Ingólfur - 25.07.1905, Síða 2

114
INGÓLFT7R.
[25. júlí 1905.
þjóðina, til að dylja það fyrir henni, að
þeir voru viljandi og vísvitandi að gefa
upp rétt hennar og þessa lands.
En fyrir slíku gjöri ég ekki ráð. Ég
gjöri ráð /yrir því að hann standi einn
sér þingmaðurinn, sem ég heyrði í vetur
halda þvi fram, að þingið 1903 hefði kast-
að fram fyrirvaranum um undirskriftina
aðeins og eingöngu tii þess að reyna að
friða Iandvarnarmenn og þá er stæði beig-
ur af rikisráðsákvæðinu, en það hefði
annars ekkert meint með honum.
Mál vor væru í góðum höndum hjá
slíkum fulltrúum.
En er nú undirskriftarmálið svo afar-
þýðingarmikið ?
Það er svo þýðingarmikið, að ef alþingi
1903 hefði verið sagt það, að forsætis-
ráðherrann danski mundi verða látinn und
irskrifa skipun íslandsráðherrans, þá hefði
það samkvæmt beinum ummælum þess,
neitað að samþykkja ríkisráðsákvæðið,
felt það úr frv. Þar hefði gjört það
af því að þá hefði það verið því ijóst,
að leggja átti þann skilning í samþykt
þess ákvæðis, að þingið vildi gefa upp
landsréttindin, en það vildi það ekki.
Undirskriftarspursmálið er ekki annað
en ríkisráðsákvæðið í akýrari og áþreifan-
legri mynd.
Þingið 1903 neitaði því að það vildi
samþykkja yflráð grundvallarlaganna
dönsku yfir sérmálum vorum þó að það
samþykti ríkisráðsákvæðið.
Nú er farið að beita grundvallarlögun-
um í sérmálunum, skipa sérmálaráðherra
vorn samkvæmt þeim, svo að hann verði
reglulegur danskur grundvallarlaga ráð-
gjafi, eins og hinir döusku ráðgjafarnir.
Það sama sem átti að fá fram með
ríkisráðsákvæðinu.
Og það er ætlast til að þingið iáti sér
þetta lynda og afturkalli þannig eða falli
frá fyrirvara sínum og yfirlýsingu, er það
samþykti ríkisráðsákvæðið.
Gjöri þingið það, þá getur það ekki
um leið sagt að það haldi enn fram lands-
réttindakröfum vorum.
Það getur ekki kannast við að rétt sé
að Danir, dönsku ráðgjafarnir ráði því,
hver sé ráðherra vor og haldið þvi jafn-
framt fram, að þó séum vér óháðir Dön-
um og Danastjórn og ríkisþingi Dana,
sem hefir öll ráð Danastjórnar í hendi sér.
Það er ekki til nema ein leið til að
gjöra sér grein fyrir, hvernig stendur á
skipun Islands ráðherrans með undirskrift
aldansks ráðgjafa, forsætisráðgjafans, sú
nefnilega, að ákvæðið um skipun sérmála-
ráðherra vor*, eins og annara ráðherra
Dana sé að finna, ekki í stjórnarskránni,
heldur i grundvallarlögunum dönsku, 13.
gr. þeirra, eins og Danastjórn, en ekki
íslendingar, álíta og halda fram, að ráð-
herra vor sitji í ríkisráði Dana, ekki sam-
kvæmt stjórnarskánni, þó að þar hafi
fengist inn viðurkenning um að svo eigi
að vera, heldur samkvæmt grundvailar-
lögunum, 15. og 16. gr. þeirra.
AHar aðrar útskýringar eru vífilengj-
ur og villukenEÍngar, aðeins ætlaðar til
að rugla menn og villa þeim sjónir.
' Lengst af hefir því verið haldið fram
af ráðherranum, að þetta væri aðeins
form, meinlaust form, að forsætisráðherr
ann skrifaði nafn sitt „í hornið“ á skip-
unarbréfi ráðherra vois.
Það er nóg að minna menn á það, að ekki
lét alþingi og íslendingar sér á sama
standa um „formið“ á stöðulögunura 2.
jan. 1871. Þó að lögin væru í öllu veru-
legu — að sleptu fjártiliaginu frá Dan-
mörku — samhljóða því er alþingi vildi
ganga að, þá mótmæltu þeir þeim harð-
lega og einarðlega, og lýstu þau ógild
gagnvart sér, einkum og aðaliega fyrir
þetta „form“, það, að þau voru gefu út
af hinu danska löggjafarvaldi einu, sem
þeir viðurkendu elcki réttan aðila.
Formíesta íslendinga og alþingis þá
bjargaöi landsréttindum vorum í það sinn.
Eða lítum til Norðmanna. Hörðustu deil-
urnar sem þeir hafa átt við Svía um
þjóðréttindi sín, hafa ekki snúist um það,
hvað ætti að verða lög eða hvað álykta
skyldi, heldur um það, hverjir œttu at-
kvœði um þau mál, Norðmenn einir eða
Svíar jafnframt. Þeir hafa haft skiining
á þvi, hvað „formið“ þýðir.
Siðasta kenning ráðherrans, á Hrafnagils-
fundinum, er sú, að undirskrift forsætis-
ráðherrans þýði aðeins vottun um það, að
íslandsráðherrann hafi „fullnægt hinum
formellu skilyrðum fyrir því að geta átt
sæti í ríkisráðinu“, að öðru leyti beri hann
ekki ábyrgð á skipununni, hana hafi ís-
landsráðherrann aðallega einn, og það þó
að hann skrifi ekki undir skipunarbréfið
sjálfur, því að undirskrift sé ekki skil-
yrði fyrir ábyrgð ísiandsráðherrans sam-
kvæmt stjórnarskránni.
Þotta er alt saman tómur skáldskapur hjá
skáidinu H. Hafstein. Hann ætti að bianda
minna af skáldskap inn í atjórnarstörf sín
en hann gjörir.
Undirskrift dansks ráðherra undir á-
lyktun konunga veitir ályktuninni alt það
gildi er hún hefur og leggur alla ábyrgð
á allri ályktuninni á þann ráðherra, sem
undirskrifar. Ábyrgð forsætisráðherrans
á skipun íslandsráðherra og atkvæði hans
um hana er alveg sama og að því er skip-
un annara danskra ráðgjafa snertir. Hitt er
hreinn skáldskapur, sem væri verður þess
að komast á dönsku, tii þess að dansk-
ir lögfræðingar og stjórnmálamenn gætu
haft skemtun af honum. Og hver eru svo
hin formellu skilyrði, er íslandsráðherr
ann á að hafa til að mega koma í rikis-
ráðið. Hver önnur on þau &ð hafa verið
skipaður dauskur ráðgjafi samkvæmt
grundvallarlögunum. Undirskrift forsæt-
isráðhorrans gjörir hann einmitt að dönsk-
um ráðgjafa, svo vottorðið er auðvitað á-
gætt II
Ráðherrann heldur auðsjáanlega, að það
gjöri ekkert til, þótt forsætisráðherrann
undirskrifi skipunarbréfið, ef ráðherra vor
ber líka ábyrgð á skipun slnni. En það
er stórkostlegur raisskilningur.
Það er auðvitað, að ráðherra vor ber
ábyrgð á skipun sinni. Það gjöra allir
ráðgjafar, þó þeir uudirskrifi ekki skipun
síns. í því tilliti er ekkert sérkenniiegt
við stjórnarskrá vora.
Það sem gjörir undirskrift forsætisráð-
herrans hættulega fyrir sjálfsforræði vort
og ráð yfir eigin málum vorum, er það,
að dönskum ráðgjafa, sem er verkfæri
dansks þings en osa algjörlega óháður,
fær með því atkvœði um það, hver er
skipaður ráðherra i vorum málum og hver
ekki. Það er form, en þýðingarmikið
forra, því það er band á vilja konungs í
vorum málum. Þó að konungur vildi
verða við óskum alþingis um skipun ein-
hvers ákveðins manns í ráðherrasessinn,
þá getur forsætisráðherrann hindrað það
með því að neita að undirskrifa, og hann
gjörir það áieiðanlega, e/ nýja ráðherraefnið
ekki er að þeirra skapi, dönsku ráðherranna,
eða riki8þingsins danska.
í stuttu máli, þingræðið, sem vér erum
að guma af, er eintómur reykur og hé-
gómi, ef danskur ráðgjafi þarf að undir-
skrifa skipun ráðherra vors.
Það bætir okki úr skák, eius og menn
skilja, þó að, eins og sumir vilja láta sér
nægja, íslaudsráðherrann skrifi einnig und-
ir skipunarbréfið.
Forsætisráðherrann má als ekki koma
nærri skipuninni. Hann má ekkert at-
kvæði um hana eiga.
Eitt er það enn sem fært hefir veiið
til varnar undirskriftinni, en það er sú
fjarstæða að hún er vavla nefnandi. Þ;-.ð
er að ráðherra vor sé alríkisráðherra að
nokkru leyti og þurfi því sem slíkur skip-
unar samkvæmt grundvallarlögunum. Nú
segir beint í stjórnarskránni að ráðherra
vor hafi það starf á hendi að framkvæma
fyrir konung eða með honum æðsta vald
í hinum sérstakiegu málum íslands, og svo
segir, að hann megi ekki hafa neitt ann&ð ráð-
herraembætti á bendi; en hann hefði einmitt
annað ráðherraembætti á hendi (ð: önnur ráð-
herrastörf) ef hann ætti einnig að vera
alríkisráðgjafi eða danskur ráðgjsfi hvað
sameiginlegu eða almennu málin snertir.
En þá kveðja konungs til alþingis nú í
sumar. Legg ég ekkert uppúr henni?
Hún segir ekki uudirakriftina ólöglega,
og það þurfti hún að gjöra. Hún hefði
þurft að segja að miuusta kosti, að dansk-
ir ráðgjafar hefðu hvorki né ættu að hafa
nein áhrif á „ákvörðun konungs um það
hvort ráðherraskifti eigi að vorða á ís-
landi“, ef nokkuð væri með heuni sagt
málinu til bóta. Málameðferð ríkisþings-
ins hefur ekki beint þessi áhrií einsog
nú stendur, það vissum vér áður, en rík-
isþingið ræður yfir ráðgjöfunum dönsku
og getur haft áhrif á þá. Það sýnir iíka
hve djúft er tekið hér i áriuni, or bent er
til þess að þetta mikla sjálfstæði vort
hafi sýnt sig í vetur við ráðaneytisskipt-
in dönsku. En það sem þá kom fram,
var ekki annað enn það, að danski for-
sætisráðherrann gaf ekki um að skifta
um íslandsráðherra. En oss er ekki nóg
minna en að hann geti það ekki, honum
sé það mál óviðkomandi/ En undirskrift-
in saunar það gagnstæða.