Lögrétta - 13.03.1912, Qupperneq 2

48
LOGRJETTA
Lðgrjetta kemur át á hverjum mið-
vikudegt og auk þeas aukablðð við og vlð,
minat 60 blðð als & ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandt, eriendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Georg Brandes.
Hann varð sjötugur 4. febr. í vetur.
Dönsku blöðin frá þeim degi eru
mestmegnis um hann. Fjöldi manna
ritar þar um verk hans og áhrif, og
myndir flytja blöðin af honum frá
ýmsum tímum. Nú má heita, að
allir sjeu samdóma um, að þakka hon-
um æfistarf hans. En um engan
mann í Danmörku hafa áður verið
eins misjafnir dómar.
Hann varð ungur stúdent og tók
síðan próf við háskólann í Khöfn í
heimspeki og fagurfræði. Nokkru
síðar varð hann dr. phil. fyrir ritgerð
um franskar bókmentir. Þá ferðað-
ist hann erlendis og kynti sjer með
mikilli alúð helstu listaverk og bók-
mentaverk hinna stærri þjóða. Um
þrítugt tók hann svo að flytja fyrir-
lestra um þetta við háskólann f Khöfn.
Þeir urðu upphaf til þess ófriðar, er
síðan stóð um nafn hans í Danmörku
í full 30 ár. Hann leiddi inn nýja
andlega strauma, sem fóru í bágvið
eldri kenningar, gerðist túlkur skoð-
ana ýmsra merkra rithöfunda, skálda
og heimspekinga, er áður voru eigi
kunnir í Danmörku. Og hann gerði
þetta með slíku fjöri og krafti, að
það hlaut að vekja menn, setja hugi
manna í hreyfingu, vekja meðhald
og mótstöðu. Meðhaldið kom frá
hinum yngri mentamönnum og upp-
vaxandi rithöfundum, en mótstaðan
auðvitað frá helstu fulltrúum hinna
ríkjandi skoðana. Öll stærstu blöð-
in rifu niður kenningar Brandesar.
Carl Ploug, sem var ritstjóri fyrir
„Fædrelandet" og töluvert varkunn-
ur hjer á landi á dögum Jóns Sig-
urðssonar, var einn af bitrustu óvin-
um Brandesar, en blað hans var lengi
voldugasta blaðið í Khöfn.
Eftir nokkurra missira baráttu sá
Brandes sjer ekki fært að vinna sjer
rúm meðal danskra rithöfunda, fór
úr landi, settist að í Berlín og dvaldi
þar 7 ár. Rit þau, sem hann þá
samdi, gaf hann út bæði á þýsku
og dönsku og hafði þegar unnið sjer
mikið álit eigi aðeins meðal þýskra
mentamanna heldur og meðal menta-
manna hvervetna úti um Evrópu.
Hann hafði áður gert sjer miklar
vonir um að verða kennari við há-
skólann í Khöfn í bókmentum og
fagurfræði, og var líka án efa allra
manna færastur til þess. Skáldið C.
Hauch, sem haft hafði það embætti,
gaf honum líka eindregin meðmæli.
En við þetta var ekki komandi hjá
þeim, sem ráðin höfðu.
Þegar Brandes tók að vinna sjer
heimsfrægð með ritum sínum, mynd-
uðu nokkrir menn í Khöfn fjelag og
skutu saman fje til þess að launa
honum, ef hann vildi flytjast heim
aftur og halda að staðaldri fyrirlestra
við háskólann í Khöfn. Voru honum
boðin af þessu fjelagi 4000 kr. árs-
laun, og tók hann boðinu. Hann
var þá um fertugt.
Mikla og ákafa mótstöðu vakti
hann enn. En fylgifiskar hans urðu
fieiri og fleiri. Hann varð foringi
nýrrar stefnu í bókmentum Dana,
virkileikastefnunnar, og áhrif hans á
alt mentalíf Dana urðu afarmikil.
Oft dvaldi hann erlendis tíma og
tíma og ferðaðist* víða, enda fór
og ritfrægð hans erlendis sívaxandi.
Skoðanabræður hans heima fyrirkomu
upp sterkum og víðlesnum blöðum,
er hjeldu á lofti kenningum hans.
Einkum kvað þar að blaðinu „Póli-
tiken" undir stjórn V. Hörups, er
síðar varð ráðherra. í það blað rit-
aði Brandes stöðugt.
Þegar vinstri menn komust til valda,
1901, varð það eitt af fyrstu verk-
um þeirra, að bæta G. B. fyrir þann
órjett, sem hann hafði áður orðið
fyrir. Honum voru á fjárlögunum
veitt 6000 kr. árslaun án þess að
nokkrar skyldur væru við þau bundnar.
Helstu rit G. B. eru: „Höfuð-
straumar í bókmentum 19. aldarinn-
ar“, f sex bindum, og kom hið fyrsta
út 1872, en hið síðasta 1890. Það

er þetta rit, sem mest hefur verið um
þrætt. Með þvf byrjaði hann fyrir-
lestra sína við háskólann 1872, sem
mótstöðuna vöktu gegn honum. En
nú er rit þetta talið, bæði í Danmörku
og utan Danmerkur, meðal helstu
ritdómaverka 19. aldarinnar. Þá eru
rit um dönsk og norsk skáld, „Danske
Digtere", um eldri skáld dönsk,
og „Moderne Gennembrudsmænd",
um samtímaskáld norsk og dönsk
(Björnson, Ibsen, Drachmann o. fl.),
rit um Sören Kierkegaard, annað um
Holberg, þriðja um E. Tegnér, rit
um enska stjórnmálamanninn Benja-
min Disraeli, annað um Ferdinand
Lasalle og svo „Mennesker og Vær-
ker i nyere Evropæisk Litteratur".
Ennfremur mikið rit um Berlínarborg
og ferðaminningar frá Póllandi og
Rússlandi, hvort um sig stór verk.
Annað höfuðverk G. B. er talið
rit hans um enska skáldið W. Shake
speare í 3 bindum, er komu út 1895
—96. Svo er rit um þýska skáldið
H. Heine, annað um H. Ibsen o. fl.
Loks kom út safn af ritum hans í
12 stórum bindum á árunum 1899—
1902, og síðan hefur sú útgáfa verið
aukin með 6 viðaukabindum. End-
urminningar sínar hefur hann ritað í
3 stórum bindum, sem út eru komin
fyrir nokkrum árum.
Þegar Brandes varð sextugur, var
honum sýndur mikill vottur virðing-
ar og meðhalds í Danmörku. Ein
nú, er hann varð sjötugur, var hann
ekki heima, heldur í París, og vildi
vera sem mest laus við öll fagnað-
arlæti.
Brandes hefur haft mikil áhrif hjer
á landi, þótt ekki sjeu rit hans þýdd
áíslensku. „Verðandi“-mennirnirbáru
hjer fram merki hans í skáldskapn-
um rjett eftir 1880.
Ilolitein-Ledreborg geelli
dálnn. Hann dó um síðastl. mán-
aðamót, 73 ára gamall. Frá 1872
til 1890 átti hann sæti í danska
þinginu og varð einn af foringjum
vinstrimanna. Var hann gáfaður
maður og mælskur vel. Þegar vinstri
menn tóku við stjórn, 1901, vildu
þeir fá hann inn í ráðaneytið, en
hann neitaði því þá. En er til vand
ræða horfði út af ósamlyndi í flokkn-
um sumarið 1909, tókst hann á
hendur að mynda nýtt ráðaneyti og
kom það hervarnarlögunum fram á
þinginu. Fór hann frá að því búnu
eftir nokkurra vikna stjórn.
Hann var kaþólskur og hefur rit-
að nokkur ádeilurit gegn kenningum
þjóðkirkjunnar.
Armauer Hanien dáinn.
12. f. m. andaðist hinn frægi norski
læknir Armauer Hansen í Bergen,
70 ára gamall, fæddur 29. júlí 1841.
Frægastur er hann fyrir holdsveikis-
rannsóknir sínar. Hann fann holds-
veikisgerilinn og ruddi til rúms nýrri
þekkingu á þeirri veiki. Það er og
hans verk, hve holdsveikislækningar
eru nú fullkomnar í Noregi og hve
mikinn árangur þær hafa borið. Þeg-
ar hann tók við því máli 1869, voru
holdsveiklingar í Noregi taldir 2653,
og árlega bættust við um 180, en
1907 var talan komin niður í 445 og
árlega aukningin niður í 19.
Frá 1875 hefur Armauer Hansen
verið yfirmaður holdsveikramála í
Noregi, og til heiðurs við hann var
alþjóðamóti holdsveikislækna valinn
samkomustaður f Bergen árið 1909.
Jarðarför Armauer Hansens var
kostuð af ríkinu, eins og jarðarfarir
þeirra Ibsens og Björnsons.
Frá Kína.
Hjer í blaðinu hefur áður í sím-
skeytafregnum verið sagt frá hinni
endanlegu lýðveldismyndun í Kína.
Keisarinn gaf sjálfur út skjal um þá
breytingu 12. febrúar. Það er f
þremur köflum. Fyrst lýsir keisar-
inn því yfir, að Kína skuli framvegis
vera lýðveldi. Þar næst felst hann
á samningana milii þeirra Juan Shi
Kais og Sun Yat Sens um skilyrðin
fyrir því, að hann afsali sjer völdum,
sem eru meðal annars þau, að hann
fái 4 milj. dollara í árlegan lífeyri
og að hann verði að titlinum til á-
fram yfirhöfuð andlegu stjettarinnar,
og skal sá titill arfgengur. Síðast
er tilkynning til varakonunganna og
landstjóranna um valdaafsalið og
hvatriing til þeirra um að halda sem
best ró og friði í tíkinu.
Það er víst eins dæmi að ríki
verði lýðveldi samkværnt fyrirskipun
frá sjálfum einvaldanum.
í Mánsjúríu eru stöðugar óeirðir.
Elisabeth Belgíudrotning er sem
stendur hættulega veik. Hún er
dóttir Karls hertoga af Bayern, 35
ára gömul.
Korika rádaneytíð nýja.
Bratlie yfirráðherra fer með varnar-
málin, Irgens með utanríkismálin,
prófessor Fr. Stang með dómsmálin,
Enge þingm. með búnaðarmálin, Fr.
Konow þingm. frá Bergen með fjár-
málin, fyrv. ríkisráð Liljendahl með
kirkjumálin, óðalsþingsforseti Lindvig
með verslunarmálin og fyrv. versl-
unarmálaráðherra Brænne með verkn-
aðarmálin.
W. Konow.
Eftir ráðaneytaskiftin var fyrv.
yfirráðherra W. Konovv kosinn for-
seti stórþingsins í stað Bratiies, er
áður var það. í Óðalsþinginu var
Lindvig áður forseti, en nú var A.
Berge kosinn í hans stað.
Ráðaneytið er blendingsráðaneyti.
í því bæði hægrimenn og menn úr
hinum frjálslynda vinstriflokki. Stjórn-
in leggur einkum áherslu á það í
stefnuskrá sinni, að hún viiji bæta
samgöngur, greiða fyrir atvinnumál-
um og bæta um fræðslumál. í mál-
þjarksþrætunni ætlar hún að vera af-
skiftalaus.
Willi. Thomsen prófessor í
Khöfn varð sjötugur 25. jan í vetur.
Hann er einn af frægustu málvísinda-
mönnum, sem nú eru uppi. Sjötugs-
afmæli hans var minst með mikilli
viðhöfn. Meðal annars fjekk hann
þá fílsorðuna.
Frá þýska þinginu.
Hið nýkosna þýska þing kom saman 7. febr. Ræða keisarans
víð setningu þess hafði verið mjög róleg og er vel vfir henni látið.
En um formannakosningarnar urðu miklar þrætur. Ihalclsmenn
lýstu því þegar yfir, að þeir vildu ekkert sæti eiga í stjórn þingsins,
ef þangað yrði valinn maður af
llokki jafnaðarmanna. Eftir marg-
falda kosningu fór svo, að forseti
var kosinn úr miðflokknum (Cent-
rum). Sá heitir Spahn og hlaut
við úrslitakosningu, bundna um
hann og l'orsetaefni jafnaðarmanna,
Bebel, 196 atkv. En Bebel fjekk
17ö. Fyrsti varaformaður, Scheide-
mann, var kosinn úr flokki jafn-
aðarmanna, en annar, Pauske, úr
»national]ibera]a« flokknum. Þegar
Spahn sá, hvernig varaforsetakosn-
ingarnar fóru, sagði hann af sjer
forsetastöi'funum. Einnig kváðust
þeir, er valdir höfðu verið skrif-
arar, ekki taka starfið að sjer, og
svo neitaði annar vai'aforseti að
taka við því starfi, sem honum
var ætlað. Jafnaðarmaðurinn Scheidemann hlaut þannig þá upp-
hefð, að stýra fyrstu fundunum, því hann hafði ekkert á rnóti kosn-
ingu sinni.
í þessu stappi stóð nokkra stund. íhaldsmenn voru að brugga
það, að íá þinginu frestað i 4 vikur.
Þetta varð þó ekki, því 14. febr. náðist loks samkomulag um
formannsvalið. Bæði forseti og 2. varaforseti voru kosnir úr hinurn
svonelnda »frjálslynda flokki«, Kaempf forseti og Dove 2. varaforseti.
Ivaempf var kosinn mcð 193 atkv., en flestir hinir skiluðu auðum
seðlum. Svo lauk þeirri þrætu, og þingið tók lil starfa.
Myndin, sem hjer fylgir, er frá þýska þinginu meðan Scheide-
mann stýrir þar fundi. Hann er sá, sem merktur er með x, efst
á myndinni í miðju.
liöiimiiiarför fil Girænlaiidi
er nú verið að útbúa til næsta
sumars í Khöfn. Formaður hennar
verður J. P. Koch, einn af þeim, er
áður var í Mylius-Erichsens-förinni
þar nyrðra fyrir fáum árum. Ráð-
gert er, að förin kosti 60 þús. kr.
og leggur Carlsbergssjóðurinn fram
helming af því fje, en nefnd, sem
fyrir þessu gengst, útvegar hinn helm-
inginn. Förin á að hefjast 1. júní.
Fyrst fara þeir fjelagar hingað til
íslands, ætla að fá hjer 15 hesta til
fararinnar og fá íslenskan mann með
sjer. Þeir ætla að fara yfir Vatna-
jökul og reyna þar hestana.
I. júlí ráðgera þeir að leggja á
stað til Grænlands, og þá líklega frá
Akureyri. Með sjer hafa þeir vjel-
arbát og hús. Hunda hafa þeir enga.
V etrarsetu ætla þeir að ha fa vestanvert
á Louise-drotningar-Iandi. Þar kvað
vera dýralíf töluvert, hjerar refir og
Moskusnaut, og jurtalíf nokkurt. Þetta
Iand ætla þeir að kortsetja. 9 af
hestunum ætla þeir að slátra þar í
haust og hafa þá til fæðu í vetur.
1. maí næsta ár gera þeir ráð fyrir
að leggja á stað vestur yfir Græn-
land og ná eftir tveggja mánaða ferð
til Upernvik. Þessi leið er um 1000
km. Svo ráðgera þeir að vera á
vesturströnd Grænlands til haustsins,
en koma þá heim aftur með síðustu
skipum. — Ef þessi för hepnast,
verður það lengsta förin, sem enn
hefur verið farin yfir Grænlandsjökl-
ana.
Á árunum 1901, 1903 og 1904
var Koch kapteinn einn af fyrirlið-
um landmælingasveitarinnar hjer á
landi. Hann var við mælingar í
Skaftafellssýslum sumurin 1903 og
1904. Með honum var þá á ferð-
um hans Sigurður Símonarson hjeð-
an úr Rvík. Honum hefur kapt.
Koch nú skrifað og beðið hann að
fara með sjer Grænlandsförina, eða
þá að útvega sjer duglegan mann í
hana. Vegna heimilisástæðna sinna
getur Sigurður ekki farið, og langar
þó til þess. En þeir, sem vilja bjóða
sig til fararinnar, geta snúið sjer til
hans. Hann býr á Barónsstíg 28.
Paiiaiiiaskurðurinn. Það er
nú byrjað á víggirðingum þar af
Bandaríkjastjórn, Kyrrahafsmegin, á
eynni Flanenco, sem er þar úti fyrir
skurðarmynninu, og sterkar og lang-
drægar fallbyssur valdar þangað.
Aehrcntlial greifb utanríkis-
ráðherra í Austurríki, andaðist 17.
f. m. Hann var duglegur maður, og
það var hans verk, að Austurríki tók
fyrir nokkrum árum frá Tyrkjurn
Bosníu og Herzegóvínu.