Lögrétta - 14.02.1906, Blaðsíða 2

30
LÖGRJETTA.
eigin málum, — já, þó sú skoðun
væri rjett, sem vjer mótmælum
sem alveg rangri, þá hefði danska
löggjafarvaldið samt ekki rjett til
að breyta stöðulögunum án sam-
þykkis vors. Það er nefnilega als
ekki óyggjandi rjett setning, að
sá, sem gefxð hefur lög, hljóti líka
að hafa rjctt til að breyta þeim,
eða taka þau aftur. Ut frá sjón-
armiði Dana sjálfra ætti að liggja
næst að skoða það svo, sem hið
danska löggjafai’vald hafi afsalað
sjer yfirráðum sjermála íslands í
hendur íslendingum sjálfum, og
slikt rjettarafsal ætti ekki að vera
fremur afturtækt, en t. a. m. Frið-
rik konungur 7. hefði getað tekið
aftur stjórnarbótina, sem Iiann gaf
Dönum 1848 og 1849, Kristján kon-
ungur hinn níundi stjóinarbótina
frá 1874, eða reyndar einstakur
maður gæti tekið aftur gjöf,
sem einu sinni er gefin, og mót-
tekin er af þiggjanda, hvort sem
hann hefur tekið á móti henni
sem gjöf eða gjaldi.
En danska löggjafarvaldið getur
breytt stöðulögunum og gefið út
lög um sjermál íslands, eða jafn-
vel gefið lög um sjermál íslands
án þess að breyta stöðulögunum,
en aðeins á sama hátt og t. a. m.
Rússastjórn kúgaði Finna fyrir
nokkrum árum, og Englendingar
Búa, með rjetti liins sterkara ein-
um saman, með ofríki. Auðvitað
mundum vjer íslendingar eigi
lúta slikum lögum, nema við oss
væri beitt hervaldi. En þeir sem
nokkuð þekkja til hinnar dönsku
þjóðar, geta gert sjer í hugarlund,
hve mikil likindi eru til að til
þess komi. Rjettur vor væri al-
veg óskertur fyrir því, ekki ein-
ungis hinn sögulegi rjettur, og sá
rjettur sem hyggist á landshátt-
um og þjóðerni, heldur og sá
rjettur, sem byggist á konungs-
brjefinu fra 23. septbr. 1848 og
stjórnarskránni frá 1874. Með
stöðulögunum er oss nefnil. ekki
— þótt allir danskir lögfræðingar
kynnu aðsegja það,— veitlur neinn
rjettur, heldur að eins viðurkendur
sá rjettur, er vjer höfðum áður.
Það má annars vist óhætt full-
yrða það, að þótt Danir haldi því
fram, að þeir geti breytt stöðu-
lögunum og sett lög um sjermál
vor, þá dettur varla nokkrum
dönskum manni, sem nokkuð
hefur að segja, það í hug, aðslíkt
verði gert. En þótt engi hætta
sje á að til jiess muni koma, þá
er það skylda allra íslendinga að
mótmæla þessari kenningu Dana,
þvi að allar smáþjóðir, og allra
helst þjóð, sem líkt stendur á
fyrir eins og oss, verða jafnan að
vera varar um ijettindi sín.
Hin „miklu býsn“.
Með því að mjer ekki höfðu borist
bókmentaQelagsbækur 1905, sendi
jeg eftir þeim til Reykjavíkur 24.
þ. m. Meðal þeirra var 3. hefti
»Skírnis«—með greininni »Vernd-
un forngripa og gamalla kirkju-
gripa« eftir Mattías stúdent Þórð-
arson.
í grein þessari er gripasafn Jóns
konsúls Vídalíns og konu hans
rækilega getið, og er sjerstaklega
minst á oblátudósir frá Bessastaða-
kyrkju, sem bera með sjer, að þær
hafa verið »tillagðar« henni af Ólafi
amtmanni Stefánssyní og frú Sig-
ríði konu hans, »fyrir legstað jieirra
foreldra«, Magnúsar amtmanns
Gíslasonar og frú Þórunnar konu
hans, »samt þeirra tveggja dætra«.
Dósirnar eru góður gripur og rausn-
arlegt legkaup fyrir fjögra manna
legstað, enda segir Mattías þær vera
»mesta kjörgrip«. Telur hann það
»b ý s n mikil«, að þær skuli vera
þar niður komnar, og segir frú
Helgu Vídalín hafa skýrt svo frá,
að jeg hafi gefið henni þær, er jeg
var eigandi Bessastaða, móti því,
að kirkjan fengi í staðinn eftirlík-
ingu af þeim. — Sje i jett með þetta
farið eftir frúnni.þá hlýtur sú skýrsla
hennar að stafa af misminni, því
við mig átti liiin ekkert um þau
viðskifti, er lijer ræðir um — nje
jeg við hana.
En dósir þessar hefjeg, sem eig-
andi Bessastaða með kírkju og grip-
um hennar, látið af hendi við Jón
konsúl Vídalín að kaupi, — þó ekki
fyrir neina fjárupphæð. Hvað kom
þá á móti?
Ekki að eins eftirmynd dósanna
(facsimile) úr jafngóðum málmi,
skýru silfri með gyllingu, og svo
vel gerð, að örðugt mun, ef ekki
ómögulegt, að þekkja hana frá frum-
gripnum, — ekki að eins þessijafn-
góði gripur, sem kostað hefur »ærna
peninga«, hefur á móti komið —,
heldur og það, að forngripurinn er
fyrir löngu trygður forngripasafni
íslands á þann hátt, að Jón kon-
súll Vídalín og kona hans hafa arf-
leitt það að honum eftir sinn dag.
Þegar þetta mál nú kom á dag-
skrá, var farið að fyrnast yfir það
í huga mínum. En því kunni jeg
illa, að jegþyrfti að óttast, að frum-
dósirnar mistust landinu, — og örð-
ugt átti jeg með að trúa því, að
Vídalín, sem jeg hef haft eóð kynni
af um 20 ár, og átt mikil og marg-
breytt viðskifti við, og aldrei hefur
sýnt mjer annað en áreiðanleik og
drengskap.hefði brugðist mjer þann-
ig í máli, er hann vissi, að var mjer
jafnmikið áhugamál eins og það,
að landið misti ekki af grip þess-
um. Hann hefur heldur ekki brugð-
ist mjer í þessu, og liefur hann nú
gefið mjer heimild, — sem jeg ekki
hatði áður,— til þsss að skýra op-
inberlega frá nefndri testamentisráð-
stöfun þeirra hjóna á frumdósunum.
Þar sem nú Bessastaðakirkja eft-
ir sem áður á eins gerðan grip og
úr jafngóðum málmi, þá hefur það
eitt að orðið fyrir henni, að grip-
urinn hennar er eftirmyndin en ekki
frumgripurinn sjálfum. Afturá móti
er honum ráðstafað á forngripa-
sal'n landsins; eignast það hann ó-
keypis og verður það mikill ávinn-
ingur. Þegar frumgripurinn kem-
ur þangað, geta hlutaðeigandi yfir-
völd látið forngripasafnið hafa skifti
við kirkuna, ef þeim þykir ástæða
til þess.
Þegar á þetta er litið í heild þess
frá sjónarmiði landsins, verður ekki
um tjón, heldur bersýnilegan ávinn-
ing að ræða.
Samt var það ekki þessi ávinn-
ingur, sem jeg gekkst fyrir, er jeg
eftirljet konsúlnum dósirnar, heldur
annar mikilsverðari fyrir jijóð og
kirkju, — sá, að fá bjargað Bessa-
staðakirkju, — þessum mesta sögu-
lega forngrip allra kirkna lands-
ins annara en Hólakirkju,—frá því
að falla í rúst. Fyrir þessu atriði
mun jeg gera grein í »Skírni«.
Görðum 30. janúar 1906.
Jens Pálsson.
Um heitu löndin.'
eftir
Stgr. Matthíass'oB.
II.
— Yfir höfuð að tala íinst mjer
þessi liiti, sem vjer daglega átþnn
við að búa í Rauðahaíinu, indverska
hafinu, á Ceylon og í Singapore,
vera sjerlega notalegur.-- Hann var
þetta daglega nm hádegisbilið milli
30 og 40° á Celsíus. Pað er þægi-
legur liiti meðan maður hefir enga
líkamlega áreynslu og er húinn eins
og vjer vorum, níl. í hvít ljereftsföt
og þar innan undir þunna ullar-
skyrtu, en á liöfðinu barðastóran,
hvítan sólhah úrkorki. Enmaður
fann óþægindi af liitanum, ef átti
að hlaupa upp brekku, eða beita
kröftum sínum á einhvern liátt.
Það sýnir sig líka að hvítir menn
þola ekkert erviði í þessum hita,
enda sjást þeir sjaldan hreyfa hönd
við neinu þar eystra. Oll vinna
er framin af binum innfæddu, sem
eru aldir upp við og orðnir vanir
við hitann. Maður skyldi halda
að þeim væri hætt við sólstungu
alveg eins og hvítum mönnum í
þessum mikla hita, en það er sjúk-
dómur, sem varla eru dæmi til
meðal þeirra, og þó ganga þeir alla-
jafna berhöfðaðir og sumir láta
jafnvel raka af sjer alt hár og eru
bersköllóttir. — Hvítir menn lifa
eins og kongar innanum innfædda
fólkið, og drotna yfir þvi með gulli
sínu. Því flestir eru þeir ríkir. Jeg
átti tal við marga Norðurálfubúa,
sem höfðu tekið sjer bólfestu á
Indlandi, Ceylon og Malakkaskaga,
og allir luku upp sama munni um
það, að gott væri þar að vera og
nóg fje þar að græða fyrir framtaks-
sama menn. Að innflutningurinn
til þessara landa er ekki miklu
meiri en hann er, liggur sumpart
í því, að vegalengdin er svo mikil
en svo máske einkanlega í því, að
menn óttast Ioftslagið og sporin
hræða, því margir þola það ekki,
fá ýmsa sjúkdóma og deyja. Mik-
ill hluti þeirra manna sein þannig
týnast og sagt er að ekki hafi þol-
að loftslagið hafa mist heilsu sina
af óhófi í mat og drykk. Svo
er niál með vexti, að maturinn
er mjög ódýr og innlendir menn
hafa lært að búa til alls konar
krásir, sem kitla svo góm Evrópu-
manna að flestir eta yfir sig. Til
dæmis að taka gat maður á veit-
ingahúsum í Ceylon, Singapore og
í Honkong fengið 20—30 rjetti af
fyrirtaksmat fyrir einar 2 krónur
— maður gat jetið eins mikið og
maður vildi og valið milli allra
þessara rjetta fyrir þetta lilla
verð. Ennfremur fæst vín og öl
mjög ódýrt, því engir tollar eru á
vörum þar eystra. Hitinn hefur
vanalega í för með sjer mikinn
þorsta, svo að freistingin er mikil
fyrir þá sem þykir gott í staupinu.
En ekkert er óhollara í hitanum
en áfengið; af því stafar mikill
hluti þeirra lifrar- og magasjúk-
dóma sem koma svo mörgum ung-
um Evrópumönnum í gröfina, er
sagt er um, að ekki hafi þolað
hitann. Auðvitað eru ýmsir sjúk-
dómar í heitu löndunum, sein ekki
verður varist, þó menn gæti hófs í
mat og drykk. Pestin, kólera, gula,
flekkusótt, blóðkreppusótt og mal-
aría vofa altaf yfir höfðum manna
og eru vondir viðfangs-gripir; en
með framförum fræðanna, eink-
um heilsufræðinnar, hefur tekist
að stemma stigu fyrir útbreiðslu og
hættusemi allra þessara sótta. Eng-
lendingar hafa gengið vel fram í
því, enda hefur það komið vel í
Ijós, að hvar sem þeir hafa komið
á sínu heilhrigðisfyrirkomulagi í
borgum þar eystra, eins og hver-
vetna í heitu löndunum, jiar ber
lieilsufar langt af því sem er í öðrum
stöðum, sem tiiheyra öðrum þjóð-
um. Þegar pestin og kóleran geysa
í bæjunum þar eystra, sneyða
þessir sjúkdómar næstum algerlega
lijá hinum enska hluta bæjarins.
Þetta er eingöngu að þakka þrifn-
aði, góðum vatnsveitum og afrensli,
(Framh.)
Utan úr löndum,
Eftir Guðm. Björnsson lækni. )
IX. ísland og önnur lönd.
Án efa hefur Jónas Hallgrímsson
verið utanlands þegar hann orti vís-
una: „Enginn grætur íslending, ein-
an sjer og dáinn......“
íslendinginn þekkir enginn í öðrum
löndum — þó hann sje á lífi og í fullu
fjöri. Annara þjóða menn þekkja allir,
ef þeir bera glögg þjóðareinkenni;
allir kannast við Englendinginn, Frakk-
ann,Þjóðverjann; þjóðareinkenni þeirra
eru heimskunn. En Islending þekkir
enginn; það er af og frá, og það hefi
jeg Iíka sannað. Þar sem jeg er kom-
inn af gömlum íslenskum bændaætt-
um í karllegg og kvennlegg, vona jeg
að mjer fyigi íslensk þjóðareinkenni,
öll hin helstu. En nú hef jeg farið
land úr landi og ekki hitt nokkurn
mann, sem rendi grun í, að jeg væri
íslendingur. Þeir þekkja ekki landið,
þess vegna heldur ekki þjóðina.
T Englandi gátu menn þess til, að
jeg væri Þjóðverji, í Frakklandi, að
jeg væri Englendingur; hjer í Berlín
haida flestir, að jeg sje Svíi. Dag-
inn eftir að jeg kom hingað, var jeg
á ferðinni að leita mjer að húsnæði;
einn húsráðandinn, sem jeg átti tal
við, spurði mig:
„Eruð þjer ekki Rússi?"
„Nei, jeg er íslendingur".
„En er ekki ísland rússneskt?"
„Nei, íslatid er íslenskt".
„En hálfrússneskt er það þó“.
Jeg fjekk hann ekki ofan af því, að
Island væri hálfrússneskt og jeg hálf-
Rússi.
Sannleikurinn er sá, að flestar aðr-
ar þjóðir hafa yflrleit.t enga hugmynd
um, að til sje land, er heiti ísland,
og þjóð, sem heiti Islendingar.
Þess þarf auðvitað ekki að geta,
að í öllum stórlöndunum vita ein-
stakir menn deili á landi voru og
þjóð, en þeir eru ótriilega fáir.
Svo fara þeir að spyrja, sem aldrei
hafa heyrt landið nefnt. Og þegar
það vitnast, að þjóðin er einar 80
þúsundir, þá liður jafnan meðaumk-
unarbros, meira eða minna hæverskt,
yfir ásjónu stórþjóðarmannsins. Miklir
aumingjar og vesalingar hljótið þið
að vera, þið, sem eruð svona fáir —
hugsar hann, og segir það líka stund-
um blátt áfram.
f Englandi, heimsveldinu sjálfu, er
jafnan hungursneyð í hverjum bæj-
arjaðri, — fólkið vantar vinnu; á
íslandi er enginn svangur — þar vant-
ar fólk til að vinna. Meðal stórþjóð-
anna er yfirleitt miklu meira um
eymd og volæði, en meðal smáþjóð-
anna.