Lögrétta - 08.05.1912, Blaðsíða 2

96
LOGRJETTA
Lógrjetta kemur át á hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöö við og við,
minst 60 blöö als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Dm aðskilBaö ríkis og kirkjo.
Eftir Sigurbjörn Á. Gíslason.
(Að mestu samkvæmt fyrirlestri í „Fram“
23. mars þ. á.).
II. (Frh.).
En æskilegasta teldi jeg þriðju
leiðina: Safnaðafjelögin nýju fengju
kirkjuhúsin þegar í stað við aðskiln-
aðinn en að ríkið afhenti mestalt
andvirði annara kirkjueigna lúterskri
fríkirkju vor á meðal, þegar hún
væri búin að koma föstu skipulagi á
hjá sjer, og það væri sýnilegt, að
hún tæki í rauninni við afþjóðkirkj-
unni að halda uppi kristindómi í
landinu Þá gæti hún hæglega stofn-
að sjer prestaskóla og styrkt fátæka
útkjálkasöfnuði til að halda prest og
kirkju.
Alþingi gæti fastsett, hvað margra
ára frest fríkirkjan skyldi fá til að
koma föstu skipulagi á hjá sjer. —
5 ár væru t. d. sanngjarn frestur.
Og sömuleiðis gæti ríkið haldið eftir
hlutfallslega miklu af kirkjufjenu, sem
sinni eign, eftir því hve mikill hluti
landsmanna væri þá utan lútersku
fríkirkjunnar. Að líkindum svara
einhverjir, að það væri harla óvið-
eigar.di að láta söfnuðina vera styrk-
lausa af þessum umræddu vöxtum
fyrstu 5 árin eftir aðskiinaðinn, byrj-
unarárin, sem venjulega sjeu erfiðust;
en jeg ætla að þeir erfiðleikar, sem
af því stöfuðu, væru næsta heppi-
legir fyrir söfnuðinum; þá gæti best
komið í Ijós hverjum væri full al-
vara að taka að sjer skyldu kristinna
frísafnaða. Fjárhagserfiðleikarniryrðu
heldur ekki svo afarmiklir, þar sem
söfnuðir vildu hafa sama prest áfram,
því að einmitt þessi árin hefðu prest-
arnir full biðlaun frá rfkinu. Frest-
urinn yrði og hentugur til að sýna
áhuga eða áhugaleysi presta, launin
hefðu þeir sömu og áður en engin
trúmálaskylduverk, og kæmi því í
Ijós, hve margir þeirra vildu gjörast
sjálfboðaliðar í kristindómsins þarfir.
Fresturinn yrði því næsta heppileg-
ur reynslu- og hreinsunar-tími bæði
fyrir presta og söfnuði, auk þess
Sem ríkið eða landssjóður fengi upp-
bót með vöxtunum fyrir biðlaunin.
Hitt mundi sannast, að færi rfkið
um aldur og æfi að skifta sjer af
öllum trúmálafjelögum landsmanna,
sem ættu þó að nafninu til að vera
frjáls og óháð, þá yrði það bæði
trúmálum og þjóðmálum til óheilla.
III.
Það má vel vera, að ýmsir hugsi,
þegar hjer er komið: Er nokkur
ástæða til að fjölyrða svo mjög um
þessa hlið málsins; ætli það sje ekki
best að halda því, sem vjer höfum,
og láta þjóðkirkjuna standa áfram
óhaggaða; hún getur lafað eins og
hún hefur gert, og hver veit nema
seinna fari að blása byrlega fyrir
henni f En þegar um það er að
ræða, hvort aðskilnaður sje æskileg-
legur eða ekki, þá verður trúarlega
hliðin aðalhlið málsins, og það enda
bæði hjá þeim, sem kallaðir eru trú-
aðir og vantrúaðir.
Andstæðingar kristindómsins, og
andstæðingar trúarbragðanna yfirleitt,
ef þeir eru nokkrir í raun og veru,
trúa því flestir, að kristindómurinn
muni hrynja til grunna á voru landi,
ef ríkið hættir að leggja fram fje til
kirkjumála, og eru þeir þannig ein-
dregnir aðskiinaðarmenn, af trúarleg*
um ástæðum.
Kristindómsvinir allmargir treysta
því á hinn bóginn, að deyfðin og
áhugaleysið, sem því nær öllum kem-
ur saman um, að hvíli yfir íslensk-
um söfnuðum, muni smáhverfa, þeg-
ar 'hienn fara að ráða því algerlega
sjálfir, hvaða þátt þeir taki í trúmál-
um.
Vitanlega er oft minst á, til að
styðja aðskilnaðarmálið, livað þjóð-
kirkjufyrirkomulagið sje ósanngjarnt
gagnvart öllum þeim, er hafna trú
þjóðkirkjunnar; og er það ekkert
smá-atriði. Oss mundi þykja sæmi-
lega ósanngjarnt, ef vjer ættum heima
í Róm, eða Miklagarði, ef tekinn
væri þar af oss skattur til að styðja
með páfatrú eða Múhameðstrú.
En aðalástæðan er nú samt þetta:
Vjer treystum því, aðskilnaðarmenn-
irnir, að trúmálaskoðunum vorum sje
betur borgið eítir aðskilnaðinn.
Andstæðingar aðskilnaðarins hafna
honum sömuleiðis aðaliega af tfúar-
legum ástæðum.
Þeir eru til — en fáir munu þeir
vera — er segja sem svo: „Trúar-
ástandið í landinu er ágætt, eins og
það er. Raunar hugsar þorri manna
ekkert um þessi trúmál, á meðan
sæmilega gengur, og það er ekkert
að því að finna. Til hvers er fyrir
fólk að vera að grufla út í þess hátt-
ar? En samt lifir trúarneisti hjá
fólkinu. Því þegar í raunir rekur,
gerast flestir guðhræddir, að minsta
kosti alt kvenfólk; það hefur ein-
hvern styrk af því; og er það gott
og blessað. Færi aftur á hinn bóg-
inn að myndast hjer fríkirkja í stað
þjóðkirkjunnar, yrði trúaráhuginn al-
mennari, og hann mundi vekja deilur
og ofsa, sem ekki yrði nema til
bölvunar".
Það er auðheyrt á tali slíkra manna,
að þeir hafa lítið kynt sjer sálarlíf
fólks þess, sem í raunir ratar. Væru
þeir því kunnugir, mundu þeir tala
fátt um „styrk og gleði trúarinnar"
hjá þeim, sem aldrei hafa sint trú-
málum fyr en sorgin hryndir upp
hurðum. Og ef þeir skyldu ofurlítið
eðli lifandi kristindóms, mundu þeir
vita, að hann veldur öðru íremur en
deilum og ofsa.
Sumir kristindómsvinir eru svo
svartsýnir, að þeir halda að alt
kristnihald hjá þjóð vorri far alveg
út um þúfur, ef þjóðkirkjuböndin eru
slitin, og eru því andstæðingar að-
skilnaðarins.
Fáum mun raunar koma í hug, að
svo færi um alt land, en þeir óttast,
að strjálbygð og einkum ókirkjuræk-
in hjeruð mundu alveg leggja árar í
bát, ekki kæra sig neitt um presta
og kirkjur, eftir aðskilnaðinn. — En
þó svo færi einhverstaðar, sje jeg
ekki, að það væri nein afturför frá því
sem nú er í þeim hjeruðum. Er ekki
miklu betra bæði frá trúarlegu og
siðferðilegu sjónarmiði, að það komi
í ljós, hvaða menn sjeu svo sneiddir
öllum trúaráhuga, heldur en þeir haldi,
m. k. sjáifir, að alt sje í sæmilegu
lagi meðan ríkið sendir þeim presta
og knýr þá með lögtakshótun til að
borga þeimf-------Raunar held jeg
að „neyðin mundi kenna naktri konu
að spinna", og að margur, sem nú
er kærulaus um trúmál, færi að hugsa
sig um, þegar að því ræki að börn
hans ælust upp í fullum heiðindómi,
ef hann hugsaði ekki sjálfur um að
bæta neitt úr því.
Flestir þeirra manna, sem vinna
að því af alefli, að koma algerðu losi
á allar kenningar þjóðkirkjunnar, og
smeygja heilmiklu af únítaratrú og
algyðistrú inn í kirkjuna, undir yfir-
varpi vísindanna, eru ákveðnir and-
stæðingar aðskilnaðarins bæði hjer á
landi og annarstaðar. Þeir búast við
því, og það líklega ekki að ástæðu-
lausu, að hver fríkirkja mundi fljót-
lega afsegja, að launaðir starfsmenn
hennar rjeðust gegn samþyktri stefnu-
skrá hennar. Enda væri það ekki
svo óeðlilegt; naumast mundi nokk-
ur maður t. d. lá Goodtemplarafje-
laginu eða stjórnmálaflokkunum, þótt
þeir höfnuðu fljótlega þeim starfs-
mönnum, sem færu að ráðast á stefnu-
skrá ljelagsins, eða flokksins.
Það er eins og ný-guðfræðingar
vorir hafi eitthvert hugboð um, að
flokkur þeirra yrði ekki sjerlega fjöl-
mennur eða framlögugjarn eftir að-
skilnaðinn; þorra íslenskra safnaða
mundi þykja kenningar þeirra full-
mikið ljettmeti til að lifa og deyja
við.
Raunar segja þeir þetta ekki bein-
línis, en tala margt um hitt, hvað
ægilegt það verði, þegar allskonar
ómentaðir ofsatrúarmenn, erlendir og
innlendir, fari að vaða yfir landið,
eftir aðskilnaðinn.
Sannleikurinn er nú samt sá, að
áhugalítil þjóðkirkja hefur míklu minni
varnir gagnvart aðkomnum, annar-
legum trúboðum, helduren hvermeðal
fríkirkja, því að í fríkirkjusöfnuðunum
er svo miklu meiri hvöt til að halda
hópinn en í þjóðkirkju; ogífríkirkju
koma aðvaranir gagnvart annarlegu
trúboði frá þorra safnaðarfólksins, en
í þjóðkirkju oftast nær frá prestin-
um einum, ef hann þá hefur dáð og
rænu til þess.
Ofsatrúaróttinn er og ástæðulítill.
— Islendingum er annað tamara en
að fara of langt í trúarefnum, og
samkepni safnaðarfjelaganna er besta
trygging'n fyrir sæmilegri mentun
fríkirkjupresta. Allur þorri íslend-
inga mundi kunna því illa nú orðið,
að andlegir leiðtogar þeirra væru
ómentaðir menn; enda mundi reynsl-
an fljótt sýna, að það dygði ekki
yfirleitt til langframa, þótt hitt sje
satt, að einstaka maður, þótt ekki
sje skólagenginn, geti verið miklu
meiri og betri áhrifamaður í trúar-
efnum en þorri þeirra manna, er ein-
hvern veginn hafa komist í gegnum
skólaprófin; enda er synd að segja,
að mikla almenna mentun þurfi til
að ná lökustu einkunnunum við þau
próf.
Sumir óttast og afleiðingarnar af
því, að öll kristindómsfræðsla hverfi
úr skólunum við aðskilnaðinn. En
bæði er það, að harla lílil trygging
er fyrir því, eins og nú er komið, að
trúarbragðakensla í skólunum verði
til að efla kristindóm barnanna, og
eftir aðskilnaðinn mundi áreiðanlega
koma ýmsir sjálfboðaliðar í flestöll-
um söfnuðum, er tækju að sjer það
starf, með sunnudagaskólum. Þá
mundu og prestarnir og heimilin ekki
vanrækja eins kristindómskensluna og
nú er víða orðið, þar sem allri áhyggj-
unniíþeim efnum er varpað á barna-
kennarana.
Þeir kannast við það, eindregnustu
andstæðingar kristindómsins, með
ákveðnustu kristindómsvinunum, að
það sje „andlegt drep" fyrir þjóð-
ina, að hafa andlega leiðtoga, sem
„tvístíga í trúmálum" og aka þar
seglum eftir erlendum „vísindavind-
um“. Vjer segjum að vísu ekki allir,
að „þjóðkirkja okkar sje að verða
andlegur svarti-dauði þessa lands",
en hitt erum vjer sammála um, sem
viljum hafa „hreinar línur" í trúmál-
um, að hún sje í þann veginn að
verða áþekk varningsbúð, þar sem
menn eru knúðir til, með þvingunar-
lögum, að kaupa vörur, sem mörg-
um kaupendum virðist stundum svikn-
ar og skemdar; og þess háttar þving-
unarverslun er harðla ólíkleg til að
glæða trú eða göfga siðferði lands-
manna.
Vjer treystum því samt, kristin-
dómsvinirnir, að úr rúsrum þjóðkirkj-
unnar muni rísa fríkirkja, þar sem
verði miklu meiri samvinna milli
presta og safnaða, miklu meira gagn
að prestunum og miklu meira afl til
að gagnsýra þjóðlíf vort, til sannra
þjóðþrifa, en nú er í þjóðkirkjunni.
Kappglíma í ,Dan‘
Og
Sigurjón Pjetursson.
Kappafjelagid „Dan", helsta afl-
raunafjelagið í Kaupmannahöfn, háði
grísk-rómverska kappglímu 21. apríl,
og bauð hinum bestu glímumönnum
frá Finnnlandi, Málmey og Gautborg,
að taka þátt f henni. 3 Finnar
komu og 2 Svíar. Sigurjón Pjeturs-
son tók einnig þátt í kappglfmu þess-
ari. Hann þreytir nú glímur við
kappana í „Dan" og fær hann hvergi
betri kost á að æfa sig undir Stokk-
hólmsförini en í því fjelagi.
í kappglímunni tóku þátt 12 menn
alls og var þeim skift í þrjá flokka
eftir þyngd. Sigurjóni var skipað í
þyngsta flokkinn, af því að hann
vegur 82V2 kg., — en það er á
takmörkunum milli miðflokksins, sem
hann er vanur að glíma í, og þyngsta
flokksins, — og eigi síst af því, að
hann hafði reynst næstur hinum
besta í undirbúningsglímunni í „Dan";
en það er eigi von að hann geti felt
hina mestu kappa, sem eru miklu
þyngri en hann.
Sigurjón glímdi fyrst við sænskan
mann frá Gautaborg Echmann að
nafni. Þeir skildu að sljettu, en
Echmann virtist þó heldur sterkari
eða æfðari í þesskonar glímu.
Síðan glímdi A. M. Jensen, hraust-
asti glímumaðurinn í Dan, og Finn-
Iendingurinn Salila. Þeir voru
þyngstir og þreknastir og einnig
sterkastir allra glímumannanna, og
vann hvorugur á öðrum.
Þá reyndu þeir með sjer Salila
og Sigurjón og fjell Sigurjón heldur
fljótt, því að Salila náði hryggspennu
á honum, en þó snerist Sigurj. aðdá-
anlega vel undan falli í fyrsta sinn.
Þá glímdu þeir Jensen og Eck-
mann; sótti Jensen í ákafa og var
eins og hann vildi hefna Sigurjóns;
en Svíinn varðist vel, en fjell þó að
lokum.
Þá glímdu þeir Jensen og Salíla
aftur og fjell Jensen; var þá eigi að
undra, þótt Salíla hefði borið af
Sigurjóni. Fyrir skömmu hafði Jén-
sen felt Salíla í glímu í Helsingja-
fossi.
í ljettasta flokknum vann finskur
maður, Bruce, en danskur maður,
Harald Christensen, í miðflokknum.
Sigurjón Pjetursson glímdi við Jóta
fyrir skömmu í Árósum og vann
þar sigur og fjekk bikar í laun.
Hann er eðlilega eigi eins æfður í
grísk-rómverskri glímu eins og sumir
glímumenn í útlöndum, en vel láta
menn í „Dan" af honum. Ef Sigur-
jón glímir í miðþyngdarflokkinum, er
góð von um að hann verði einn af
hinum fremstu glímumönnum í þeim
flokki. En íþróttafjelögin á íslandi
þurfa að styrkja hann svo, að hann
geti æft sig eins og hann þarf fyrir
ólympska fþróttamótið. Jeg er sann-
færður um að hann verður þá ís-
landi til sóma í Stokkhólmi í sumar,
þótt eigi hafi hann enn afl á við
risana.
Bogi Th. Melsted.
„Mjólkurmálið“.
í Lögrjettu frá 17. apríl er grein
eftir Daníel Daníelsson í Brautarholti,
sem hann nefnir „Frú G. Björnsdótt-
ir og mjólkurreglugerðin". Þessa
fyrirsögn liggur næst að skilja svo,
að Dan. álíti að mjólkurreglugerðin
sje efur mig eina. En jeg get frætt
hann um það, að þó jeg hafi geng-
ist fyrir því að fá þessa reglugerð
samda og samþykta, og eigi sjálf
mörg nýmæli í henni, þá er sumt í
henni, sem jeg hefði óskað að væri
öðru vísi.
Það, sem virðist hafa losað um
málbeinið á Dan., er svar mitt til
þeirra B. B. og Vigfúsar í Engey,
sem runnu fyrsta gönuskeiðið út af
reglugerðinni. Hann byrjar aðfinn-
ing sína á því, sem jeg segi þar um
hirðing mjólkurílátanna, og segir að
þar, sem hann þekki til, sje hirð-
ing þeirra svo vel af hendi leyst að
mjólkin þurfi ekki að verða súr, og
bætir svo við þeirri fullyrðing, að
það sjeu þeir staðir, sem jeg hafi
aldrei selt mjólk frá. Hvað veit
Dan. um það, frá hvaða heimilum
jeg hef selt mjólkf Og því tilnefnir
hann ekki þau heimili, þar sem hann
hefur staðið yfir hreingerningu mjólk-
úríiátaf Veit hann það ekki, að
mjólkurílát geta verið hrein, þó þau
sjeu ekki nægilega þvegin til þess, að
þau sýri ekki mjólkina? Reykjavík-
urbúar geta best dæmt um það,
hvort það er ekki satt að mjólkin,
sem þeir kaupa, sje oft súr, og jeg
get betur dæmt um það en Dan,
hvað alment má finna þetta að mjólk-
inni, þar sem jeg hef verið 9 ár
mjólkursali hjer og því haft tækifæri
til að kynna mjer þennan atvinnu-
rekstur. Næsta aðfinning hans er
uffl óhreinindin, sem jeg segi að sje
á brúsunum, og telst honum svo til,
að mjólkurframleiðendur borgi svo
fyrir mjólkursöluna, að vænta mætti
að þurka væri til, svo þurka mætti
utan af brúsunum; hann veit það ekki,
að þetta er ómögulegt, því þegar brús-
arnir verða óhreinir utan, þá fara
óhreinindin inn í falsið milli loksins
og brúsans, og þaðan nást þau ekki
með þurku. Það vita allir hjer, að
brautin, sem Dan. flytur sína mjólk
eftir, er sjórinn, og því kemur ekki
vagnflutningur til greiha með hans
rnjólk. Þá eru tuskurnar, sem not-
aðar eru til að þjetta lokin, sem hon-
um verður skrjafdrjúgast um. Þetta
er, eins og annað hjá honum, sprott-
ið af þekkingarleysi hans og mis-
skilningi á grein minni. Jeg minnist
aðerns á þá brúsa, sem þarf að þjetta
lok á, að til þess sjeu notaðar tusk-
ur> Ofí þa<5 er ómótmælanlegur sann-
leiki, að þeir, sem þurfa að þjetta
lokin, nota til þess tuskur, eða prent-
pappír, að einum mjólkuframleiðanda
undanskildum; það er St. B. Jónsson
á Reykjum; hann þjettir lokin með
togleðurhringjum, og hefði það verið
fylsta ástæða fyrir hann að bera
af sjer, því ekki vissi hann, að
það var af vangá fyrir mjer, að þetta
fjell úr, þegar jeg skrifaði greinina.
Togleðurhringar er það eina, sem er
nothæft til að þjetta með brúsalok-
in; en þremenningarnir virðast ekki
þekkja þá. Á flestum brúsum falla
lokin svo vel, að mjólkin skvettist
ekki upp úr þeim; þannig voru t. d.
aliir brúsarnir, sem Viðtyjarmjólkin
var flutt í, þegar jeg seldi hana. En
það ættu allir að hafa togleðurhringa
um brúsalokin, því þeir verja brúsa-
fölsin fyrir óhreinindum, og væri það
engu síður nauðsynlegt fyrir bændur,
sem senda rjóma til smjörgerðar á
rjómabúin, en mjólkurframleiðendur
hjer í nærsveitunum.
Daníel kastar því fram, að jeg hafi
ekki þorað að gera þetta að blaða-
máli, af ótta fyrir því, að jegmisti
kaupendur; en hann er jafn ókunn-
ugur þessu eins og öðru, sem hann
skrifar um þetta málefni. Jeg hef
aldrei látið eigin hagsmuni hefta mál-
frelsi mitt, og mun aldrei gera það.
I Lögr. 6. maí 1908 skrifaði jeg
grein um mjólkursöluna hjer í bæn-
um, og þegar jeg varð bæjarfulltrúi
hjer, þá hreyfði jeg því í bæjarstjórn-
inni, að nauðsynlegt væri, að mjólk-
ursalan kæmist í betra horf en hún
væri í, án tillits til þess, hvortafþví
leiddi fyrir mig, að jeg misti atvinnu
mína sem mjólkursali. Jeg set því
hjer kafla úr tjeðri grein: „ .. Það,
sem gerir mjólkurmarkaðinum hjer
mestan hnekki, er það, hve mjólkin
frá sumum stöðum er fitulítil og oft
súr. Það er ekki von að vel gangi
að selja mjólkurpottinn á 20 aura,
sem ekki gefur meira en 15 —16
aura, ef hann er að skilinn,*) og
það þó rjómapotturinn sje reikn-
aður á 1 kr., en svo Ijeleg er sum
mjólk, sem nú flytst til bæjarins.
Mjólkurframleiðendum verður að skilj-
ast það, að þeir skaða mest sjálfa
sig, ef þeir láta selja hjer ljelega ný-
mjólk; það er um þá vöru eins og
aðra, að sje hún góð, þá selst hún
betur. Jeg hef reynslu fyrir mjer í
þessu, hvað mjólkursölu snertir, því
þegar jeg tók við Viðeyjarmjólk til
útsölu, var hún ekki í áliti og seld-
ist illa fyrst; en þegar jeg slepti
henni, þá var hún álitin besta mjólk
hjer, enda seldist hún eftir því vel.
Jeg set hjer á eftir skýrslu yfir sölu
hennar þau ár, sem jeg seldi hana,
til sönnunar mínu máli:
Frá r!io '03—l/io '04 selt fyrir kr. 7942,00
— z/io '04—Vi° '05 -- — — 9367,00
-- Vio’05—'/io '06 — • - -- 11513,00
— Vi°’o6—Á’°7 — — — 9062,00“.
Það, sem spilti fyrir sölu á Við-
eyjarmjólkinni, þegar jeg seldi hana,
var súrinn, en Eggert Briem var haf-
inn yfir það, að misvirða við mig,
þó jeg fyndi að því við hann, heldur
bað hann mig að útvega sjer stúlku,
sem kynni að hirða mjólkurílát. Það
gerði jeg, en eftir það kom engin
umkvörtun tii mín yfir súr í mjólk-
inni.—Þessi stúlka hafði tkki lært
íláta-hirðingu hjá Iandanum, sem enga
aðfinslu þolir, og hjakkar því altaf í
sama farinu, heldur hjá útlendingi,
sem settist að hjer í bænum og tók
það fyrir, að framleiða mjólk til sölu.
Það hefði verið ávinningur fyrir mjólk-
urframleiðsluna hjer, ef hans hefði
notið lengur við; hann seidi hjer ágæta
mjólk fyrir 15 aura pottinn, en ólán-
ið var, að hann hröklaðist hjeðan
með líkum ummerkjum eins og rjúp-
an, sem leitaði griðarstaðar „í kjöltu
konunnar í dalnum".
Dan. heldur, að reglug. hafi verið
óþörf, af því að Reykvíkingar hafi
heilbrigðisfulitrúa, sem geti haft eftir-
lit með mjólkursölunni. Meðan Júlfus
*) Skilvindan sagði eftir. G. B.
/