Landvörn - 03.01.1903, Qupperneq 4

4
LANDY0RN
sé með lögum gerður meðlimur ríkisráðsins.
Pví hvaða ráð eða nefnd er þannig skipað, að
einn geti verið óháður atkvæði hinna með-
nefndar- eða samráðsmanna sinna?
Pó þeir hefðu haft rétt að mæla, sem
héldu því fram, að engin sameiginleg ákvörðun
væri gerð um málið í ríkisráðinu sjálfu, þá
hefði það ekki haft hina allra minnstu þýðingu
í deilu vorri um afleiðing lögfestingarinnar.
Aðalatriðið hlaut að vera það, að ráðgjaflnn
er háður samráði og atkvæði ráðaneytisins alls
og hitt var þýðingarlaust á hvern hátt eða með
hverju formi slíkt samráð er látið koma frarn.
Pað er engin afsökun fyrir þessa falskenn-
ingu, sem áður var nefnd, þó hver ráðgjafi sé
auðvitað látinn ráða mestu nm málefni þau,
sem falla sérstaklega undir verkahring hans
svo lengi sem engin sérleg ástæða er til þess
fyrir hina ráðgjafana að taka í strenginn.
Slíkt myndar enga löglega, óháða sérstöðu
fyrir hann og þetta atriði gat aldrei komið til
neinna greina í deilu Islendinga ura stöðu ráð-
herrans af því, að kappsmál vor öll hljóta að
meira eða minna leyti að koma til athugunar
fyrir ráðaneytið danska, sem vakir þar yfir
hagsmunum þjóðar sinnar gagnvart fjarlægri,
erlendri þjóð, sem Danir vilja græða á.
Hryggilegt er það sannarlega, að einmitt
villukenningamar um ríkisráðið, sem eru svo
bersýnilega röklausar, skuli hafa valdið því
hneykgli, sem fram er komið í stjórnarskrár-
málinu. Pað er mikill ábyrgðarhluti fyrir
menn, sem eru annaðhvort of óvitrir eða ófyrir-
leitnir til þess að geta sagt sannleikann, að
gjörast til þess að villa þannig sjónir fyrir
þjóð sinni á móti velferð hennar í öðru eins
máli og þessu.
Civis.
Sáttmálarnir.
Stærsti ókosturinn á stjórnarskrárfrum-
varpi síðasta þings var sá, að tekið var þar
fram sérstaklega að bera skyldi sérmál íslands
upp í ríkisráðinu. Og íari svo, að þetta verði
endursamþykkt á næsta þingi má vel kalla
samþykkt þessa „nýjasta sáttmála“, þar sem
landsmenn játast nú í fyrsta sinni, síðan ísland
byggðist, að lögum undir yfirráð útlendra þegna.
Fjölmennur fundur var haldinn í Reykjavik,
áður en alþingi samþykkti frumvarpið og var þar
skorað á þingið að fella lögfestiugarákvæðið
burtu, en þingmenn reyndust ófáanlegir að sinna
þessu. Afsakanir þingmanna voru þó fremur magr-
ar og lítið í þær spunnið. Yar hin helzta sú
að íslendingar fengju þá enga stjórnarbót, eu
það var að sönnu óreynt, hvort ráðgjafinn hefði
þorað, þegar til hefði komið, að halda sínu fram,
þó það væri hyggilegt af honum að veifa þess-
ari hræðu framan í þingið, svo reynt yrði til
þrautar, hve langt nú væri unnt að komast með
niðja þeirra, er gerðu gamla sáttmála. 1 öðru
lagi var það hol og ísjárverð viðbára, að ann-
ars fengjum vér enga stjórnarbót, því eftir
var þá að athuga, hvort frumvarpið með
lögfestingarákvæðinu er sönn stjórn-
arbót eða ekki.
Sumir þiugmenn héldu því fram, að ríkis
ráðsákvæðið hefði enga þýðingu, hvorki til góðs
né ills fyrir íslendinga vegna þess, að mál vor
hefðu að undanförnu verið borin upp í ríkisfáðinu.
En léttvæg þykir mér einnig þessi viðbára.
Menn eru kouinir harla langt, þegar þeir segja,
að réttur og iög hafi enga þýðingu, af því lögum
og rétti hefir verið traðkað að undanförnu.
Polnari menn og þrautber.ri geta komið síðar,
er hrinda af sér rangri framkvæmd og
lagabrotnm. Og til hvers eru þá þingmenn að
semja ný lög um stjórnarfar landsins. fýrst þeir
segja að rétturinn sé einskisvirði? Má þá ekki
einnig traðka þeim lögum eins og hinum eldri?
Og loks rná geta þess að þingmenn þurftu ekki
að fara lengra, en að veita eftirtekt ákefð ráð-
herrans eða réttara sagt Danastjórnar til þess i
að fá nú ’íslendinga á þann glapstig að semja I
„nýjasta (og síðasta) sáttmálann“, þ. e. algerða
uppgjöf landsréttinda vorra. Þeir máttu vita að
ráðherrann danski vissi fullvel hvað hann fór og
hafi lögfestingarákvæðið þýðingu fyrir Dani, þá
hefir það þúsundfalda þýðingu fyrir íslendinga.
Peir fáu þingmenn, er hugðu það rétt, að
mál vor séu lögð undir ríkisráðið, vírða að
vettugi bein ákvæði stjórnarskrárinnar frá 1874,
auk þess sem þeir virða að vettugi landsrétt
vorn allan frá elztu timum. í 1. gr. stjúrnar-
skrárinnar steudur með skýrum orðuin, að ís-
land skuli í sérmálunum h a f a 1 ö g g j ö f o g
stjórn út af fyrir sig. Þau orð samrýmast
ekki við það, að ríkisráð Dana taki þátt í sér
löggjöf vorri. Ennfremur stendur í stjórnar-
skránni: „Konungur hefir æðsta vald yfir
ölllum hinum sérstaklegu málefnum lslands“ o.
s frv. Pau orð geta ekki samrýmst tilhlutun
ué yfirráðum danska ríkisráðsins í umboðslegum
sérmáluin vorum. Loks er sagt svo í stjórnar-
skránni, að ísland taki engan þátt í löggjafar-
valdinu að því er snertir hin almenn mál-
efni ríkisins á meðan það ekki hefir fulltrúa
á ríkisþinginu. Pessi orð ríða í beinan bága
við ríkisráðssetu hins íslenzka ráðherra og hefir
því ckki hingað til verið veitt nægileg eftirtekt
hve skýrt og þýðingarmikið sönnunargagn þetta
síðastnofnda ákvæði er fyrir sjálfstjórnarrétti
íslendinga í sérmálunum.
Að því sem mér er kunnugt, hafa allir
helztu stjórnmálamenn vorir að undanförnu og
þar með einnig flestir þeir, er atkvæði greiddu
á Oðasta alþingi verið á því að ríkisráðsafskipt
ín af sérmálum vorum, væri hinn helzti og fyrsti
hnútur, er leysa þyrfti, rf vér skyldum taka
nýrri stjórnaibót. 0g svo mikið sem íslcndiug-
um hefir þótt til þessa korna, svo mikið þykir
nú ráðgjafanum einnig undir því komið, að þetta
þrætuatriði verði burtfellt til fulls. Hann vissi
vel, að mikill ágreiningur átti sér stað á meðal
íslendinga um frumvarpið frá 1901 og þótti
tvísýnt, að það yrði aftur samþykkt Tók ráð
gjafinn því til þeirra ráða, að gefa íslendingum
kost á að fá að velja um tvö frumvörp, en lét
svo um hnútana búið jafnframt, að hið síðara
frumvarp er að öllu samtöldu ekki annað en
uppsuða af öllum þeim stórgöllum og hættuá-
kvæðum gegn þjóðfrelsi íslendinga, er mótstöðn-
monu frumvarpsins frá 1901 fundu því til
foráttu. Ráðgjafinn hefir nú ef til vill búist við
að „þjóðlega“ stjórnmálaflokknum mundi ganga
illa að renna binu síðara frumvarpi niður breyt- j
ingalaust, enda þó framkoma ráðgjafans sýni :
að hann hefir okki veríð mjög trúaður á stjórnvísi
þess flokks. En til þess að tryggja sér mótspyrnu |
laust samþykki alþingis, veifaði hann „valdboð- j
inu" að því — og það hreif.
En þó að þingmennirnír 1902 reyndustsvo,
er ég þeirrar vonar, að góðir menn sjái, hve j
háskaleg villa það var af þinginu að láta ekki
að áskorun Reykjavíkurfundarins. Ættu lands-
menn nú að minnast þess vel, sem Jón Sigurðs-
son tók svo ríkt fram og ýmsir aðrir síðan
hafa sagt, um réttindi þau, sem oss voru áskil
in og varðveitt með gamla sáttmála frá 1262.
Vér höfum hvorki gengið undir stjórnarráð
Norðmanua eða Dana, sízt að því er snortir
sérmál lands vors, vér höfum gert frjálsan
samniug við konunga þessara ríkja, sem frjáls-
ir þegnar áður, eu með hiuum nýjasta sátt-
mála þingsins 1902 vilja nú nokkrir íslenzkir
menn gerast svo djarfir að lögfesta oss uudir
yfirráð annnara konungsþegna, einnig að því, er
snertir sérmál landsins. Pá yrðum vér ekki
lengur frjálsir þegnar, heldur þrælar Dana.
íslendingar! Nú er um tvent að velja, að
glata sérstökum þjóðréttindum vorurn öllum
fyrir fult og allt, gerast svo miklir ættlerar
forfeðra vorra að gefa upp áskildan rétt vorn
allan er hinn gamli sáttmálí og síðari sainning-
ar við konunga vora veita oss, eða taka í hinn j
sama streng sem Reykjavíkurfundurinn á síðast- j
liðnu sumri og krefjast þess af fulltrúum vor- j
um, að þeir felli bnrt lögfestingarákvæðið og
kaupi enga yfirskins stj irnarbót fyrir rétt niðja
vorra á ókomnum tímum því að falskur friður
verður aldrei varanlegur.
Reykjavík, 2. jan. 1903.
Atli.
„Austri" um ríkisráðsákvæðið,
„Austri“ á heiðurinn af þvi, að hafa fyrst-
ur íslenzkra blaða viðurkennt málfrelsi manna
í stjórnarskrármálinu. Eins og kunnugt er,
voru þjóðfulltrúarnir á síðasta þingi ekki á því,
að landsmönnum væri leyfilegt að ræða gjörðir
þeirra. Þeir voru fyrirfram fullir af heilagri
vandlæting gegn slíkum ofdirfskumönnum, er
leyfðu sér að segja eitt orð um stjórnarbótina
þeirra. Reyndar mátti lesa út úr orðum þeirra
að þeir vildu ekki meina íslendingum að taka
til máls svo framarlega sem þeir féllust áallt,
hvert einasta orð breytingarlaust, sem fulltrú-
unum þóknaðist að samþykkja. Og það skein
jafnvel út úr orðum þeirra og gjörðum, að þeim
virtisf þetta vera nægilegt málfrelsi handa hiu-
um „óviðkomandi“ utanþingsmönnum, sem ekk-
ert varðaði um rnálið annað, heldur en það eitt
að leitað verður til þeirra fyrir siðasakir um
atkvæði til þess að kjósa hinar sömu þjóðfréls-
ishetjur aftur, svo að þeir geti sagt amen í ann-
að sinn við dönsku tiiiögunni um innlimun ís-
lands í ríkið.
En því er ver, friðarástandið, samkomu-
lagsandinn á íslandi er ekki orðinn fullkominn
enn, mönnum íinst ekki öllum það vera mál-
frelsi, að mega tala eins og þjóðfulltrúunum
okkar þóknast að bjóða oss að tala. Qg þetta
hefir „Austri“ fundið, þar sem hann tekur sig
út úr hópnum og flytur ritgerðir Eiríks meist-
ara Magnússonar, jafnframt því sem hann við-
urkennir þjóðrækni og hæfilcika höfundarins,
þrátt fyrir það, þótt hann taki ekki undir í
„halleluja“-kór inulimaranna dönsku.
Þess var að vænta af „Austra“, að hann
riði á vaðið. Mörg önnur blöð eru of fast tengd
i einingarbandi fulltrúanna til þess að nokkur
von sé, að þau viðurkenni nú, að þjóðin hafi
frjálsan umræðurétt í þessu máli. Löggjafar-
dýrðin ljómar yfir hverjum mági, mágs mági og
vinar vini hinna ódauðlegu þjóðhertoga þessa
síðasta alþingis. Áður var siður að gera mun
manna á alþingi. Dýrðinui var skift eftir því,
hve raishlýðnir menn voru þar við skipanir eða
bann stjórnar sinnar, en nú er ljóminu jafn yf-
ir öllurn. Heimskasta þingfífiið glampar eins
og Móses er hann kom af lögmálsfjallinu, hlið
við hlið með hinum andlegu afbrigðum og fram-
úrskarandi ágætismönnum, sem þjóðin sendi á
þing við síðustu kosningar. Nú eru allir sem
hlýddu banni ráðherrans jafnspakir og snjallir,
ekki af því að ágætismennirnir hafi gripið nið-
ur fyrir sig, heldur af því að þeir, sem voru
upphaflega skapaðir flón meðal fulltrúauna urðu
æðri þekkingar og vits aðnjótandi 1902.
Með þessu lagi breiðist ljóminn út yfir
landið — en því er svo varið, að glampanum
hefir slegið einhvern veginn öðru vísi á
„Austra“, heldur en á sum önnur máítól leið-
toganna. Og þeir, sem hafa ekki bendlað sig
enn við þvögu jábræðranna kunna „Austra“
þakkir fyrir. Hann hefir stigið fyrsta sporið,
sem er að viðurkenna og virða réttar röksemd-
ir og af því leiðir aftur hið næsta, sem er að
viðurkenna yfirburði sannleikans yflr rangt mál.
(H).
Útgefandi félng citt t Begkjavílc.
Ritnofnd kosin af félaginu:
* Einar Benediktssnn,
Einar Ounnarsson,
Benedikt Svtinsson.
Afgreiðsla blaðsins er í Kirkjmtrœti 4, II
(Jósafat JónassonJ.
Abyrgðarmaður gagnvart prentfrelsislögunum:
Einar (íunnarsson, cand. phil.
Eélagsprentsmiðjan 1903.