Dagsbrún - 29.06.1918, Síða 2

66
DAGSBRÚN
ast á, og krefur nauÖsyn aö hald-
ið sé vel áfram við vinnuna, enda er
það líka gert. Það þarf að hafa á
spöðunum til þess að koma af að
búa til á einum degi 240,000 kjöt-
eða fisk„bollur“ sundra 4000 hvít-
kálshausum og sjóða; eða sjóða
160—200 J/2 tunnupoka af kart-
öflum, en þetta fer í einn miðdeg-
isverð.
Maturinn sem eldaður er í þess-
um tveimur eldhúsum, er sumpart
sendur út um bæinn í barnaskól-
ana og afhentur þar í ílát er menn
sjálfir hafa með sér (alls afhentur
á 17 stöðum í borginni), sumpart,
étinn í átsölum er settir hafa
verið upp í sambandi við almenn-
ingseldhúsin, og éta 4000 og 5000
miðdegisverð að meðaltali í þeim
stærstu, en 2000 í hvorum hinum
þremur stærstu.
Maturinn, sem jafnan eru tveir
réttir, og ekki um aðra að velja
þann dag, var uppnunalega seldur
á 40 aura máltíðin á afhending-
arstöðunum og 45 aura í átsölun-
um. En sökum hinnar miklu hækk-
unar á matvörum hefir orðið að
hækka verðið upp í 45 sótt á
afhendingarstað, en 50 étið í át-
sal, en engin áhrif hefir sú hækk-
un haft á aðsóknina.
Átsalimir eru opnir frá 12 á
hád. til 7 að kvöldi á virkum dög-
um, en lokaðir á helgum dögum
nema þar sem eldhús er áfast.
Um leið og gengið er inn í mat-
salinn er keyptur miði sem er
skilað um leið og manni er af-
hentur maturinn. Súpan eða graut-
urinn (maður fær af því x/2 lítra)
er ausinn upp í flata skál; ofan á
hana er látinn grunnur diskur og
á hann eftirmaturinn. Það er
skamtað tiltekið mál af hverju,
„sósu“, kartöflum, káli o. s. frv.
og tekur ausan sem er í hverju
fyrir sig hið tiltekna mál, t. d. sú
sem er í súpunni y, lítra. Verða
máltíðirnar við það nákvæmlega
jafnstórar, og er að því auk þess
flýtisauki við afhendinguna, enda
gengur hún mjög greitt; einnkven-
maður afhendir þannig að meðal-
tali 200 máltíðir á kl.stund. Hnífa-
pör og skeiðar liggja á borðinu
sem afhent er við, og tekur mað-
ur sér þar áhöld um leið og mað-
ur tekur við matnum og ber hann
út í salinn þangað sem autt sæti
er, en oft er hart á því að ná í
slíkt, um það leyti sem aðsóknin
er mest. Annars losna sæti fljótt
því að meðaltali eru menn ekki
nema 10 til 15 mín. að borða.
Á hverju borði í átsalnum er
kryddhringur. Sömuleiðis blómst-
urvasi með lifandi blómum. Vatn
geta menn sjálfir sótt sér í vatns-
krana sem er þar inni, standa þar
hrein glös, og brauð til þess að
éta með matnum geta menn keypt
sér á öðrum stað í salnum.
Á afhendingarstöðunum sem eru
opnir á virkum dögum frá 5—7
e. h. (á helgum dögum frá 1U/2
—IYj) þurfa menn að panta mat-
inn tveim dögum fyrirfram, en það
gera menn með því að kaupa miða
sem eru merktir með vikudögum.
Er það engin fyrirhöfn fyrir þá
sem sækja (eða láta sækja) þang-
að mat að staðaldri, því hægt er
að kaupa fyrir allla vikuna í einu.
Sá sem sækir matinn hefir sjálfur
með sér ílát. Mat er lika hægt að
sækja í átsalina, og það án þess
að hann sé fyrirfram pantaður, en
hann kostar þá jafnt og hans væri
neytt á staðnum (5 aurum meira
en á afhendingarstaðnum).
Framleiðslukostnaður matarins
var í fyrstu 35—36 aura, síðar
41—42 aura, og eftir að matvæli
hafa stigið enn á ný í byrjun
júnímánaðar 47 til 48 aura. Auk
þess nemur verkakaup, ljósmeti,
eldiviður, viðhald, flutningur á
matnum tii alhendingarstaðanna
o. s. frv. alt að 10 aurum á mál-
tíð. Sérstaklega gerði hr. Sarroe
mikið úr kostnaðinum við að aka
matnum á afhendingarstaðina, og
sagði að reynslan væri búin að
sýna að í Khöfn væru eldhús sem
framleiddu 5—6 þús. máltíðar
heppilegust, þau væru ekki stærri
en það að helming framleiðslunn-
ar mætti éta í tilheyrandi matsal,
en hinn helminginn gæti umhverf-
ið sótt á staðinn.
Þó tap sé á rekstri eldhúsanna
síðan að júníhækkunin kom til
sögunnar, þá er ætlunin að láta
þau bera sig, en heldur ekki meira
en það. Fyrstu mánuðina var mik-
ið tap á rekstrinum, olli því sum-
part óhagstæð innkaup, en sum-
part, að ekki var farið nógu vel
með matinn, brúkað meira til hans
en þurfti, af ýmsum dýrum efnum
o. s. frv. En nú er látið nákvæm-
lega í hvern pott það sem þarf,
hvorki meira né minna (sá sem
ritar þetta sá matreiðslubók sem
stóð í hvað þurfti að láta í pott-
ana sem tók handa 2000 manns).
Almenningseldhúsin, sem nú er
verið að setja upp um öll lönd,
voru í upphafi stríðsráðstöfun, eru
það ekki lengur, að minsta kosti
ekki í Khöfn, heldur stofnanir til
almenningsheilla sem verður haldið
áfram að fjölga eins þó stríðið hætti
nú þegar, eða svo var álit bæði
Viggo Christensen borgarstjóra og
hr. Sarroe, sem kunnugastir eru
málinu. Hagræðið fyrir almenning
er líka auðséð, eigi aðeins fyrir
einhleypa, heldur yfirleitt fyrir
allar húsmæður, og þá ekki sízt
þær sem einhverja atvinnu stunda
auk heimaverkanna. Ef gert er ráð
fyrir því að sex séu að meðaltali
í fjölskyldu (sem ef til vill er of
hátt) þá er það sama sem að milli
4 og 5 þúsund konur störfuðu áð-
ur að því að elda miðdegismatinn
handa þessum 28 þúsundum sem
nú éta úr almenningseldhúsunum
sem nú starfa að aðeins eitthvað
um 80 manns. (í alm.eldh. fram-
leiðir hver maður að meðaltali
sem svarar máltíðum handa 350
manns).
Það sem þeim sem þetta ritar
þótti msst um vart að fá að vita
í þessu máli var það hvað al-
menningseldhús gæti verið lítið,
og þó alt rekið á sem hagkvæm-
astan hátt s. s. með vélum eins
og eru í eldhúsunum í Khöfn, og
sem flýta svo afar mikið fyrir mat-
reiðslunni og gera hana svo mikið
ódýrari t. d. diskaþvottavél. Því
þó búast megi við því að almenn-
ingseldhús fengi með tímanum
mikið að starfa hér í Reykjavik,
þá er auðvitað ekki vert að byrja
í of stórum stíl. Það voru því góð
tíðindi þegar hr. Sarroe, forstjóri
eldhúsanna í Khöfn fullvissaði mig
um að í 1000 máltíða eldhúsi mætti
framleiða því sem næst alveg eins
ódýran mat eins og í hinu stóra
eldhúsi í Möllegade.
Það sem þarf til þess að koma
upp almenningseldhúsi hér í Reykja-
vík er þrent: húsnæði, áhöld og
hæían forstjóra. Ef menn hugsa til
að allir sem sækja vilja eldhúsið
eigi að geta komist að kl. 12 eða
kl. 3 þá er ekki mikil von um að
hægt sá að fá nógu stórt húsnæði.
En það má gera ráð fyrir, að í
reyndinni verði verið að borða all-
an daginn, eins og er í átsölunum
í Khöfn, þó aðsóknin s'é þar mest
þegar nýbúið er að opna þá, (kl.
12) og eítir kl. 5. Það er ekki stór
salur sem 35 geta étið í í einu,
en það er sama sem að yfir 700
manns geta étið þar á jafnlöngum
tíma og átsalirnir eru opnir í Khöfn
(12—7) og það þó hverjum séu
reiknaðar 20 mínútur til þess að
framkvæma á þessa þörfu athöfn.
Nógu stórt húsnæði ætti því að
vera fáanlegt. Áhalda ætti heldur
ekki að þurfa að verða vant, ef
þeirra er leitað í tíma. Forstöðu-
mann vel hæfan, verður ef til vill
hvað verst að finna. Það þarf að
vera einbeittur og stjórnsamur
maður, og gæti vel verið að heppi-
legt væri að velja til þess einhvern
efnilegan ungan verzlunarmann.
Eftir áliti hr. Sarroe, er mest kom-
ið undir þessum hæfileikum for-
stöðumanns er getið var, en ekki
undir því hvort hann kann sjálfur
að búa til matinn eða ekki, en
sizt ætti það að skaða að hann
kynni það.
Það virðist vera vaknaður tölu-
verður áhugi fyrir þessu máli hér
í Rvík. Málið heflr verið til um-
ræðu bæði í þinginu og í bæjar-
stjórn, og hefir dýrtíðarnefnd bæj-
arins falið tveimur meðlimum sín-
um að gera tillögur í málinu. Er
vonandi að það leiði til að fram-
kvæmd verði í málinu sem fyrst.
Tjarnargatið,
Þau eru mörg götin á ályktun-
um bæjarstjórnarinnar. Sum þeirra
eru svo stór, að 10 þúsundir króna
í beinhörðum peningum renna í
gegnum þau án þess að nokkur
mjamti eða skramti öðruvísi en
að í hljóði er tautað um það að
þetta sé nú það minsta, það sé
svo margt, sem aflaga fari og ekki
verði með tölum talið. T. d. hvað
ætli rörafarganið sé búið kost.a
bæinn eða sú meginregla að grafa
sundur göturnar 3—4 sinnum á
hverju ári.
En það voru nú ekki fram-
kvæmdargötin, heldur frakvæmd-
arleysisgötin, sem ég vildi minn-
ast á, t. d. Tjarnargatið.
Hve lengi á að þrjóskast við að
láta þó ekki nema bráðabirgðar-
brú yfir sundið eða réttara sagt,
gatið milli veganna, sem liggja
beggja megin við tjörnina. Því er
verið að kasta þúsundum króna í
vegi, sem svo ekki koma að nein-
um notum nema þessi litla brú
sé látin. Mig minnir, að þegar
, verið var að byggja seinni pólinn,
þá hafi tveir menn deilt um það,
hvort byggja skyldi úr steypu eða
timbri. Annar þessara manna hafði
þó nýskeð fengið sementsfarm, en
annar timburfarm. Sá, sem hafði
fen'gið timburfarminn átti fleiri
kunningja í bæjarstjórn og póllinn
var bygður úr timbri.
Nú er nýkominn timburfarmur
til Péturs Ingimundarsonar. Ætli
mætti þá ekkí fá spítu til að leggja
yfir tjarnargatið.
Sveinn Sveinsson.
Flugskóli Thulins
á Lyngbæjarheiði.
Það er ekki lítið að aukast áhug-
inn fyrir fluglistinni hér á landi.
í vor var stofnað félag hér í
Reykjavík til þess að greiða hér
á landi fyrir þessari nýjustu íþrótt
mannanna. Dagsbrún er ekki kunn-
ugt hvað félag þetta hefir aðhafst,
en það kvað vera skipað mörgum
framkvæmdasömum mönnum, svo
eitthvað hefir það vafalaust gert.
Einn ungur og áhugasamur
íþróttamaður hér i bæ, Jakob
Kristjánsson prentari, sem jafnvel
hefir í hyggju að bregða sér út
yfir salta vatnið, og verða fyrsti.
íslendingurinn, sem lærir að hend-
ast í vél um loftin blá, eins og
fuglinn fljúgandi, heflr aflað sér
vitneskju um flugskóla dr. Thulins
á Lyngbæjarheiði (Ljungbyhed) í
Skáni.
Skóli þessi er áreiðanlega sá lang-
bezti af slíkum skólum er íslend-
ingar geta átt kost á að sækja nú.
Hann er fremur stofnaður til efl-
ingar fluglistinni en sem gróða-
vegur. Samtals höfðu 59 flugmenn
tekið fullnaðarpróf við hann frá
því hann byrjaði að starfa 1915
til aprílloka í vor.
Kenslan er sumpart bókleg, sem
sé í meðferð mótora, og í eðlis-
fræði er snertir flugvélar og flug,
en aðallega er hún auðvitað fólgin
í meðferð og stjórn flugvéla, bæði
á jörðunni og uppi í loftinu.
Lokaprófið er falið í tveimur flug-
ferðum, og fari flugmaðurinu í
hvorri ferð fimm sinnum þannig
lagaða braut í loftinu: oc milli
tveggja flaggstanga, og lendi ekki
fjær en 50 metra frá ákveðnum
lendingarstað. Þriðju flugferðina á
flugmaðurinn að fara og lenda
þannig, að hann stöðvi mótorinn í
minst 100 metra hæð.
Námsskeiðið stendur 5 til 7
vikur og kostar 2000 krónur, er
borgist fyrirfram, fyrir þá sem
sjálfir vilja taka ábyrgð á vélun-
um sem þeir nota. Nemandinn
verður þó að setja 2000 kr. veð
fyrir skemdum sem kunna að
verða af hans völdum, en hann