Lögrétta - 31.03.1909, Síða 1

AígTeiðslu- og innheimtum.:
arinbj. sveinbjarnarson.
LangftTey 41.
Talsimi 74.
LOGRJETTA
Ritstj®ri:
ÞORSTEINN GISLA8ÖN,
Pingholtssiræti 17.
Talsími 178.
M ÍO.
Reykiayík 31. mars 1900.
IV.
árg.
Kosning prests í 2. prestsembœttid við dómkirkjuna
fer frarn í barnaskólabyggingu Regkjavíkurbœjar laugar-
daginn 3. n. m. (3. apríl); hefst 47. 10 árdegis.
Kj alarnespró fastsdœm i.
p. t. Reykjavik 19. mars 1909.
cJans cTálsson.
Augnlækning ókeypis i. og 3. þrd. í mán.
kl. 2—3 á pítalanum.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12—1.
Tannlækning ók. (í Pólthússtr. 14) I. og 3.
md. í mán. 11—1.
Lapdakotsspítali opinn f. sjúkravitj. io1/*
—12 og 4-5.
Hlutabankinn ppinn 10—272 og 5V2—1 •
Landsbankinn io1/^—2T/a. Bnkstj. við 12—1.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. í
mán. 7—8 e. m.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
1—3 og 5—8.
HAf NARSTR' I7-I81920 2l-22'KOLASI-2' I.ÆKJAKT-12
• REYKJAVIK •
Með ,Ceres‘
komu margar nýjar tegundir
af
í heilkössum, hálfkössum og
kvartkössum.
Fyrirtak að gœðum,
en verðið Idgt.
Lestrarsalurinn í nýja húsinu
opnaður til afnota.
Síðastliðinn sunnudag, kl. i'á, hafði
Jón Jakobsson landsbókavörður boðið
bæði alþingismönnum og mörgum
fleirum, alls um 150 manns, út í bóka-
safnshúsið nýja, til að skoða það,
með því að lokið var þá öllum út-
búnaði á lestrarsalnum og hann skyldi
frá þeim degi vera opinn til afnota.
Leist mönnum mjög vel á þann sal,
og þar söfnuðust gestirnir fyrst sam-
an. Bókavörður hjelt þá ræðuna.
sem hjer fer á eftir, en söngflokkur,
sem Sigfus Einarsson styrði, söng
kvæðið, sem einnig er prentað hjer
{ blaðinu, eftir Þ. G., og hafði Sig-
fús gert við það nýtt lag. Að þV;
búnu var húsið sýnt, bæði bókasafns'
herbergin, náttúrugripasafnið of forn.
menjasatnið. Bygging þessa vand-
aða húss yfir söfn landsins er mikið
og gott framfaraspor, en því er lýst
í ræðu bókavarðar hjer á eftir.
Ræða
.JÓ118 Jakobssouai'
hókavarðar.
Nú, þegar sú iangþráða stund loks
er upp runnin, að hús þetta má
kalla fullgert og að *því er komið,
að Landsbókasafn íslands getur opn-
að lestrarsal sinn til afnota fyrir al-
menning, þykir mjer hlýða, að fara
nokkrum orðum bæði um húsið og
stofnun þá, sem aðallega á að njóta
þess, þar sem jeg annars vegar hef
þann heiður að vera forstöðumaður
þessarar stofnunar og er hins vegar
einn þeirra 3 manna, er alþingi 1905
valdi í byggingarnefnd þá, er skip-
uð var til aðstoðar landsstjórninni.
Jeg skal þá í örfáum orðum minn-
ast á tildrög þessarar byggingar og
s'ógu hennar.
Þegar stiftisbókasafnið árið 1881
skifti um nafn og verustað og flutti
(af dómkirkjuloftinu) í hið nýreista al-
þingishús, var það víst einróma álit
manna, að þá hefði landsbókasafni
ísland hlotnast svo mikið húsrúm, að
nægja mundi svo mannsöldrum skifti.
En bókasöfn vaxa fljótt. Og hver
varð raunin áf Sú, að safnið var
búið að sprengja af sjer umbúðirnar
áður en 20 ár voru liðin frá þeim
tíma. Þrengslin voru þegar orðin
nokkur, er jeg kom að safninu árið
1895, enda var nokkru áður farið
að hreyfa því meðal þingmanna, að
þörf mundi vera á sjerstakri bygg-
ingu handa söfnum landsins, og var
það eitt af áhugamálum Ben. sál.
Sveinssonar á hans síðustu þingum,
þótt honum eigi auðnaðist að sjá
framgang þess máls. Þegar kom
fram yfir aldamót, voru þrengslin orð-
in svo mikil, að til stór-vandræða
horfði. Þannig varð t. d. hin höfð-
inglega og ágæta dánargjöf próf. W.
Fiskes (f 17. sept. 1904) að liggja í
kössum, óupptekin, í 4 ár, þar til nú
í vetur, að hún loks varð tekin inn
í safnið. Þegar hjer var komið, hreyf-
ir stjórnarnefnd safnsins á fundi sín-
um 22. nóv. 1904 þessu máli og er
það einhuga álit hennar, „að vinda
þurfi bráðan bug að því, að koma
upp húsi handa safninu, nægilega
stóru til frambúðar". Þá er það, að
hin nýja, innlenda stjórn vor tekur
málið í sína hönd og leiðir það til
farsællegra lykta. Á alþingi 1905
ber ráðherra Hannes Hafstein fram
frumvarp til laga um stofnun bygg-
ingarsjóðs og bygging opinberra
bygginga; 6. gr. þess frv. heimilar
stjórninni, að byggja bókasafnsbygg-
ing úr steini fyrir 160 þús. kr., svo
stóra, er nægi iandsbókasafninu og
landsskjalasafninu í 50—60 ár, en
hýsi jafnframt hin önnur söfn lands-
ins, meðan húsrúm leyfir. Alþingi
1905 tók málinu vel, samþykti lög
um þetta efni, er öðluðust kgl. stað-
festingu 22. okt. 1905, og kaus í
sameinuðu þingi báða þáverandi þing-
menn Reykjavíkur: bankastjóra Tr.
Gunnarsson og landlækni Guðmund
Björnsson, og þáverandi 2. þm. Hún-
vetninga í byggingarnefnd, til að-
stoðar landstjórninni, svo sem gert
hafði verið, þegar alþingishúsið var
bygt. Hjer skal fljótt yfir sögu far-
ið og þess að eins getið, að bygg-
ingin var auglýst og tókst að lokum
að ná samningum við trjesmíðafje-
lagið »Völund«, er tók alt verkið að
sjer (bæði stein- og trjesmíði) fyrir
IÖO þús. kr. með vissum skilyrðum,
er samningur þess við stjórnarráðið
ber með sjer. í utanför sinni rjeði
svo ráðherra arkitekt Magdahl Niel-
sen fyrir yfirmeistara að byggingunni
og sendi hann seinna arkitektFr. Kjör-
boe hingað til að hafa yfirumsjón
með verkinu fyrir sína hönd. Ráðn*
ing hr. Magd. Nielsens var mjög
heppileg, því að hann hefur sjer-
staka æfing og þekkingu í bygging
bókasafna um fram aðra menn þjóð-
ar sinnar, og þótt oss hafi stundum
þótt biðin löng með ýmislegt frá
hans hendi, þá er hins að gæta, að
alt hefur verið að lokum snildarlega
af hendi leyst, enda mun húsið sjálft,
útlit þess og stíll, best „lofa meist-
arann".
Framan af miðaði byggingu þess-
ari seint sökum snjóþyngsla og frosta
fyrsta veturinn, sem starfað var að
steinsmíðinu. Síðar kom og ýmis-
legt fyrir, sem olli töfum, vöntun á
ýmsum teikningum, þegar til átti að
taka, mikill dráttur á sending bóka-
skápa frá útlendum verksmiðjum, og
að síðustu sein skil á innanstokks-
munum, sem hindrað hafa afnot
þessa sals um tvo mánuði eftir að
öðru var lokið.
Umboðsmaður „Völundar" við
bygginguna hafði falið hr. trjesmíða-
meistara Guðm. Jakobssyni að vera
umboðsmaður sinn við bygginguna,
en fyrir steinsmíðinu stóð hr. Guðjón
Gamalíelsson, fyrir trjesmíðinu stóð
Heigi snikkari Thordersen og járn-
smíðið annaðist hr. Páll Magnússon.
Innanstokksmuni flesta, svo sem borð
og stóla o. s. trv., tók hr.Jón snikk-
ari Halldórsson að sjer, entrjeskurð hef
ur annast trjeskeri Stefán Eiríksson.
Ollum þessum mönnum, ásamt um-
boðsmanni arkitektsins, Kiörboe, kann
jeg hinar bestu þakkir fyrir góða
samvinnu og trausta og vel af hendi
leysta vinnu.
Byggmg og tilhógun. Veggir eru
tvöfaldir, ytri veggir úr grásteini, 16”
áþykt, innriveggir 9” á þykt, úr Stein-
ars-steini (sandsteini), en milli þeirra
autt bil, 3 þml. Járnbitar eru íloftinu
með Monier-útbúnaði í millibilum.
Salur þessi, sem vjer nú erum í,
er 27 ál. á lengd og ij ál. á breidd.
Sökum hinnar miklu breiddar er yfir
honum loft úr steinsteypu með sjer-
stakri gerð, er nefnist Hennebique-
gerðin, og hefur hún á voru landi ein-
ungis verið notuð hjer og í verksmiðj-
unnilðunni. Stigarallir erusteinsteypt-
ir og tröppurnar múraðar á aðra hlið,
8” inn í múrveggina. Alt er húsið frá
kjallaragólfi upp að efra lofti alger-
lega eldtraust, 19—20 ál. á hæð.
.Miðsfóðvarhihin er í húsinu, svo nefnt
„Recks Patent", með hitaleiðslu
í öllum herbergjum í sambandi
við hitaklefa-kerfi í kjallaranum, er
leiðir heitt loft inn í lestrarsalinn, út-
lánsstofu og skrifstofur, en dregur
hins vegar út óhreina loftið. Alt
er húsið 60—70 álnir á stærð.
Hyllulengd safnsins er samtals
3800 ál. = ca 95 þús. binda rúm
(tæpur þuml. pr. bindi). í safninu
var áætlað 1905 um 60 þús. bindi.
Ennfr. rúm fyrir um 35 þús. bindi,
eða rúm fyrir árl. 1500 binda vexti
í 23 ár.
Náttúrugripasafnið hefur nú fyrst
um sinn til afnota stofusalinn, sem
er jafnstór lestrarsalnum. Þegar hann
verður tekinn til notkunar fyrir bóka-
safnið, verður hyllulengd hans 1800
ál„ er rútnar 45 þús. bindi, með sama
reikningi og áður. Með isoobinda
vexti á ári yrði safnið 30 ár að fylla
hann. Á 53 árum ætti þannig bóka-
safnið að fylla alt sitt húsrúm og inni-
halda 5600 álna hyllulengd og 140 þús.
bindi.
En hjer við er það að athuga, að
safnið er nú orðið um 70 þús. bindi.
Á síðastl. ári hafa bæst við það
3000 bindi frá prestaskólanum, frá
læknaskólanum liðlega 500 bindi og
dánargjöf Fiskes 2500 bindi, samtals
yfir 6000 bindi, (jeg hef enn eigi haft
tíma til að innfæra og merkja leyf-
arnar sökum flutnings og röðunar).
Með ársviðbótinni 1906 og 1907
mun því láta nærri, að safnið hafi
nú að geyma um 70 þús. bindi og
því rjettara að áætla að eins 15—20
ár, þar til náttúrugripasafnið verður
að víkja, og þar aí leiðandi 45—50
ár þar til alt húsrúmið er fylt.
Kostnaður. Samkv. uþplýsingum,
sem hr. arkitekt Kjörboe hefur góð-
fúslega látið mjer í tje, hefur húsið
sjálft kostað kr. 184,600. Til inn-
anstokksmuna hafa gengið þær 38 þús.
kr„ sem alþingi 1907 veitti í þessu
skyni. Samtals er það 222,600 kr.
— 24,600 kr. yfir hina upphaflegu
áætluðu upphæð, en í aðra hönd:
kjallari undir öllu húsinu, granit í
tröppum og portal, Hennebique-loft
og tvöfaldir veggir.
Tvær aðrar fjárveitingar, sem al- j
þingi 1907 veitti landsbókasafninu,
voru kr. 2000 til flutnings á safninu
úr þinghúsinu í bókasalnsbygginguna
og 2000 kr. til bókbandsáhalda. Af
hinum fyrri 2000 kr. hefur safnið ein-
ungisnotað liðugan lU, eðakr. 531,34,
en bókbandsáhaldakostnaðurinn hef-
ur aftur á móti íarið 43 kr. 57 au.
fram úr veitingu, sem stafar af hinni
stórkostlegu verðhækkun áöllum bók-
bandsáhöldum síðastl. ár(20 %>). Aðöðr-
um kosti hefðu einnig nokkur hund-
ruð sparast á þessum lið.
Vatnsveita, þvotlastaður. Þess skal
getið, að þar sem vatnsveita Reykja-
víkurbæjar er enti ókomin á, þá vant-
ar einnig enn allan útbúnað til þvotta
og ræstingar m. m. inn af fordyr-
inu hjer niðri, en sá kostnaður er
óumflyjanlegur vegna þeirra, er lestr-
arsalinn sækja.
Garður og girðing. Annan galla
skal einnig nefna, sem bráðlega þarf
að verða bót á ráðin. Flestum, sem
hingað koma, mun verða starsýnt á,
hvernig hjer er umhorfs úti fyrir.
Engir, sem ráð hafa á að kaupa dýr-
indis gimstein, telja eftir sjer að verja
nokkru fje til umgerðar um hann.
Hús þetta er gimsteinn, en umgerð-
arlaus enn sem komið er. Girðing
fyrir framail húsið er bráðnauðsyn-
leg, helst með litlum garði, svo að
húsið geti notið sín. Auk þess ligg-
ur hjer umhverfis stór og dýr land-
sjóðslóð, sem sjálfsagt er að verja
fyrir auðn og ágangi.
Hús þetta er dýrt — þó eigi dýr-
ara en svo, að verð þess mun fylli-
lega þola samjöfnuð við aðrar opin-
berar byggingar og það verða ó-
dýrara en þær (Isl. banki um 6 kr.
ten.al.; alþingishúsið um kr. 5,81
ten.al.; Landsbankinn kr. 5,15 ten.
al., eftir því sem jeg kemst næst,
en bókasafnsbyggingin kr. 4,80
ten.al), og þótt allur kostnaður við
það o. fl. því tilheyrandi færi upp í
240 þús. kr. eða 3 kr. á hvert manns-
barn á landinu, þá er það líka í sjer-
stökum skilningi þjóðarinnar hús
framar öllum öðrum byggingum, jafn-
opið háum sem lágum, ríkum sem
fátækum, hverju mannsbarni á land-
inu, sem fræðslu vill þar leita og
getur það.
Að sfðustu skal jeg taka það fram,
að bygging þessi markar nýtt tíma-
bil í byggingarsögu íslands; gleði-
legt, að geta sagt það, að vegleg-
asta og vandaðasta steinhús þessa
lands er bygt eingöngu af íslending-
um, undir forstjórn ísl. manna; því
nær hvert handtak er íslensktá húsi og
munum. —7 Vonandi, að landsjóður
hætti að byggja nokkra opinbera
byggingu úr trje.
Stjórnarnefnd landsbókasafnsins.
Því nær samtímis vistaskiptum þeim,
sem þetta safn hafði, skeði önnur
mjög þýðingarmikil breyting á fyr-
irkomulagi þess, er alþingi samþykti
lagafrumvarp það, er ráðherra vor
lagði fyrir það um stjórn safnsins.
Lög frá 22. nóv. 1907. Við árs-
byrjun 1908 fluttist starf það, er
stjórnarnefndin hatði frá byrjun haft,
yfir í hendur landsbókavarðar. Við
þetta tækifæri finn jeg mjer skylt, í
natni þessarar stofnunar, að' þakka
þeím mönnum, lífs og liðnum, sem
átt hafa sæti í þessari nefnd, fyrir
öll þau mörgu og þörfu verk, sem
þeir hafa unnið — ætíð endurgjalds-
laust — í þarfir safnsins; nægir að
tilnefna af núlifandi mönnum M.
landshöfðingja Stephensen, er í nefnd-
inni sat í 15 ár (1871 —1886), og er nú
einn á lífi sinna samnefndarmanna,
prestaskólakennara Eirík Briem, sem
var meðlimur og gjaldkeri nefndar-
innar frá 1886 og til ársbyrjunar
1908, að jeg tók við fjárhag satns-
ins, eða í meira en 20 ár, og adjunkt
Pálma Pálsson, sem um því nær 20
ár hefur verið við safnið riðinn, fyrst
sem aðstoðarbókavörður (til ársloka
1905) og síðan sem meðlimur stjórn-
arnefndarinnar og formaður hennar.
Þá vil jeg. leyfa mjer að þakka
hæstv. ráðherra fyrir nýmæli þau,
sem hann hefur fram borið á þingunum
1905 og 1907 safninu í hag, sem og
öll afskifti hans af þessari stofnun
frá því hann varð æðsti valdsmaður
vors lands. Sömuleiðis undanförnum
þingum fyrir ríflegri útlát til safnsins
en áður hefur verið, og nú síðast hv.
neðri deild, að hún hefur samþykt
tillögur mínar, er stjórnin tók upp á
tjárlögin, um 6000 kr. á ári á næsta
fjárhagstímabili til bóka og handrita-
kaupa (einungis fyrir þau 2 ár) og •
hækkun á spjaldskrártillaginu um
300 kr. á ári sem sárabætur fyrir
það, að safnið hefur eigi getað hag-
nýtt sjer hinn veitta styrk um nokk-
ur undanfarin ár. Ef jeg væri ekki
hræddur um að á mjer kynni að
sannast, að „leiðir verði langþurfa-
mennirnir", þá mundi jeg sterklega
leggja til að alþingi veitti nú, helst
á fjáraukalögum, 5—700 kr. til út-
vegunar á svo nefndu „Card Cabi-
net" eða spjaldaskáp, svo að hægt
væri að raða spjöldum þeim og nota
þau, sent þegar eru skráð, í stað
þess að geyma þau í pökkum og
pappa-öskjum, eins og nú á sjer stað.
Góð skrásetning margfaldar notagildi
hverrar bókar; óskrásettar bækur eru
sem ’nulinn fjársjóður. Jeg fór í fyrra
fram á að fá nokkra upphæð af ó-
eyddu spjaldskrárfje frá 1907 til kaups
á þessari hirslu, en það þótti eigi
heimilt með því að í fjárlögunum
var upphæðin veitt til samningar
spjaldskrár. Mundi reyna að leggja
þetta fje út af áhaldakontó safnsins,
ef hægt væri, en sje eigi fært, því
fyrst af öllu er að reyna að rjetta
svo. við fjárhag safnsins, að það vaði