andlegar leiðbeiningar
þegið, álitu sig saurgast af að
vera í samfélagslífinu; hér virtust
þeir ráfa leiðsögu og áttavitalaust.
Þá komu sálir þeirra manna,
sem höfðu þá trú sem ekkert
mætti hugsa um. Trú, sem hug-
sjónirnar ekki mættu í neinu
raska. Trú sem væri of heilög
fyrir skynsemina að dæma um
hvort gerði hann að betri eða
verri manni. Frh.
D. K.
Staka
um
Ríkarð Jónsson.
Þín ei listin leynist, því
lifið kant’ að rýna,
þú nærð bræði og blíðu i
bljants-drætti þína.
M. G.
Árstekiur miljónakýfinganna.
Rookefeller auðgast um 700 kr. á minútu.
Efstur á blaði er John Rocke-
'eller steinolíu- og járnbrauta-
Irottnarinn. Talið er að tekjur
rans hafi síðastliðið ár verið 360
nilljónir króna.
Aí tekjum þessum greiðir hann
skatt 2 millj. krónur, en varla
íður hann þó nauð vegna skatta,
>ar eð hann hefir eftir hinar 358
miljónirnar til að nærast á.
Árstekjur annara milljónakýf-
nga Ameríku eru áætlaðar sem
íiér segir:
A.ndrew Camegie .
William Rockefeller
J. P. Morgan . .
54 millj. kr.
47 — —
N. A. Clark. .
i'rú Harrismann
— Russel Sage
— Hetty Green
27
15
13
12
11
Vikutekjur Johns Rockefeller eri*
im 7 milljón krónur, þ. e. 1
nilljón á dag, eða 700 krónur &
nínútu hverri alt árið.
Rockefeller heflr allar klær úti-
?. d. gjöldum við íslendingaf
íonum árlegan skatt, í gegnuiu
,Hið íslenzka steinolíuhlutafélag*-