Landið - 13.07.1917, Síða 1

lW4Hrl:
J»k«k Jék. Smárl
■i|Ulv artlam
SVitauuuutll t I.
LANDIÐ
28. tölublað.
Reykjavík, fostudaginn 13. júlí 1917.
II. árgangur
V. B. K.
Yandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Léreft, bl. og óbl. Tvisttau. Lakaléreft. Rekkjuvoðir.
Kjólatau. Cheviot. Alklæði. Cashimire.
Flauel, silki, ull og bómull. Gardinutau. Fatatau.
Prjónarörur allsk. Regnkápur. Gólfteppi.
Pappír og ritföng. Sólaleður og Skósmíðavörur.
Heildsala. Smásala.
Verzlunin Jjörn Xristjánsson.
Bogi Brynjólfsson
yiIrréUarmálaflutningsmaðnr.
Skrifstofa í Aðalstræti 6 (uppi).
Venjulega heima kl. 12—I
og 4—6 e. m. Talsími 250.
yinðersen S Sön,
Reykjavik.
Landsins e 1 z t a klæðaverzlun og
saumastofa. Stofnsett 1887.
Aðalstræti 16. Sími 32.
Stærsta úrval af allskonar fata-
efnum og öllu til fata.
Tennur.
eru tilbúnar og settar inn, bæði
heilir tanngarðar og einstakar tennur
á Hverfisgötu 46.
Tennur dregnar út af lækni dag-
lega kl. ii—12 með eða án deyf-
ingar. — Viðtalstími kl. io—5.
Sophy Bjarnarson.
Bazarinn
á Laug-aveg- 5
hefur ávalt allskonar tæki-
færisgjaíir fyrir börn og
.. fullorðna.
Ennfremur bróderaðir og áteikn-
aðir dúkar, kragar og fleíra.
Veg'na
hinnar miklu útbreiðslu,
sem LANDIÐ hefur hlotið,
bæði í Reykjavík og utan
hennar, verður kaupsýslu-
mönnum, á hvaða sviði
viðskiftanna sem er, lang-
hentugast, að auglýsa í
LANDINU.

JSanóið.
Xaupenðnr blaðsins
ern vinsamiega beðnir
að greiða anðvirði
þess sem allra fyrst.
Peningabúðirnar.
Það er ekki nema eðlilegt, að
menn geri þær að umræðuefni.
Svo mikla þýðingu hafa þær fyrir
þjóðfélagið.
En áríðandi er, að það sem um
þær er sagt, sé gert með þeim
ásetningi einum, að reyna að færa
það í lag, sem aflaga kann að fara,
að finna að því réttlátlega og af
þekkingu, sem aðfinningarvert er,
án þess að hafa þann bakþanka,
að áfella vissa viðriðna menn beint
eða óbeint, fyrir tilbúnar sakir, sem
enginn fótur er fyrir. Slíkar leið-
beiningar eru ekki mikils virði, og
geta aldrei orðið grundvöllur undir
öðru en hættulegu ósamræmi milli
manna og fiokka.
Vér Iifum á þeim tímum nú, að
eigi veitir af, að þeir menn liggi
ofan á hinum lægri hvötum sínum,
er við stjórnmál eiga, og gefa sig
sérstaklega fram til þess, að leið-
beina mönnum í pólitískum efnum.
Ein slík leiðbeining(?) er í blað-
inu „Tímanum* 7. júlí, í grein, sem
nefnist „ Peningabúáirnar". Grein
þessi er þannig, að hún getur ekki
verið skrifuð í öðrum tilgangi en
þeim, að villa mönnum sjónir í
peningamálunum, að vekja van-
traust á þeim, sem stjórnað hafa
peningastofnun landsins, Landsbank-
anum, þótt ekki sé hann nefndur
með nafni sérstaklega, og að hefja
þann nýja bankastjóra upp til álits,
sem nú hefur verið settur í stjórnina-
Eigi er það ætlun vor, að
dæma neitt um hæfileika þessa
manns, sem bankastjóra. En
sjálfsagt er heppilegast fyrir með-
haldsmenn hans, eins og aðra,
að benda á hæfileika hans í því
starfi, sem hann hefur tekizt á
hendur, svo sem þekkingu og
reynslu á atvinnuvegum landsins,
sjávarútvegi, landbúnaði, iðnaði,
verzlun og reynslu í stjórnsemi, í
staðinn fyrir að veitast beint eða
óbeint að fyrirrennurum hans með
uppspunnum aðdróttunum. Kjarni
þessarrar greinar er að sýna fram
á, að bankarnir hafi að undanförnu
haft æði lélega stjórn. Sérstaklega
hafi stjórnir þeirra litið óhýru auga
til sveitabænda. Þar er meðal ann-
ars sagt:
1. Að þær hafi „ekki haft trú
„á sveitunum", og segir svo enn-
fremur: „Milli lánsstofnananna og
„bænda hefur þannig verið tvö-
„faldur múr".
2. „Þá hefur sjálf aðferðin við
„lánveitingar bankanna verið með
„glöggum einokunarblæ heizt til
„víða, einkum gagnvart smáfram-
„leiðendum. Víðskiftamaðurinn verð-
„ur að koma fram fyrir lánar-
„drottinn sinn, skrifta honum um
„efni sín og ástæður, og tilgang-
„inn að því er snertir meðferð hins
„umgetna fjár. Sfðan er klipið úr
„lánveitingunni á allar hliðar".
3. Þá kemur gamla upptuggan,
að „peningaverzlanirnar hafi ekki
„grætt á því, að nafnkendustu inn-
„lendu bankamennirnir, sem þjóðin
„hefur átt fram að þessu, hafi verið
„stjórnmálaforingjar jafnhliða", að
„varla geti hjá því farið, að for-
„staða bankanna bíði tjón af því,
„ef forkólfar þeirra hafi fjármála-
„menskuna fyrir hjáverk, en stjórn-
„málabaráttuna að hugðarmáli".
4. „Hin „setta" bankastjórn
„Landsbankans hefur, eftir því sem
„blöðin segja, heitið nægu fjár-
„magni til að framkvæma Skeiða-
„áveituna. Áður mundi það hafa
„þótt tfðindi til næsta bæjar, að
„nokkur lánsstofnun hér á landi
„þyrði, að hætta 100,000 krónum
„í ræktunarfyrirtæki". Þetta er að-
eins smá-ágrip af því, sem í grein-
inni stendur.
5. En við það bætist enn ný
tilraun til að gera veðdeild Lands
bankans óvinsæla. Og segir þar
meðal annars um veðdeildarbréfin:
„Eins og kunnugt er seljast þau
„með herfilegum afföllum og kem-
„ur sá sfeaði niður á lántakanda".
„. . . Það er erfitt að gera sér grein
„fyrir, hve miklu tjóni hin óheppi-
„legu veðdeildarlán valda. Þau
„eiga drjúgan þátt í kyrstöðunni í
„öllum búnaðarefnum" .... „Má
„segja, að þar hafi keyrt um þvert
„bak með 4. veðdeildarflokknum,
„sem enginn hefur viljað líta við".
„ . . . Þetta ólag er því tilfinnan-
„legra, sem það er alkunna, að is-
lenzk j'órð er gott og örugt veð“
o. s. frv.
Ut af þessum dylgjum og ásök-
unum höfum vér snúið oss til fyr-
verandi bankastjóra, nú ráðherra
Björns Kristjánssonar, og leitað oss
upplýsinga um, að hve miklu leyti
þær væru á rökum bygðar, og hef-
ur hann góðfúslega gefið oss þær
upplýsingar, sem nú skal greina.
Við 1. Ráðherrann segir, að í
sinni tíð sem bankastjóra hafi engin
ótrú verið á sveitabúskapnum í
bankastjórninni, þvert á móti hafi
það verið áiit bankastjórnarinnar,
að sveitabúskapurinn væri ábyggi-
legasta atvinnugrein landsins, og
því áhœttu-minst, að lána fé til
sveitabúskapar. Þetta álit hafi og
komið fram í reyndinni, því aldrei
hafi verið neitað um sæmilega
tryggð lán til sveitabænda, og
naumlega neitað um nokkurt lán
til þeirra í þau 6 ár, sem hann var
bankastjóri. Ef menn vefengi þessa
umsögn sína, þá megi sanna hana
með dagbók bankastjórnarinnar, en
þar séu skráðar allar synjanir á
lánum bankans. Ennfremur segir
hann t. d., að sér vitanlega hafi
aldrei komið fyrir, að kaupanda
jarðar til eigin ábúðar hafi verið
synjað um lán til jarðakaupa, og
þá venjulega lánað alt jarðarand-
virðið. Komið hafi jafnvel fyr-
ir, að 10—11 slík lán hafi verið
veitt sama daginn, og það stund-
um með heldur veikum aukatrygg-
ingum, er jörðin var að veði. Þetta
segir ráðherrann, að einnig megi
sanna af bókum og skjölum bankans.
Við 2. Eigi segir ráðherrann,
að hafi verið neitt sérkennilegt við
aðferðina að veita lán. Þegar menn
hafi boðið fram nægt veð, hafi
aldrei verið spurt um ástæður lán-
takandans, né til hvers hann ætl-
aði að nota lánið. Eigi hafi held-
ur verið spurt um þetta, er ábyrgð-
arlán voru veitt, eða víxlar keyptir,
ef tryggingin var nægileg. Hins
vegar hafi verið spurt um ástæður,
er lántakandi eða ábyrgðarmenn
voru bankastjórninni ókunnugir, eða
er stærri lán voru veitt, svo sem
verzlunarlán, þá venjulega fengin
árleg verzlunaruppgjörð viðkomandi
verzlunar til að styðjast við. Hvort-
tveggja þetta sé títt í öllum bönk-
um, og alveg óforsvaranlegt, ef
bankastjórnin ekki gerði þessa skyldu
sína, að leita nægra upplýsinga,
þegar engin veðtrygging er sett
fyrir láninu, og fjárhagsástæður
lántakanda eru ókunnar. Aldrei
segir ráðherrann, að venja hafi
verið að klípa af nauðsynlegum
lánum, þvert á móti.
Við 3. Ráðherrann vill lítið um
það tala, hvort bankastjórar eigi að
vera á þingi eða eigi, vísar til
fyrri ummæla sinna um það, og
segist eigi vita betur, en að Lands-
bankanum hafi verið nokkur stoð
að þingsetu sinni, og að aldrei hafi
hann skoðað bankastjórastarfið „hjá-
verk*, enda hafi hann unnið í bank-
anum fieiri klukkutfma samtals á
árinu, en titt sé að bankastjórar
vinni annarstaðar, þb hann hafi
setið á þingi. Og í fleiri ár seg-
ist hann ekki hafa leyft sér sumar-
hvíld, sem flestir bankastjórar og
embættismenn erlendis veiti sér, og
talin sé sjálfsögð og nauðsynleg,
heilsunnar vegna.
Við 4. Þar sem gefið er í skyn,
að hin „setta* bankastjórn hafi
veitt lánið 100 þús. kr. til Skeiða-
áveitunnar, og að eigi hefði verið
við það komandi áður, þá segir
ráðherrann, að eigi detti sér í hug
að metast um, hver hafi veitt þetta
Ián, en af þvf ótvírætt sé gefið í
skyn, að fyrri bankastjórn hafi ekki
viljað veita það, þá sé það rangt
því þessu láni hafi verið lofað áður
en hann fór frá bankanum með
mjög aðgengilegum kjörum, sem
skjöl bankans beri með sér. Enn-
fremur hafi Sláturfélagi Suðurlands
verið, samkvæmt ósk, veitt loforð
um reikningslán eftir þórfum, og
að hann hafi tjáð framkvæmdar-
stjóra Samvinnufélaganna, fyrir
meira en ári sfðan, að hann, fyrir
sitt leyti, væri fús á að veita þeim
150 þús. kr. reikningslán, er for-
maðurinn tjáðist þurfa með tii
verzlunar þeirra.
Alt þetta hljóti að benda á, að
bankastjórn Landsbankans hafi ekki
verið óvinveitt landbúnaði eins og
gefið sé í skyn í grein þessari.
Við 5. Ráðherra kveðst eigi vilja
fara í neina nýja deilu um veð-
deildarlögin 4. flokk, þó árásunum
á þau sé stefnt að sér. Aðeins
vilji hann taka það fram, að þrátt
fyrir verðfallið á verðbréfunum,
hafi þau um einn tíma, á meðan
á strfðinu hefur staðið, verið í
hæstu verði samskonar bréfa á
Norðurlöndum. Og að enn þá sé
aðeins markaður fyrir þau hér og
í Danmörku. Enginn geti því ætl-
ast til að þau séu í hærra verði en
t. d. í Danmörku. Nú vilji svo vel
tii, að komin sé að ný bankastjórn,
sem eflaust muni takast að koma
bréfunum í hærra verð, ef fyrri
bankastjórn hafi ófyrirsynju lagzt
það undir höfuð, og sé þá lfka
væntanlega búin að því. Þá segir
ráðherrann frá því, að fá mál muni
hafa verið betur athuguð í þinginu
en veðdeildarlög 4. flokks, þar
sem þau hafi verið samþykt við 9.
umræðu i sameinuðu þingi með
öllum atkvæðum nema 6.
Ráðherrann telur og, að það
hljóti að vera misritun í greininni
í Tímanum ,að enginn hafi viljað
líta við 4. veðdeildarflokknum“,
því af nýútkomnum bankareikningi
Landsbankans sjáist, að búið sé að
lána úr þessum fiokki um 600 þús.
kr. og að sér sé kunnugt um, að
búið hafi verið að lofa æfðum
fjármálamönnum Iáni út á eina
húsbyggingu 50 þús. kr. áður en
hann fór úr bankanum, því hæsta
láni sem veðdeildin má veita út á
eina húseign. En að farið hafi
verið fram á að fá miklu hærra
veðdeildarlán, en lögin leyfðu. Þetta
sýni þó ekki vantraust á lánum
úr veðdeildinni, enda séu veðdeild-
arlánin enn ódýrust ailra lána sem
kostur sé nú á, ef lánin eigi að
standa 8 ár eða lengur.
Alveg fortekur ráðherra, að sá
orðrómur geti verið sannur, að
settur bankastjóri M. S. geti staðið
á bak við þessa árás, og að grein-
in hafi verið samin f Landsbankan-
um, álftur að hann hljóti vegna