Lögrétta - 02.10.1912, Blaðsíða 1

Afgreiöslu- og innhelmtum.:
ARINBJ. SVEINBJARNARSON.
Ijmuíaveií 4.1.
Talsimi 74.
Ri t s t j o r I:
PORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M •"> ! .
Reykjavík 2. október 1912.
VII. árg.
I. O. O. F. 934109.
KB 13 9. 9. 28. 9. G.
Þjóðmenjasafnið opið virka daga kl. 12—2.
Lækning ók. ( læknask. þrd. og fsd. rz—1.
Tannlækning ók. (í Pólthósstr. 14) !• og 3.
md. ( mán. n—1.
Landakotsspítali opinn f. sjókravitj. io1/*
—12 og 4—5.
Islands banki opinn 10—27» og 57»—7-
Landsbankinn io1/.—2J/a. Bnkstj. við 12—1.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
, 12—3 og 5—8
Okeyþis lagaleiðbeiningar á háskolanum á
hverjum laugard. kl. 7—8 síðd.
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—1.
Lárus Fjeldstod,
YflrrJettarmAlaf»rslum»ður.
Lækjargata 2.
Heima kl. 1 1 — 12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
lotterilögin nýju.
Mótspyrna í Danmörku.
ii _____
í
I.ögin um stofnun íslensks peninga-
Íbtterís, sem alþingi samþykti f sum-
ár, hafa vakið töluvert umtal í dönsk-
um blöðum. Af því umtali er eftir-
tiektaverðust grein í „Berlingatíðind-
tim" frá 5. sept. Þar er fyrst minst
á, hve mikla athygli mál þetta hafi
vakið í Danmörku og kveðst blaðið
áður hafa rætt um málið frá því
igónarmiði, að það mundi hafa ill
áhrif í nágrannalöndunum, að frá
Ðanrnörku yrði rekin meiri verslun
af því tægi en þegar væri gert. Nú
kveðst blaðið ætla að líta á málið
^frá formsins og laganna hlið og
kveðst styðjast þar við ummæli lög-
'fræðings, sem sje mjög kunnugur
sögu þessa íslenska lotterímáls. Um-
mæli blaðsins eru á þessa leið:
„Það er engum efa undirorpið að
staðfesting hinna íslensku lotterílaga
gangi beint á móti 2. gr. „Klasse-
lotteri“-laganna frá 6. mars 1869,
er bannar „allar aðrar ráðstafanir til
lotteríseðlasölu hjer í ríkinu (al and-
en Foranstaltning af Lottospil her í
Riget)". Eftir að ísland fær sjerstakt
löggjafarvald, er því að sjálfsögðu
heimilt að stofna íslenskt lotterí á
íslandi, en bannið gegn því, að án
samþykkis hins danska löggjafarvalds
sje stofnað nokkurt nýtt peningalott-
erí hjer í landi, er keppi við „Klasse-
lotterfið", er auðvitað í óbreyttu gildi
alstaðar annarstaðar í ríkinu. Og
það, að íslensku lotterílögin banna
sölu seðla f Danmörku og hinum
dönsku nýlendum, getur ekki frelsað
lögin, því þar sem lotterfinu. á að
.stjórna frá Kaupmannahöfn og drætt-
irnir eiga opinberlega að fara þar
fram, felst óefað í því „ráðstöfun til
lotteríseðlasölu hjer í ríkinu".1) Hver
efast um, að það mundi verða bann-
að t. d. þýsku hlutafjelagi að ráð-
stafa á þennan hátt opinberlega lott-
eríseðlasölu hjer f Kaupmannahöfn
og láta líta svo út erlendis sem hjer
væri um danskt lotterí að gera, jafn-
vel þótt fjelagið aldrei nema gæfi þá
yfirlýsingu, að það ætlaði ekki að
selja lotteríseðla hjer í landinu.
Af nefndaráliti, sem fram kom á
alþingi og prentað er í íslensku blöð-
unum, sjest það líka, að mönnum
hefur verið það ljóst, að stofn-
un „fslensks" lotterís mundi ekki
verða leyfð í nokkru öðru landi,
jafnvel þótt ekki ætti að selja þar
lotteríseðlana. Þar stendur sem sje:
„Leyfisleitendur (hr. K. Philippsen &
Co.) fara þó ekki fram á, að lotterí
verði stofnað hjer á landi, og ætla
1) Þó blaðið tali svo ákveðið, þá mun
að minsta kosti vera mjög miklum efa
undirorpið, hvort skýring þess á dönsku
lögunum sje þarna rjett, — hvort með
IæiKliúsið í ISerg'en. Myndin hjer er af gamla leikhúsinu í
Bergen, sem þeir Ibsen og Björnson voru áður við riðnir um tíma. Þar
voru sum af eldri leikritum þeirra fyrst sýnd og þykir því húsið merkilegt.
Nú er það orðið að kvikmyndaleikhúsi og heitir „Verdenstheatret" eða
„Heimsleikhúsið". Sagt er, að bráðum verði það rifið og verksmiðja reist
þar í staðinn.
því heldur ekki á viðskifti íslendinga
að nokkru ráði. Þeir byggja þvert
á móti nálega eingöngu upp á við-
skifti við útlönd. En til þess að
geta aflað sjer viðskiftavina erlendis,
verða þeir að fá leyfi einhvers lands
til lotteríhaldsins, og þeir eru líka
neyddir til að reka það þar, sem
ljett er að fá slíkt leyfi.1) Þeir fá
ekki slfkt leyfi í löndum, sem lotterí
er til í, og hafa því leitað hingað,
en þykjast hafa vissu fyrir að mega
reka það í Kaupmannahöfn, fái þeir
leyfi löggjafarvaldsins, konungs og
alþingis, til Iotteríhaldsins".
Þessi útlistun er víst fullskýr, svo
snúin, sem hún þó er. En hinum
íslcnsku löggjöfum skjátlast vissu-
lega, þar sem þeir halda, að alþing-
ið (og konungurinn) sje rjettbært
löggjafarvald til að leyfa lotteríhald
hjer f ríkinu utan íslands. Eiins og
kunnugt er, nær löggjafarvald ls-
lands enn ekki út fyrir ísland sjálft.
Hvort einhverjir duglegir fjesýslu-
menn fá samþykki alþingis til þess
að stofna lotterí í Kaupmannahöfn,
eða þeir fá það ekki, gerir því hvorki
til nje frá.2) Það land, er eitt get-
ur gefið samþykki til þess, er land-
ið, sem lotteríið er stofnað í, í þessu
tilfelli Danmörk með tilstilli hins
danska löggjafarvalds, ríkisþingsins
og konungsins.
Þessar athuganir virðast sæmilega
ómótmælanlegar.
En nú kemur upp önnur spurning:
Hvað felst í því, að þeir hr. K.
Philipsen & Co. eiga að hafa fengið
vissu fyrir, að ólögmætt íslenskt lott-
erí muni verða leyft hjer? Slíkri
aðdróttun munu æðstu fjármálastjórn-
endur okkar væntanlega fullkomlega
vísa frá sjer. Því tæplega má það
líta svo út, sem vonin í 2°/o stimp-
ilgjaldi — c. 200,000 kr. á ári —,
sem hingað á að renna og auðvitað
í hinn danska ríkissjóð, hafi haft þau
áhrif á fjármálastjórnendur vora, sem
ábyrgðin hvílir á, að þeir hafi lokað
augunum fyrir augljósu broti á móti
banni „Klasselotterís“laganna gegn
því að leyfa stofnun nýrra peninga-
lottería hjer í landinu án samþykkis
hins danska ríkisþings".
því ákvæði, sem það dregur fram, sje
annað bannað en sala lötteríseðla. Og
víst er það, að þrátt fyrir þetta ákvæði
laganna frá 1869 hafa síðan verið stofn-
uð að minsta kosti tvo lotterí í Dan-
mörku. Ritstj.
1) Hjer þýðir greinarhöf. ekki rjett
íslenskuna, því þar stendur: „og verða
jafnffamt að reka það þar, sem hægt er
að ná til þess". Ritstj.
2) Alt þetta er ekki annað en útúr-
snúningur og gandreiðir hjá greinarhöf.,
því á því, sem hann hefur sjálfur þýtt
úr álitsskjali þingnefndarinnar hjer á
undan, sjest, að hún byggir á „vissu"
þeirri, sem leyfisumsækjendurnir hafa
lagt fram fyrir hana um það, að peir
fengju að reka lotteríið í Khöfn.
Ritstj,
Þetta segja nú „Berlingatíðindi".
Svo flytur „Politiken" aðsenda grein
um málið 9. sept. Þar segir, að af
tilliti til danskra laga muni verða
nauðsynlegt að neita íslensku lotterí-
lögunum staðfestingar, og er þar sýni-
lega bygt á grein „Berlingatíðinda",
sem þýdd er hjer á undan. Svo snýr
höf. sjer sjerstaklega að stimpilgjald-
inu, segir, að upphaflega hafi staðið
í frumvarpinu ákvæði um 2 pct.
stimpilgjald, því samkvæmt dönskum
stimpillögum frá 13. maí 1911 sjeu
lotteríseðlarnir stimpilskyldir í Dan-
mörku, þar sem drættirnir eigi að
fara þar fram. En síðan hafi þessu
verið breytt og leyfishöfum heimilað
að heimta alt að 2% af iðgjöldun-
um fram yfir hið ákveðna verð seðl-
anna, án þess að nefnt sje, til hvers
þeir peningar eigi að fara, en auð-
vitað eigi þeir að fara til þess að
borga stimpilgjaldið. Lætur höf. í
veðri vaka, að danski fjármálaráð-
herrann geti ekki tekið á móti þess-
um tekjum, af því þær yrðu greidd-
ar samkvæmt lögum, sem ríkis-
þingið ekki hefði samþykt. En þar
sem íslensku lotterilögin komi f bág
við hin dönsku lög um „Klasse-
lotteríið", verði ástandið þetta, segir
greinarhöf.: að taki danski ríkissjóð-
urinn við 200,000 kr. í stimpilgjald,
þá fái hann þessa upphæð frá stofn-
un, sem hið danska löggjafarvald hafi
lýst ólöglega. Því sje ekki hægt að
komast með þessi lotterílög fram hjá
ríkisþinginu; danski ráðherrann þurfi
þess samþykkis, vegna stimpilgjalds-
ins.
Þá þykir greinarhöf. það mjög
ískyggilegt, að í álitsskjali nefndar
þeirrar, sem í efri deild alþingis fjall-
aði um málið, stendur, að nefndin
hafi „fengið upplýsingar, sem nærri
gefi fulla vissu um að fyrirtækið komi
til framkvæmda næsta ár, ef frum-
varpið sje samþykt óbreytt". Hann
spyr, hvaðan þær upplýsingar sjeu?
Hvort þær sjeu frá dönsku stjórn-
inni eða öðrum þar í Khöfn, sem
ætli sjer það, að geta ábyrgst stað-
festing laganna. Skorar svo á ríkis-
þingið, þegar það komi saman í
október, að fá fulla vissu um þetta.
Yfir höfuð virðist það vaka fyrir
þeim, sem í „Politikin" skrifar um
málið, að koma fram ásökunum út
af því gegn dönsku stjórninni, eða
skapa henni út af því erfiðleika.
„Ekstrabladet" flytur langa grein
um málið 10. sept. Það telur óþarfa
af dönsku blöðunum að láta eins og
þau láti út af þessu máli, og ekki
nema eðlilegt að íslendingar vilji
græða á því að stofna lotterí eins og
Danir sjálfir geri. Það sjer ekkert þvf
til fyrirstöðu, að ríkisþingið breyti
dönsku lotterílögunum, ef þau komi
í bág við þetta, en hyggur hins
vegar að erfitt muni ganga að selja
seðla í nýju lotteríi.
H J E R var fyrir 6 árum byrjað á samskotum til að eignast björg-
unarbát handa höfuðstaðnum, eftir voðaslys, sem þá varð, er 20 manns
druknuðu í einu á Viðej'jarsundi.
Nú þótt slík stórsiys sjeu fátíð á höfninni eða nærri henni, saman-
borið við land alt með þess nær 70 druknunum á ári að meðtali um nær
30 ár hin síðustu, og sum árin (3) um og yfir 120, og þó að miklu meiri
mannhætta sje hjer í útverum og við eyðisanda, þá eru samt mikil brögð
að sjóslysum hjer í nágrenninu, með því að hjer er svo margt um mann-
inn, enda lítt bærilegur vansi að gefast upp á miðri leið og ekki það, úr
því byrjað var á þessu.
Og höfum vjer nú gengið í nefnd, til að reyna að hafa saman það, sem
á vantar, um eða yfir 3000 kr., sem á ekki að vera höfuðstaðnum ofvaxið.
Að því búnu verður leitað fyrir sjer um smíði eða útvegun á bátnum,
gerðar ráðstafanir til öruggs viðhalds á honum með góðri umsjón m. m.
Og er þetta samskotaáskorun.
Reykjavík 24. september 1912.
Páll Halldórsson Bj'órn Sigurðsson Árni Jóhannsson
stýrimannaskólastjóri bankastjóri bankaritari
formaður. skrifari. fjehirðir.
Ásgeir Sigurðsson Guðmundur Björnsson
kaupmaður. landlæknir.
Hannes Hajliðason Sigkv. Bjarnason
skipstjóri. bankastjóri.
Þrjár nýjar söngbækur.
Gleðiefni er það, hve mjög þeim
fjölgar, söngbókunum íslensku. Á
þessu sumri eru þegar komnar út
tvær slíkar bækur. Er önnur „Við-
bætir við kirkjusöngsbók síra Bjarna
Þorsteinssonar" á Siglufirði, en hin
er „Söngbók Bandalaganna".
í þeirri fyrnefndu eru 85 sálmalög,
öll mjög falleg, búin undir prentun
af síra B. Þ. sjálfum. í Viðbæti
þessum munu vera 7 lög úr síðari út-
gáfu kirkjusöngsbókar Jónasar Helga-
sonar. Hin lögin hafa ekki verið í
kirkjusöngsbókum hjer áður. Sum
þessara laga eru áður kunn hjer, svo
sem: „Hærra, minn guð, til þín",
eftir dr. L Mason; „Bjargið alda,
borgin mín", eftir Thos. Hasting;
„Sjá þann hinn mikla flokk sem fjöll",
eftir Edv. Grieg; „Jesú, þú ert vort
jólaljós", eftir C. E. T. Weyse; „Hve
sæl, ó, hve sæl", eftir A. P. Berg-
green o. fl.
Enn fremur eru þar 2 lög eftir síra
B. Þ., og er óþarft að fjölyrða um
þau, því öll lög hans hafa, sem kunn-
ugt er, náð almennings hylli hjá oss
íslendingum, og ekki síst hátfða-
söngvar hans, o. fl., o. fl.
Eitt lagið er eftir Ölufu Finsen,
mjög snoturt lag. Hin lögin, þar á
meðal „Ó, guð vorslands", eru eftir
fræg tónskáld víðs vegar um heim.
Með þessum viðbæti eru þá í kirkju-
söngsbók síra B. Þ. 285 sálmalög.
Er hún nú sú fullkomnasta kirkju-
söngsbók, sem til hefur verið hjer á
landi. Bók þessa ætti hver organ-
isti að eiga, því eins og hún er prýðis-
vel vönduð að öllum ytra frágangi,
er innihaldið ekki síður.
Síra B. Þ. á þakkir skilið fyrir
bók þessa eins og alt annað, er frá
hans hendi hefur komið til eflingar
sönglistinni hjer á landi.
í hinni sfðarnefndu er 81 lag, auk
nokkurra tónlaga. Er bók þessi fjöl-
breytt mjög. Sum lögin eru með
sóló og undirspili, sum með 3 og 4
röddum. Fáein af lögum þessum eru
hjer áður kunn, en sum lítt kunn.
Bók þessi er því mjög skemtileg
eign fyrir fyrir alla, sem hljóðfæri
nota og söng unna. Allur frágang-
ur á bók þessari sem hinni er hinn
prýðilegasti. Hún er búin undir prent-
un af frú Láru Bjarnason í Winni-
peg, sem áður gaf út „Laufblöð".
Báðar eru bækur þessar ódýrar
eftir stærð og frágangi.
Enn fremur hafa verið prentuð í
sumar 3 sönglög, sem síra B. Þ. hef-
ur samið, mjög tilkomumikil, og ná
eflaust brátt almennings hylli, eins og
alt, sem frá þeim höfundi hefur komið.
Óskandi væri, að vjer íslendingar
fengjum að njóta hans sem lengst.
Og þá mundi hann enn auka við
verk sín, sem yrðu ómetanlegur arfur
allra söngvina á ókomnum tímum.
H. Þ.
Upiiruni lífsius. í útlendum
blöðum er nú mikið rætt um fyrir-
Iestur, sem haldinn var á ársfundi
enskra náttúrufræðinga í Dundee af
prófessor Schaeffer um uppruna lífsins.
Hann hjelt því þar fram, að tak-
markalínan milli hinna lifandi og
dauðu efna í ríki náttúrunnar væri
hvergi nærri eins ákveðin og vísinda-
menn alment hefðu hugsað sjer hing-
að til. Viss efnasambönd vairu upp-
runi lífsins, án yfirnáttúrlegra áhrifa.
Vísindin hefðu nú náð svo miklum
framförum í þekkingu á efnafræðinni
og þeim grundvelli, sem hún gæfi til
skoðunar á uppsprettu lífsins, að hann
sæi enga ástæðu til að efa þann
möguleika, að líf yrði framleitt í
dauðu efni — á vísindalegan hátt.
Hann kvað nú á tímum svo kom-
ið, að menn yrðu að hallast að þeirri
skoðun, að lífið yrði til fyrir smá-
breytingar í hinu dauða efni, er gengu
stig frá stigi, þar til komið væri upp
fyrir takmarkalínuna, er skildi milli
þess, hvenær hægt væri að ákveða,
hvort efnið skyldi teljast til hinnar
lifandi náttúru, og að sköpunin væri
því altaf að gerast. Líf hvers ein-
staklings yrði að skoðast eins og
heildarverkun alls lífs í einstökum
frumlum hans, en af þeim tapi að-
eins nokkur hlutinn lífsmagninu við
dauða einstaklingsins.
Hann kvað hina lifandi náttúru
lúta öllum hinum sömu efnafræðis-
lögum og hina dauðu. Vísindamenn
gætu nú á efnaransóknarstöðvum
framleitt mörg þau efni, sem værú f
líkömum manna og dýra, og öll lík-
indi væru til þess að framleiðsla lífs
á þann hátt væri ekki eins fjarlæg
og alment væri ætlað.
Ræðunni hafði verið mjög vel tek-
á fundinum. En síðan hefur hún
vfða vakið öflug mótmæli. Hún var
prentuð orðrjett í „Times" nokkru
eftir að hún var haldin, en hjer er
farið eftir útdrætti í „Berlingatíðind-
um".
Albertí. Hann hefur nýlega ver-
ið fluttur frá Horsens fangelsi til
Vridslöselille. Hann er núsjúkurog
honum mjög farið aftur. Sagt að
hann hafi ljetst sfðan hann kom f
hegningarhúsið um 130 pund, og
vegur hann nú aðeins 147 pund.
Hann hefur nú verið 3 ár f fangels-
inu, en á eftir 5.