Lögrétta - 23.03.1910, Blaðsíða 2

L0GRJETTA.
58
Lögrjetta kemur út á hverjum miö
vikudegi og auk þess aukablöö við og við,
minst 60 blöö als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Hvernig eigum vjer ai
Eftir Jón Þorláksson.
Niðurlag.
Því hefur valdið bæði annríki mitt
og rúmleysi blaðsins, að greinar þessar
hafa orðið sundurlausari en jeg hefði
viljað. Margt mætti enn segja um
efnið, en það verður að bíða betri
hentugleika úr þessu. Vil jeg aðeins
bæta við nokkrum orðum almenns
efnis.
Flestir bændur, sem eiga að ráða
fram úr því fyrir sjálfa sig, hvernig
þeir eigi að byggja, verða aðallega
að líta á það, hvernig efnin leyfi
þeim að byggja. Það er gott að geta
bygt vandað og traust steinhús yfir
sig og eftirkomendur sína; en betra
er að vera án þess heldur en að
ráðast í það af þeim vanefnum, að
alt lendi í óviðráðanlegu skuldabasli
og verði bóndinn að ganga frá húsi
Og jörð fyrir bragðið.
Enginn má byggja um efnifram.
Það má telja víst, að torfbæirnir
fari að leggjast niður; það má búast
við, að það verði „móðins" í sveit-
unum að byggja steinhús í þeirra
stað. En menn ættu að muna eftir
því, að sælli er sá, sem lifir áhyggju-
lausu lífi í torfbæ og getur goldið
hverjum sitt, heldur en sá, sem býr
í prýðilegu steinhúsi, en sjer engin
úrræði til að borga það.
Vel gerðir torfbæir geta verið allra
bestu húsakynni, eins og allir vita.
Því miður er það siður, að skeyta
ekkert um algengustu og sjálfsögð-
ustu byggingarreglur, þegar menn
eru að byggja baðstofur, og þess
vegna eru torfbæir margir ekki eins
góð húsakynni og þeir ættu að vera.
í þetta sinn vildi jeg brýna þrjú ein-
stök atriði fyrir þeim lesendum Lögr.,
sem þurfa að byggja, en ekki telja
sig hafa efni á, að byggja steinhús.
Hið fyrsta er það, aö grafa fyr-
ir veggjunum, þótt úr torfi sjeu,
setja þá ekki ofan á grassvörðinn
eða gróðrarmoldina, heldur grafa það
burtu, og fylla helst með grjóti und-
ir. Klakinn fer annars auðvitað
undir veggina, lyftir þeim og lofar
þeim svo að síga á vorin, og sjer-
staklega kveður mikið að þessu, ef
klakinn kemst í gróðurmold undir
veggnum. Engum veggjum í heim-
inum er ætlað að standa án þess að
þeim sje undirstaða gerð niðri í jörð,
nema torfveggjunum íslensku.
Hið annað er það, að bera kar-
bólín eða annað fúaverjandi efni á
alla viði, sem eiga að liggja að torf-
inu eða nálægt því, að minsta kosti
á alla viði grindarinnar og á þá hlið
þilborða og þakborða, sem út snýr.
Gamla lagið, að láta torf á viðinn
óvarinn, er alveg óforsvaranleg eyðslu-
semi. Viðurinn fúnar að minsta
kosti helmingi seinna, ef hann er vel
smurður með fúaverjandi efni, og
kostnaðurinn við það nemur ekki
nema svo sem io—12 krónum íyrir
meðal baðstofu.
Hið þriðja er það, að gera þökin
vatnsheld með því ódýra og ein-
falda ráði, að leggja tjörupappa á
þakborðin (súðina) undir torfið. Gott
er að bika pappann utan með asfalti,
lakki (blakkfernis) eða tjöru, áður en
torfið er lagt á. Svoleiðis þak er
áreiðanlega vatnshelt, endist ágæt-
lega, af því að torfið hlífir pappan-
um, og pappinn kostar ekki nema
svo sem 16—18 aura á hverja fer-
alin.
Ef þessum þremur ráðum er fylgt,
og gætt er að þeim almennu og
sjálfsögðu reglum,*) sem allir smiðir
þekkja (en hættir við að gleyma,
þegar þeir eru að smíða baðstofur),
þá má vel takast að byggja vistleg
torfhýsi, og ólíkt eru þau ódýrari í
svipinn en steinhúsin.
Sjerstaklega er vert að brýna það
*) Eins og t. d. að gera vatninu af
þekjunni það mögulegt að komast til jarð-
ar, án þess að fara niður í húsið sjálft
(milli þils og veggjar) eða niður í veggina.
fyrir fátækum en framgjörnum frum-
býlingum, að láta heldur sín litlu
efni í arðberandi bústofn, eins mik-
inn og jörð þeirra getur borið, og
svo í jarðabætur, heldur en í dýr
hús, sem engan arð gefa. Safna svo
arðinum af búi sínu og jarðabótum,
og byggja þá steinhús, þegar þeir
með þessu lagi eru búnir að koma
undir sig fótunum.
Það ætti ekki að þurfa að brýna
það fyrir þeim, sem byggja, að leika
sjerekki að því, að láta húsin kosta
meira en þau þurfa. Þó mun þetta
vera það algengasta; menn munu
oft vita það, að þeir borga meira
fyrir útlenda efnið en góðu hófi gegn-
ir, og menn vita Hka, að venjulega
stafar þetta af fyrirhyggjuleysi þeirra
sjálfra.
Gangurinn er venjulega sá, að
menn ákvarða sig þegar komið er
fast fram undir vor, að byggja hús,
sem verður að vera komið upp fyrir
haustið. Gera sjer ekki grein fyrir
því, hvað þeir þurfa að kaupa af
efni, fyr en nokkurnveginn jafnóðum
og þeir þurfa að brúka það; verða
svo að sarga það út hjá kaupmönn-
um, sem vitanlega hafa ekki búið
sig undir það, að hafa til það, sem
þessi maður þurfti sjerstaklega, og
borga það verð, sem kaupmaðurinn
hlýtur að setja á varning, sem hann
hefur keypt án þess að vita hvort eða
hvenær hann gæti selt hann aftur.
Svona gengur það að minsta kosti
hjá sumum.
Ef menn vilja ekki borga meira
fyrir útlenda efnið en þeir þurfa, þá
verða þeir að vera búnir að fast-
ákveða t. d. að haustinu, hvort þeir
ætla að byggja næsta sumar, og
hvernig þeir þá vilja byggja. Gera
síðan skrá yfir alt það efni, sem til
hússins þarf að kaupa, eða fá hæfan
mann til þess að gera það. Þessa
skrá er venjulega ekki hægt að búa
til, nema teikning sje gerð af húsinu;
fylgist það því venjulega að, að sá,
sem vill byggja, þarf að láta gera
uppdrátt af húsi sínu og skrá yfir
efni til þess. Þetta ættu flestir húsa-
smiðir að geta gert; auðvitað er það
vinna, eins og hvað annað, og geta
bændur ekki búist við að íá hana
ókeypis fremur en aðra vinnu við
húsagerðina. Síðan skal fara með
skrána yfir efnið til kaupmanna þeirra,
sem með þann varning versla, og
láta þá gera tilboð um útvegun efn-
isins. Menn munu sanna, að kostn-
aðurinn við að gera teikninguna og
efnisskrána verður hverfandi í saman-
burði við þann sparnað í efniskaup-
um, sem þessi aðferð hefur í för
með sjer, auk þess sem alt verkið
gengur greiðara, þegar fyrirfram er
fengið einmitt það efni, sem þarf.
En sá, sem vili komast að allra ó-
dýrustu kaupunum, verður vitanlega
að geta borgað við móttöku. Ef
hann getur það ekki, er kaupmaður-
inn neyddur til að leggja á bæði
fyrir rentum og áhættu. Og er betra
fyrir þann, sem ætlar hvort sem er
að borga efnið með láni, þegar hús-
ið er komið upp, að reyna heldur
að fa lánið svo snemma, að hann
geti borgað efnið við móttöku; borg-
ar hann þá sjálfur renturnar, en get-
ur losað sig við að borga kaup-
manninum nokkuð fyrir áhættuna.
Fiðlusöngur Johansens.
Ný lög eftir Sigfús Einarsson.
Það er ekkert efamál, að það hefur ver-
ið besta skemtun bæjarbúa í vetur, að
hlusta á fiðluleikarann Jóhansen.
Núna sfðast f Bárubúð veitti hann
mönnum þá ánægju, að heyra eittaflista-
verkum Griegs. Grieg var jafnmikils virði
fyrir söngment Norðmanna, eins og Björn-
son og Ibsen fyrir skáldmentina. Hann
færði norsk þjóðlög og Noregs náttúru-
raddir í þann snildarbúning Iistarinnar, að
allur heimurinn hefur dáðst að ; þess vegna
er hann auðþektur frá öðrum söngskáld-
um, og þess vegna tekur Islendingum
ekki síst til hjartans, er þeir heyra hin
afareinkennilegu hljómbrigði í lögum
Griegs.
Johansen ljek þetta stórlag Griegs svo
vel, að menn eru ekki betra vanir í söng-
sölum annara landa, nema þá er stór-
meistararnir eru á ferðinni. Hann er
miklu meira en meðalmaður í sinni list.
Hann Ijek þar á eftir ýms smálög eftir
gömul og fræg söngskáld ; fegurst og best
leikið var eitt Iag (menuet) eftir Beethoven.
Þá er ekki því að gleyma, að hann Ijek
tvö ný stórlög (Romance og Ballade) eftir
Sigfús Einarsson
Sigfús er vitanlega viðvaningur í stór-
lagasmíð, en gáfan leynir sjer ekki, og
Ijósast bar á henni í fyrra laginu (Roman-
cen). Anægjulegast er að veita því eftir-
tekt, að í lögum Sigfúsar vottar iðulega
fyrir hljómum og tónstefum með sjerstök-
um, sjálfstæðum og, að manni virðist, al-
íslenskum blæ. Það hefur Sigfús fram yfir
alla aðra sönghaga menn hjer á landi.
Þingið gerði rjett í því, að draga af sumum
ljóðaskáldunum og auka við Sigfús. ís-
lenskum Ijóðum eigum við nóg af — og
meira en nóg —, en íslenska söngva vantar.
Og Sigfús er maðurinn.
E.
1-
%
Eftir Sveitakarl.
I.
„Svo er hvert mál
sem það er virt“.
„ Matið".
Á fyrri dögum, meðan Björn Jóns-
son ekki var orðinn „ráðgjafi", gaf
hann sig mikið við ísl. málfræði,
„forlagði" og samdi t. d. orðabækur
„með bestu manna yfirsýn" og „mál-
högustu". Hann gaf og út Passíu-
sálma H. P. eftir eiginhandarriti höf.
(Skh.h.) og með hliðsjón af öðru
eiginhandr. (Kaldaðarn.h.).
í eftirmála útgáfu sinnar getur B. J.
um orðamun í handritum þessum og
tilfærir 56 dæmi, þau verulegustu (þó
öll smávægileg). Síðan segir hann:
......verður miklu rjettara að þræða
Skálholtshandritið . . . heldur en . . .
að vinsa úr báðum það, sem oss1)
virðist best eða betur fara, með því
að slíkt mat verður jafnan mjög valt
og ágreiningi undir orpið"2).
Svona leist B. J. á þetta í þá daga.
Málfræðingurinn B. J. treysti sjer þá
ekki, með ráði og aðstoð málhögustu
manna landsins, að velja milli tveggja
orða sömu eða líkrar meiningar, sem
hvorttveggja voru orð höfundarins
(H. P.); „því slíkt mat yrði jafnan
mjög valt og ágreiningi undirorpið".
„En þá er um „mat" 2—3 ungra
og lítt reyndra manna á efnahag
og skuldagreiðslumöguleikum nco
manna um alt land (og víðar) er að
ræða, „mat“ á ímynduðu tapi stærstu
verslunar landsins m. m., þá er „slíkt
mat" svo víst og áreiðanlegt, að á
þvf má byggja sem fullri s'ónnun, að
aliti sama Björns Jónssonar. — En
nú er hann nú lika orðinn — „ráð-
gjafi".
II.
„Litlu verður
Vöggur feginn".
Yfirlýsingin,
sú er dönsku bankamennirnir, er (oss
til óafmáanlegs vansa) voru látnir
ransaka hag Landsbankans, hafa gefið
stjórninni(?) og birt er í ísaf., lítur
helst út fyrir að vera gerð til að
friða þá fyrir áleitni, og af ásetningi
svo orðuð (í dönskunni) að með henni
sje ekkert sagt. Þeir segja, að ran-
sókn sfn sýni ekki betri niðurstöðu,
en sönnuð sje af bankaransóknar-
nefndinni", þ. e. ekki betri en hina
rjettu. Með öðrum orðum : við fund-
um ástand bankans ekki betra en
það var í raun og veru. Þetta gátu
þeir sagt, án þess að vita neitt um,
hvað nefndir hafði sagt um bankann
— enda líklegt, að þeir hafi eigi
Iesið „skýrslu" hennar. „Mat" nefnd-
arinnar, „álit“ og sleggjudómar koma
hjer ekki til greina. Nefndin getur
ekki hafa komist að sannri niður-
st'óðu um annað en það, sem var.
Það er því jafn-óafgert fyrir yfirlýs-
ingunni hvað nefndin hefur sannað1).
Rellnum krökkum eru stundum
fengin gylt glerbrot eða litmyndablöð
til að hugga þá og fá þá til að þagna
1) Sbr. B. J. 2) Sbr. höf.
1) Konstatera = færa sönnur á, Dönsk
orðab.; útg. B. J.
og fagna. Sama ráð dugir Dönum
við „ráðgjafa" vorn.
III.
Skar-aftakan.
„Er nú kveykur orðinn þur,
ætlar ljós að deyja;
taktu’ af skarið, Tyrfingur".
Skáldlegt orðatiltæki er það í ísafi,
að með yfirlýsingunni sje „tekið af
skarið". Villuljós-týran hennar var —
hversu títt sem hún var mötuð með
lygafroðunni — orðin svo þur, að
varla blakti á skarinu. Þá sendi hún
vikadrenginn sinn (hann Tyrfing) til
„dönsku mömmu" eftir skarbít. En
hversu sem hún „snýr og vendir"
skarbítnum og lætur hann japla á
„skarinu", vinnur hann ekkert á, og
ekki glæðist logið á týrunni. „Skarið"
er jafn yfirgnæfandi og enginn „renn-
ur á lýsuna".
En það „skar", sem myrkvar ljós
sannleikans í bankamálinu o. fl.,
„skarið", sem nú fölskvar þjóð vora
— getur þingið eitt af tekið.
Skellihurðirnar.
Pað voru 19 hurðir á járnuin heima
hjá mjer forðum daga, enbestmanjeg
þó eftir skellihurðunum, því að mjer
þótti einna vænst um þær. Jeg kunni
svo vel við, að eitthvað heyrðist til
ferða minna, þótt jeg væri ekki hár í
loftinu, og jeg fjekk heldur aldrei
neinar ákúrur fyrir að loka þeim
hranalega. Ein hurðin toldi aldrei aft-
ur, að minsta kosti þegar jeg var á
ferðinni; og var þá bundinn steinn í
snæri og látinn kippa henni aftur. Þá
þótti okkur krökkunum ekki alveg ó-
nýtt, að halda í snærið, svo að eng-
inn gæti opnað.
En þegar jeg fór úr sveitinni, varð
jeg alllengi ekki var við neina skelli-
hurð, og mjer lá við stundum að sam-
hryggjast unglingunum, sem fengu
harðar ákúrur, ef þeir reyndu að gera
einhverja hurðina að »skellihurð«. En
svo kom jeg hjer um daginn í dóm-
kirkjuna, settist upp á loft, eins og
fleiri góðir menn, og var nærri kom-
inn i kristilegar hugleiðingar, en þá
heyri jeg hvern skellinn öðrum hvell-
ari, alveg eins og í skellihurðinni
heima hjá mjer. Jeg heyrði, að skell-
irnir komu úr báðum dyrum bak við
orgelið, og bjóst við, að lögreglan
mundi þá og þegar taka í hnakkann á
unglingum þeim, sem sjálfsagt væru
að glettasf til við hurðina.
En þegar jeg gætti betur að, voru
engir gárungar áferð; hurðirnar voru,
ef til vill meðfram fyrir súginn, orðn-
ar að góðum islenskum skellihurðum,
sem Ijetu vel til sín lieyra, þegar ekki
var gætt alveg sjerstakrar varúðar.
Mjer þótti töluvert varið í pessa
uppgötvun, gleymdi alveg því sem far-
ið var með, en hugleiddi i sifellu, hvað
þetta væri þjóðlegt og heppilegt.
Er það ekki þjóðlegt að setja skelli-
hurðir í dómkirkjuna, þegar þeim er
óðum að fækka í sveitinni, svo að við
gömlu mennirnir þurfum að sakna
þeirra um of. Og þá er það ekki síð-
ur þjóðlegt, að útlendingar, sem koma
i dómkirkjuna, en »skilja ekkert nema
baunversku eða katólsku«, eins og
stundum kvað vera sagt, geti þó flutt
með sjer góðar alíslenskar endurminn-
ingar úr kirkjunni, því sjaldnast munu
þeir svo »forframaðir«, að þeir hafi
sjeð skellihurðir í kirkjum, áður en
þeir komu hjer í dómkirkjuna. Og þá
er það ekki smáræðis þægindi fyrir
unga fólkið, sem stundum kvað fara
seint i bólið á laugardagskvöldum, en
þarf ýmist að syngja eða sýna sig í
kirkjunni, að eiga vísa aðvörun frá
hurðinni, ef þeim verður nokkuð vært
undir ræðunni.
Það er annars mikið, að þær skuli
fá að skella í friði á þessari breyt-
inga-öld — hugsaði jeg. Skyldi það
vera sóknarnefndinni að þakka? Nei,
ónei, það getur ekki verið. Hún, sem
ætlaði, trúi jeg, að fara að láta rifa
gömlu dyrnar á suðurvegg kirkjunnar
og gera aðrar stærri, af því einu, að
ekki væri ólíklegt, að nokkrir menn
eða kerlingar gætu beðið líftjón af
dyraleysinu, ef bruni eða jarðskjálfta-
hræðsla gripi fólk í fullri kirkju. Eins
og það væru þá ekki forlög? — Hún
hefði einnig viljað breyta skrúðhúsinu,
gott, ef ekki átti að setja salerni þar í
eitt hornið, meðfram vegna spurninga-
barna; eins og þeim væri vandara um
en feðrum þeirra og forfeðrum að raða
sjer kringum kirkjuna, þegar svo stóð á.
Eins og gefurað skilja, varð ekkert
af þessari nýbreytni. Stjórnarráðið,
sem hefir öll tjárráð kirkjunnar, var
of þjóðlegt og sparsamt til þess.
Það er líklega af sömu rót, hvað lit-
ið er um hrákaílát í kirkjunni. Jeg
hef verið að svipast að þeim, en hefi
engin fundið, hvorki upp nje nje fram-
an til í kirkjunni niðri, en frjett hef
jeg, aö eitt eða tvö ílát muniveraein-
hverstaðar nálægt meðhjálparanum.
Hitt hef jeg sjeð, bæði blettina, þar
sem menn höfðu verið að þvo gólfið
með munnvatni sinu, og eins klessurn-
ar, sem jeg vil helst ekki þurfa að
lýsa; það kvað ekki vera vel holt, segja
sumir, en annað eins hefur áður sjest
í íslenskum baðstofum, og er máskc
því haldið, til þess að útlendingar sjái
gamla siði i heiðri hafða hjer í kirkj-
unni.
Jeg minnist hreint ekki á það, þótt
sumt fólk virðist ganga á þrennum
trjeskóm um kirkjuloftið. Menn eiga,
trúi jeg, að vera eins og börn i kirkj-
unni, og börnin þramma oftast, þegar
þau fá nýstígvjel.
En skellihurðirnar eru góðar, og
yrðu þó enn betri og þjóðlegri, ef
snæri með t. d. ljettum mylnusteini í
öðrum endanum væri fest í þær. —
Mætti ekki skjóta því til kirkjuhaldar-
ans eða stjórnarráðsins, hvort það sæi
sjer ekki fært að koma á þeirri breyt-
ingu; hún gæti ekki kostað svo mikið,
en skellunum mundi fjölga. En ef tek-
ið væri upp á hinu, að fara þvert á
móti tillögum mínum, og þá t. d. að
fara að eyða tíu eða tuttugu krónum
til að setja útlendar kirkjulokur á okk-
ar íslensku skellihurðir, — þá,‘nei, jeg
býst ekki við þvi, — og legg frá mjer
pennann.
Ferðalangur.
f
Kristján Jóhannesson.
Að morgni hins 8. febrúarmánað-
ar síðastl. andaðist á Eyrarbakka
Kristján Jóhannesson verslunarstjóri
kaupfjelagsins „Heklu".
Hann var fæddur á Skógsnesi í
Flóa 8. apríl 1866, sonur Jóhannes-
ar bónda Stefánssonar, sem enn er
á lífi, og Kristínar Palsdóttur, konu
hans, sem dáin er fyrir fáum árum.
Kristján rjeðst skömmu eftir ferm-
ingu vinnumaður til hins góðkunna
verslunarstjóra P. Nielsens á Eyrar-
bakka, sem ljet hann jafnframt fást
við verslunarstörf, og ávann Kristján
sjer skjótt það traust, að hann fjekk
fasta atvinnu við verslunina, og var
þar uns hann, ásamt fleirum, árið
1904 stofnaði kaupfjelagið „Heklu",
sem hann veitti forstöðu til dauða-
dags með stökum dugnaði.
Frá 1893 var hann jafnan í stjórn
sparisjóðs Eyrarbakka, og átti síð-
ustu árin sæti í Sýslunefnd.
Hann kvæntist 1894 Elínu Sig-
urðardóttur frá Eifakoti, sem lifir
mann sinn ásamt 3 börnum þeirra.
Ein dóttir þeirra dó á sjúkrahúsi
Reykjavíkur um sömu mundir og
faðir hennar; var hún flutt hingað
og jörðuð í sömu gröf og hann
þann 24. febr.
Kristján sál. var góðum gáfum
gæddur, og einkar sýnt urn alt, sem
að reikningi og fjármálum Iaut.
Hann var vitur maður og ráðhollur,
stiltur í lund og gætinn, reglusamur
og hreinskiftinn, heimilisfaðir hinn
besti og tryggur vinum sínum.
Eyrarbakki á þar að sjá á bak
einum sínum nýtasta manni.
Á. Bl.
Það er ekki undarlegt.
Nei, það er ekki undarlegt,
þó okkur miði sjaldan greitt,
því allir hafa á öllu vit,
en enginn kann að gera neitt.
Og það er ekki undarlegt,
þó eitthvað fari úr lagi hjer,
því allir hafa á öllu vit,
en enginn kann að gá að sjer.
Já, það er ekki undarlegt,
þó illa gangi, þjóðin mín,
því allir hafa á öllu vit,
en enginn kann að skammast sín.
Gestur.