Ingólfur - 06.04.1911, Blaðsíða 2

54
INGOLFUR
Frestun bannlaganna
til umræðu í efri deild í gær.
Flutningsmaður Sigurður Stefánsson
tók fyr»tur til mál», hann talaði í fulla
5 fjórðunga stundar, og var það al-
mannarómur, að betri, »kynsamlegri og
ærlegri ræða muni ekki hafa heyrat á
þessu þingi og jafnvel mörgum öðrum
undanförnum þingum. Hér fer á eftir
útdráttur úr ræðu hana:
Allir gengu að því víau á aíðasta
þingi, er bannlögin vóru aamþykt, að
þau hefðu í för með aér mikinn tekju-
miaai fyrir landssjóð; því að áfengia-
tollurinn hefir lengi verið ein af stærstu
tekjulindum landasjóða, oftastnær hefir
tollurinn numið frá 3—400 000 kr., og
er það ekki lítið fé fyrir landið. Samt
hefði enginn vandi verið að fylla uppí
skarðið, og það því fremur, sem þó
nokkur tími átti að líða áður en þau
gengu í gildi. En þá var reycdar ekki
um það að ræða, að fylla það akarð
aem höggvið var með bannlögunum;
auk þess, og áður en það skarð kom
til, var það orðið bert, að landið þurfti
á einhvern hátt að fá stórmikinn tekju-
auka, því tekjulindir þær, aem ákveðn-
ar vóru með lögum, dugðu ekki til.
Því var það, að þegar á þingi 1907
var skipuð milliþinganefnd, er athuga
skyldi skatta og tollamál landaina og
gera tillögur um þau. Þessi nefnd tók
þó vitanlega ekki til greina tekjumiaa-
irinn, aem af bannlögunum hlýst, því
að þau voru þá ekki kominn til >ög-
unnar. En þegar búið var að sam-
þykkja bannlögin, þá varð að finna ráð
til að fylla það skarð, aem þau höfðu í
för með sér, aiik þeirra 2—300 þúsund
króna, aem áður hafði á vantað til þeaa,
að nokkur mynd yrði á fjárhagnum.
Og landinu bráðlá á einhverjum tekju-
auka. — Fráfarna stjórnin var ötul og
einlæg bannatjórn, og »é þaðaagthenni
til lofa; en hún vanrækti þá heilögu
aiðferðislegu akyldu aína, þá ajálfsögðu
pólitísku akyldu aína, að undirbúa tolla-
lög undir þingið; kjósendur alls lands-
ins töldu það víat, að fyrir þeasu þingi
lægi sundarliðuð áætlun um einhverja
leið til að auka tekjur landasjóð, því
þeir viasu það, að að öðrum kosti var
fjárhag landains stofnað í beinan voða,
og þá mundi þingið ef til vill neyðast
til að grípa til einhverra örþrifaráða.
Það er fyrata og helata akylda hverrar
þingræðisatjórnar að finna einhver ráð
til þess, að tekjur og gjöld geti stað-
ist nokkurnveginn á, ekki þó með því,
að hefta allar framkvæmdir og atöðva
allar fjárveitingar til nauðaynlegra þjóð-
þrifafyrirtækja, heldur með því að auka
tekjur landsina. Ef stjórnin vinnur ekki
að gætilegum fjárlögum, þá leiðir af
því kyrstöðu í öllu viðakiftalífi lands-
ins, en það er oftastnær aama sem aft-
urför. — Flestir þingmenn munu hafa
komið á þingið nú með þeim tilgangi,
að^vera í aamvinnu við stjórnina um
að gera — ekki litið, heldur mikið —
til að afla þeirra tekna, aem landinu
aárlá á. En það vantar mikið á, að
fjárlög þau, aem nú er.verið að afgreiða,
verði nokkurnveginn akapleg. Það er
ekki auðvelt að segja hversu mikill
tekjuhallinn muni verða, en ræðum.
þykiat þó hafa rétt til að apá, að hann
muni verða nær */a miljón; og þetta er
ekki einungis apádómur, heldur nokk-
urnveginn visaa fengin fyrir þeaau.
Frumvörp þau til tekjuauka, sem láu
fyrir þinginu af atjórnarinar hendi,
námu, segi og akrifa 30 þúaund krónum.
Þetta er það eina sem fráfarandi stjórn
hefir gert til að jafna upp tekjuhallann;
og hún mátti vita það, að fjálögin voru
ómöguleg og algerlega óaðgengileg eins
og hún hafði gengið frá þeim. — Þó
ég renni nú augnm ekki lengra en að
tekjuhalla þeim, sem fyrirsjáanlega hlýt-
ur að verða á þeasu fjárhagatímabili,
þá hef ég aldrei fyr, á þeim aldarfjórð-
ungi, sem ég hef átt sæti hér á þing-
inu, búist við að fara heim jafn dapur
og áhyggjufullur um hag landaina og
nú. Hér liggja fyrir þinginu mörg frum-
vörp, aem fara framá atórum aukin út-
gjöld, svo tugum, jafnvel hundruðum
þúsunda skiftir, og það má búast við,
þar aem hér á þinginu sitja avo margir
framfaramenc, aem þykjast vera, að
þeim þyki það þá hart að þurfa að neita
öllum fjáveitingum til nauðsynjafyrir-
tækja og framfarafyrirtækja, vegna fjár-
skorts. Vér erum nú orðin stórskuldug
þjóð, og vér erum langfátækaata þjóð-
in í allri .Norðurálfunni. Þegar Haf-
steinsstjórnin tók hálfrar miljón króna
lán hér um árið, þá ofbauð mörgum
mönnum það; en nú er öldin önnur, nú
er mönnum hætt að ofbjóða slíkir amá-
munir-; nú höfum vér þar að auki tek-
ið 1V2 miltón króua lán, líka hjá Dön-
um — því altaf er það á náðir Dana,
aem vér flýjum í þessum efnum — og þar
að auki akuldum vér nú rikissjóði Dana
uppundir hálfa miljón, aem hann getur
krafið oss um hvenær sem vera akal;
en þrátt fyrir alt þetta, þessa 21/, miljón
króna skuld, tökum vér að oss ábyrgð-
ið á greiðslu stórkostlegra skulda ýmsra
bæjar- og sveitafélaga. Vér höfum að
v'su ennþá einn höfuðstól, lánatraustið;
en aá tími getur þó komið, að vér segj-
um við ajálfa oaa: hingað og ekki lengra;
öllu mætti ofbjóða og það væri skylda
hvers þiugmanns að fara varlega.
Lántraust vort væri aá höfuðstóll, er
nota yrði með varúð. Hvar atæðum
vér þá ef þessum höfuðstól væri glatað ?
Hann kvaðat heyra það kringum aig
með þó nokkurri ánægju, að vér ættum
1700 þús. kr. í viðlagaajóði — og væri
það gott fátækri þjóð, að eiga alíkt, er
á lagi. Það væri þægilegt að geta aett
í 20. gr. fjárlaganna, að landsajóður
greiddi’ tekjuhallann. Það væri þægi-
legt að geta sett alíkt á pappírinn.
Ástand landaajóða væri samt þannig, að
það hefði komið fyrir einu ainni, að
horfur hefðu verið á, að landaajóður
lendi í vandræðum um dagleg útgjöld.
Almenningnr héldi, að alt væri í góðu
lagi, er hann heyuði þetta um viðlaga-
sjóðinn. En þeim lítist öðru víai, er
kunnugir væru, hvernig honum og eign-
um hana væri háttað. Sér væri kunn-
ugt, að stjórnin hefði ætlað að inn-
heimta 200 þús. kr. af fé hans. En
hve mikið fékk hún? 20 þúsund kr.
Það var öll hjálpin, er hún fékk frá
honum. A þeasu fjárhagatímabili hefði
225 þúa. kr. verið settar fastar. Nú
við síðuatu áramót hefði peninga forði
landsina verið aama aem eDginn. Stjórnin
kveið því. að hún gæti ekki innt þau
útgjöld af höndum, er landið þurfti dag-
lega að greiða. Þjóðin væri nú á aama
vegi og einstaklingur, sem á stóreignir,
en verður aamt að anúa sér til akifta-
ráðaDdans. Þótt landasjóður eigi 1700
þúa. kr. í viðlagasjóði, verður hann aamt
að fá lán til daglegra útgjalda. Sá,
sem áður hefði haft útgjöld landaajóða
á hendi, hefði að sögn eigi getað sofið
nema hann hefði haft 400 þús. kr. í
sjóði. Það var á tímum, að menn hugs-
nðu aig betur um, áður en þeir fleygðu
út nokkrum þús. krónum, en þeir gera
nú áður en þeir samþykkja fjárveiting-
ar er nema tugum og jafnvel hundruð-
um þúaunda. Framfarir hefðu þá að
víau verið hægfara, en hann kysi held-
ur framfarir með því laginu, en þær
sem fengnar væri með akuldabralli.
Bent væri á að ajóðir yxu og ykjuat.
Jú, á pappírnum. Þar væri þeir meiri
nú en fyrir 10—15 árum. En við viaa-
um aamt allir hveraig fjárglæfrar færu
í vöxt. Enginn kippir aér framar upp
við, að menn verði gjaldþrota. Það væri
nú ekki undantekning. Lánatrauat ís-
lendinga væri á förum. Landasjóður
hefði að víau lánstrauat. Hann gæti
fyrat um sinn leitað til dönsku mömmu.
Það væri lánatrauat einstaklinga þjóðar-
innar, er færi minkandi. Hvernig væri
nú lánatrauat það, er þeir hefðu í pen-
ingaatofDunum landains? Bankaatjórar
okkar litu nú með tortryggni á þau
andlit, aem þeir léðu fé með glöðu geði
og fullu trausti fyrir nokkrum árum;
og kviðu því, að þurfa nú að synja
þeim lána. Svo væri nú komið, að all-
ir væri hlaðnir skuldum og ábyrgðum.
Ekki óeðlilegt þótt svona færi. Þetta
væri barna sjúkdómur. Þegar menn
gátu fengið lán, hagnýttu þeir fér það.
Bankstjórnin var ógætin í lán veiting-
um. Bæði hún og einstaklingarnir ættu
því sök á, að svona væri komið. Von-
andi, að menn gætu orðið hyggnir af
skaðanum — og hann vonaðiat eftir, að
þetta lagaðiat. Þeir, sem nú sætu á
þingi hefðu þá akyldu á herðum sér að
fara gætilega og ajá um, að menn yrðu
ekki flumósa, en sniðu aér atakk eftir
vexti. Betra að fara hægt, en fara á
hörðum spretti og kollhlaupa *ig. Sumir
„nýmóðins tímana menn“ vorir héldu
því fram, að vér ættum helst að fá 10
milj. kr. lán. Hann neitaði ekki, að
akynsamleg lán, er t. d. væri varið til
gróðrafyrirtækja, gætu verið góð, en
eyðslulán væru ófær. En avo gæti far-
ið tsð þeir litlu pappírar, er við ættum,
minkuðu í verði — og yrðu einakisvirði
á erlendum markað. Um lán okkar hjá
Dönum gerði hann þá athugasemd, að
vér atæðum ekki vel að vígi í viður-
eign við þá, ef vér værum akuldugir
þeim og hlæðum skuld á akuld ofan
hjá þeirri góðu þjóð. Sá sem er akuld-
ugur einhverjum, ateytir ekki hnefun-
um framan í lánardrottinn sinn. Hann
getur altaf aagt: Greið þú mér það,
aem þú ert mér akuldugur.
Sér þætti illa faiið, ef fjárhagaóhygg-
indi þjóðarinnar væru að festa rætur á
þingi hennar. Að því yrði að vinna að
tekjur og gjöld jöfnuðust, ekki á þann
hátt, að takmarka útgjöldin, heldur með
því að auka tekjurnar. Menn væru
því miður svo akamt á veg komnir, að
þeir kveinkuðu aér undan auknum skött-
um. Þó væri svo guði fyrir að þakka,
að vér værum sú þjóðin, er hefðum við
lægri akatta að búa en flestar aðrar
þjóðir. Það hlyti að vera öllum þing-
mönnum áhyggjuefni að afgreiða frá
þingiuu fjárlög með 300—400 þúa., eða
jafnvel */a miljón króna tekjuhalla. Ef
til vill gætum vér þó þolað það þetta
fjárhagatímabil. En hvernig færi næat
eða 1912. Hér væri stór eyða. Margir
þingmenn sætu vonandi ekki á næata
þingi, þeir er nú aætu þar og gætu því
aagt eins og hinn heimski konungur
Lúðvík 15, að hann kærði aig kollótt-
an um það, sem kæmi eftir dauða sinn,
ef það alarkaði þangað til. Vonaði að
enginn þingmaður hugsaði þannig. Sú
atjórn er við völd aæti á næata fjár-
hagstímabili yrði í miklum vanda atödd,
að láta tekjur og gjöld standast á.
Aunaðhvort yrði hún að skera niður öll
gjöld, nema þau er ekki yrði með nokkru
móti hjá komist t. d. laun til embættia-
manna eða ella skila þinginu íjárlögum
með mörg hundruð þús. króna tekju-
halla. Sumir bentu á aukaþing, er ráða
mundi bót á fjárhagameinum vorum.
Það væri gamla aagan að freata því til
morguns, er menn gætu gert í dag.
Fyrir aukaþing gæti stjórnin ekki hafa
kynt sér málið avo, að hún hefði þá
lokið því að aemja rækileg skattalög.
Auk þesa væri það ekki ætlunarverk
aukaþinga að fáat við skattalög. Hefði
enda nóg að atarfa að öðru, ef atjórn-
arakrárbreyting yrði aamþykt á þingi
nú. Spurði þingdeildarmenn, hvort þeir
gætu farið heim af þingi nú án þesa
að hafa fundið ráð til að bæta úr þeim
voða tekjuhalla og hinum slæma fjár-
hag landajóða. Hér dygði ekki að hnýta
í fyrverandi atjóruir né að flokkarnir
bituat á um þetta mál. Allir yrðu nú
að taka höndum saman til að leiðrétta
fjárhag landains.
Sumir menn munu nú segja, að hann
sé nú með frumvarpi þeaau að svíkja
fósturjörðina, en hann telur nú aamt
frumvarpið eitt ráðið til að komaat út-
úr vandræðunum. Hann er ekki var-
búinu þeim áaökunum, að hann sé með
þesau að brugga bannlögunum banaráð,
og hafi jafnvel verið útbýtt hér í deild-
inni hótunarbréfi; en slíkt lætur hann
sér í léttu rúmi Iiggja, þetta frumvarp
aem hér Jiggur fyrir, er þó ráð til að
bjarga nokkru.
Honum líkaði aldrei »ú tvískifting á
lögunum, að innflutningabannið kæmist
á á undan sölubanninu, en gekk þó að
þeim kostum á aíðasta þingi til að hefta
ekki framgang málsina; heldur að eftir-
litið með innflutningi áfengia mundi
verða örðugt, meðan aölubannið er ekki
komið á; en með þeaau frumvarpi er
farið fram á, að aölubanu og innflutn-
ingabann gangi í gildi á sama tima,
hvorttveggja 1. jan. 1915. Þykir það
kynlegt sem í hótunarbréfinu stendur,
að frestun þeasi mundi ekki auka tekj-
ur landajóðs að nokkrum mun; slíkt get-
ur hann skilið að barnaskólabörn gæti
látið sér um mnnn fara, en ekki góðir
og reyndir borgarar. Býat við að á-
fengistollurinn mundi á þessu fjárhaga-
tímabili verða álíka og á aíðasta fjár-
hagstímabili, og yfirhöfuð gerir hann ráð
fyrir að frnmvarpið um freatun laganna
mundi hafa í för með aér 300,000 kr.
tekjuauka fyrir landið, og það er ekk-
ert amáræði fyrir oaa. En ef höfundar
hótunarbréfsins, framkvæmdarnefnd stór-
atúkunnar, hefir rétt fyrir aér, að tekju-
aukinn mundi verða lítill eða enginn,
og þar afleiðandi lítið eða ekkert drukk-
ið í landinu þá færi aér nú að þykja
bannlögin Goodtemplaranna æði óþörf.
— Þetta mál horfir nú alt öðruvíai við
en á aíðasta þingi eða fyrir þetta þing,
því þjóðiu hafði búist við gnægð fjár
með nýjum tollalögum, 0. s. frv. en von
hefir brugðiat. — Sjálfstæðiaflokkurinn
á engan hlut að flutningi þessa mála,
enda kvaðst haun engurn hafa aagt frá
þessari fyrirætlun ainni. Hann kvaðat
taka þetta fram, avo að bannmenn láti
ekki reiði aína bitna á flokknum sak-
lausum. Heldur ekki Heimastjórnar-
flokkurinn á hér neinn hlut að máli
kvaðst taka það fram, vegna þess að
hann hafði heyrt þvi fleygt, að aá flokk-
ur hefði átt að ota sér fram eins og
öðru fífli. Kvaðst hafa tekið þetta alger-
lega upp hjá sjálfum aér. Vel mætti
nú svo fara, að þetta yrði aín pólitíska
líkræða, og að hann drýgði pólitískt
sjálfsmorð með frumvarpi þeaau. En
það gerði aér ekkert til. Hann hafi
talið aér akylt að meta meir hagamuni
landaina.
Síðan töluðu þeir: Sigurður Hjörleifa-
aon, Jóaep Björnason, Gunnar Ólafsson
og Kriatinn Daníelsaon, og lögðu allir
á móti frumvarpinu. Auk þeirratalaði
Iíka ráðherra og Steingr. Jónsaon.
Nefnd var sett í málið og voru í hana
kosnir þeir bræður Sigurður og Stefán
Stefánssynir, Steingrímur, Lárus og
Sig. Hjörl.