Landið - 05.07.1918, Blaðsíða 3

L ANDIÐ
108
og var fluttur á sjúkrahús 1 Englandi.
Þar hefur hann legið til skamras tíma,
oft allþungt haldinn. Nú er nýkomið
bréf frá honum til móður hans og er
hann þá farinn að klæðast, er hann
skrifar, en hvergi nærri þvf jafngóður.
Ef til vill fer hann ekki oftar til víg-
vallarins. (,,ísaf.“).
Einar skáld Hjörleifsson
ferðast 1 sumar um norður- og aust-
urland 1 þarfir Stórstúku íslands og
er hann fyrir nokkru farinn 1 þann
leiðangur.
Gnðm. Friðjónsson
skáld flutti fyrir nokkru erindi á
Iþróttamóti 1 Þjórsártúni — boðinn
þangað austur. Var gerður góður
rómur að máli hans, sem við mátti
'búast. Er hann nú farinn norður.
Vélbátur
fórst nýlega á skeri undir Hvann-
dalabjörgum og var eign Lofts bónda
Baldvinssonar á Bjöggvistöðum. Bát-
urinn var sökkhlaðinn. Menn kom-
ust af.
Samsæti fyrir Finn Jónsson.
i. f. m. var haldið í Kaupmanna-
höfn allfjölmennt samsæti til heiðurs
Finni prófessor Jónssyni. Gengust ís-
lenzkir stúdentar fyrir því og sátu það
alls um 6o manns.
Tilefnið var sextugsafmæli prófes-
sorsins þ. 29 maí.
Danska sendinefndin
kom hingað á „Islands Falk" þ. 29.
f. m. Nefndarmennirnir munu verða
gestir stjórnar og þings, meðan þeir
dvelja hér. Formaður nefndarinnar
Christopher Hage ráðherra, býr hjá Jóni
Magnússyni forsætisráðherra, en hinir
nefndarmennirnir 3, þeir I. C. Christ-
ensen, F. Borgbjerg og prófessor Erik
Arup, búa í húsi þeirra bræðra,
Friðriks og Sturlu Jónssona, en ritar-
arnir, þeir Magnús Jónsson cand. jur.
& polit. og Funker, í híbýlum Jóns
verkfr. Þorlákssonar, Bankastræti n.
»Eimreiðin«.
Ársæll Árnason bóksali hefur keypt
„Eimreiðina" af Valtý Guðmundssyni
og ætlar að gefa hana út hér. Ritstjóri
verður Magnús Jónsson dósent. Á að
koma út í fjórum heftum árlega, líkum
og áður og mun vou á fyrsta heftinu
innan skams.
Hallbjörn Halldórgson
yfirprentari í Gutenberg átti 30 ára
afmæli 3. þ. m. Þann dag héldu nokkr-
ir vinir hans hér í bæ honum sam-
sæti, og fór það fram hið bezta. Var
mikið um ræðuhöld og eitt hinna yngri
skálda, vinur mikill Hallbjarnar, flutti
honum tvítuga drápu hrynhenda.
Hallbjörn er, svo sem kunnugt er,
mætavel að sér í íslenzkri tungu og
fræðum, auk þess, að hann kann iðn
sína með afbrigðum og er vel heima
á ýmsum sviðum. Sýna t. d. ritgerðir
hans í ..Prentaranum", hve sýnt hon-
um er um orðsmOi og væri betur, að
vér eignuðumst sem flesta llka Hall-
bjarnar í öðrum iðngreinum.
Nýjar leiðir.
Eftir Þorstein d Grund.
(Frh). ----
Eignarrétturinn og stjórnar-
skráin.
Það hefur f seinni tíð verið mjög
vafasamt og torskilið, hvaða rétt-
indi felast í fyrirmælum stjórnar
skrárinnar um friðhelgi eignarrétt-
arins.
Yms lágafyrirmæli eru svo nær-
göngui eignarréttinum, að ólíklegt
er, að það gæti staðizt fyrir óhlut-
drægum dómstóli; til þess mætti
nefna lög um brunabótasjóð ís-
lands 3. nóv. 1915, húsaleigulög
Reykjavíkurbæjar, þar sem traðkað
er umráðarétti og eignanám hafið,
með því er tilheyrandi reglugerðir
setja til fullnaðar harðstjórnar-
stimpilinn á lögin; mætti sem
dæmi nefna hina afareinkennilegu
reglugerð 31. maí sl., um framtölu
og afhehdirg ullarbirgða í landinu.
Hvort heldur er, að ullin er eign
innlendra manna, eða hitt sé satt,
að hún sé áður seld út úr landinu,
en geymd hér, þá virðist það í
fyrra tilfellinu vera stjórnarskrár-
brot, er hótað er háum sektum og
eignarnámi, en í síðara tilfellinu
líka fullkomið hlutleysisbrot.
Jafnvel þótt nú stjórnin væri
hugsanlega eða raunverulega — sem
hún gæti aldrei orðið — neydd til
að verða samningsaðili um slíkan
málstað, er það einnig í síðara til-
fellinu afar-athugavert fyrir sjálf-
stæði landsins út á við, og það á
þessum tímum. Gæti svo farið, að
samningar og fleiri fyrirskipanir út
til þjóðarinnar, í tilefni af heims-
styrjöldinni, yrði dýrkeyptari en
augnabliks-ótti við aðflutningateppu
og matvælaskort. „Eignarrétturinn
er friðhelgur". Þetta brothætta
fjöregg þjóðarinnar þolir eigi til
lengdar svona mikla áreynslu, sem
framkvæmdarvaldið er farið að
leggja á það. Verður þetta eitt
hið allra flóknasta í öllum stjórn-
málavefnum, og eftir því sem hug-
takið er alment skilið, bæri að
nema ákvæðið burt úr stjórnar-
skránni, svo það verði eigi fyrir
frekara Iasti og misþyrming í með-
ferð þings og stjórnar; annars get-
ur farið eins og með arfasátuna á
Bergþórshvoli, ef hvorugt er gert.
Engin regla án nndantekn-
ingar.
Það getur altaf komið fyrir, að
brjóta verði ákvæði á þjóðinni til
að bjarga henni sjáífri á ærlegan
hátt; til þess mætti einnig nefna
ýms dæmi viðvíkjandi heilbrigðis-
ástandi þjóðar, heiðri og fram-
færslumöguleikum. Það, sem að
þjóðinni aðallega amar nú á tíma,
er yfirvofandi dýrtíð, og þar af
leiðandi umleitun til bjargráða.
Þegar vaxandi hundahald og
röng meðferð þeirra húsdýra var
búin að leiða það í Ijós, að sulla-
veikin væri þjóðarböl, var það
takmarkað með lögum. — Þegar
áfengisnautnin var lengi búin að
vera þjóðarsmán, vitfirring og
plága, voru bannlögin gefin, sem
eru og munu verða fegursta stjarn-
an á stjórnmálahimninum.
Nú er bjargráða leitað út á við,
og þá má eigi liggja á Iiði sínu
heima. — Kem eg þá að því, er
ég meðal * annars hét að tala um,
sem sé hrossaeign þjóðarinnar.
Það er þjóðinni kunnugra en frá
þurfi að segja, að undanfarin ár
hefur hrossapeningi fjölgað afskap-
lega mikið, einkum vegna útflutn-
ingsleysis; mun það síðastliðinn
vetur hafa verið komið á fremsta
þröm, að þeim yrði bjargað f sum-
um sveitum Iandsins, og nú, ef
grasbrestur verður, sem öll líkindi
eru til — hvað tekur þá viðf —
Líka á þessu máli eru ýmsar hliðar,
en þær eru allar viðráðanlegar, ef
þess er gætt í tíma. Fyrst er þess
að gæta, að þar sem allur þessi
hrossafjöldi gengur að sumarlagi,
kemur eiginlega aldrei gras, er því
sviðið allan tfma ársins, bæði í
heimahögum og afrétti, og því létt-
vægt til fóðurs fyrir annan búpen-
ing, enda sauðfé með öllu óþekkj-
anlegt úr sama landi, hjá því sem
áður var. Þegar svo vetrarharð-
indi koma, setja hrossin annan pen-
ing f hættu með sér, og að lyktum
fella þau altsaman með sér, því þá
er engu orðið mögulegt að bjarga.
Þá er það að aðgætandi, að kyn-
bótahugmynd hrossa er farin að
gera látalæti með þjóðinni, en í
stað þess æxlast öll afætistrippi
jafnvel á 2. og 3. vetur. Svo það
er heldur kynbótalegt(l).
Þrátt fyrir það, að nokkuð er að
aukast að hafa hrossakjöt til mann-
eldis í landinu, þá er það þó aðal-
orsökin til hinna miklu fjölgunar,
hve lítið hefur selzt af hrossum út
úr því; þyrfti því að opna markað
fyrir þau í landinu sjálfu, í bæjum
og kauptúnum. Ætti þau að selj-
ast hóflegu verði, svo kjöt þeirra
yrði að minsta kosti ódýrara en
kindakjöt. Að líkindum er erfitt
nú, að koma þeim á hagkvæman
útlendan markað. Geri ég ráð fyrir,
að samt dygði þetta eigi til að
takmarka hrossaeignina, sízt um
þau yngri og fóðurþyngstu; þyrfti
þá að taka þau sömu tökum og
hundana, gera ítölu í hundraðamat
jarða, t. d. 5 hross í 1000 kr.
landeign, en leggja sérstakan skatt
á þau, sem fram yfir ákveðna tölu
væri; yrði þetta þó of há ítala í
hinar stærri jarðir; yrði ákvæðið
að vera bundið taxtstiga.
Þetta eru bjargráð á tvo vegu,
sem eigi þola neina bið að tekin
verði til athugunar. (Frh),
Hjalti litli.
(Dó 9 ára gamall, 24. nóv. 1917).
Eg sat við sængurstokkinn þinn,
er sól í austri hló
og geislum sínum guðvef
græði og foldu sló;
— og unun var á að Iíta
hve um þig vel hún bjó. —
Hún kallaði þig konginn sinn
og kysti burt hvert tár,
sem nóttin hafði nýskeð felt
á nýgræðingsins brár,
sem vakir yfir vöggu þinni,
vorsins engill smár.
Hún kvaðst vilja sveipa söng og
gleði’
um síðsta blundinn þinn, ,
og láta aðeins Ijósið nálgast
litla ástvininn —
og því hefði hann áður einu gefið
allan huga sinn.
Morguninn kvað hún minning þína
og mynd af þinni sál,
og vorið hljóm af þínum hug,
með hundrað strengja mál,
og ímynd þinna ungu brosa
öll þess leiftrabál. —
Því bauð hún því að breiða yfir
beðinn lága þinn
blikandi og blómavafinn
brúðarkyrtil sinn.
Og láta sfna svani kveða
svefnró til þín inn. —
Svo Ieit eg hennar ljósu geisla
lúta beð þinn á.
Þeir kváðust eiga að kyssa þig
kæru mömmu frá,
sem hugsaði æ um Hjalta sinn
handan við fjöllin blá.
Eg sat og laut við leiðið þitt,
hve lágt, hve smátt var þaðl
En bí, bf og blaka
blærinn við það kvað.
Og morgunsólin milt þvf hlúði
f mömmu þinnar stað.
(11. júni i9is.) y. y.
V erðhækkuiiartollurinn
áriO 1917.
í siðasta tölublaði Hagtíðinda var skýrt frá því, að verðhækk-
unartollurinn hafi numið alls síðastliðið ár 248 þús. kr., þar af
rúml. 205 þús. kr. af sjávarafurðum og rúml. 42 þús. kr. af land-
búnaðarafurðum, svo að verðhækkunin, sem tollurinn hefur greiðst
af, hefur verið alls um 64/b milj. kr. á sjávarafurðunum og um l*/s
milj. kr. á landbúnaðarafurðunum. En tollurinn fjell í burtu um
miðjan september og náði því ekki til þess, sem flutt var út eftir
þann tíma. Hjer skal nú skýrt frá, hvérnig tollurinn hefur komið
niður á einstakar vörutegundir og hvaða verð tollurinn sýnir að á
þeim hafi verið.
Af allskonar fiski var greiddur verðhækkunartollur 951/* þús. kr.
af 12 299 000 kg. Verðhækkunin á þessum fiski frá hæsta tollfrjálsa
verði, sem ákveðið er í lögunum, hefur þá numið alls nálega 3%
milj. kr. eða að meðaltali kr. 22.88 á hver 100 kg, en verðhækkun-
artollurinn hefur numið 77 au. á hver 100 kg að meðaltali. Út-
flutningsgjaldið gamla, sem greitt var þar að auki, er 20 au. á hver
100 kg.
Af síld var verðhækkunartollurinn rúml. 58^/i þús. kr. af tæpl.
68 þús. tunnum, en síldarútflutningurinn á árinu var alls um 90
þús. tunnur. Ákvæðisverðið í lögunum er 20 kr. fyrir tunnuna, svo
að verðhækkunartollur reiknast að eins af því, sem þar er fram
yfir. Sú verðhækkun hefur þá numið alls á þeirri síld, sem verð-
hækkunartollurinn náði til tæpum 2 milj. kr. eða kr. 28.87 á tunn-
una að meðaltali. Meðalverðið á þessari síld hefur þá verið kr. 48.87
fyrir tunnuna (1916: kr. 50.19, 1915: kr. 35.98), en verðhækkun-
artollurinn 87 aurar af hverri tunnu eða l.*°/o af verðinu. Síldar-
tollurinn gamli er 50 aurar á tunnuna eða l.o% af þessu sama verði.
Samtals hefur þá tollurinn á síldinni (síldartollur -f- verðhækkunar-
tollur) numið kr. 1.37 á tunnu að meðaltali eða 2.8% af verðinu.
Er það miklu lægri tollur, miðað við verðið, heldur en síldartollur-
inn einn var fyrir stríðið.
Af allskonar lýsi var verðhækkunartollurinn rúml. 51 þús. kr.
af tæpl. 23 þús. tunnum. Hefur alt lýsi, sem út var flutt árið 1917,
komist undir verðhækkunartollinn og selst fyrir hærra verð en til-
tekið er í lögunum sem lágmark fyrir verðhækkunartollinum, en það
er 70 kr. tunnan af meðalalýsi og 30 kr. tunnan af öðru lýsi. Verð-
hækkunin fram yfir þetta verð hefur numið alls nál. 13A milj. kr.
eða að meðallali kr. 74.67 á hverri tunnu, en verðhækkunartollurinn
hefur verið kr. 2.24 á hverja tunnu að meðaltali.
Af saltkjöti hefur verðhækkunartollur (tæpar 30 þús. kr.) verið
greiddur af 17 þús. tunnum. Er það' töluvert meira en árið 1916, er
tollur var að eins greiddur af 7600 tunnum. Ákvæðisverðið í lögun-
um, sem var tollfrjálst, var 78 kr. tunnan. Verðhækkun þar yfir hefur
verið á útflutta kjötinu árið 1917 nálega 1 milj. kr. eða kr. 57.85 á
hverri tunnu. Meðalverðið á tunnunni hefur þá verið kr. 135.85 (1916:
131.42, 1915: 122.69), en tollurinn á tunnu kr. 1.74 eða l.s% af
verðinu. Árið 1917 gekk allur kjötútflutningurinn gegnum hendur
kjötsölunefndarinnar og nam liann alls 19 832 tunnum, er allar voru
seldar til Noregs.
Af allskonar ull hefur verðliækkunartollur (rúml. 10 þús. kr.)
verið greiddar af 312V2 þós. kg. Tollfrjálst verð samkvæmt lögunum
var 2 kr. fyrir hvert kg af þveginni vorull, en kr. 1.30 fyrir hvert
kg af annari ull. Verðhækkun þar yfir hefur numið á þessari ull
rúml. 350 þús. kr. eða kr. 1.12 á hverju kg að meðaltali, en tollur-
inn rúml. 3 au. á kg.
Af smjöri hafa að eins flust út 1020 kg árið 1917, enda var
lagt bann við útflutningi á því 1. mars 1917. Tollfrjálst verð sam-
kvæmt lögunum var 2 kr. fyrir hvert kg. Verðhækkunin þar yfir á
útflutta smjörinu hefur numið rúml. 1000 kr. eða 1 kr. á kg. Verð-
ið á hverju kg hefur þá verið 3 kr. (1916: kr. 2.68, 1915: 2.41), en
tollurinn 3 au. á kg eða 1.0% af verðinu.
Af saaðargœrum hefur verðhækkunartollur (rúml. 2 þús. kr.)
greiðst af 391 þús. kg (miðað við þyngd á þeim ósöltuðum og ó-
hertum). Tollfrjálst verð var 1 kr. fyrir hvert kg. Verðhækkun þar
yfir hefur numið rúml. 70 þús. kr. eða 18 au. á hvert kg. að með-
altali. Meðalverð á gærunum hefur þá verið kr. 1.18 fyrir hvert kg
(1916: kr. 1.28, 1915: kr. 1.72), en tollurinn á hvert kg rúmlega %
eyrir eða O.s% af verðinu.
723 selskinn hafa fallið undir verðhækkunartollinn árið 1917.
Tollfrjálst verð var 5 kr. fyrir skinnið. Verðhækun þar yfir hefur
verið á þessum skinnum alls tæplega 900 kr. eða kr. 1.20 á hverju
skinni að meðaltali. Meðalverð á hverju skinni hefur þá verið kr.
6.20 (1916: kr. 6.16, 1915: kr. 7.02), en tollurinn rúmlega 31/* au.
eða 0.6% af verðinu.
5 hross liafa fallið undir verðhækkunartollinn árið 1917. Toll-
frjálst verð á þeim var 120 kr. Verðhækkun þar yfir á þessum hross-
um hefur verið 2 900 kr. eða 580 kr. á hverju að meðaltali. Meðal-
verð á hverju lirossi hefur þá verið 600 kr. (1916: kr. 221.47, 1915:
kr. 190,48), en lollurinn kr. 17.40 eða 2.9% af verðiuu. Þessir 5 hestar
voru fluttir lil Noregs, en auk þess voru 6 hestar fluttir til Banda-
rikjanna til reynslu, en sala þeirra mistókst alveg. (úr Hagtíð.).
kl. .Jnnsstm
fyrv. landritari er sagður orðinn
formaður fossafélagsins „Titans", sem
er eigandi Þjórsárfossanna, með 12000
kr. árslaunum. Hann dvelur nú í
Khöfn. (,,Lögr.“).
Prentvillft
var í seinasta blaði, þar sem getið
var um norðurför Roalds Amundsens.
Var sagt, að hann hefði fyrstur komist
til «örð«r-heimsskautsins, en átti auð-
vitað að vera íwfcr-heimsskautsins.