Ingólfur - 02.04.1905, Blaðsíða 2

50
INGOLFUR.
[2. apríl 1905.]
hefir sagt sömu vitleysuna. Vér eigum eklci
að fást um það, þótt ráðherrann traðki vilja
þingsins framan af, meðan þingræðisplantan
er að festa rætur.
Br það þetta sem þú átt við?
Mér er nær að halda, að þá yrði það
ráðherra-einveldis-plantan, sem festi rætur, en
ekki þingræðisplaDtan. Því að hvenær var
henni sáð?
Kannske þegar Alberti valdbauð alþingi
að samþykkja ríkisráðsflffyginn og löggjafarn-
ir sögðu: „Vér þökkum, vér þökkum,
vér samþykkjum allir“.
Jón Ólafsson segir í sömu aDdránni sem
hann sagði þessa vitleysu um aðhlynning á
nýgræðingnum, sem aldrei var sáð til eða
settur niður, að þingræði hafi þjóðirnar aldrei
feDgið með lagasetningu, heldur hafi þær unn-
ið sér það með baráttu fyrir yfirráðunuin,
þingræðinu.
Vér Islendingar ættum þá lílca, að ætla
mætti, að berjast fyrir þingræðinu, ef vér eig-
um að öðlast það. Vera vakandi yfir því að
vilji þingsins sé haldinn og stefnu þess trú-
lega fylgt af stjórninni.
En eftir þinni kenningu og J. 01. eigum
við einmitt að láta ráðherrauu ráða stefnunni
og beygja vorn vilja. Alþingi á að ,.styðja
stjórnina“ þótt hún breyti gagnstætt tilætlun-
um þess og fyrirmælum, þingið á að breyta
skoðun sinni til þess að vera í samræmi við
stjórnina; það á að vera vegurinn til þing-
ræðis!
iSTei, þá vil eg heldur benda þér á það,
sem Lárus Bjarnason sagði á alþingi 1903
um þingræðið. Hann sagðist vona „að þing-
ið vaki sórstaklega yfir því, að ráðherranum
haldist eklti uppi að brjóta aðallögmál þings-
ins, þingræðið. Það lögmál verður að inn-
lífast svo hverjum þingmauni, að hann snúi
strax baki við ráðherranum, þótt bróðir sé, ef
ráðist er á það lögmál“.
Þetta var rösklega talað.
Og aðrir þÍDgmenn tóku í sama strenginn,
öllum þótti þetta sjálfsagt.
Nú eru aðeins eftir efndirnar. Við skulum
vona að þær fari eftir, en eg er orðinn svo
kvíðafullur um framkvæmdirnar hjá mönnum,
þótt orð þeirra sé góð og glæsileg.
Mín skoðun er þetta: Þar sem Hafstein
stígur ekki fult fyrsta fet sitt á ráðherrabraut-
inni án þess að brjóta á bak aptur yfirlýst-
ann vilja alþingis í höfuðmáli þjóðarinnar og
heldur áfram sömu iðju í öðru stórmáli, þá á
alþingi nú þegar í sumar að grípa þingræðið
með því að taka taumhaldið af honum. Það
getur orðið örðugra seinna.
Þingið á að gera tvent í einu: Það á
að bjarga þjóðréttindum landsÍDS, sem Haf-
stein er að koma fyrir kattarnef, og beygja
ráðherrann undir vald þingsins.
Það vinnur þá að því að tryggja þjóðinni
sjálfstæði þá, er hún á með réttu gagnvart
Dönum, og aflar alþingi og þjóðinri þing-
ræðis.
En hvað verður þá um Hafstein? Er það
ekki slæmt fyrir hann ?
Það kemur okkur ekkert við. Alþingi á
að vinna fyrir þjóðina og landið, en ekki fyr-
ir H. Hafstein einan.
Gestur Pálsson
og ljóðagerð lians.
Gestur Pálsson orti lítið eitt af ljóðmælum,
tæplega 50 kvæði, svo kunnugt sé. Kvæði
þessi orti hann flest á yngri árum; hugur
hans hneigðist meir að söguskáidskap með
aldrinum og á síðustu árum orti Gestur
ekkert að kella.
Houum hefir sjálíum verið það Ijósara,
eu þeim sem hafa gefið út rit hans, að
kvæði hans ættu að ganga með honum í
gröfina. Allur þorri þeirra var óprentað-
ur er hann dó og sýnir það að Gestur
þekti sín* takmörkun, því að kvæðio eru
flest Iítilfjöileg. Þó skýra þau á ýmsan
hátt líf og eðli Gests sem skálds og
manns og réttmætir það að vonum þetta
brot um ljöðmæli Gests.
— Gestur var einn þeirra listamanna, sem
eru kailaðir ólánsroenn („súbjekt“) í lif-
anda lífi og andans afbrygði (,,gení“) þegar
þeir eru komnir uudir græna torfu.
Samtíðarmenn Gests hafa eðiilega orðið
drjúgastir á það að koma hinu fyrra inn
i meðvitund manna og má þar til nefna
Jón Óiafsson, er samið hefir æfiminning
Gests við Reykjavíkurútgáfuna „Skáldrit"
1902. Þar segir að Gestur hafi verið
drykkjumaður, skuldaþrjótur, þreklaus,
ósjálfstæður, blaðamenska hsfi látið honum
illa o. s. frv. o. s frv. „í lífinu fór hann
allur í moIa“ segir Jón að lokum og þar
er loksins komið að kjarna málsins.
Gestur varð hvorki koauaglegur em-
bættismaður, eða fjáður. Hann hafði
hvorki þetta ensk-amerska bolmagn til
þess að troða sér gegnum þröngina að
kjötkötlunum eða þá huudsuáttúru, sem
þarf til þess að flaðra upp um hvern bónda
ef biti er í vændum. Það er tnílegt að
Gestur hafl verið drykkjuniaður og skuld-
að skóaranum sínum; það er mér ókunn-
ugt, enda stendur mér það á litlu; en hitt
er vist, að hann fór ekki í Iífinu „ailur í
mola“ — hann var betra ssgnaskáld, en
nokkur annar íslecdingur hefir orðið fram
á þennan dag.
E»að má vel vera, að mönnum finnist
ekki mikið til um það, að Gestur er bezta
sagnaskáld eða söguskáld íslcndinga, ef
lítið er til þess, að sú grein skáidskapar
er mjög þroskalítil á íslandi, en sennilegt
þykir mér að æfi Gests og starf haus hefði
verið metið á annan hátt, on gert var, ef
hanB hefði ritað á aðra túagn, en íslenska.
Landar hans litu meir á aukaaíriðin,
óreglp. og skuldabaslið, en á þá miklu
kölltin, sera Gestur hafði og fann hjá aér
til þesa að grípa á kýlum þjóðar sinnar.
Rit hans eru þýdd á nokkrar erlendar
tungur og hefir verið skrifað um hann
bæði á dönsku og þýzku, eða fleiri tungur.
Enginn þeirra ritdóma minnist einu orði
á það, að Gestur hafi skuidað mönnum og
ekki afborgað æskuskuldir sínar, þótt
hann hafi í þrjú ársamfleytt haft 1400 kr.
tekjur!
Ég hefi því miður orðið heizt til lang-
orður um þennan hégóma; en af því að
þessi ósiður og takmarkalausi smásálar-
háttur er svo einkennilega islenskur og
skiljanlegur í sambandiviðalian hugsunar-
hátt og skoðun rnanna á verðmæti skáld-
skapar til þjóðmenningar, þá virðist naum-
ast vanþörf á að minna á hann stöku
sinnum.-------
— Gestnr Pálsson varð ekki skáld í
baðstofunni á Miðhúsum í Reykliólasveit,
eða við sumbl með sambekkingum í
Reykj avíkurskóla.
Áhrif erlcndra rithöfunda, utanfarir og
fjölbreytileg æfikjör hafa eðliiega, ásamt
meðfæddri skáldskapargáfu vakið hann
til lífsins, ef svo mætti að orði kveða.
Vafalaust tel ég einnig, að Gestur hafi
fjörgast af félagsskap sínum við ýmsa
listgæfa samlanda sína í Höfn, er þar
vóru honum samtíða við nám; enda var
þá félageskapur ísledinga allur á annan
veg en uú er orðið.
*
* *
Kvæði Gests eru bæði fá og smá. All-
ur ytri frágangur kvæðsnna er mjög af
vanefnum ger; Gest skorti brageyra og
brýtur því bág við alla smekkvísi í þeim
efnum.
Honam er ekki aðeins átakanlega örð-
ugt um stuðla og höfuð3tafi, sem hreim-
urinn í öllurn íslenzkum kveðskap styðst
við, heldur er málið, sjálft orðavalið hið
lakasta, mjög ósamkvæmilegt því efni, sem
hann yrkir um.
„Og raun hans varð mikil og i;eikind-
in ströng“, eða „Hann stóð 4 aftni lífsins
sem einstæðingur ber“ — þessi vísuorð
eýna vel, að Gestur vissi að stuðlar eru
stoð hreimsins í kveðanda og vildi setja
þá, en hann hafði ekki eyra til þess að
heyra, hvort þeir væru rétt settir eða
ekki.
Gestur heflr verið ósöngvinn maður og
gætir þess víða, t. d. í lýsingu hans á
gítarslætti frú Öunu í „Vordraumi.“ Það
eru orð, köld og innantóm og vantar all-
an þann yi og aðdáun, allan þann skiln-
ing á söngsins valdi, sem til þess þarf að
lifga lýsinguna.
Þessi ósöngvi er einkennileg um Gest,
sem var íslendingur; þeir eru færri, sem
finna það ekki „á sér“ þ. e. a. s. heyra
það á bljómnum, hvort rétt er kveðið.
Sakar þessi ágalli, eða réttara sagt
vöatun, ekki aðeins kvæðin að miklum
mun, heldur ongu síður frásögustíl Gests,
aem er þurr og þunglamalegur, þótt hann
hinsvegar kunni meistar&Iega að hafa setn-
ingar eftir gömlum kerlingum, eða hroka-
fullum piestum og öðxum þeim, sem verða
á vegi haus.
En það er vafasamt, hvort nokkurt af
ritsmíðum Gests sýair eins ótrúræða við-
kvæmni eða, næmi fyrir ölluxn áhrifum,
sem þessi kvæði.
Það er ísland, ástvinir hans og þeir
sem verða að lúta í Iægra haldi í lífinu,
sem hann velur sér að yrkisefni.
Og þessi tvö skopkvæði, sem eru í bók-
inni, eru kannske það bezta, sem ort hefir
verið í þeim anda á íslenzka tungu —
ekki að formi heldur fyndni.
Kvæði þessi eru þess vorð að litið sé
nokkru nánar á þau.
Hið fyrra „SkopstæIing“ — parodi —
er til Matthíasar „af guðs náð“ — og
hafi nokkur hitt Akkilleshæl náungans,
þá hitti Gestur hann þar. Matthías er
þar, að vanda, kominn upp fyrir skýin
sjálf og „fróar sér við himinljósin rík“ o.