Lögrétta - 27.11.1912, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
ARIN8J. SVEINBJARNARSON.
Laubcaveu; 411.
Talsimi 74.
Ri t s tj o ri:
f’ORSTEINN GÍSLASON
Plngholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M <30.
I. O. O. F. 93 n 299.
KB 13. 9. 9. 28. 9. G.
Þjóðmenjasafnið opið virka daga kl. 12—2.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12—1.
Tannlækning ók. (í Pólthósstr. 14) 1. og 3.
md. 1 mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjókravitj. Io’/»
—12 og 4—5* .
Islands banki opinn 10—21/. og 5y»—7•
Landsbankinn io1/.—21/.. Bnkstj. við 12—1.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
12—3 og 5—8
Ókeypis lagaleiðbeiningar á háskólanum á
hverjum laugard. kl. 7—8 síðd.
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—I.
Lárus FjeldstedU
Yflrrj ettarmilaf»rslum«Our.
Lækjargata 2.
Heima kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
+
Björn Jónsson
ritstjóri — ráðlierra.
Fæddur 8. okt. 1846 í Djúpadal í
Barðastrandarsýslu, sonur Jóns hrepp-
stjóra Jónssonar og Sigríðar Jóns-
dóttur. Stúdent 1869 með 1. eink-
unn; var næsta vetur kennari í
Flatey; stundaði síðan laganám í
Höfn; hvarf frá því aftur; stofnaði
blaðið ísafold 1874 og var ritstjóri
þess til 1909; setti upp prentsmiðju
1877 og síðar bókband og bóka-
verslun. Formaður Bókmentafjelags-
ins 1884—94, síðar heiðursfjelagi
þess. Viðriðinn stofnun og stjórn
margra fjelaga (Goodtemplarafj., Odd-
fellowfj., Heilsuhælisíj., Búnaðarfjel.
íslands, íshúsfj. o. fl.). Var í bæjar-
stjórn Reykjavíkur um 1890. Þing-
maður Strandam. 1879; þingm. Barð-
strendinga frá 1908. Ráðherra ís-
lands 1909 — 1911. Hann var kvænt-
ur Elísabetu, dóttur sjera Sveins
Níelssonar, systur Hallgríms biskups;
hún lifir mann sinn, og 4 börn þeirra:
Guðrún, gift Þórði lækni Pálssyni;
Sveinn yfirdómslögmaður; Sigríður,
ógift; Ólafur, ritstjóri ísafoldar.
Andaðist af heilablóðfalli 24. nóv.
1912.
Blöðin eru ekki „sjöunda stór-
veldið", eins og sagt hefur verið;
þau eru stærsta veldi nú á dögum í
hverju því landi, þar sem allir eru læsir.
Eftir blöðunum dansar lýðurinn, óaf-
vitandi. Áður á tfmum voru prest-
arnir höfðingjar yfir. hugum manna;
nú eru það blaðamennirnir. Kirkj-
urnar standa hálftómar eða galtóm-
ar, en allir lesa blöðin. Mikilhæf-
ustu blaðamennirnir eru því nú á
tímum allra manna voldugastir; þeim
getur tekist að ná algerðum yftrráð-
um yfir hugarfari þjóðar sinnar og
breytni hennar, og þeir geta, eins og
harðstjórarnir í gamla daga, unnið
þjóð sinni ómetanlegt gagn — eða
stórkostlegt tjón; oftast vinna þeir
hvorttveggja, bæði gagn og tjón, því
öllum er áfátt, en engum alls varnað.
Við íslendingar höfum átt og eig-
um í okkar hóp marga atorkusama
blaðamenn; en það er fljótsagt, að
nú eigum við á bak að sjá þeim
mikilhæfasta og atkvæðamesta blaða-
manni, sem uppi hefur verið á voru
landi alt til þessa. Það er ekki um
að villast, virðist mjer, að undanfar-
in 30 ár hefur enginn einn maður
haft jafnmikil og margvísleg áhrif á
hugarfar og breytni þjóðarinnar eins
og Björn Jónsson ritstjóri.
Jeg veit það vel, að dómar um
nýdauða menn eru vandasamir; síð-
ar dæmir saga, og oftast rjettar, en
oft þó líka skakt; því sumir menn
eru eins og vandráðin gáta; og það
var Björn Jónsson. Jeg hef haft
mjög náin kynni af flestum helstu
Keykjavík 37. nóvember 1913.
vn.
J.
Björn Jónsson
F. 1846. D. 1912.
stjórnmálamönnum hjer á landi und-
anfarin 18 ár. Allir hafa þeir orðið
fyrir hatri og skömmum, rógi og
lygum, röngum getsökum og mis-
skilningi. En jafnan hafa mjer fund-
ist getsakirnar magnaðastar og rót-
grónastar í garð Björns ritstjóra og
hann einna mest misskilinn. Það er
mælt, að lengi skal manninn reyna;
en þá er hann fullreyndur, ef við
höfum átt hann fyrir vin og sfðan
fyrir óvin. Jeg var í miklu vinfengi
við Björn Jónsson í 10 ár, 1894—
1904, en sfðan hef jeg verið í sí-
feldri óvináttu við hann út af stjórn-
málum, og þó einiægt haft ýmis-
leg kynni af honum. Minn dómur
er nú á þessa leið:
Þegar jeg kom hingað i894 0gtók
til minna starfa, þá fann jeg það fljótt,
að Björn Jónsson var höfuð-ritstjóri
þjóðarinnar og besta athvarf allra ný-
græðinga. Hann hafði alla tíð heit-
an og einlægan hug á, að bæta hag
þjóðarinnar, og vann að þvíátvenn-
an hátt; annars vegar rjeðist hann á
alt það, sem honum fanst rangt eða
órjettlátt, og var þá jafnan harðleik-
inn og oft óaðgætinn; hins vegar var
hann allra manna fljótastur og fús-
astur til að styðja hverskonar fram-
faraviðleitni og nýbreytni ungra
manna; ekkert átti eins vel við hann
eins og einmitt það, að berjast fyrir
óvinsælum nýjungum, t. d. bindindis-
málinu. Hann var óþreytandi og
óbilandi í öllum sínum mörgu áhuga-
málum, og alstaðar margra manna
maki, meðan hanu var í fullu fjöri.
Greinar hans í ísafold voru oft eins
og þrumur og eldingar, æfinlega
kjarnyrtar og einkennilega orðaðar,
aldrei merglausar, eða marklausar,
hvort sem hann fór með rjett mál
eða rangt; lesendum ísafoldar duldist
aldrei hvað var eftir hann og hvað
eftir aðra.
Það er vandalaust að finna og
telja þau mörgu og góðu málefni,
sem hann hefur stutt til sigurs. Því
sleppi jeg.
Það er auðvitað, að honum voru
oft mislagðar hendur, svo að
hann snerist móti góðum og þarf-
legum málefnum, en því sleppi jeg
líka; slíkt hendir alla afburðamenn;
öllum er áfátt.
Jeg er miklu hræddari um, að hald-
ast kunni rangir dómar um mann-
kosti hans — og þeim sleppi jeg
ekki.
Shakespeare leggur Hamlet þessi
orð í munnn:
Einstakir menn með einum galla — segi’jeg,
— náttúru manns, eða’ illrar auðnu merki—
fá stundum allra last af einu lýti,
þótt sjeu þeir að öðrum kosti englar
og fullkomnir, sem menskir mega verða.
Björn Jónsson hefur hlotið margra
manna last fyrir ýms ómakleg um-
mæli um aðra menn og snögg skoð-
anaskifti; margir lifa í þeirri trú, að
hannhafi verið óvandaður maður, iðu-
lega farið með vísvitandi ósannindi,
og þrásinnis breytt á móti betri vit-
und í stjórnmálabaráttu sinni. Jeg segi
ekki, að þessi trú manna sje ástæðu-
laus, en jeg segi að hún sje röng,
gersamlega röng. Hann hafði
þá náttúru, að hann var mjög geð-
ríkur maður, svo að geðshræringar
lömuðu oftsinnis aðgæsluna, og jafn-
framt of auðtrúa og eftirlátur við
vini sína, of tortryggur og heift-
rækinn við óvini sína. Þetta var
hans galli, hans illrar auðnu merki.
Af því stöfuðu yfirsjónir hans og
misskilningur annara manna á hegð-
un hans — allar getsakirnar. Sann-
leikurinn er sá, að hann var alla tíð
heiðarlegasti maður, brjóstgóður og
hjálpsamur, og það er mín trú, bygð
á miklum kunnugleika, að hann hafi
aldrei af ásettu ráði farið meðósannindi
og aldrei breitt beint á móti sannfær-
ingu sinni.
Hans önnur óhamingja var það,
að hann bar illa aldurinn, varð
snemma ellihrumur, miklu fyr en
hann sjálfan varði og vini hans. Á
fyrri árum sá hann manna best og
talaði oft í mín eyru um þá miklu
vitleysu, að setja aldurhnigna menn
í vandasömustu embætti, ætla þeim
þá að byrja á nýjum og vandasöm-
um störfum. En 1908 var honum
mjög farið að hnigna; annars hefði
hann ekki orðið ráðherra, heldur
sagst — eins og satt var — vera
orðinn of gamali til þess.
Fyrir skömmu mistu Englending-
ar sinn merkasta blaðamann, Willi-
am Stead. Fjöldamargir íslendingar
hafa árum saman lesið tímarit hans
„Review of Reviews" og márgoft
hefur verið ritað um þann ágætis-
mann í íslenskum blöðum. Björn
Jónsson var að náttúrufari og gáfna-
fari merkilega líkur þessum fræga
Englending, búinn sömu kostum —
og kenjum. Hann var okkar Stead.
Við eigum eftir merkum manni
að sjá.
G. Bj'órnsson.
Stríðið.
Símað er frá Khöfn 22. þ. m.:
„Friðarkjör Balkanríkjanna: 'i'yrk-
ir haldi aðeins Konstantínópel með
nágrenni.
Tyrkir þverneita þeim kostum.
Búlgarar fara halloka við Chatalja".
Sóttvarnabók.
II.
„Sóttvarnabók" er nafn á bæklingi,
sem landstjórnin er nýbúinn að gefa
út á kostnað landsjóðs; hún er send
ókeypis ýmsum starfsmönnum lands-
ins, en útsöluverð er 20 aur. Efni
bæklingsins eru reglur þær, sem gilda
nú um heftingar farsótta innanlands.
Lögin um sóttvarnir eru frá árinu
1907, allítarleg, en nokkuð ruglings-
lega samin, og þurfa því skýringa
og útlistunar og er það gert í fyrri
hluta bæklings þessa; því þar eru
fyrst skráðar reglur um varnir gegn
útbreiðslu næmra sjúkdóma, settar
af stjórnarráðinu 12. okt. 1912. Er
þar — eins og í lögunum — gjörð-
ur allmikill munur á vörnum við far-
sóttir þær, sem alltaf er skylt að
hefta (kóleru dílasótt, bólusótt, misl-
inga og skarlasótt, pest og gula
hitasótt) og við hinar, sem land-
stjórnin getur skipað varnir við, ef
þær eru skæðar (barnaveiki, tauga-
veiki, hettusótt, kikhósti, blóðsótt,
inflúensa). í reglum þessum eru hjer-
aðslæknum gefnar nákvæmar fyrir-
skipanir um, hvað þeir eigi að gera
ef farsótt kemur upp, sagt hvernig
eigi að sóttkvía heimili, þar er skip-
að fyrir um sótthreinsun og sótt-
hreinsunarmenn.
Ef til vill álíta menn, að ekki sje
nauðsynlegt að almenningur kynni
sjer þessar reglur, en sú skoðun er
röng. Hjeraðsstjórnir verða oft að
aðstoða lækninn og taka þátt f sótt-
vörnum, enn fremur hafa þær mikil
afskifti af fjárhagshlið málsins, en í
reglum þessum er gerð grein fyrir
hvernig kostnaðurinn kemur niður,
þurfa þeir því að kynna sjer reglur
þessar. En sama mál er um allan
almenning, sumpart til þess að geta
mótmælt öllum órjetti, ef því væri
að skifta, sumpart til þess að vita,
að hann hefur líka sfnar skyldur og
skal hjer bent á eina, sem oft er
vanrækt: það er lagaskylda að til-
kynna hjeraðslækni ef næm sótt
kemur upp á heimili eða ef grunur
er á að sóttin sje næm. Af þessum
ástæðum er þegar fyrri hluti sótt-
varnarbókarinnar þarfur öllum, en
það er þó sjerstaklega vegna síðara
hlutans, sem hefur að geyma sótt-
hreinsunarreglur eftir landlæknir Guð-
mund Björnsson, að bæklingurinn
verður ómissandi hverju heimili.
Þessar sótthreinsunarreglur eru með
nokkuð öðru sniði en vant er, af
því að hjer er komið á einn stað
nákvæmum reglum um sótthreinsan-
ir hjá sjúkum meðan að veikindin
standa yfir, og svo reglum fyrir skip-
aða sótthreinsunarmenn, en vanalega
fást opinberar sótthreinsunarreglur
eingöngu um hið síðastgreinda. Það
er mjög þarflegt, að fyrst er ofarstutt
skýring á sóttkveikjum, útbreiðsla
þeirra, hvernig þær berast til annara,
meðgöngutíma farsótta og sóttmeng-
uðum útgangi hjá hverri einstakri
farsótt, því öll sótthreinsun verður
ófullkomin og gerð í óvissu, ef menn
ekki hafa hugmynd um af hvaða á-
stæðu verkið eigi að vera á þenn-
an veg, og annan ekki.
Nú á tímum verður ljósara með
degi hverjum, að aðalefni og megin-
þáttur allra sóttvarna er að eyða
sóttkveikjunum jafnótt og þær koma
út úr líkama sjúklingsins, enda er
þetta brýnt fyrir mönnum í bæklingn-
um hvað eftir annað og mönnum
bent á, að þessi sóttkveikjueyðing er
auðveld með mjög einföldum aðferð-
um (suðu, þvotti, eldi) og án veru-
legs kostnaðar, ef sótthreinsunarlyf
eru ekki til, eða vandfengin. Þetta
er útlistað svo nákvæmlega í bækl-
ingnum, að hver meðalskynsamur
maður á að geta fylgt ráðum þess-
um, ef viljann ekki vantar, og verði
reglunum fylgt er lítill vafi á því,
að það kemur sjaldnar fyrir en nú,
að fleiri (eða allir) veikjast á heimili
þar sem einn hefur lagst í næmri
sótt.
Sóttvarnarbókin er skýr óg ljós,
leiðbeiningarnar eru skipulegar og
fullnægjandi, málið gott; um nokkut
smáatriði má eflaust deila, en þýð-
ingarlaust er að fara hjer út í þá
sálma.
Af öllum þessum ástæðum og svo
af því að þetta er einasta rit um þessi
efni á íslensku — er það brýn nauð-
syn að bæklingurinn nái sem mestri
útbreiðslu og komist á hvert heim-
ili, verði lesinn og geymdur vel og
menn hagnýti sjer hollu ráðin, sem í
honum eru, þegar ógæfa farsóttaT
steðjar að.
Reykjavfk 'S/n’12
J. Hj. Sigurðsson.
BlómsYeigasjóður
Þorbjargar Sveinssdóttur.
Sjóður þessi er, eins og mörgum
mun kunnugt, stofnaður hjer í Reykja-
vík. Hann er stofnaður 1904 með
1500 krónum sem höfuðstól. A
hverju ári hefur nokkru af vöxtum
hans verið varið til að hjálpa sárfá-
tækum sængurkonum til að fá sjer
nauðsynlegt viðurværi, þegar nýr
heimsborgari hefur bætst í hópinn
þeirra, og þó að þessi styrkur hafi
ekki verið stór, þá hefur hann þó
komið sjer vel, því lítið dregur fá-
tækan, Af áheitum hefur sjóðurinn
ekki auðgast, því að engum mun
hafa til hugar komið að heita á hann;
mætti þó vera, að hann yrði engu
síður heilladrjúgur til áheita en hver
annar sjóður eða stofnun, og reyn-
andi væri, hvernig það tækist. Hins
vegar hefur sjóðnum bætst fje, sem
gefið hefur verið í dánarminningar.
Þær eru fjórar: Guðrúnar Brynjólfs-
dóttur, húsfreyju frá Melshúsum (100
kr., áður auglýst), Skúla Sívertssen,
óðalsbónda frá Hrappsey (10 kr.),
húsfrúr Ólafar Pálsdóttur (10 kr.) og
ekkjufrúar Sigþrúðar Friðriksdóttur,
ekkju jóns Pjeturssonar háyfirdómara
(130 kr.). Hinar þrjár síðasttöldu
dánarminningar hafa verið gefnar á
þessu ári. Þessberogað geta, að „Hið
íslenska kvenfjelag" sýndi þá rögg
af sjer að gefa út á sinn kostnað
„Minningarrit Þorbjargar Sveinsdótt-
ur" og ljet ágóðann renna í Blóm-
sveigasjóðinn. Þetta minningarrit er
prýðilega úr garði gert og mynd
Þorbjargar þar framan við. Það
ættu sem flestir að kaupa, því bæði
er það eigulegt og svo er það ein
leið af fleirum til að efla sjóðinn.
Nú í árslokin verður sjóðurinn hjer
um bil 2000 krónur, en hann þarf
að vaxa að stórum mun, ef hann á
að koma að verulegu gagni. Reyk-
víkingum er öðrum fremur skylt að
minnast hans með dánargjöfum og
fleiru, því það er hvorttveggja, að
sjóðurinn er eins konar fátækrasjóð-
ur bæjarbúa, til að bæta úr sárustu
þ'órf þeirra fjölskyldufeðra, sem oft
með litlum kröftum og lítilli heilsu
eru að berjast fyrir sjer og sínum,
og svo er þessi hugsun, að gefa
nauðstöddum fje 1 stað þess að leggja
blómsveiga á látinna manna kistur
ekki fyrst til vor komin handan yfir
hafið, heldur á hún upptök sín hjer
heima í Reykjavík. Það er frumleg
hugsun hinnar líknsömu ljósmóður Þor-
bjargar Sveinsdóttur, og eftir því sem
mannfjöldinn eykst hjer í bænum og
fátæklingunum fjölgar kemur það æ
betur í ljós, hversu þetta er þarft
og gott. Enginn hefur enn látið á-
góða af skemtun renna í sjóð þenn-
an, en hver veit hvað framtíðin
geymir í skauti sínu. Einu sinni
ver^ur alt fyrst. Það er ekki loku