Lögrétta - 17.01.1912, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
arinbj. sveinbjarnarson.
Laugavee 41.
Talsimi 74.
Rits tj ó ri:
ÞORSTEINN GÍSLASON
PinghoUsstræti 17.
Talsími 178.
M 4.
Reykjavík 17. janúar 1913.
VII. árg.
I. O. O. F. 931199-
Þjóðmenjasafnið opið sunnud., þriðjud. og
fimtud. kl. 12—2.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12 i.
Tannlækning ók. (í Pólthásstr. 14) 1. og 3.
md. í mán. 11—I.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. 10'/.
—12 og 4—5.
íslands banki opinn 10—21/. og 57*—7-
Landsbankinn 10T/.—21/.. Bnkstj. við 12 1.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. I
mán. 7—8 e. m.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
12—3 og 5—8.
Heilsuhælið opið til heimsokna 12 1.
Lárus Fjeldsted.
Y flrrj ettarm41«f»i,sluma0ur.
Lækjargata 2.
Heima kl. 1 1-12 og 4-5.
Faxaflóagufubáturinn „Ingólfur"
fer til Borgarness 11., 17. og27.jan.
- - Keflavíkur 14., 20. og 24. jan.
Á síðari árum hafa miklar breyt-
ingar orðið í Kína, og allar í þá átt,
að vesturlandamenningin ryður sjer
þar til rúms, en eldgamlar kenning-
ar og fornir siðir þar í landi verða
að rýma sæti fyrir henni. Kínverjar
eru komnir inn á sömu brautina,
sem frændur þeirra, Japansmenn, hafa
farið á undan þeim. Það er kom-
inn upp harðsnúinn flokkur manna
í Kína, sem heimtar að öllu sje bylt
um, alt sniðið eftir menningu vestur-
landa. Og þó er hreyfing sú, sem
þeir vekja, jafnframt þjóðleg, því
þeir vilja reka af sjer hlutsemi bæði
Evrópumanna og Japana um kín-
versk mál, og svo vilja þeir losna
við keisaraættina frá Mandsjúríu,
sem ekki er talin kínversk. Á síð-
ari árum hefur stjórnin í Kína orðið
að taka meira og minna tillit til
þessarar hreyfingar, einkum eftir að
keisaraekkjan gamla fjell frá nú fyrir
þrem árum. Keisarinn, sem nú er verið
að reka frá, er sex ára gamalt barn. En
með völdin hefur farið fyrir hans
hönd faðir hans, Tschoun prins, og
svo ríkisráðið. Það hefur verið hlynt
mörgum endurbótum, hefur látið um-
skapa herinn, bæta samgöngur og
kenslumál að miklum mun o. s. frv.
Og svo hefur það með hægð verið
að leiða inn endurbætur á stjórnar-
farinu. Það hefur stofnað sveita-
nefndir og hjeraðanefndir, sem kosið
er til. Og svo kvaddi það saman í
október 1910 einskonar ráðgefandi
ríkisþing, sem 300 menn fengu sæti
í. Helmingur þeirra var valinn af
hjeraðanefndunum, en hinn helming-
urinn var skipaður háttstandandi em-
bættismönnum, sem voru sjálfkjörnir.
En þótt þetta þing væri þannig
myndað, kom það brátt í ljós, að
það var gjarnt til byltinga og vildi
fá fram gerbreytingar þegar í stað á
mörgum svæðum. Samkomulagið fór
undir eins út um þúfur milli þess og
stjórnarinnar. Hún hafði áður látið
uppi, að hún hugsaði sjer að koma
á frjálsri stjórnarskipun að níu árum
liðnum. Þetta taldi þingið alt of
seint, og virtist vera þar fult sam-
komulag um, að flýta yrði stjórnar-
farsbreytingunni. Flestallir varakon-
ungarnir hjeldu fram þeirri skoðun.
En formælandi þeirra kenninga, sem
haldið var fram um þetta af þinginu,
heitir Loci Foun, og hefur hann ver-
ið nefndur „Mirabeau Kínverja".
Stjórninni fjell illa við þingið. Hún
vildi draga alt á langinn. Svo stakk
hún upp á því til miðlunar, að stjórn-
arbreyting skyldi koma eftir þrjú ár.
En þingið gerði sig ekki ánaegt með
það. Það sneri sjer til prinsins,
stjórnandans, með kærur yfir ríkisráð-
inu. Þetta var í desember 1910.
Jafnframt varð mikil hreyfing, eink-
um meðal stúdenta, til þess að fylgja
fram kröfum þingsins, og voru prins-
inum færð ávörp, er fluttu þær ósk-
ir, að stjórnarbreytingunni væri flýtt
sem mest. En stjórnin rauf þá þing-
ið. Og er brydda tók á óeirðum út
af þessu, ljet hún forsprakkana sæta
þungum refsingum, flutti þá í útlegð
að dæmi Rússa. Virtist nú svo um
hríð sem hún hefði kæft niður allan
mótþróa.
Þess er áður getið, að stjórnin
hafði látið sjer ant um að bæta sam-
göngur innan ríkisins. Hafðihún veitt
ýmsum fjelögum, sumum innlendum,
öðrum útlendum, leyfi til járnbrauta-
lagninga til og frá um ríkið, einkum
í miðhjeruðunum, þar sem mann-
fjöldinn er mestur. En þessi fyrir-
tæki gengu mjög misjafnlega, ekki
síst þau, sem innlendu fjelögin ráku,
því þar vantaði oft bæði fje til fram-
kvæmda og svo verklega þekkingu.
En um hluthafana í þeim fyrirtækj-
unum, sem rekin voru af útlendum
fjelögum, var sagt, að þeir hefðu
fyrirtækin fyrir fjeþúfu. Stjórnin
tók því það ráð, að taka undir sína
stjórn allar járnbrautirnar og reka
þær á ríkisins kostnað. En til þess
að geta framkvæmt það, þurfti hún
aðstoð utan að frá, bæði fjárlán og
svo vana menn til að stjórna öllu
saman. Hún gerði þá samninga við
enska, ameríska, þýska og franska
auðmenn um fjárlán til járnbrauta-
rekstursins með veði í járnbrautun-
um, og jafnframt var þeim gefinn
rjettur til þess að hafa hönd í bagga
með stjórn þeirra og Iagningu nýrra
brauta. Þetta var síðastliðið vor.
En kínversku járnbrautafjelögin voru
afaróánægð með allar þessar stjórn-
arráðstafanir og var þeim harðlega
mótmælt úr mörgum hjeruðum ríkis-
ins. En stjórnin hjelt sínu máli fast
fram. Yfirumsjón allra járnbrautar-
málanna fól hún merkum manni og
vel kyntum, Tuan Fang, sem áður
hafði verið varakonungur, og hanu
gekk með miklum dugnaði og áhuga
að starfi sínu. En misklíð reis þeg-
ar upp milli hans og ýmsra af járn-
brautarfjelögunum út af afhending-
unni til ríkisins, er þeim var mjög
móti skapi, eins og áður er sagt.
tlt af þessu hófst svo uppreisn gegn
stjórninni í hjeraðinu Szechuan, sem
er eitt af stærstu og fjölmennustu
hjeruðunum í Kína, með um 70 mil-
jónum íbúa. Þjóðin var æst upp með
ásökunum á hendur Mansjúríustjórn-
inni, að hún væri að selja landið í
hendur útlendingum; þeirra áform
væri, að ná með hinu mikla fjár-
magni öllum yfirráðum í landinu.
Fyrir þessari uppreisn gengust ýms-
ir helstu menn hjeraðsins. Varakon-
ungurinn sjálfur var jafnvel grunað-
ur um, að hann reri þar undir. En
stjórnin ljet hart mæta hörðu. Hún
setti varakonunginn af og annan mann
sjer trúan inn aftur í hans stað. Um-
sjónarmanni járnbrautarmálanna.Tuan
Fang, var falið að fara með her inn
í Szechuanhjeraðið og hjálpa nýja
varakonunginum á þann hátt til að
kæfa þar allan mótþróa. Þetta var
í ágústmánuði í sumar.
En við þetta magnaðist uppreisn-
in. Þó skýrði nýi varakonungurinn
stjórninni í Peking svo frá, þegar
liðið var fram í september, að nú
væru allar óeirðir bældar niður þar
í hjeraðinu. Hann hafði þá látið taka
af lífi nokkra helstu forsprakkana,
þar á meðal formann hjeraðsnefnd-
arinnar. Takmark þessarar uppreisn-
ar var sagt það, að segja hjeraðið
undan lögum rlkisins.
Eitthvað mánuði síðar hófst upp-
reisn í hjeraðinu Hupe. Það er hjer
um bil í miðju kfnverska ríkinu og
eitt af þjettbygðustu hjeruðunum,
fbáar eitthvað um 45 miljónir. Nú
var ekki aðeins að ræða um óánægju
gegn stjórninni út af járnbrautarmál-
inu, heldur var nú markmið upp-
reisnarmanna algerð stjórnarbylting;
Mansjúríukeisaraættin skyldi rekast
frá völdum og Kfna verða lýðveldi
með líku fyrirkomulagi og Banda-
ríkin í Norður-Ameríku. Upptök upp-
reisnarinnar voru í þrem borgum, sem
allareruvið Yangtsekiangfljótið, skamt
hvor frá annari: Wutshang, Hankau
og Hanyang. Wutshang er höfuð-
borg í hjeraðinu Hupe. Allar þess-
ar borgir, og fleiri stórborgir, kom-
ust brátt á vald uppreisnarmanna, og
uppreisnin breiddist svo óðum út.
Mikið af hinum nýju hersveitum, sem
stjórnin hafði búið út, snerist í lið
með uppreisnarmönnum. Þeir gáfu
foringja sínum, Liyuantung, forseta
nafn og kölluðu hann „forseta hins
kínverska lýðveldis", og tilkynti hann
þetta stjórnum annara ríkja.
Frá helstu atburðum í byltingunni
hefur smátt og smátt verið skýrt hjer
í blaðinu.
Hvað d símaslöðin d Blöndu-
ósi lengi að vera lokuð?
10. okt. síðastl. var símastöðinni
á Blönduósi lokað eftir skipun land-
símastjórans, að undirlagi stjórnar-
ráðsins. Nú spyrja menn um alt
land: Hvenær verður stöðin opnuð?
Það getur enginn ímyndað sjer, að
hún eigi að vera lokuð til eilífðar.
Stöðvarstjórinn veitþaðekki, hrepps-
oddvitinn veit það ekki og landsíma-
stjórinn og stjórnarráðið vita það
heldur ekki. Og hver veit það þá?
Þetta virðist vera opinbert mál, sem
sje þess vert, að um það sje rætt í
blöðunum, því hjer eru allir lands-
menn hlutaðeigendur, eða geta verið
það.
Einhverjir kunna að hafa látið sjer
detta í hug, að landsímastjórnin hafi
lokað sínianum til að gera Blönduós-
búum og umhverfi óþægindi og kúga
þá til óbilgjarnra samninga, eða að
stjórnarráðið hafi ekki athugað vel,
að með þessu er landsíminn sviftur
á mánuði hverjum tekjum á 3ja
hundrað króna. Um þetta skal ekk-
ert sagt.
Þegar landsíminn var lagður, var
það heimtað af þeim hreppum, sem
vildu hafa stöð, að þeir kostuðu
hana; um þetta var gerður samning-
ur til 5 ára. Þegar sá tími var á
enda, var Blönduósstöðinni lokað.
Síðasta þing gerði þá ráðstöfun, að
þegar ábyrgðartíminn væri á enda,
þá ætti það venjulega að vera skil-
yrði fyrir áframhaldi stöðvarinnar, að
hreppurinn á ný tæki þátt í reksturs-
útgjöldum hennar eftir gildandi regl-
um og nánari ákvörðun stjórnarinnar
fyrir hvert einstakt tilfelli.
Nú liggur beint fyrir að spyrja:
Hverjar eru þessar gildandi reglur,
og hvar er þær að finna? Við
hjer þekkjum þær ekki. Hvaða
ákvörðun hefur stjórnin tekið,
hvað Blönduós snertir? Eða ætlar
hún enga aðra ákvörðun að gera en
þá, að láta loka stöðinni? Eða hve-
nær ætlar hún þá að taka þá ákvörðun?
Máske hún sje búin að því? óskandi
væri, að svo væri; en ekki mun að
því komið, að stöðin verði opnuð í
hasti fyrir það, því þá þarf hrepps-
nefndin að athuga, hvort hún vill
eða getur gengið að þvf, að halda
stöðinni opinni samkvæmt þeirri á-
kvörðun. Ef hátt gjald er heimtað,
getur hreppurinn alls ekki lagt það
fram einn. Nærliggjandi hreppar eða
sýslufjelagið verður þá að taka á
sig eitthvað af kostnaðinum. Máske
líkla einstakir menn. í þessum samn-
ingum getur lengi staðið. Þeim verð-
ur fráleitt lokið fyr en einhvern tíma
í vor. Fyr þarf víst ekki að vonast
eftir að stöðin verði opnuð, fyrst
stjórnarráðið gat ekki tekið ákvörðun
þessa í sumar, strax þegar hrepps-
nefndin minti það á, að samningur-
inn væri á enda 3 mánuðum á und-
an. Þá hefði sennilega mátt takast
að koma nýjum samningi á þegar í
í haust. Er ekki stjórnarráðið í sök-
inni? Eða hver er það þá? Hvers
vegna lokaði stjórnarráðið stöðinni?
Það væri sannarlega fróðlegt, að fá
þessum spurningum svarað. Það
væri líka í sannleika fróðlegt, að
fá að vita, hverjar gildandi reglur
eru um rekstur stöðvanna, og svo þær
nánari ákvarðanir, sem stjórnin setur,
hvort heldur fyrir fleiri stöðvar í einu
eða eina einstaka stöð. Mætti ekki
birta þetta í Lögbirtingablaðinu, sem
stendur autt svo mörgum blaðsíðum
skiftir ?
En því er þingið að kasta allri
sinni áhyggju upp á stjórnina í þessu
máli? Og því á að gera upp á milli
stöðvanna? Er ekki tími tilkominn
að koma símakerfinu í fastar skorð-
ur? Er ekki sjálfsagt að starfsmenn
símans sjeu opinberir starfsmenn líkt
og póstmennirnir og taki laun sín af
landsímasjóði að öllu leyti, hvaðan
sem símastjórinn kann að fá fje til
þess að launa þeim? Eða er ekki
símasjóðurinn með öllum sínum miklu
tekjum fær um að launa starfsmönn-
um sínum?
Ritstjóri Lögrjettu! Getið þjer
svarað öllum þessum spurningum?
Sennilega ekki. En í öllum bænum
gjörið þjer eitt; það er, að gefa oss
Blönduósbúum góð ráð til þess að
fá stöðina opnaða sem fyrst. Því
þó það væri oft horn.gr. lýgi, sem
frjettist í símanum, þá var þó mesta
fróun að því, en þetta er óþolandi,
að heyra þræðina syngja og hvína
á húshorninu og fá engar fregnir af
því, hvað í þeim þýtur.
Blönduósbúi.
*
* Jþ
Aths. Lögr. vísar þessu máli til
landsímastjóra og stjórnarráðs, og er
fús til að flytja þaðan skýringar og
svar.
Slysfarir
í Vestmannaeyjum.
Sex menn drukna þar á
höfninni.
Lögr. er skrifað frá Vestmanna-
eyjum 13. þ. m.:
„Það slys varð hjer 27. nóv. f. á.,
að piltur nokkur, Helgi Pálsson á
Gjábakka, 5 ára að aldri, gekk út
frá móður sinni til leika; fanst hann
druknaður f vilpu rjett við bæjar-
dyrnar. Þetta var efnisbarn og slys-
ið mjög hörmulegt fyrir foreldrana.
— Þegar barnið var druknað, var
vilpan fylt með mold. Það er gamla
sagan: að byrgja brunninn, þegar
barnið er dautt í honum.
Þá vildi til annað slys hjer aðfara-
nótt h. 28.' desbr. f. á. Bifbáturinn
„Farsæll" fór áleiðis til Vestur-Eyja-
fjalla morguninn 27. des. í þeim til-
gangi, að sækja vermenn. Formað-
ur bátsins, og jafnframt einn af eig-
endum hans, var Sigurður Einarsson
frá Stóru-Mörk við Vestur-Eyjafjöll.
Hásetar voru 6, Ferðin til lands gekk
slysalaust, því að veður var hægt.
Þó var vjel bátsins eitthvað í ólagi.
Þegar inn að sandi var komið, var
sjór ófær, svo að báturinn varð frá
að hverfa við svo búið til Eyja. Enn
reyndist vjelin í ólagi, en gekk þó.
Þegar nálgast tók Elliðaey, var kom-
in talsverð austanbræla og hörku
landfall (ber upp að Sandi). Vegna
hins harða straums bar bátinn um
of að Elliðaey, svo að tvísýnt var,
hvort komist yrði fyrir eyna sunnan
megin. Var það því til bragðs tek-
ið, að reyna að róa bifbátinn á smá-
bát, sem hafður var meðferðis í því
skyni, að lenda við Sandinn, en einn-
ig sú viðleitni mishepnaðist með öllu;
fallið hafði betur, bátinn bar óðfluga
að berginu, atkeri var því varpað og
smábáturinn lagði að bifbátnum til
að ná þaðan formanninum og öðr-
um manni, sem var með honum í
bátnum, en þá var það að formað-
urinn þverneitaði að yfirgefa bátinn,
en sagði hinum á smábátnum að fara
heim til Eyja, ásamt þeim háseta,
sem með honum var í bátnum. Þetta
mun hafa verið um kl. 5 síðdegis. Þeg-
ar þeir á smábátnum voru komnir
heim, stóð svo á, að bifbátur var
nýkominn úr róðri, lá við bryggjuna
og kastaði upp fiski. Var því þeg-
ar hætt, og er formaður hafði bætt
við sig nokkrum mönnum og fest
við sig smábát, fór hann þegar á
stað áleiðis til Elliðaeyjar til að
reyna að bjarga manni og bátnum
þar, ef svo gæti tekist. Þegar aust-
ur að Elliðaey var komið, var vind’
ur orðinn þungur og sjór ókyr; samt
sáu þeir bifbátinn fast við eyna með
ljósi, en með því að dimt var orðið
og sjór mikill þar sem báturinn lá,
þá var óhugsandi með öllu, að leggja
að honum á bifbátnum. Var þá
smábátnum gefið út á taug með
mönnum í, en það fór svo um síðir,
að taugin, sem smábátnum var gefið
út á, slitnaði, bátinn hálffylti, en fyr-
ir snarræði formanns (Magnúsar Þórð-
arsonar í Dal) tókst honum að kom-
ast inn fyrir smábátinn og ná hon-
um með mönnunum. Við svo búið
varð hann frá að hverfa heim til
Eyja. Síðan voru gerðir út tveir
aðrir bifbátar til að bjarga, ef unt
væri. Var þá kl. um 11 um kvöldið.
En það fór á sömu leið. Smábátur
sá, sem þeir höfðu meðferðis, 'brotn-
aði í spón af sjávargangi, er þeir
voru á leið til Elliðaeyjar. Enn sáu
þeir þó bifbátinn „Farsæl" meðljósi
fyrir austan eyna, en engin leið að
leflgja a9 honum sökum myrkurs,
brims og vinds, enda virtist þeim
báturinn liggja þjett upp við eyna
og föll alt í kring um hann. Fóru
við svo búið heim. Um nóttina
gerði afspyrnu rok. Samt var enn
farið að morgninum til, en þá sást
ekkert; bátur og maður horfinn. —
Einmitt á þessum sama stað, austan
við Elliðaey, norðan við svo nefnda
Elliðaeyjartanga, kæfði niður frakk-
neska fiskiskútu fyrir rúmum 30 ár-
um á páskadagsmorguninn, í hægum
austankalda, og druknaði þar öll
skipshöfnin. — Mikil eftirsjá er að
formanni þeim, sem fórst með „Far-
sæl". Sigurður heitinn var besti
drengur og duglegur að því skapi,
og á besta aldri, rúml. tvítugur. En
ódæmt skal um það hjer, hvað fyrir
honum hefur vakað, er hann neitaði
að fylgjast með hásetum sínum til
lands. Að minsta kosti hefur þar
ekki ráðið hugleysi, en ekki er óhugs-
andi, að hann hafi hugsað sem svo,
úr því að í óefni var komið: Það er
best jeg fylgi fjölunum.
Enn er ógetið síðasta slyssins hjer,
sem jafnframt er hið hörmuleg-
asta, sem hjer hefur um langan ald-
ur að höndum borið. Það varð 10.
þ. m. um kl. 6 síðdegis. Þann 8.
þ. m. að morgni laust hjer á ofsa-
roki af landnorðri (norð-austan); höfn-
in var alþakin bifbátum og auk þess
var þar olfuskip D. D. P. A., „Nord-
lyset". Það tók að reka, en af því var
háskavon mörgum bifbátunum. Fóru
þá ýmsir út í báta sína og hleyptu
þeim um kvöldið upp í „Botninn".
Þann 9. stóð veðrið enn, en þó að-
eins vægara; komust menn þá ai-
ment út í bátana, og reyndust þá
nokkrir brotnir og stýrislausir; höfðu
barist saman; ofstutt á milli þeirra