Frækorn - 15.01.1902, Side 3

....___________________-______________4
Þættir úr uppeldissögunni
I. Franz Baco frá Vernlam
(1561 —1676).
Hann kendj mönnum fyr.stur þá list, að
lesa í bók náttúrunnar. Fyrir daga hans
vissu menn Htið annað um náttúruna en
það, sem stóð í ritum heimspekíngsins
Aristotelesar og hins rómverska náttúru-
skoðara Pliniusar. Það var eins og eng-
um kæmi þá til hugar að þeir hefðu
þessa sömu náttúru fyrir augum sér,
og gætu séð hana með eigin augum,
Baco girnist að þekkja náttúruna. Hann
tekur upp þá aðferðina að láta augun
leiðbeina sér og lítur ekki í »bókstafa-
bækurnEr.«
Svo vísar hann pðrum á að fara eins að.
Hann segir: »Eg vildi óska að menn
vildu í allri auðmýþt og lotningu Ijúka
upp bók náttúrunnar, þreytast aldrei að
lesa hana,. sökktu sér niður f hana og
sannfærðust af eigippi sjón og raun. Þar
er sú tunga skráð, sem hljómar milli
endimarka jarðar. Sú tunga breyttist
ekki, þegar frumtunga mannkynsins skift-
ist við Babel forðum. Þessa tungu geta
allir numið og orðið ungir í annað sinn,
ef þeir annars nenna að læra stafrótið.
Það er hressing hverjum manni, að skoða
þá hluti, sem í náttúrunni eru, og ( því
er námið fólgið. Það er stafrófið, sem
þart’ að læra. Það- gjörir meira. Það
gjörir hvern mann sælli og atorkusamari.
Maðurinn á að vera túlkur náttúrunn-
ar. Hann á að skoða hlutina, sem f henni
eru og læra að spyrja svo að hún svari.
Með þvf kynnist hann öllu fyrirkom’ulagi
hennar, öllum þei u lögum, sem húnhlýðir.
Þetta er að starfa, þetta er að þekkja.
Meira er ekki hægt að gjöra. Eng-
inn maður veit meira en það, sem hann
verður áskynja um með þvf. að spyrja
náttúruna sjálfa. Hann verður að spyrja
rétt, haga spurningunum eftir þeim lög-
um, sem náttúrunni eru sett. Þeim kann
enginn mannlegur kraftur að breyta, það
er ekki hægt að gjöra gull úr grjóti
þvert á móti náttúrunni.
» Ef þú færð ekkert svar eða rangt svar,
þá er það af því þú þekkir ekki nátt-
úrulcgin til hlítar, kannt ekki að spyrja.
Allt er undir því komið, að vér tökum
rétt eftir, tökum myndir af sjálfum hlut-
unum alveg eins og þeir eru.
Guð láti oss aldrei verða það á að
telja hugarburð vorn eða draummyndir
hinar eiginlegu myndir sýnilegra hluta.
Guð gefi oss náð sína til að rita ná-
kvæmiega íjetta lýsingu á öllum þeim
einkennnm, sem guð h.efir sett á ailt,
sem hann hefir skapað.
Því er eins varið um vísindi og listir
og um jurtinnar. Ef þú ætlar að taka
upp eitthvert tré fyrir fullt og allt, þá
stendur á sama, hvað af rótinni verður
En ætlarðu þér að setja það tré niður
á öðrum stað, og í öðrum jarðvegi, þá
er vissara að taka heldur rótina til þess
en bolinn.
Eins og kennt er nú á dögum, þá má
svo heita, að ekki sé annað á boðstól-
um í skólunum en greinarnar og bolur-
inn af vísdómstrénu ; greinarnar eru reynd-
ar fagrar, en rót vantar þær þó. Það er
svo sem sjálfsagt. að snikkarinn, renni-
smiðurinn og timbursmiðurin.i geta not-
að þær, en þær eru ónýtar handa garð-
yrkjumanninum, sem ætlar að [ lanta þær.
Ef þér er það áhugamál að vísindin
lifi og dafni hjá lærisveinum þínum þá
skaltu helst láta þá kvisti eiga sig sem
höggnir hafa verið af vísdómstrénu.
Gerðu þér þar á móti allt far urn, að
taka ræturnar vandlega upp úr jörðinni
og endufplanta þær alveg óskaddaðar.
Það mætti gjarnan talsvert af moid fylgja
þeim.
Það eru til tvær kennsluaðferðir:
Önnur er sú. að byrja á því, sem auð-
veldast er, en taka siðan hið örðugra;
hin er það, að byrja á því sem örðug-
ast er og taka síðan hið léttara. Síðari
aðfcrðin eykur manni þrótt og þol. Hún
svarar til þess að dansa á þungum skóm.
Fyrri aðferðin samsvarar því, að synda
með sundblöðunum; hún eykur kraftana
smámsaman «
Eftir daga Bacos taka vísindamennirn-
ir að byggja á eftirtekt og reynslu. Þá
rekur líka hver merkisuppgötvunin aðra.
Þá varð sjón sögu ríkari. í fótspor háns
feta þeir Kepler og Galilei. Allar
uppgötvanir hans voru á réttum rökum
byggðar og sannfærandi.