Dagsbrún - 19.06.1916, Blaðsíða 2

78
DAGSBRUN
verðlækkunar, þá stendur verk-
lýðurinn með tvær hendur
tómar og hefir ekkert til að
lifa á, nema hann hafi öfhigan
félagsskap til að halda kaupinu
uppi.
Verklýðsfélög eru þannig
nauðsynleg þjóðfélaginu til að
efla almenna velmegun, sem er
frumatriði sannra þjóðþrifa.
Vegna konu og barna. Reynsl-
an hér á íslandi sýnir að þar,
sem hvorki er verkakvenna- né
verkmannafélag, fá bóndinnog
konan til samans ekki hærri
daglaun en karlmaðurinn ein-
samall á þeim stöðum þar sem
bæði er verkakvenna og verk-
mannafélög, þegar lítil ereftir-
spurn á báðum stöðunum. Af-
leiðingin er sú að þar sem fé-
lögin eru, þurfa konurnar ekki
’ að þræla í erfiðisvinnu úti við
allan daginn, til að heimilið
geti fengið eins miklar tekjur
og á hinum staðnum þar sem
félög eru ekki, heldur geta þær
gefið sig að heimilinu og hirt
um börnin, muninum þarf eg
ekki að lýsa, hann þekkja allar
mæður og allir feður.
Vegna stéttarbrœðra ykkar og
sjálfra ykkar. Verkamaður og
kona! Þið sem bæði eruð ógift
og barnlaus, reynið að setja
ykkur í spor feðranna og mæðr-
anna, sem eru að berjast við
að koma upp barnahópnum
sinum. Viljið þið taka á ykkur
þá ábyrgð sem af því leiðir að
börnin eyðileggjast fyrirörbyrgð
og illa aðhlynningu ? Ef ekki,
þá hjálpið þið til að stofna
verklýðsfélög; og þú, gifti mað-
ur, sem ímyndar þér, að þú
gerir heimilinu gagn með því
að útvega þér vinnu, þó þú
bjóðir ef til vill niður kaup
fyrir öðrum, sem líka er giftur,
og takir brauðið frá börnunum
hans. Minstu þess, að þá tekur
þú lika brauðið frá þér og þín-
um, þvi ef þið hefðuð talað
ykkur saman, gátuð þið báðir
fengið hærra kaupið. Farið þui
allir, takist i hendur og stofnið
verklýðsfélög.
Einn af hjörðinni.
Kolaverðið
á Akureyri er tólf krónum
hærra en hér í Rvík. Sím-
skeyti er blaðinu barst segir
að verð þetta hafi verið kært
fyrir velferðar- verðlags- eða
hvað hún nú heitir nefndin.
Mór til gasframleiðslu.
Rærinn Næstved í Danmörku
hefur keypt sér rétt til mó-
töku í grend við bæinn, og
lætur nú gera tilraun til að
nota móinn til gasframleiðslu.
Reykjavikurbær á góða mó-
tekju tiltölulega skamt frá gas-
stöðinni. Væri þetta ekki reyn-
andi einnig hér?
Um hvað er deilt?
ii.
í næst síðasta blaði voru rakin
tildrög deilunnar um lifrina.
í fyrstu var lifrinni fleygt í sjó-
inn, af því að útgerðarmönnum
þótti ekki borga sig að hirða
hana. En með því að peninga-
kaup háseta var altof lágt, til
að sjómenn fengjust á skipin
fyrir það eitt, afréðu útgerðar-
menn að bæta kaupið með því
að láta hásetana fá þetta úi’kast
(lifrina),sem þeirannarsfleygðu.
Með því að láta hásetana fá
hlut af aflanum, þótt sá hlutur
væri lítils virði í augum skips-
eigenda, mátti búast við að
sjómenn bæru með meiri þolin-
mæði vökurnar og þá óhæfilega
hörðu vinnu, sem af þeim var
krafist. Lifrin átti að láta þeim
sýnast að þeir nytu að nokkru
leyti ávaxtanna af strili sínu.
Flestir menn, sem þekkja
málavexti, finna, að það var
rangt af útgerðarmönnum að
skifta sér nokkuð af því, hvern-
ig hásetar seldu hlut sinn, lifr-
ina, úr því og meðan hann var
talinn þeim. Og menn finna að
öll deilan er því að kenna, að
útgerðarmenn heimta að fá að
verzla með hlut hásetanna og
leggja á óhæfilegan kaupmanns-
gróða. Og sá gróði er ekki smár.
í vor, dagana sem verkfallið
byrjaði, þóttist einn útgerðar-
maður alls ekki geta borgað
hásetum sínum 35 kr. fyrir
tunnuna, og nefndi jafnvel mun
lægra verð. En þann sama dag
keypti hann af Færeyingum
lifur á 86 kr. tunnuna og var
mjög fíkinn i þau kaup. Af því
má ráða, að jafnvel sú verzlun
hafi verið honum arðsöm. En
sérstaklega bregður þetta dæmi
ljósi yfir það, hvernig útgerðar-
menn verzla með hlut háset-
anna. Með blekkingarsölulækka
þeir árskaup básetanna um
mörg hundruð króna. Og þeg-
ar sjómeun bera sig upp um
rangindin, þá eru þeir afþeim
sem misréttið fremja, taldir
óalandi og óferjandi.
• Hvað mundu aðrar stéttir
segja? Tökum embættismenn,
sem yfirleitt munu fallast á
réttlœti útgerðarmanna. Þeir hafa
fast kaup frá þjóðinni. En segj-
um að allur neyzluvarningur
falli skyndilega, svo að verzl-
unarmagn peninganna aukist
um helming. Ef fylgt væri þá
sömu reglu og við háseta, að
þeir mættu aldrei verða fyrir
happi, þá ætti landssjórnin að
lækka kaup embættismanna,
meðan svo stæðu sakir. En lík-
lega kæmi þá eitthvert annað
hljóð í strokkinn, og það raun-
ar með réttu, því að hlutaðeig-
endur væru ræntir, og beittir
rangindum, eins og hásetarnir
í lifrarmálinu.
Verkamenn kannast vel við
þau dæmi, að kaup sé ranglega
haft af manni, þótt alt sé slétt
á yfirborðinu. Sú venja er
gömul hér á landi, að kaup-
menn borguðu verkafólki í vör-
um, i uppsprengdum rándýrum
vörum, meira að segja. Það
hefir jafnvel komið fyrir að
maður sem átti að fá 1000 kr.
árskaup fyrir vinnu hjá kaup-
manni fékk ekki nema 500 ki\
virði, því að varan var tiljafn-
aðar helmingi dýrari en hjá
^ kaupfélögum undir sömu kring-
umstæðum. Þetta er nákvæm-
lega sama aðferð og útgerðar-
menn beita við hásetana í lifr-
armálinu. Yfirborðið er slétt,
en undir því rotnun og spilling.
Sá er einn munurinn, að lög-
gjafarnir hafa nú lögboðið, að
alt verkkaup, sem virt er til
peninga, skuli greitt í pening-
um en ekki i vörum. Með því
hefir þing þjóðarinnar kveðið
upp þungan áfellisdóm yfir
þeirri stétt, sem brotleg var um
óráðvendni í greiðslu kaup-
gjaldsins.
Rændur hafa lika orðið fyrir
þessum sama hugsunarhætti, að
óhöppin ættu þeir, en ekki
höppin. Þegar ísar og harðindi
ganga áttu bændur að sjá um
sig, en ef vara þeirra sté í verði,
eins og kom fyrir i fyrra, þá
átti að svifta þá gróðanum.
Á bak við þann. yfírgang lá
sama skoðun og sú, sem há-
setar eiga nú við að striða:
sá sem vinnur á aldrei að fá
neitt happ. Pað sem er um fram
venjulegan framfœrslueyri, skal af
honum tekið. Rétt er að taka
það fram að bændur vörðu
rétt sinn og geta því ekki ámæl-
islaust áfelt sjómenn þegar þeir
eiga í samskonar baráttu um
stríðsgróða, þann sem þeim ber.
Smátt og smátt munu rétt-
sýnir menn sjá og skilja, að í
deilunni um litrina hafa háset-
arnir með sér hinn siðferðislega
rétt. Og þess vegna munu sið-
ar koma þeir tímar, að það
verður talið jafnsjálfsagt, að há-
setar megi verzla með hlut sinn
sjálfir, og fá fyrir hann sann-
virði, eins og nú þykir að verka-
menn fái kaup sitt greitti pen-
ingum, en ekki í uppsprengd-
um vörum. En það þurfa að
líkindum nokkur ár til að koma
þessum einfalda sannleika inn
í höfuð þeirra, sem alt vilja til
fjárins vinna. Þeir menn, sem
vilja eiga hlut í Steinolíufélag-
inu og vera í stjórn þess (og
það eru sumt sömu menn og
þeir, sem verst hafa leikið há-
setana), eru ekki sérlega líldegir
til að vera sérlega kræsnir um
annan gróða.
Brjánn.
Frá hásetum.
Hásetarnir á „Maí“
hafa skotið saman dálaglegri
upphæð, sem þeir liafa gefið verk-
fallssjóð hásetafélagsins. Sveinn
Jónsson (Vegam. 3), hefur staðið
fyrir samskotunum. Vonandi verður
þessu dæmi fylgt á íleiri skipum.
Landskosningarnar
og
sjómennirnir.
Lög er samin voru 1914
heimila sjómönnum að greiða
atkvæði á skipi því, sem þeir
eru á.
Sérhver skipstjóri á íslenzku
skipi er skv. þeim skyldur að
gæta þess, að til séu á skipinu
nægar birgðir af eyðublöðum
undir kosningaseðla, og fylgi-
bréf með tilheyrandi umslög-
um. í híbýlum skipshafnar-
innar á skipinu skal vera upp-
festur útdráttur af gildandi
ákvæðum um atkvæðagreiðslu
þessa, og á stjórnarráðið að
semja þann útdrátt. Ennfremur
er það skylda skipstjóranna að
láta skipshöfnina vita um kosn-
inguna, og að greiða fyrir at-
kvæðagreiðslunni.
Ivosningin fer þannig fram,
að kjósandinn skrifar i einrúmi
bókstaf þess lista sem hann vill
kjósa á kosningaseðilinn (þeir
sem ætla sér að kjósa lista Al-
þýðuflokksins skrifi því aðeins
eitt C á listann). Seðilinn má
ekki undirskrifa þvi þá verður
hann ógildur.
Atliuga vel.
Yið kosningu úti í skipi á að
skriía bókstaf þess lista, er
maður kýs, á atkvæðisseðilinn,
en ekki setja neinn kross við hann,
en við kosningu í landi 5. ágúst
á ekki að skrifa bókstaf, heldur
krossa við bókstafinn, svo sem
sýnt er á öðrum stað i blaðinu.
Kosningar á skipum mega
fara fram nú þegar, og eiga að
hafa farið fram svo tímanlega
að atkvæðaseðlarnir séu komn-
ir til undirkjörstjórnarinnar
ekki seinna en kosningadaginn
(5. ágúst).
Landssjóðsjarðasalan*
Hallgr. Hallgrimsson hrepp-
stjóri á Rifkelsstöðum í Eyjaf.
seldi í vetur ábýlisjörð sina
fyrir 8200 kr. Árið 1907 keypti
hann Rifkelsstaði af landssjóði
fyrir 2000.
Alþýðuflokkurinn vill láta
hætta allri þjóð- og kirkju-
jarðasölu.
Hreppur stundar
mótekju.
Hreppsnefnd Skörping-hrepps
á Jótlandi hefur heypt mótekju-
land, milli 80 og 90 kektara
stórt, og lætur vinna úr því
mó.
Er kolaverðið hér í Reykja-
vik ekki orðið svo hátt, að
bæjarstjórninni geti komið til
hugar, sjálfri, að fara .aðláta
vinna mó úr iandi bæjarins?