Lögrétta - 31.01.1912, Blaðsíða 2

22
L0GRJETTA.
Aukakosningar í Englandi.
Það hafa nýlega farið fram fjórar aukakosningar i Englandi, og
hefur stjórnarflokkurinn orðið undir í þeim öllum, en íhaldsmenn, eða
»Unionistar«, unnið. Og atkvæðatalan bendir á, að þeim flokki sje að
aukast fylgi. En Engleudingar taka jafnan mikið mark á aukakosning-
um. Eftir þessar kosningar hafa ihaldsmenn 276 sæti í neðri málstof-
unni, en stjórnarflokkurinn 266, írar 82 og Verkmannaflokkurinn 42.
íhaldsmenn eru farnir að vænta sigurs við næstu kosningar. Myndin,
sem hjer fylgir, er úr einu af blöðum þeirra og á að sýna andlitið á
Asquit yfirráðherra, er hann fær fregnir af ósigrunum í kjördæmunum,
sem aukakosningar hafa farið fram í. Fyrst er hann undrandi og
hugsandi, en svo breytist andlitið eftir þvi sem nýjar og nýjar fregnir koma.
Lógrjetta kemur út á hverjum mið
vikuclegi og suk þess aukablöð við og v ð,
rcinst 60 blöð als á ári, Yerð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
forkólfainir gerðu, og síst mun hann
að því styðja, að b'ásið verði upp
sama ófriðarbálið aftur.
Miklu nær liggur nú, að taka tillit
til stjórnarskrárbreytingarinnar; og
ekki er ósennilegt, að ráðherra sje
meðal þeirra manna, sem ekki eru
ánægðir með frumv., eins og fyrir ligg-
ur. 5 af forkólfum „sjálfst “manna
(og einn bóndi) á þinginu í fyrra —
þar með faðir landplágunnar — vildu
ekki framgang þess þá, og er því
þessi ákafi blaðsins fyrir frv óbreyttu
nú nokkuð tortryggilegur, eða álíka
einlægnislegur og margt fleira þar.
Eina vonin óaldarmanna er nú það,
að gífurleg útfærsla kosningarrjettar-
ins muni auka svo vanþekkinguna
meðal kjósenda (fjölga þekkingar-
lausum kjósendum og hæfilegum til
æsingaáhrifa), að flokkur þeirra kynni
fyrir það að komast aftur til valda,
til að mata krókinn á landsins
kostnað. . . .
Borgfirðingur.
*
* *
Athugasemd. Lögr. hefur litið á
skriftir »Sjálfst.«manna í blöðin um
konungkjörið, sem í hönd fer, eins
og fjarstæðuhjal, sem hvorki sjálfum
þeim, sein rita, nje öðrum hafi nokkru
sinni getað til hugar komið, að nokk-
urt tillit yrði tekið til.— Að ætlast til
þess að konungur noti vald sitt til
þess að skipa 6 þingmenn þannig,
að hann geri fyrst og fremst þá kröfu
til þeirra, að þeir sjeu skilnaðarmenn,
eða vilji ala á úlfúð og sundurlyndi
við Dani, það virðist vera fjarstæða,
sem engri átt geti náð.
En þetta er þó tillagan eða óskin,
sem fram hefur verið sett um þetta
í blöðum »Sjálfst. «manna, þótt hún
sje reyndar orðuð þar nokkuð á ann-
an hátt,
Og þetta á að gera til þess að
lappa upp á þingflokk, sem ekki
hefur meira traust en það hjá þjóð-
inni, að hann, við nýafstaðnar kosn-
ingar, náði einum 7 þingsætum af
34. Því fleiri en 7 voru þeir ekki,
sem þingkosningu náðu í haust upp
á það, að bjóða sig fram sem »Sjálfst«-
menn.
Lögr. telur víst, að höf. ísafoldar-
greinarinnar hafi aldrei til þess ætl-
ast, að litið yrði á greinina öðruvísi
en eins og leiklist í því að búa til
fjarstæður.
jjélu-ljjálmarssaga.
Efni til hennar hefur safnað
Símon Dalaskdld. Ritað
hefur og aukið Bryniólfur
Jónsson frá Minna-Núpi.
Eyrarbakka 1911.
Bólu-Hjálmar er langmerkastur allra
alþýðuskálda, sem uppi hafa verið
hjer á landi. Þrátt fyrir mentunar-
skort og mjög erfið æfikjör, kvað
hann Ijóð af Ijóði, og þau mörg svo
máttug og skýr, að aldrei munu firn-
ast meðan íslensk tunga er töluð.
Hann var sannkallað kraftaskáld.
Margir hafa hermt eftir honum, en
enginn komist til jafns við hann
í þeirri kvæðagerð, sem hann lagði
stund á.
Nú hefur Símon Dalaskáld safnað
í eitt öllum þeim sögum, sem fara af
Hjálmari; er þessi Bólu Hjálmarssaga
einkar fróðleg og skemtileg bók.
Því er ekki að leyna, að Símon er
víða barnalegur, en hann er aldrei
leiðinlegur. Hver, sem byrjar á bók-
inni, mun lesa hana út Sumstaðar
í bókinni missir maður alveg af Sí-
moni, en þá tekur við sá maðurinn,
sem einna best skrifar á íslensku,
þeirra manna, sem nú eru uppi,
gamli Brynjólfur frá Minna-Núpi.
I sögunni eru fjöldamargir kviðl-
ingar eftir Bólu-Hjálmar, sem ekki
standa í prentaða Ijóðasafninu, því
sem Hannes Hafstein sá um. Þar
eru lika margar vísur eftir önnur
alþýðuskáld, t. d. Níels skálda og
Símon sjálfan. Vísan: „Hjer liggur
Daði sem hundur í mó" o. s. frv.,
er þó ekki eftir Níels, heldur Pál
Ólafsson. Aftan til í bókinni eru
mörg erfiljóð um Hjálmar eftir ýms
skald.
Þessi bók mun eflaust ná mikilli
alþýðuhylli.
Bókin er 208 blaðsíður og kostar
1 kr. 50 aur.
Eb.
„Grull"
Einars Hjörloifisson»i-.
Það er margreyndur sannleiki, að
því meiri mætur, sem maður fær á
einhverjum hlut, því meira er honum
um það hugað, að aðrir menn, og það
sem flestir, líti á hann sömu augum.
Svipuð tilfinning kemur mjer til að
fara að skrifa ritdóm um »Gull« Ein-
ars Hjörleifssonar. Jeg veit vel, að
það liggur fyrir utan verkahring minn,
að dæma um skáldskaparrit, en svo
mikillar ánægju hef jeg notið af lestri
þessarar skaldsögu, að mjer þykir
mjög vænt um hana, vænna jafnvel
en um flest annað af því tægi, sem
jeg hef lesið á íslensku. Hið sama
langaði mig til að yrði um fleirí. En
þar sem slíkt er ómögulegt án þess
að lesa bókina, og mjer leikur grunur
á, að hún hafi, enn sem komið er,
verið minna lesin en hún á skilið,
er það tilgangur minn með línum
þessum, að reyna með þeim að ýta
undir menn að lesa hana. Því að geri
menn það, þykist jeg sannfærðurum.að
hitt komi á eftir, sem jeg vildi, að
menn fái mætur á skáldsögunni og
höfundur hennar fái þær þakkir allra
góðra, lesandi og hugsandi manna,
sem mjer finst hann eiga skilið fyrir
jafngóða gjöf.
Mjer var það mikið ánægjuefni,
er jeg heyrði, að von væri á fram-
haldi skáldsögunnar »Ofurefli« eftir
sama höfund. Að vísu hafði jeg les-
ið þá sögu með mikilli ánægju, en
þó ekki óblandinni. Mjer fanst höf-
undinum hafa orðið það á, að leggja
of snemma frá sjer pennann. Mjer
fanst jeg eiga heimtingu á, að heyra
meira um sumar af persónum sög-
unnar, sem jeg hafði tekið ástfóstri
við, meðan á lestri hennar stóð.
Svo kom hið eftirþráða framhald
sögunnar—eða rjettara sagt: hin
nýja skáldsaga; því að þótt »Gull«
að einu leyti geti talist framhald »Of-
ureflis», er hún þó að hinu leytinu
ný skáldsaga, heild út af fyrir sig,
sem menn geta lesið með ánægju,
eins þótt þeir hafi aldrei lesið »Of-
urefli«. En fyrir mjer var hún samt
fyrst og fremst framhald á »Ofur-
efli, og þannig las jeg hana líka.
Jeg gekk að lestri hinnar nýju
sögu með persónurnar úr „Ofurefli"
í huganum — og jafnframt með
þær kröfur, sem mjer hafði fundist
„Ofurefli" ekki fullnægja. Jeg hafði
gert mjer í hugarlund, að þar sem
„Gull" er, fengi jeg hið þráða fram-
hald á baráttusögu sjera Þorvalds
Gunnarssonar, sem jeg sjerstaklega
hafði orðið hugfanginn af. En í
stað þess færir „Gull" mjer áfram-
hald af sögu þeirrar af persónunum í
„Ofurefli", sem mjer hafði þótt einna
ógeðslegust, ribbaldans samviskulausa
Þorbjarnar kaupmanns Ólafssonar.
Þetta voru mjer vonbrigði fyrst í
stað, — en ekki heldur nema fyrst
í stað. Því lengur sem jeg las, þess
ánægjulegri varð mjer lesturinn. Og
þegar jeg hafði lesið síðustu blað-
síðuna, fanst mjer ekki hægt að velja
sögunni sannara heiti, en það sem
á titilblaðinu var letrað. Þar stóð
„Gull“ — og mjer fanst sagan bera
nafnið með rjettul
Og sama finst mjer enn.
„Gull" er gull af skáldsögu. Jeg
skal ekki fara að rekja gang skáld-
sögunnar, því að svo eðiilega sem rás
viðburðanna er þar fyrirkomið og
svo „spennandi" sem sagan er, þá
er þó hvorugt þetta það, sem fyrst
og fremst ákveður skáldskapargildi
hennar. Þetta gerir þar á móti öll
meðferðin á efninu, hinar lifandi
myndir, sem þar eru dregnar upp af
meistarahendi, hinar ágætu hugsanir,
sem þar verða á vegi lesandans,
hinar fögru hugsjónir, sem þar bregð-
ur fyrir.
Hjer eru bæði myndir úr náttúr-
unni og úr mannlífinu.
Sagan gerist öll hjer í höfuðstaðn-
um. Við Reykvíkingar ættum best
að geta borið um það, hversu vel
höfundinum hefur tekist að lýsa um-
gerð bæjarins okkar. Hjer er lýs-
ingin: „Á björtum sumardegi eins
og þeim, sem nú skal sagt frá, er
alt blátt, öll hin mikla umgjörð
Reykjavíkur blá, himininn blár, hafið
blátt, fjöllin blá — alt hjúpað blárri
töfraskikkju — ekki einlitri samt —
skikkju með óteljandi litbrigðum,
alt frá dökkbláma suðurfjallanna,
sem stundum er nærri því sorti, upp
í ljósbláma lognrákanna, sem er nærri
því hvítur— alt blátt, blátt, yndislega
ogundarlega blátt". Eða þá lýsingin á
kveldhimninum okkar hjerna vestur
af Akrafjalli, þegar sólin er að setj-
ast: „Hátt upp á vesturloftinu voru
eldrauð ský, eins og einhverjar himn-
eskar æfintýra-eyjar í blágrænu loft-
hafinu. En niðri við sjóndeildar-
hringinn var loftið orðið að gulli.
Ög sjórinn var orðinn að gulli og
húsaþökin voru orðin að gulli. Og
jafnvel reykjarmekkirnir upp úr
strompunum voru orðnir að skíru
gulli". Fleiri dæmi mætti tilfæra úr
bókinni, en þetta nægir, til þess að
sýna oss auga höfundarins fyrir nátt-
úrufegurðinni, eins og við Reykvík-
ingar eigum svo oft kost á að dáðst
að henni.
Og þó finst mjer enn rnein vert
um myndirnnr úr mannlífinu, sem
„Gull" hefur að geyma í svo ríkum
mæli. Þær eru ekki allar jafn fagr-
ai; en svo er ekki heldur í lífinu,
eins og það bærist umhverfis oss.
Sumar af þessum myndum eru svo
ógeðslegar, að manni verður að ef-
ast um, hvort þær gcti verið sannar,
aðrar aftur svo yndislegar, að erfitt
verður að gleyma þeim. En hand-
bragðið er hið sama á hvorutveggju
myndunum, Það fær ekki dulist, að
höf. þekkir vel sálarlíf mannanna,
slfka útsýn sem „Gull" opnar oss
inn í það, með öllu því hugarstríði,
allri þeirri baráttu, sem þar er háð,
með öllum hinum sterku ástríðum og
geðshræringum, sem þar bærast inni
fyrir, sorg og áhyggjum, sem þar
nísta hverja taug, og ekki hvað síst
hinni sterku þrá eftir friði sál og
samvisku til handa, þessari þrá, sem
logar í djúpi hverrar einustu manns-
sálar. Atakanlegan vott þessa má
sjá, þar sem er prestsekkjan Borg-
hildur. Hve er það lifandi og sönn
mynd, sem þar er dregin upp, t. d.
í þriðja þættinum („Lampinn í glugg-
anum'j. Borghildur hlýtur að verða
ein af minnisstæðu persónunum í sög-
unni. Eða þá myndin af Karli keis-
ara, sem Þorbjörn hefur fengið til
þess að gera við botnvörpunginn, og
ekki vill fara í veisluna, sem Þor-
björn heldur skipverjum kvöldið áð-
ur en lagt er út á hafið á þeim mann-
drápsbolla. Hann hefur ekki skap
til að taka þátt í veislunni, því að
hann veit alt um ásigkomulag skips-
ins, að það er ekki sjófært, en þorir
ekki að láta það uppskátt af hræðslu
við Þorbjörn, sem hann á svo mikið
undir. I stað þess eigrar svo þessi
mannaumingi inn á drykkjustofuna
og hellir sig fullan, til þess að þagga
niður rödd samviskunnar, sem ásak
ar hann fyrir að hafa þagað, og tal-
ar svo í ölvímunni það, sem hann
ekki hafði þorað að taia ódrukkinn.
En minnisstæðust verður þó myndin
af sjálfum Þorbirni kaupmanni, enda
kemur hann langmest við söguna.
Svo ógeðslegur sem maðurinn er, þá
er það eins og höf. þrýsti lesendun-
um til að fylgja honum með hinni
mestu athygli, frá þeirri stundu, er
hann tekur gullsóttina og þangað til
alt er farið um koll fyrir honum og
ekkert eftir, nema að deyja. Það er
að vísu orðið lítið eftir af sterka
ribbaldamenninu, þar sem hann skelf-
ur og titrar í rúminu sínu óveðurs-
nóttina miklu, þegar botnvörpungur
inn ferst, — þegar honum alt í einu
heyrist vera þrammað þungt á stíg-
vjelum í herberginu og vatnið leka
niður úr hinum ósýnilegu gestum.
Hann þorir ekki að breiða upp yfir
höfuð nje snúa sjer við í rúminu;
hann reynir að biðjast fyrir, cn get-
ur það ekki; hugurinn er lamaður af
æsingunni. Og þó er hans innri
maður að mestu óbreyttur, — sjálfs-
elskan sterkasta taugin í lífi hans alt
til hins síðasta. Átakanlegt dæmi
þess er óskin, sem hrýtur honum af
munni í banalegunni, er hann heyrir
um veikindi Sigurlaugar. Hún, sem
Þorbjörn hafði farið verst með um
dagana, hafði tekið að sjer að hjúkra
honum í banalegunni, en sýkst sjálf
hastarlega. „Haldið þjer ekki, að
að hún deyi bráðum?" spyr Þorbjörn.
Hann hefur hugboð um, að svo fari,
og honum er hugfró ef hún skyldi
deyja líka. Hvers vegna? „Óneit-
anlega væri munur á því, eða fara
það einn!" eru orðin, sem ofurmagn
sjálfselskunnar leggur honum á varir.
Honum finst dauðinn ekki eins kvíð-
vænlegur, ef hún, sem hann elskar,
mætti verða honum samferða yfirum!
Eins og jeg tók fram, hafði jeg,
áður en jeg kyntist «Gulli«, búist við
að fá þar áframhald af baráttusögu
síra Þorvalds Gunnarssonar. Sú von
mín rættist ekki. Síra Þorvaldur
kemur yfir höfuð lítið við sögu
þessa beinlínis fyr en í síðustu þátt-
um hennar. Að vísu má segja, að
maður eins og heyri fótatak hans við
og við fyrir utan leiksviðið. En inn
á það kemur hann sama sem ekki
fyr en líður að sögulokum. Þá er
það hann, sem flytur Borghildi hugg-
unina í raunum heiinar og hugar-
stríði eftir að sonurinn hennar er far-
inn í sjóinn, og það er hann, sem
verður til þess að Ijetta Þorbirni
hinsta striðið og veita honurn nábjarg-
irnar.
Þannig verður »Gu!l« þó að síð-
ustu til þess að bæta nijer upp það,
sem mjer fanst á bresta í »Ofurefli«;
jeg fæ þar, í stað frambaldsins á
baráttusögu sjera Þorvaldar, sigur-
sögu hans.. Því að stórfeldari sigur
gat síra Þorvaldur ekki unnið en þann,
sem hann er látinn vinna hjer, marg-
falt dýrðlegri en þótt hann hefði
fengið öll atkvæði með sjer á safn-
aðarfundinum sæla, er Þorbirni tókst
að bola honum burt frá dómkirkju-
embættinu.
Fra sjera Þorvaldi kemur Þorbirni
að lokum hjálpin til að öðlast „gullið!"
Trúað gæti jeg því, að einhverj-
um þætti nokkuð veigalítill kristin-
dómurinn, sem sjera Þorvaldur hefur
fram að bera, þar sem hann í »Guili«
er að tala við þau Borghildi og Þor-
björn, hvort í sínu lagi. En þess er
vel að minnast, að »Gull« er ekki
nein kenslubók í kristnum fræðum og
gerir ekki neitt tilkall í þá átt.
Því er síst að neita, að það er
býsna nýstárleg hugsun, sem haldið
er fram í »æfintýrinu«, sem síra Þor-
valdur notar, til þess að lægja ang-
istaröldurnar í brjósti Borghildar, er
risið hafa þar út af dauða sonarins.
En hvort sem manni líkar betur eða
ver, verða skáldin að hafa kenning-
arfrelsi,— endatakaþau sjer það áreið-
anlega, hvað sem hver segir, þegar
þeim býður svo við að horfa. Óg
æfintýrið sjálft er gullfagurt. Eins og
sjera Þorvaldur er látinn útskýra sjcr-
stakiega þessa nýstárlegu hugsun, að
guð »sje líka í syndinni«, verður
ástæðan til að hneykslast á því næsta
lítil.
»Jeg trúi því«, segir hann, »að af
einhverjum orsökum, sem við skiljum
ekki nema að mjög litlu leyti, kom-
ist guð ekki aðra leið í mönnunum
en gegnum þrengingar, sem allar eru
annaðhvort synd eða afleiðingar henn-
ar. Jeg get ekki gert mjer neina
aðra aðalgrein tilverunnar en þessa.
Og hún fullnægir mjer. Hún sættir
mig við alt. Hún gerir mig óhrædd-
an við alt. Hún knýr mig til þess
að fyrirgefa alt«.
Vera rná, að þessi útskýring full-
nægi ekki öllum, sem »Guli« lesa.
En ekki er þess að dyijast, að hjer
er um vandaspurning að ræða, sem
á það skilið, að um liana sje hugsað.
Og þá »trúin á Sigur!augu!« Jeg
geri ráð fyrir, að slík trú reynist
flestum haldlítil í hinsta stríðinu En
Þorbirni Ólafssyni er stoð í henni —
og mjer finst jeg skilja það eftir
alt, sem á undan er gengið. Hefði
höf. látið Þorbjörn enda með iðrun
og afturhvarfi, eins og það er kirkju-
lega skoða, hefði mjer veitt eifittað
taka það sem gilda og góða vöru;
það hefði komið svo afarilla heim við
alla lyndiseinkunn Þorbjarnar Ólafs-
sonar eins og hún hefur mótast í
höndum höfundarins.
En fyrir höf. hefur hitt verið það
meginatriði, sem alt stefnir að, að
sýna, hvernig Þorbjörn öðlast það
»gull«, sem eitt er í sannleika eftir-
sóknarvert, og hvar þess yfir höfuð
er að leita.
-----»Og þau fundu bæði, að í
sól sálarfriðarins verður alt að gulli
— líka reykjarsvæla mannlífsins . . . .
Og að alt annað gull er mannssál-
inni fánýtt til frambúðar«.
J. H.
Ilerman llang dáinn. Sim-
að er frá Khöfn í gærkvöld, að
danski rithöfundurinn Herman
Bang sje dáinn úr blóðláti á upp-
lestrarferð í Ameríku.
H. B. var hálfsextuður, fæddur
1857. Hann vaið ungur rithöf-
undur og blaðamaður, hefur skrif-
að fjölda skáldsagna, auk ýmis-
legs annars, og einnig fengist mjög
við tilsögn á leikhúsum. Heilsu-
litill hafði hann verið alllengi.