Dagsbrún - 26.03.1916, Qupperneq 1

ÍEMJID EKKI^j I A ^ I T ¥ rÞOLI® BK'
ranq,npi J i 1 J\ Vjí O D n U IN L "AwQlwD,
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIN ÚT MEÐ STYRK NOKKURRA IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLAGA
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
13. tbi.
Reykjavik, Sunnudaginn 26. Marz.
1916.
ísland,
þitt nafn skal vera fögnuður!
Smáþjóðirnar eiga kægar með
að koma á hjá sér j'msum um-
bótum, en þær stærri, af því
það þarf styttri tíma til þess
að gera almenningi hjá smá-
þjóð skiljanlega nytsemi þarfa
fyrirtækja, heldur en þarf til
þess að fræða almenning stór-
þjóðar um hið sama. Og þegar
málefnið er eitthvað er eykur
rétt alþj'ðunnar, en skerðir
pyngju auðmannaiina, þá er
mótstaðan því meiri, því fleiri
sem auðmennirnir eru. Við ís-
lendingar stöndum því sérlega
'~vel að vígi, til þess að koma á
hjá okkur umbótum — veru-
legum og varanlegum. Og þegar
það er athugað hvað auðvaldið
•«r ennþá ungt hjá okkur, þó
það sé nú sem óðast að færast
í aukana, þá er auðséð, að við
fslendingar erum betur settir til
þess að koma á hjá okkur
þjóðfélagslegu réttlæti, en flestar
aðrar þjóðir. Og þegar það
ennfremur er athugað, að öll
islenzk alþýða er læs, og —
eftir því sem flestum kemur
saman um — fljótari á sér að
verða hrifin af göfugum hug-
sjónum en alþýða annara þjóða,
þá er augljóst að engin þjóð á
öilum hnettinum á hægar með
að útrýma fátæktinni, og koma
á þjóðfélagslegu réttlæti, en ís-
ienzka þjóðin.
En er það þá ekki skylda
ailra góðr^ íslendinga, karla og
kvenna, að vinna af alefli að
því að íslenzka þjóðin grípi nú
það tækifæri, sem hún, framar
öllum öðrum þjóðum, hefir til
þess nú á komandi ártug að
útrýma fátæktinni, og koma í
framkvæmd jafnaðarstefnunni?
í öllum löndum sem siðaðar
þjóðir byggja, er jafnaðarstefnan
boðuð; en í sumum löndum t.
d. Rússlandi, er mikill hluti al-
Þýðunnar svo þjakaður af margra
alda kúgun höfðingjanna, að
kún trúir því ekki, að hún
e>gi viðreisnar von, af því enn-
þá er ekki hægt að benda á eitt
einasta land í heimi, að ekki
þekkist þar fátækt.
Gerði íslenzka kynslóðin, sem
nú lifir, skyldu sína, útrýmdi
fátaektinni, og kæmi á jafnaðar-
stefnunni hér á landi, þá ynni
hún eigi aðeins sér, og öllum
^omandi kynslóðum íslendinga
0lnetanlegt gagn, heldur einnig
°ku mannkyninu. Pví það er
tnikið auðveldara að koma á
nrnbótum, þegar búið er að
koma þeim á annarstaðar. Og
gætu þeir, sem eru að boða
jafnaðarstefnuna þjáðri og vona-
sneiddri alþjTðu í stóru löndun-
um, bent á ísland og sagt; Á
þessu eylandi úti í Atlanlshafi
býr þjóð, sem hefir haft vit og
þor til þess að hrinda af
sér öllu auðvaldsoki, og koma
á hjá sér réttlátri þjóðfélags-
skipun, þá mundi nafnið ísland,
alstaðar í heiminum lífga vonir
og kveikja ljós í náttmj'rkri
kúgunarinnar, og vera orð, sem
veitti fögnuð öllum fyrir jöfnuði
og réttlæti striðarfdi verklýði
framandi þjóða, sem nú liafa
aldrei heyrt ísland nefnt.
ísland! fsland! Þitt nafn skal
vera fögnuður!
Rafmagnið.
Rafmagnið fyrst, segir »Morg-
unblaðið«, því af því verða
mestar tekjur. — Hver hefir
fært ritstjóranum sannanir fyrir
því að svo mundi fara, þó raf-
magni yrði dembt á — að það
gæfi bænum nokkrar tekjur,
þegar tekið er tillit til þess, að
gasstöðin verður líka að bera
sig. Nú gerir hún ékki betur
en bera sig, með því þó að
hafa gasverðið hátt, og ef tekið
væri frá henni alt ljós í hús,
þá hlyti þó að verða tekjuhalli,
og halli gasstöðvar mundi þá
éta upp tekjuafgang rafmagns-
ins. Það er aftur á móti alveg
rétt, sem Jón Þorláksson hélt
fram á bæjarstj.fundi, að þótt
bærinn reki bæði gasstöð og
rafstöð, þá má láta hvorutveggja
bera sig. En hvað gæti það
komið til að kosta borgara
bæjarins. — Það er hægt fyrir
þann sem hefir einkasölu á ein-
hverjum vörutegundum að græða
á þeim, því hann getur altaf
sett verðið nógu hátt. — Það
sem vér þurfum umfram alt
eru hús. Það borgar sig bezt
ekki kannske beinlínis, en það
borgar sig óbeinlínis. Hver
getur reiknað út þann skaða
sem bæjar- og þjóðfélagið líður
við ibúðir þær, ef íbúðir skyldi
kalla, sem fjöldi fátæklinga
verður að búa við — þarna er
fjöldi barna og unglinga, sem
tærast upp. Hvað er betri
undirstaða fyrir velferð þjóð-
félagsins, en góð meðferð á
börnuin og unglingum, og það
er skylda bæjarfél. að gæta að
því betur framvegis, en gert
hefir verið hingað til.
O. N. P.
Brotið jafnrétti.
Allir sem fara um Banka-
stræti geta séð hvað algengu
fólki eins og Helga Magnússyni
leyfist að byggja langt fram í
götuna, og hvað Jóni Þorláks-
syni bæjarfulltrúa er leyft. Hús
þeirra munu á komandi tímum
vera minnisvarði um þann
hugsunarhátt að heldri menn
séu engum lögum háðir á ís-
landi nema eigin geðþótta.
Olafur Björnsson vill nú apa
eftir Jóni ranglælið. Hann hefir
tvisvar eða þrisvar beðið um
að mega byggja steinhús fram
í Austurstræti, þvert ofan í
ákvæði um að breikka götuna,
þegar núverandi hús verða
endurbygð. Nú sækir hann enn,
og er búinn að efla ílokk mik-
inn sem ætlar á næsta bæjar-
stjórnarfundi að reisa annan
minnisvarða úr steini um það
að lögin í Reykjavík eru ekki
nema fyrir smælingjana. Heldri
menn eru hafnir yfir þau.
Bœjarbúi.
Fyrírspurn.
Var það hálfviti, eða sjuk-
lingur at Kleppi, sem sagði að
það þyrfti sporbraut til Hafn-
arfjarðar, eða upp í Mosfells-
sveit til þess að útvega Reykja-
vik nægilegt byggingaefni?
Svar:
Hvorugt. Það var hr. Jón
Þorláksson Jandsverkfræðingur
sem sagði það (sbr. Lögr.).
Ritsíj.
Lððamálíð í Reykjavík.
Höfuðstaðarbuar hafa ekki
verið þreyttir með umræðum
nm lóðamálið, fyr en ef það
er síðan þetta blað kom til
sögunnar. Áður var húsgrunna-
pólitík Reykvíkinga mj<R; ein-
föld, ekki innifalin i öoru en
þvi, að gefa land bæjarins,
hverjum sem var svo lítillátur
að vilja byggja sér húskofa í
bænum, eða í nánd við hann.
Síðar hafa þó allmörg hús-
stæði verið seld, fyrir bæjar-
ins hönd, en yfirleitt var bygg-
ingaröldinliðin, þegargjöfunum
linti. Þá var land látið á erfða-
festu til ræktunar rétt við bæ-
inn. Hafa verið bygð hús á
allmörgum af þeim blettum,
og erfðafestubafarnir rakað
saman offjár á þeirri lóðasölu.
Seinast rankaði þó bæjarstjórn-
in við sér, og tókst með hörð-
um brögðum (og jafnvel af
tilviljun, því að heimskulega
hafði verið farið með hennar
mál), að fá í bæjarsjóð dálít-
inn hundraðshlut af þeim
gróða, sem fæst, þegar bygð
eru hús á erfðafestulöndum.
Annar óþægilegur dilkur,
sem þessi landpólitík hafði í
för með sér, var það, að þegar
löndin voru gefin í upphafi
var viða ekkert hugsað um,
hvar götur skyldu liggja. En
er að því kom, að húseigendur
vildu fá götur um lóðir sínar,
varð bærinn að kaupa aftur
landið undir göturnar og borga
fyrir það of fjár. Þetta er gott
sýnishorn þess, hvernig bænum
var stjórnað og er stjórnað og
mun verðá stjórnað þangað til
alþýðuflokkur kemur til sög-
unnar. Er því síst að furða
þótt bærinn hafi æ sokkið
dýpra og dýpra í skuldafenið.
Alþýðuflokkurinn hefir 1
þessu máli tvær nýjungar á
stefnuskrá sinni, að því er
bæinn snertir. Hann vill ekki
láta selja framar einn einasta
ferhyrningsþumlung af því
landi, sem bœrinn nú á, miklu
fremur auka við það, með
því að kaupa jarðir sem liggja
að bæjarlandinu. Með þessu
mótti verður bæjarfélagið mik-
ill og ríkur landeigandi, þ\á
ríkari, sem bærinn stækkar
meira og eflist að framförum.
Þegar maður vill byggja á
landi bæjarins, fœr hann hús-
stœðið á leigu með óuppsegjan-
legri erfðafestu, og greiðir til
bœjarins árlegt afgjald. Nú
verða allar jarðeignir í landinu
metnar á 10 ára fresti, og fer
J*á afgjaldið til bæjarsjóðs
jafnan eftir þvi mati um 10
ára skeið. Maður byggir hús á
lóð, sem eftir gangverði í bæn-
um er 2000 kr. virði og greiðir
i leigu af þeirri upphæð 4°/o
eða 80 kr. Þetta er mikill
hagnaður fyrir bæði húseig-
anda og bæinn. Ef hann
kaupir lóðina eins og menn
verða nú að gera, og fær til
þess lán i bankanum á 6%,
þá eykur það að mun ábyrgð-
arumsvif hans við húsbygging-
una, og þar að auki verður
hann að greiða i vexti af
sömu upphæðinni þriðjungi
meira eða 120 kr. Ef lóðin
stigur ekki i verði, þá er þessi
gróði húseigandans fundið fé,
árum saman, og bærinn þó
skaðlaus, því að ef hann legði
féð á vöxtu, fengi hann ekki
(Framhald á 4. síðu.)