Gjallarhorn - 20.01.1905, Blaðsíða 3

Nr. 2
GJALLARHORN.
7
60 árum frá andláti hans, virðum fyrir |
oss þetta þjóðskáld, þennan ástmög |
íslands, þennan langfrægasta Eyfirð-■
ing hinnar liðnu aldar, þá störum vér
eigi á útlit hans og yfirbragð, sem |
hvarf með hans líkamslífi, heldur horf- J
um vér á hann mnmyndaðan, hann og
afrek hans, hann og skáldskap hans
eða ímynd hvorstveggja. Og þá birt-
ist hann oss í æskunnar og andans
guðmóði, eins og vér sjáum hann í
helgri sýn gnæfa í morgundýrð á
Súlum uppi, horfandi björtum augum
yfir hérað sitt og land meðan »frels-
isröðull á fjöll og hálsa fagurleiftr-
andi geislum steypti« ! —
Þegar stórstraumar nýrra andans
hreyfinga fara yfir þjóðirnar verða
viðbrigðin í hugum þeirra eins og
morgunsól rísi óvart úr hafi og skrýði
loft og láð með glöðum geislaskrúði.
Svo var á köllunardögum Jónasar. Þá
stóð í blóma sínum hin rómanska
sumaröld á Norðurlöndum. Þá tók
Jónas »skírn og trú rétta« og skrýdd-
ist »hvítavoðum« með sama lit og lagi
er samtíðar mcnn hans báru, þeir Heine
Fiesk, Ingemann, Andersen, Paludan-
Múller, Atterbom og Wergeland stór-
skáld Þýzkalands og Norðurlanda í hin-
um rómanska stýl. Þeirri straumöldu
þóttu öfgar fylgja, en fegri og unaðs-
ríkari skáldskapur hefir aldrei áður né
síðan andað yfir lönd vorra frændþjóða
— og öfgarnar bárust að minsta kosti
aldrei til þessa lands. Það var hið
hreinasta og helgasta í þeim skáld-
skap, sem hingað barst, og sá sem
þann rínarauð út flutti og gaf landi
sínu var Jónas Hallgrímsson, og það
fáðan og fegraðan, og eins og hold-
gaðan á ný, í hinum indælasta og
stórmannlegasta þjóðbúningi Islands,
þess náttúru, þess sögu, þess sorga,
þess krafa og helgustu vona! Það var
köllun þessa unga eyfirzka skálds,
köllun hans og æfiafrek. Og köllun
sína heyrði hann og skildi — allra
skálda bezt. Hann gerðist fyrst barn
við móðurkné íslands, las og nam
náttúrunnar mál og gerðist ungur
fóstbróðir og félagi hinna frægu óska-
barna Dana, náttúruspekinganna Ör-
steds, Jóakims Schouw, Forchhamm-
ers og Steenstrups, eins og hann
jafnsnemma var fóstbróðir skáldanna,
þá gerðist hann frœðifaðir íslands.
Hann boðaði nýtt Jagnaðarerindi þjóð
sinni, fyrst frelsisins, og þar kvað
hann og kendi svo allar vættir vökn-
uðu, en svo kvað hann samhug og
sál í þjóð og land, svo steinar vikn-
uðu — kvað svo gamlir urðu ungir
og ungir gamlir nýja trú eða lífsfyll-
ing inn í fólk sitt, ekki trú á yfir-
heima né undirheima, heldur trú á
samlíf vort og eining við hið ódauð-
lega og eilífa í faðmi þess lands er
vér lifum á. »Náttúrunnar namstu mál,
numdir tungur Ijalla, svo að gastu stein
og stál í stuðla látið falla,« kvað Grímur
Thomsen um Jónas, og mætti þó enn
fyllra að orði kveða. Hugblær stór-
skálda er djúpur og auðugur, og ein-
ungis lítið brot þess, er þeim býr f
huga og hjarta, fær ytri mynd og
búning. En »steinn og stál« hreyfist
þó til hendinga hjá Orfevshörpu Jón- J
asar ; og enn betur hreyfa hans hörpu-
ljóð ndttárunnar gullstrengi þá, er óma
f mannshjartanu og þess djúpa draum-
lífi. Aldrei hefir nokkurt íslenzkt skáld j
vakið hjá vorri þjóð viðkvæmari og
þýðari strengi. Með bróður sínum
Heine fórst honum vel að segja:
»Ljóðið mitt litla, léttur vorgróði,
lyftu þér, leiktu þér langt út um
sveit.«
Jónas var skáld hinnar óbrotnu feg-
urðar, eða eiginlegu listar. Tilfinningin
var ávalt einlæg og djúp, en orðaval
og búningur Ijóst og þýtt. Tvö ásta-
kvæði orti hann og eru bæði gimsteinar.
Þau samsvara hreinum ástum eins og
kossar ársólarinnar vaknandi vorblóm-
um. »Man eg þig mey,« o. s. frv. Hver
má svo óbrotið yrkja og með svo ríkum
yndisþokka og fögrum blæ ? Þrjár teg-
undir tilfinninga, hugblæs og hugsjóna,
hefir Jónas hafið og helgað hér á landi,
auk ástanna, sem hann lagði miður hug
á í ljóðum. Fyrst má nefna hugblæinn
gagnvart ríki náttúra landsins; kvæðin
Gunnarshólmi, Skjaldbreiður og ísland
eru þar efst á baugi. Annar hugblær-
inn, sem hann gaf öllum öðrum fremur
lff og litu, er málið — »móðurmálið
hans góða, hið mjúka og ríka«. Og
þriðji bugblærinn lifir í frelsisljððum
hans. Jónas var þjóðskáld f orðsins
allsherjar skilningi, því að hann orti
sí og æ fyrir land sitt og þjóð, en
fátt og lítið fyrir sjálfan sig, þótt
ljóðskáld væri, og fátt fyrir einstaka
menn. Og þó vann hann hvert ein-
staks hjarta um leið og hann varð
fjöldans skáld. Hann kvað ávalt hreint
og grómlaust og með gát og 'hófi hins
fædda listamanns og sanna idealista.
Já, hann var idealisti, en ekki realisd.
Og þó orti hann svo snildarlega, satt
og öfgalaust, að báðir fiokkar heiðra
hann jafnt. Fyrir þessa kosti, sem eg
hér hefi bent á, lifir Jónas enn sem
lands vors ljúflingur og listaskáld —
lifir enn 60 ár, ioo ár og aftur ioo
ár, þótt aðrir miklir menn eldist og
deyi hjá kynslóðum þjóðar vorrar. Og
það sem langlífi ljóða hans veldur er
eigi nein sérstök snild eða yfirburðir
eða andríki hans um fram aðra skáld-
mæringa þjóðarinnar, heldur það, að
bonum auðnaðist öllum öðrum fremur
—- ekki að láta »stein og stál« í
stuðla saman falla, heldur sál og mál
þjóðar sinnar. Hún les sál sína og
fegursta innra líf í ljóðum hans. Og
þau skáld, sem það kunna eins og
hann, þau lifa meðan mál og þjóð
fylgist að. Svo orti hinn gsmli Hómer,
svo orti Shakespeare, svo þeir Göthc
og Shiller, svo Ölensleger, svo Tegnér,
svo hin miklu nútímaskáld Norðmanna.
Slík skáld eru gimsteinar þjóðanna, og
þeim því dýrmætari, sem þær svo að
segja eiga þau og njóta út af fyrir
sig; því að þótt meistaraverk þeirra
séu þýdd og verði lesin á útlendum
tungumálum, missa þau nær ávalt
þann ilm og angan, sem þeim fylgir
heima á frummáli eiginnar þjóðar.
Þeir útlendingar, sem numið hafa ís-
lenzku játa að vísu, að þeir skilji kveð-
skap Jónasar, og enda betur en skáld-
skap annara skálda vorra. En oftast
skilja þeir eftir hið einkennilegasta
hjá skáldinu: hans þýða mál og hinn
helga hugblæ hans íslenzku söngdísar.
Slíkt þýðist og sjaldan eftir nokkurt
skáld á önnur mál.
Eg skal ekki þreyta menn á lengri
listafræði um skáldskap Jónasar, enda
þykist hafa tekið fram hans aðalkosti.
Ótal margt ágætt og einkennilegt hafa
hin einstöku kvæði hans að bjóða þeim
lesendum, sem vit hafa á og tilfinning,
en öllu þvl sérstaka hlýt eg að sleppa.
En eins og dæmi þess, hvernig kvæði
skáldsins snertu hjörtu þjóðarinnar á
miðri fyrri öld, vil eg að endingu
minnast þess dags er eg fyrst fékk
kvæði Jónasar í hendur. Það eru senn
full 55 ár síðan það skeði. Eg var
smalapiltur sumarið 1850 f seli frá
Kvennabrekku í Dölum. Selið var
fram í fjalldalnum Geldingadal. Kom
bókin eitt kvöld seint og hafði sel-
ráðskonan útvegað mér hana, en kon-
an var Guðný Gísladóttir, amma Fins
prófessors og Klemensar. Hún var bezta
kona og unni Jónasi mikið. Um kvöldið
mátti eg engu sinna því að ærnar voru
óspakar, og fór eg snemma að leita
þeirra, er vöntuðu um morguninn, og
gekk upp um fjöll. Þá sá eg í fyrsta
sinni, því skafheiðríkt var, Eiríksjökul
og alia bræður hans, hina jöklana, upp
af Borgarfirði, Vissi eg ekki áður að
þeir sæist þar af hnjúkunum, og fanst
mikið um — eins og sæi eg hinn dýr-
asta helgidóm Iandsins. Niðri í Reykja-
dalshlíðum fann eg ærnar, elti til bygða
og rak loks heim. Var það svo langur
vegur, að komið var að mjaltatíma er
eg kom aftur til selsins. Eg flýtti mér
að kvía féð, sem þar var nærri, fékk
mér bressingu og þreif tveim hönd-
um kvæðin ásamt matnum. Eg kom
ofan á kvæðið Skjaldbreið og lærði
þegar í einni lotu; fór síðan út Og
las kvæðið orðrétt upp úr mér á
kvfaveggnum, og var Guðný þá ekki
búin að mjólka ær okkar, sem voru
nálægt hundraði. Henni þótti eg fljót-
ur að læra — enn fljótari en að finna
ærnar. Og öll kvæðin lærði eg að
rnestu, á stuttum tíma. Og það er
víst: aldrei hefi eg næmari verið, og
varla til hálfs. En — hvað hreif mig?
Var það efnið eða forrnið? Eg hýgg
bvorugt, því hvorugt var mér vel
ljóst! Og hafi það ekki verið hug-
blærinn, eða sálin, sem hreif mig,
veit eg aldrei hvað það hefir verið.
Og svo hygg eg um aðra lesendur
Jónasar kvæða, — svo hygg eg sé varið
allri þjóð hans, að það er sálin, en
hvorki efni eða orð eða form, sem
gerir þau ljúf og létt að læra, en
þung og þétt í minni.
Það er undarlegt og ámælisvert,
hve dauflega og lítið þetta ættar- og
æskuhérað skáldsins hefir alt til þessa
tekið þátt f samskotum til minnisvarða
eftir þess frægasta son. Beri nú raunin
hér eftir oss öllum betra vitni og kom-
um, þótt síðastir séum, að lokum fram
sem hinir fyrstu!
Matth. jochumsson.
Áskorurj.
Á síðasta aðaltundi »Iðnaðarmanna-
félags Akureyrarkaupstaðar« var í einu
hljóði (með 54 atkv.) samþykt svolát-
andi tillaga til birtingar í íslenzkum
blöðum:
•Fandurinn mótmœlir því, aö íslendmgai
taki nokkurn þátt í hinni fyruhuguðu hjá-
lendusýningu í Tívólí í Kaupmannahöfn,
næsta sumar, og skorar á alla íslendinga
að gera alt, sein í þeirra valdi slendur tii
þess að koma í veg fyrir, að hún verði styrkt
héðan af landi.«
Akureyri 18. janúar 1905.
Öddur Qjörnsson,
p.t.formaður ’IÖnaðarmannafélagsAkureyrarkaupstaðar'.
Þvættingur í Norðurlandi.
Hann virðist vera að fara vaxandi
nú í síðustu blöðunum svo að nauð-
syn beri til að benda á nokkur atriði
hans. í þetta sinn verða þó ekki at-
hugaðar nema tvær síðustu kvik-sög-
urnar.
Bœjarstjórnarkosningin. »NI.« segir
að Júlíus Sigurðsson útbússtjóri og
fylgdarlið hans hafi »riðið niður flokks-
bróðir sinn« Magnús Kristjánsson. Blað-
ið fer þar vísvitandi með ósannindi, því
enginn sem þekkir til mun blandast
hugur um að svo var ekki, heldur
að það var B-listinn sem varð þess
valdandi að áskorendur Magnúsar yfir-
leitt höfðu hneysu af úrslitum kosn-
inganna, sem einnig stöfuðu af því
að þeir kusu hann á tveimur listum
í graut. Annars á það illa við að voru
áliti að gera slíkt að blaðamáli, þar
eð það varðar eingöngu bæjarbúa.
Jónasarkvöldið. »NI.« fer einnig með
vísvitandi ósannindi er það segir að
»Gjh.« hafi viljað tileinka sér hlut-
deild í því að »Jónasarkvöldið« komst
í framkvæmd á nýársdag s. 1. »Gjh.i
hefir aldrei skrökvað slfku sér til
hróss og virðist oss þurfa meir en
meðal blygðunarleysi til að bera því
slfk ósannindi á brýn. En vera má
að »N1.« álíti að »tilgangurinn helgi
meðalið* fyrir sé.r þar sem það skrökv-
ar þessu, að því er oss virðist, til þess
að fá tækifæri til að hrósa núverandi
aðal-húsbónda sínum Stefáni kennara
Stefánssyni og eigna honum heiður-
inn af þessu fyrirtæki. Hvað sann-
sögli blaðsins er þar mikil, geta
menn dæmt um af þessari:
LEIÐRÉTTING.
í tilefni af að »NI.« segir að St.
Stefánsson kennari hafi átt upptökin
til að »Jónasarkvöldið« var haldið hér
um daginn vil eg geta þess opinber-
lega, að það er ekki rétt, þvf
þegar eg kom til St. St. kvöld eitt i
vikunni á undan og bað hann að styrkja
skemtunina með kvæðaupplestri neitaði
hann því og sagðist ekki kæra sig um
að láta fólk »kritisera« upplestur sinn.
Daginn eftir ámálgaði eg aftur við hann
hið sama og þá lofaði hann mér að-
stoð sinni. p Bernburg.
Vonum vér nú að lesendurnir sjái
hér glögt einkenni þeirrar freistingar,
sem þjáð hefir »NI.« frá upphafi að
reyna að klína á húsbændur sína öllu