Lögrétta - 17.06.1908, Qupperneq 3

L0GRJETTA.
111
mundu spilla fyrir kvenrjettindamál-
inu. Svo mundi verða litið á, að
þær, er slík viðurnefni vilja hafa,
hljóti amiaðhvort að vera svo ósjálf-
stæðar, að þær vildu fela persónu
sína bak við persónu einhvers karl-
manns, ellegar þær fyrirliti þjóðerni
vort og tæki hið Ijóta útlenda fram
yfir hið fagra innlenda — og væri
hvorugt meðmæli til rjettindaauka.
En með því flestir eru eðlilega hlynt-
ir kvenrjettindamálinu, þá færðu menn
það til málsbóta, að eftir því sem
þeir vissu best, mundi varla nokkur
kona vilja bera slíkt viðurnefni. Þeim
hefði verið gefin þau, hvort þær vildu
eða ekki, — og þó oftast í virðing-
arskyni!! — Þær mundu því óðara
hafna þeim, er þær hefðu öðlast jafn-
jafnrjetti við karlmenn. Og að ó-
reyndu væri rangt að vantreysta þeim
til þess.
Skírnarnófn manna eru ekki sfður
mikilvægt þjóðernisatriði. Þau eru
verulegur þáttur í móðurmálinu og
langt frá, að á sama standi, hvernig
með þann þátt er farið. En því mið-
ur bera mannanöfnin hjer á landi
næsta lítið vitni um þjóðrækni. Það
er langt síðan farið var að innleiða
útlend nöfn, og eru menn ekki ámæl-
isverðir fyrir það, meðan þeir þektu
ekki þjóðernishugsjónina. Og þó
voru fyrri alda menn oft svo smekk-
vísir, að þeir löguðu hin útlendu
nöfn í meðförum, til að gera þau ís-
lenskulegri, t. d. varð Helena = Elin
og Katarína = Katrín o. fl. Þeirri
smekkvísi hefur mjög farið aftur á
síðari árum. Nú eru útlendu ending-
arnar -ea, -ena, etta, -ia og einkum
-ína í svo miklu uppáhaldi, að þeim
er margoft skeytt aftan í karlmanna-
nöfn til að gera þau að kvennanöfn-
um, og það eins, þó karlmannanöfn-
in sjeu alíslensk. Hin forna íslenska
venja, að breyta karimannsnafni í
kvenmannsnatn annaðhvort með a í
endingunni (Helga, Halldóra) eða
með hljóðvarpi (Ól'öf) gæti víst átt
við í flestum þeim tilfellum, en er
því miður sjaldnar notuð. Og jafn-
vel þar, sem alíslensk og eðlilega
mynduð kvennanöfn eru til, þá er
þeim stundum hafnað og hin hálf-
útlendu tekin fram yfir, t. d. Ólafía
f. Ól'óf, Þorkelína f. Þorkatla o. fl.
Margir halda, að þetta sjeu alíslensk
nöfn. En sumir vita þó betur en 1
þeir breyta í því efni. Hjá því gat
ekki farið, að mörg biblíunófn yrðu
hjer innlend eins og í öðrum kristn-
um löndum. En ekki mun þeim hafa
fjölgað hjer á síðari árum, enda væri
það ekki æskilegt; tæst af þeim fara
vel í íslensku. Til er dálítil saga,
sem sýnir biblíunafnatrúna fyrrum.
Bóndi fann prest að máli og sagð-
ist vera kominn með son sinn ný-
fæddan til skírnar. Prestur ljet vel
yfir því, og spurði, hvað hann vildi
láta drenginn heita. „Jeg vil", seg-
ir bóndi, „láta hann heita eftir ein-
hverjum úr biblíunni. Þeir voru bestir.
Þeím vil jeg hann líkist, og allir hafa
nokkuð af nafni". „Hvaða nafn hef-
urðu í hugaf" spyr prestur. „Jeg
man ekki hvað þeir hjetu", segir
bóndi. „Reyndu að rifja eitt upp“,
segir prestur. Bóndi hugsar sig um
og segir síðan: „Hvað — hjet ekki
einn Belsebubf" „Viltu láta hann
heita þaðf" spyr prestur. „Ja — er
það ekki mátulegtf" spurði bóndi á
móti. Hann var ánægður með nafn-
ið, ef það að eins var úr biblíunni.
Þá eru tvi- og þrinefni eigi sjald-
gæf. Aldrei þykir mjer það vel tara,
en þó er það sök sjer, ef það eru
vel saman valið íslensk nöfn. En oft
er útlent nafn með, og þá er það ó-
sjaldan haft fyrir aðalnafn, en hin
innlendu nöfn eru „eins og útkastað
hræ", jafnvel þó það sjeu föður eða
móðurnöfn forelflra barnsins. Sú
ræktarsemi er harla einkennileg! Betri
ræktarsemi er það — þó hún sje mis-
skilin líka — að sameina tvö nöfn í
eitt með því að taka sinn part a
hvoru og skeyta saman. Er þá kall-
að, að sama barnið heiti eftir tveim-
ur, þó nafnið verði raunar alt annað
en þeirra nöfn. Það er ekki allra
færi, að gera falleg og viðfeldin nöfn
úr slíkum samsetningum, enda eru
mörg þeirra óliðleg, og því fremur
þegar annar parturinn er af innlendri
rót, en hinn af útlendri, sem of oft er.
Við bœjanöfn er færra að athuga.
Þó er því farið að bregða fyrir, að
dagsetningarbæjarnafn er skrifað í
nefnifalli, í stað þágufalls með und-
irskildri forsetningu, sem íslenskunni
er eiginlegt í dagsetningum. Þetta
sýnist nú ekki skifta miklu. En var-
úðarvert er, að það verði ekki spor
í þá átt, sem bræðraþjóðir vorar hafa
þegar stigið: að sleppa þágufalli og
þolfalli úr málinu, og þá hættir mál-
ið að vera sama mál. — Minnast má
líka á það, sem sumstaðar á sjer stað
í kaupstöðum, að einstök hús eru
látin heita nöfnum stórborga í út-
löndum. Það er alt of mikill barna-
skapur — eða andleg fátækt.
Um þessi og fleiri þjóðernismál-
efni þyrfti einhver, sem til þess er
fær, að rita Handbók fyrir hvern
mann. (Niðurl.)
Br. J.
Fátt, sem er hvorttveggja í senn:
mikilsvert og almenns eðlis, nýtur
jafn lítillar virðingar almennings eins
og barnakensla, og mætti það hverjum
skynugum manni vera ljóst, sem
nokkuð skygnist í þá átt. Því fyrst
og fremst hefur miklu minni áhugi
verið hjá þjóðinni með stofnanir
barnaskóla heldur en ýms önnur fyrir-
tæki, sem engu nær liggja almennu
sjónarmiði, heldur jafnvel fjær; og má
þar efalaust að nokkru leyti um kenna
vanþekkingu manna, lærðrasemleikra.
En þeim, sem drengilegastan áhuga
hafa lagt fram til þeirra mála, hvergi
verið launað sem skyldi og sumum
ærið illa. Annars vegar eru kröturnar
bæði til kenslunnar og kennaranna
allrýrar, og veldur því hið sama: van-
þekking. Þarf ekki að fara lengra en
þangað, að allmargir af barnakenn-
urum landsins eru festulausir menn,
sem oft fást við sitt hvað á víxl:
verslun, kaupavinnu, kenslu, skriftir
og hvað annað, sem hendi er næst,
eftir því sem við horfir í þann og
þann svipinn. Og leiðir af sjálfu sjer,
að óhugsandi er, að slíkir menn geti
fullnægt nema mjög svo vægum
kröfum, eða jafnast við þá, sem af
innri hvöt hafa helgað sig starfinu,
svo að einu stefnir áhugi, athygli og
reynsla. Kemur þá til greina hið þriðja
atriði, sem hjer er orsök til og jafn-
framt að nokkru leyti afleiðing: að
kenslan er illa borguð, og það oft
svo, að óhæfa væri, ef verkið væri
vel unnið. En þar sem verulega nýtir
menn ráðast til starfans fyrir áhuga
sakir, gjalda þeir að jafnaði vanhyggju
almennings, svo að þeim er illa launað
alt eins og hinum.
En engum blöðum er um það að
fletta, að slíkt ástand, sem hjer segir, í
svo mikilvægu máli sem barnakenslaer,
veldur í heild sinni miklu tapi og margs
háttar; og bætir það skaðann að engu,
þó almenningur vegna sljóskygni komi
ekki auga á hann, nema þvert úr leið
sje. Því andleg þroskun æskulýðs er
eitt hið helsta uppsprettu-atriði þjóð-
ernisins; og er það vel sýnilegt, að
sje þar einhverju mjög áfátt,koma á-
vextirnir fram fyr eða síðar í alls-
konar andarkröm og sálaróheilindum,
— eða í annara orða stað: þróttleysi,
þröngsýni, heimsku og hálfleik. Því í
stað þess að lífga og lýsa sálarsjónum
barnanna, sem sanngóðir kennarar
gera, þá er hitt einmitt miklu algeng-
ara, að barnakennarar vorir gangi að
verkinu með hangandi hendi, — og
má þá nærri geta, hversu áhrifamik-
ill árangur slíkrar kenslu verður; eða
þá hitt, að þeir kúga andana í ein-
hverja „normal“-fjötra, meðan þeir
eru að vaxa og þroskast. Og er þetta
síðara alls engu betra. En hingað eru
komnir þeir, sem lengst komast í
þessum efnum hjer á landi, má heita
undantekningarlaust. Hið sanna nátt-
úrueðli er sett í gapastokk, og í því
ástandi tengist það skoðun og skynjun
barnssálarinnar.—En einmitt á þeim
árunum, sem barnakenslan stendur
yfir, eru börnín hvað gljúpust fyrir
aðkomandi áhrifum; og vill oft til,
að þeir straumar, sem þá verka á
börnin, hafa ekki mist vald sitt yfir
þeim, þegar þau eru orðin fullorðnir
og garnlir menn. Og ætti það þá að
vera ljóst, að minsta kosti þeim, sem
eitthvað hugsa um þessi efni og skyn-
ugir teljast, að miklu meiru skiftir,
hverri sálarþróun menn verða fyrir á
æskuskeiði, heldur en það uppeldi,
sem þeir fá, þegar þeir eru orðnir
hálf- eða al-fullorðnir. Og er því tals-
vert mikill vafi á, að á nokkru atriði
ríði jafnt til sannrar þjóðernis-þrosk-
unar sem á góðum barnaskólum.
(Frh.).
Þorst. Björnsson.
ísland erlendis.
Dáinn er í Khöfn I. þ. m. Jón
Norðmann kaupm. frá Akureyri. Hann
hafði legið þar á spítala um hríð og
verið gerður á honum holskurður.
Jón var fæddur á Barði í Fljótum
28. jan. 1858, sonur Jóns Norðmanns
prests þar og Katrínar Jónsdóttur frá
Undirfelli í Vatnsdal. Föður sinn misti
hann 11 ára gamall. Nokkur ár var
Jón verslunarmaður í Hafnarfirði hjá
Gunnlaugi sál. Briem, en byrjaði síðan
verslun hjer í Reykjavík í fjelagi við
Chr. Zimsen konsúl. Svo varð hann
verslunarstjóri fyrir Knudsens verslun
hjer, en flutti til Akureyrar haustið
1907 og var þar verslunarstjóri Gránu-
fjelagsins í 5 ár, en stofnaði þar síðan
stórsöluverslun, einkum með síld, og
rak hana síðustu árin.
Jón var greindur maður, merkur í
öllu og vel metinn. Hann var kvæntur
Jórunni Einarsdóttur frá Hraunum og
lifir hún mann sinn ásamt 6 börnum
þeirra ungum.
í „Hamburger Nachrichten“,
merku þýsku blaði, er meðal annars
sagt svo um stöðu íslands samkvæmt
sambandslagafrumvarpinu:
„ísland verður ekki framar í tölu
hjálenda hinnar dönsku krúnu. Það
verður frjálst og sjálfstætt ríki, jafn-
rjetthátt Danmörku, og er 1 mjög
lausu ríkjasambandi (Staatenbund) við
Danmörku, og þetta samband má þar
að auki losa um frékara eftir 25 ár“.
Undarleg meinloka
er það í hugum sumra manna, að
nefndarmennirnir sjálfir eigi ekki og
megi helst ekki skitta sjer neitt af
forlögum sambandslagafrumvarpsins.
Þetta heyrist borið fram í umræðutn
manna hjer um málið, og það jafnvel
af skynsömum mönnum.
„Þeir eiga að leggja fram frum-
varpið með þeim ummælum, að þetta
hafi þeir getað lengst komist; nú sje
það landsmanna að þiggja eða hafna",
segja þeir.
Meira eigi nefndarmennirnir ekki
að skifta sjer af forlögum frumvarps-
ins.
En þetta er svo mikil fjarstæða
sem orðið getur. Hitt er, þvert á móti,
rjett, að engum er það skyldara en
einmitt nefndarmönnunum sjálfum, að
leiðbeina skilningi almennings á frum-
varpinu.
Þeir hafa mest um það hugsað,
og eru málinu kunnugastir. En þar
af leiðir, að þeim er, öðrum fremur,
skylt, að ráðleggja löndum sínum,
hvort þeir eigi að þiggja eða hafna.
Há bæjargjöld.
íbúar New-York borgar verða að
greiða af hendi 143,572,266 dollara
til bæjarstjórnarinnar þetta ár. Hún
getur ekki komist af með minna, og
það er rúml. þrettán miljónum meira
en hún þurfti árið sem leið, og næst-
um sextíu og sex milljónum meira
en hún komst af með árið 1898;
eftir því hafa útgjöldin vaxið um 85
prósent á tíu árum. Ef allir borguðu
jafnt, þá ætti hvert mannsbarn í borg-
inni að gjalda 26 dollara til bæjar-
stjórnar, eða hver fjölskylda um 150
dollara. Af þessum útgjöldum eru
rúmlega 24 milljónir rentur af nýj-
um og gömlum skuldum. Skuldir
borgárinnar fara óðum vaxandi, og
eru nú orðnar svo miklar, að öll
þjóðin þarf litlu meiri rentur að borga
af ríkisskuldum Bandaríkjannaen New-
York þarf að borga af sínum skuld-
um. Og öll útgjöld Bandaríkjastjórn-
ar eru ekki meira en ferfalt það, sem
New-York þarf ein að borga bæjar-
stjórn sinni. Öll útgjöld, sem hvert
mannsbarn í landinu þarf að meðal-
tali að greiða sambandsstjórninni, eru
að eins 6 dollarar og 75 cent á ári.
Bæjarstjórnin í Boston er að til-
tölu kostnaðarmeiri en sú í New-York,
því að þar eru útgjöldin til jafnað-
ar 38 dollarar á mann, en í heild
sinni kostar bæjarstjórnin í New-
York meira en nokkur önnur bæjar-
stjórn í heimi. Lundúnaborg,. sem
er þó milrlu stærri, þarf ekki á eins
miklu fje að halda. Stjórnarfyrir-
komulagið er þar betra og kemst því
af með miklu minni fjárhæð að til-
tölu. Sama er að segja um flestar
aðrar stórborgir í Norðurálfunni. Eink-
um er til þess tekið um Berlín, hve
vel og skipulega bæjarstjórninni þar
sje fyrir komið, og hve sparlega hún
fari með fjeð. Þar eru æðstu em-
bættin veitt mönnum, sem reyndir
eru og alkunnir hæfileikamenn; en í
New-York kemst hver sá til valda,
sem mest flokksfylgi hefur, hvort