Alþýðublaðið - 13.07.1963, Síða 4

v *- ,. ,.?S' **•. • - \
GYLFI Þ GÍSLASÖN SKRIFAR
ÁLAFLOKKANNA
A ÞEIM niánuði, sem liðinn er
síðan alþingriskosningarnar
fóru fram, hafa margir velt
fyrir sér ýmsum atriðum í sam-
bandi viö niðurstöður þeirra.
Ég minnist þess þó ekki að‘
hafa séð bent á þá staðreynd,
hversu tiltölulega litlar breyt-
ingar hafa orðið á fylgi fjög-
urra aðalstjórnmálaflokkanna
ó undanförnum áratugum. En
það er tvímælalaust ein at-
hyglisverðasta staðreyndin
varðandi íslenzk stjórnmál síð-
astliðinn aldarfjórðung og nú í
dag.
Menn minnast þess of sjald-
an, að þegar stjórnmálaflokk-
ar voru í fyrstu myndaðir á
íslandi, var kjördæmaskipun-
in þannig, að hún hlaut að
leggja grundvöll að tveggja
flokka kcrfi. Þannig var þetta,
þegar sjálfstæðisbaráttan við
Dani mótaði flokkaskipunina.
Þá börðust Heimastjórnarflokk
urinn og Sjálfstæðisflokkurinn
g^íunli um völdin. Og þannig
hlaut þetta að verða áfram í að-
alatriðum, eftir að innanlands-
mál tóku að móta flokkaskipt-
inguna. Einmenningskjördæm-
in, sem voru kjarni kjördæma-
skipunarinnar, gerðu aðeins
tveim a'ðalflokkum kleift að
starfa og ná áhrifum. Það uröu
íuatdsflokkurinn, síðar Sjálf-
^filæðisflokkurinn, og Framsókn
arflokkur’nn, enda hafði bænda
stéttin úrslitaáhrif í flestum
kjördæmanna. Landskjörið lilut
fallskosningar í einu kjördæmi,
þ. e. I^j^javík, og vöxtur
nokkurra rífinnarra bæja, svo
sem Akureyrar og Hafnarfjarð-
ar, gerði þriðja flokknum, sem
#yrst og fremst naut stuðnings
verklýðshreyfingarinnar, Al-
þýðuflokknum, að vísu kleift
að láta rödd sína heyrast, en
úrslitaátök stjérnmálabarátt-
unnar voru liáð í einmennings-
og tvímenningskjördæmunum,
um dreifðar byggðir landsins,
og þar hlutu að eigast við aðal-
flokkarnir, Sjálfstæðisflokkur-
inn og Framsóknarflokkurinn.
Það er fyrst eítir kjördæma-
breytinguna 1931, að hér skap-
ast grundvöllur að þriggja
flokka kerfi og ófullkominn þó.
Það er fyrst eftir kosningarnar
1934, að áhrifa ð^kí'ðuflokks-
ins gætir veruleg|M5>Alþingi.
En aðeins 4 árum fcfS,# varð sú
ógæfa, að AlþjVuflokkurinn
klofnaði, næstum því til helm-
inga. Minni hlutinn myndaði
nýjan flokk með kommúnist-
um, Sósíalistaflokkinn. Síðan
hefur verið fjögurra flokka
kerfi á íslandi.
í síðustu kosningunum, sem
fram fóru fyrir klofningu AI-
þýðuflokksins eða í kosningun-
um 1937, var fylgi fiokkanna
þannig, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hafði 41,3% atkvæðanna,
Framsóknarflokkurinn 24.9%,
Bændaflokkurinn, sem klofn-
að hafði út úr Frasnsóknar-
flokknum, 6.1%, Alþýðuflokk-
urinn 19.0% og Kommúnista-
flokkurinn 8.5%. Sá flokkur
hafði þá í fyrsta sinn feuglð
kjörna þrjá þingmenn, og átti
það auðvitað mikinn þátt í
klofningi Alþýðnflokksins ári
síðar, en þessi ár voru íími at-
vinnuleysis og mikilla efna-
liagserfiðleika á íslandi.
Fyrstu kosningarnar, sem
fóru fram eftir að aðalstjórn-
málaflokkarnir voru orðnir
fjórir og eftir að ný breyting
hafði vcrið gerð á kjördæma-
skipuninni, áttu sér stað haust-
ið 1942. Ef niðurstaða þeirra
kosninga er borin saman við
niðurstöðu kosninganna fjrir
rúmum mánuði, kemur í ljós,
að mjög litlar breytingar hafa
orðið á hlutfallslegu fylgi
flokkanna. Hlutfallslega mesta
breytingin er sú, að atkvæða-
hlutdeild þess flokks, sem ís-
lenzbir kommúnistar stjárna,
hefur minnkað úr 18,5% í 16%
Hér fer á eftir tafla, um
um hlutfallslegt fylgi stjórn-
málaflokkanna í Alþingiskosn-
ingunum síðan 1942. Kosn-
ingunum 1956 er þó sleppt
vegna kosningabandalags Fram
sóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins þá.
1942 1946 1949 1953 1959 1959 1963
% % % % ■ % % %.
(sumar) (haust)
S j álf stæðisflokkur 38.5 39.4 39.5 37.1 42.5 39.7 41,4
Framsóknarfl. 26.6 23.1 24.5 21.9 27.2 25.7 28,2
Sósíalistaflokkur,
Alþýðubandalag 18.5 19.5 19.5 16.1 15.3 16.0 16.0
Alþýðuflokkur 14.2 17.8 16.5 15.6 12.5 15.2 14.2
Þjóðvarnarflokkur 6.0 2.5 3.4
Það hlýtur að teljast mjög at- gömlu flokkarnir nokkru fylgi,
hyglisvert við þessar tölur,
hversu lítil breyting hefur orð-
ið á innbyrðis styrkleik fjög-
urra a'ðalflokkanna á undan-
förnum tveim áratugum eða
allar götur síðan flokkaskipun-
in tók að mótast af fjögurra
flokka kerfi. Sjálfstæðisflokk-
urinn, sem árið 1942 hafði
38,5%, hafði nú 41,4%, Fram-
sóknarflokkurinn sem hafði
26,6% hlaut nú 28,2%.
Sósíalistaflokkurinn hafði 18.5,
en Alþýðubandalagið hlaut nú
16,0% og Alþýðuflokkurinn
hlaut nú nákvæmlega sömu
hlutfallstölu atkvæða og hann
hafði 1942. Þó er þess að geia,
að lítill flokkur, Þjóðveldis-
flokkurinn fékk 1942 2.2% at-
kvæða, án þess að fá þing-
mann kjörinn, sro að raun-
verulega er hlutfallsleg
aukning Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins enn
minni en fram kemur í tölun-
um, hlutfallsleg minnkun
kommúnista meiri, og staða Al-
þýðuflokksins aðeins betri nú
en 1942.
Samt liafa á þessu tveggja
áratuga tímabili gerzt tveir at-
burðir, sem báðum var ætlað
að hafa víðtæk áhrif í íslenzk-
um stjórnmálum. Hinn fyrri var
slofnun Þjóðvarnarflokksins í
kjölfar herverndarsamningsins
við Bandaríkin 1951, en sá
fJohkur fékk 6% atkvæða 1953
t*o þingmenn kjörna. Sjötti
'ökkurinn bauð þá einnig
fram, Lýðveldisflokkurinn, og
fékk 3.3% atkvæða, en engan
þingmann. Vegna hinna tveggja
nýju flokka, sem hlutu 9.3%
atkvæða samtals, töpuðu allir
Alþýðuflokkurinn þó minnstu
eða 1%, en Sósíalistaflokkur-
inn mestu eða 3.4% af heild-
aratkvæðamagninu. Þjóðvarnar
flokkurinn missti hins vegar
þingmenn sína í næstu kosn-
ingum, ■ þótt liann héldi enn
talsverðu fylgi.
Hinn atburðurinn, sem cinn-
ig var ætlað að marka djúp
spor í íslenzkum stjórnmálum,
var það, er Hannibal Valdi-
marsson, Alfreð Gíslason o. fl.
gerðu tilraun til þess að kljúfa
Alþýðuflokkinn öðru sinni
1956 og stofnuðu Alþýðubanda-
lagið með Sósíalistaflokknum.
Auðvitað hlaut slík klofnings-
tilraun að hafa veruleg áhrif á
fylgi Alþýðuflokksins, þótt þau
kæmu hins vegar ekki í ljós í
kosningunum 1956 vegna kosn-
ingabandalagsins við Fram-
sóknarfokkurinn. Hún styrkti
fslenzka kommúnista í fyrstu
og hefur valdið því, að þeir
hafa haldið hér áhrifum, sem
þeir hefðu ella án efa misst í
enn ríkara mæli en átt hefur
sér stað. En eins og Al-
þýðuflokkurinn rétti sig til-
tölulega fljótt við eítif hinn
alvarlega klofning Héðins
Valdimarssonar á flokknum
1938, hefur hann einnig rétt
sig fljótt við eftir klofning
Hannibals Valdlmarssonar
1956. Má bezt sjá það á þvi,
að hlutfallslegur styrkur hans
er nú enn sá sami og hann var
fyrir tveim áratugum. Þótt hlut
deild Alþýðuflokksins í heildar-
atkvæðamagninu nú hafi verið
eilítið minni en hún var
HAUSTIÐ 1959, var hún mun
meiri en hún haíði vorið SUM-
4 13. júií 1963 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Athugasemd
um ölvun
í DAGBLAÐINU Vísi hinn 4.
þessa mánaðar er frásögn, sem
höfð er eftir lögreglunni í Hafnar-
firði, um dansleik sem skipshöfn-
in af togaranum Maí hélt í AÍþýðu
húsinu daginn áður, eða 3. júlí.
Þar segir m. a.:
„Lögreglan í Hafnarfirði tjáði
Vísi í morgun, að slík ölvunarlæti
væru allt að því einsdæmi að sum-
arlagi þar um slóðir. Dansleikur
sá, sem hér um ræðir var hald-
inn í Alþýðuhúsinu og það var
skipshöfn af einum Hafnarfjarðar-
togaranum, sem efndi til hans. —
Eins og venjulegt er um dansleiki
hafði lögreglan þar eftirlit, en
þegar líða tók á kvöldið urðu ölv-
unarlætin svo mikil að eftirlits-
mennirnir urðu að fá liðstyrk til
að skakka leikinn og fluttu verstu
óróaseggina í fangageymslur bæði
í Hafnarfirði og í Reykjavík”.
Þar sem þessi frásögn er bæði
villandi og röng vill stjórn Alþýðu
hússins í Hafnarfirði taka fram
eftirfarandi:
1. Af umræddum dansleik
voru þrír menn fjarlægðir af lög-
reglunni, tveir skipverjar og einn
maður,
og ekki var skipverji og var því
algjör boðflenná.
2. Þessir menn voru fjar-
lægðir vegna ölvunar en ekki óláta
fyrst og fremst, og samkvæmt
beiðni og vilja þeirra sem stjórn-
uðu samkomunni. Aðstoðuðu þeir
dyraverði við að koma þeim niður
í anddyri hússins, og „liðstyrkur-
inn sem eftirlitsmennimir urðu
að fá” voru lögregluþjónamir á
lögreglubílum, sem tóku við þess-
um mönnum við útidyrnar og óku
þeim á lögreglustöðina.
3. Dansleikur- þessi fór í
heild vel fram og var síöur en svo
nokkur ólátabragur á honum. Ýms-
ar aðrar skipshafnir í Hafnarfirði
hafa áður fengið Alþýðuhúsið lán
að undir skemmtanir sinar og haía.
þær skemmtanir farið sómasam-
lega fram.
4. Stjóm Alþýðuhússins
veit ekki betur, en þessir þrir
menn hafi rúmast í fangageymsl-
unni í Hafnarfirði umrædda nótt.
Hins vegar mun Reykvíkingur
nokkur hafa verið tekinn ölvaður
um borð í togara niður við höfn
þessa nótt og hann fluttur í fanga
geymsluna í Reykjavík, en stjórn
Alþýðuhússins getur ekki séð, að
það sé hægt aö færa undir ólæti
og ryskingar á einkadansleik” í
Alþýðuhúsinu.
5. Stjórn Alþýðuhússins
fær ekki séð í hvaða tilgangi
frásögnin er skrifuð. Hún harmar
að lögreglan í Ilafnarfirði og
Vísir skuli vera með þessar ó-
sæmilegu dylgjur í garð þessa
fólks, sem þarna var að skemmta
sér. Skipshöfnin af Maí og gestir
Framh. á 13. síðu
ÞETTA eru frú Baden-
Powell yfirstjórnandi kven-
skátahreyfingarinnar í heim
inum. Hún var nýlega á
ferð í Danmörku, þar sem
haldið var alþjóðlegt skáta-
námskeið, í Kogerup skóla.
ARipMiffi, og er að mörgru
levli afffcfiúlp gð bera kosningra
niðuSwjpSWiú saman við
SUMAR-rafSljjE'arnar þá en
HAUST-kosningprnar (14.2%
nú, en 12.5% sumarlð 1959).
Það hlýtur að vekja sérstaka
athygli, að þótt Þjóðvarnar-
flokkurinn, sem 1953 hlaut 6%
atkvæða og haustið 1959 3.4%
atkvæða, hafi horfið af sjónar-
sviðinu í þessum kosningum og
gert formlegt kosningabanda-
lag við Alþýðubandalagið, þá
bætir það aðstöðu sína ekki
neitt. Það, sem fyrst og fremst
vekur atliygli, ef athuguð er
stjórnmálaþróun tveggja síð-
ustu áratuga, er, að sá flokkur,
sem ísienzkir kommúnistar
stjórna, hefur tapað talsverðum
hluta af því fylgi, sem honum
tókst að vinna með klofningi
Alþýðuflokksins 1938, þrátt
fyrir aðra klofningstilraun
1956. Og Framsóknarflokkur-
inn hefur nú svipað fylgi og
fyrir tveim áratugum. Flokkur-
inn eykur hlutfallstölu sína nú
ekki nema um 2,5%, þótt Þjóð-
varnarflokkurinn hafi í kosn-
ingunum næstu á undan haft
3,4% atkvæðanna. Stjórnar-
andstöðuflokkarnir þrír, Fram-
sóknarflokkur,' Afþýðubanda-
lag og Þjóðvarnarflokkur hafa
því augljóslega tapað fylgi með
þjóðinni, en stjórnarflokkarn-
ir styrkt aðstöðu sína. Það er
athyglisverðasta niðurstaða
kosninganna.