Lögrétta - 27.11.1912, Blaðsíða 2

224
L Ö G R J E T T A
fyrir það skotið, að bæjarbúum verði
sjóður þessi svo kær, að þeim verði
Ijúft að gera ýmislegt til að efla
hann. Vonandi að svo verði.
7.
Erindi flutt i fjelaginu »Fram« 23. nóv. þ. á.
Eftir Jón Forláksson.
í þessum mánuði, nóvember, situr
bæjarstjórnin samkvæmt fyrirmælum
laganna á rökstólum og ræðir fjár-
hagsáœtlun fyrir næsta ár, 1913.
Fjárhagsnefndin, undir forustu borg-
arstjóra, hefur lagt fram frumvarp
sitt, og bæjarstjórnin á að afgreiða
það fyrir mánaðamótin. Þetta varð, í
sambandi við tilmæli formanns fje-
iagsins til mín, tilefni þess að jeg
tók mjer fyrir hendur að ransaka
fjarhag bæjarins og þær breytingar,
sem á honum hafa orðið síðustu ár-
in Jeg hef tekið fyrir tímabilið frá
árslokum 1908 til ársloka 1912, eða
4 síðustu árin. Fyrir árin '09—’ii
liggja fyrir prentaðir reikningar —
ófullkomnir þó — en fyrir árið sem
nú er að enda hef jeg orðið að fara
eftir áætluninni, sem er samþykt af
bstj. og prentuð.
Bæjarsjóðsreikningarnir eru ófull-
komnir, að þvf leyti, að útgjöld-
in til tveggja stórfyrirtækja, sem
bærinn hefur haft með höndum þessi
ár, eru ekki tekin upp f reikningana
nema að nokkru leyti. Það er vatns-
veitan og gasstöðin. Bæði fyrirtæk-
in hafa verið framkvæmd með láns-
fje, og bæði eiga þau að borga af-
borganir og vexti af stofnfje sínu
og reksturskostnað sinn af sínum
sjerstöku tekjum. Þetta sama má
einnig sepja um þriðju stofnunina,
baðhúsið, sem bærinn hefur eignast
á yfirstandandi ári, og tek jeg því
þessar þrjár stofnanir út af fyrir sig
og ransaka hag þeirra sjerstaklega.
Yatnsveitan
Reikningur hennar lítur þannig út.
Byggingarkostnaður
1910............
Vatnsskattur Vio-
31/is '09 , , .
Sama 1910, að frádr
endurborgun .
Ymsar tekjur 1910
Vextir 1910 . .
Tekjur! Gjöld:
31. des.
. . . . 512,807,69
9,920,59
40,101,56
1,640,73
23,076,35
Hitt er það, að tekjur vatnsveitunn-
ar hafa f raun rjettri ekki gengið
allar til kostnaðar og afborgana í
þarfir hennar sjálfar. Bæjarstjórnin
hefur í fjárhagsáætlunum sínum sam-
þykt að taka af vatnsveitutekjunum
til almennra þarfa bæjarins.
árið 1911: kr. 3000,00
— 1912 — 9000,00
Samtals —12000 00
Sje ta.lið að þessum 12 þús. kr.
hafi verið eytt til almennra bæjar-
þarfa, hækkar skuld vatnsveitunnar
um þá upphæð.
Gasstöðin.
Hún er bygð á kostnað bæjar-
sjóðs, og bærinn er eigandi hennar.
En fyrst um sinn er hún leigð firm-
anu Carl Francke í Bremen til rekst-
urs, með þeim kjörum, að hann
greiðir í bæjarsjóð leigu, sem nem-
ur nákvæmlega vöxtum og afborg-
unum af láni því með veðdeildar-
kjörum, sem bærinn hefur tekið til
byggingar stöðvarinnar. Verð stöðv-
arinnar, þ. e. byggingarkostnaður
hennar að frádregnum þeim afborg-
unum, scm Carl Frar.cke þegar hef-
ur greitt, er f lok þessa árs, eftir því
sem borgarstjóri hefur skýrt mjer
frá, kr. 427,613,00.
Gasstöðin sjálf er fullgerð, en
aukningar eru enn framkvæmdar í
sífellu, sem stafa af þvf, að fleiri og
fleiri vilja fá gasið leitt inn í hús
sín. Ma því búast við, að enn þurfi
bæn'nn að kosta til hennar nokkrum
tugum þúsunda, en ætlast er ti), að
vextir og afborganir þar af greiðist
einnig af tekjum stöðvarinnar sjálfrar.
Baðhósið.
Bærinn keypti það í ársbyrjun 1912
fyrir hlutafje 9000 kr. og áhvílandi
veðdeildarlán, sem er að upphæð f
lok þessa árs . . . kr. 5144,89
Fyrir hlutafjenu voru
gefin út handhafaskulda-
brjef, sem eru óinnleyst,
að upphæð .... — 9,000.00
Samtals kr. 14,144,89
Þessi upphæð ávaxtast og afborg-
ust af tekjum baðbússins, en gert
ráð fyrir, að það þurfi dálítinn styrk
úr bæjarsjóði, eins og það hefur feng-
ið hingað til, og er hann í frv. til
áætlunar fyrir 1913 áætlaður 700 kr.
Útgjöld bæjarins
fara vaxandi. Hjer er tafla, sem
sýnir útgjöldin sundurliðuð á þessum
4 árum, sem ransókn mín nær yfir,
og til samanburðar hef jeg sett út-
gjöldin árið 1908 með, og svo frv.
fjárhagsnefndar fyrir 1913. Upp-
hæðirnar eru teknar eftir hinum
prentuðu bæjarreikningum, nema
1912, þar er farið eftir áætluninni,
vatnsveitu og gasstöð er alveg slept;
samræmis vegna hefur orðið að
skifta liðum sumstaðar, en færa sam-
an á öðrum stöðum. Frá útgjöld-
unum til fátækraframfærslu eru á
hverju ári dregin endurborguð fá-
tækralán. Vöxtum og afborgunum
lána er slengt saman, því að í prentuðu
reikningunum finst engin sundurlið-
un á vöxtum fyrir sig Og afborgun-
um fyrir sig.
1908 1909 1910 1911 Áætl. 1912 Frv. i9'3
kr. kr. kr. kr. kr. kr.
Skattar og gjöld .... Árgjald af Hlíðarhúsum 159,46 273,*7 113,02 253,30 250 250
og Ánanaustum . . . 204,45 204,45 204,45 204,45 204,45 204,45
Stjórn kaupstaðarins . . 7,196,34 9,763,18 io,550,85 11,686,56 10800 11500
Löggæslan 7,345.75 7,716,00 7,456,49 7,602,63 7900 8100
Sótaralaun 1,600,00 ',735,00 1,800,00 1,800,00 1900 1900
Eftirlaun 1,620,00 2,420,00 1,720,00 1,545,0° II OO 700
Varsla kaupst.landsirfS . . 920,00 796,00 619,00 738,50 500 800
Manntalskostnaður . . . 500,00 466,11 682,00 645,02 800 800
Heilbrigðisráðstafanir . . 2,218,86 2,721,85 2,500,00 2452,62 2650 2350
Bæjarverkfræðingur. . . 1,800,00 1,800,00 1,800,00 3,o73,i8 3200 3900
Vegagerðir og holræsi . [23,050,75 11,150,98 i,7'8,75 21,604,78 4539° 24425
Viðhald vega 2,899,66 6,500,21 3,987,93 4000 4000
Þrifnaður og snjómokstur 5,°32,3° 4,983,46 4,945,38 6,419,03 4000 5000
Götulýsingin 2,590,74 2,872.79 5,001,87 7,oh,58 7000 7000
Slökkvi-lið og -tól . . . Aukning og endurb. fast- 1,207,91 1,952,27 2,750,76 21,095,36 34oo 3400
eigna 3,515,16 3,143,98 4,897,60 1000 1500
Áhöld 583.49 1,066,24 193,98 10,52 9200 500
Fátækraframfærslan. . . 23,634,60 33,833,24 34,”6,84 40,961,46 355oo 40200
Barnaskólinn ..... 24,899,59 27,503,69 34,424.37 32,833.82 33ioo 38300
Styrkir og óviss gjöld . . 12,058,94 4,6oo,86 9,864,50 6,723,27 5390 8140
Vextir og afborganir . . Ófáanlegar tekjur . . . 34,872,24 3,9IO,76 40,855,63 24,621,98 26,241,12 3,348,oo 28400 29248
155.406,18 163 129.74 154,728 43 205,133.73 175,684,45 192217,45
anna gömlu,”sem renna í bæjarsjóð,
þegar þeim er breytt í byggingar-
lóðir. ÞessaF tekjur^stafaj frá eydslu
á eignurn, og ættu ekki að verða að
eyðslufje, ef búskapurinn væri í lagi.
Skuldirnar
hækka ár frá ári.' Þær’"verða í lok
yfirstandandi árs alls kr. 1,464,486,22
Samkvæmt framansögðu
tilheyrir hjer af:
Vatnsveit-
unni . . 452,545,75
Gasstöðinni 427,613,00
Baðhúsinu 14,144,89
sem er samtals . . . 894.303.64
Mismunurinn verður kr. 570 182,58
og sú upphæð á þá að ávaxtast og
afborgast af almennum tekjum bæj-
arins.
í árslok 1908 voru skuldir bæjar-
ins alls.............kr. 693,404,34
Þar af tilheyrði vatns-
veitunni .... — 322 672,59
Aðrar skuldir voru þá kr. 370,731,75
Jeg hef ekki ransakað til hvers
þessum tæpl. 371 þús.^/kr. hafij ver-
ið varið, en í þeirri upphæð er kaup-
verð Elliðaánna og meðfylgjandijarða,
lfkl. um 150 þús. kr., byggingarlán
barnaskólans, yfir 100 þús. kr., ogsvo
nokkur önnur lán til fasteignakaupa
og efalaust töluvert af hinum mikla
kostnaði til götulagninga, lóðarkaupa
undir götur og holræsa 1906 og
1907.
Þessar almennu skuldir bæjarins
(aðrar en til vatnsveitu, gasstöðvar
og baðhúss) verða 31. des. 1912:
Kr. 570,182,58
en voru 31. des. 1908: — 370,731,75
Þær hafa þá aukist á
4 árum um . . . Kr. 199,450,83
Á sömu 4 árum hefur
verið selt af fasteign-
um bæjarins og eytt
andvirðinu . . . . kr. 12 324 45
Aukning skulda og
eyðsla eigna samtals kr. 211,775,28
Hallinn er þannig fast við 212
þósund krónur á 4 árum.
Hvað hefur orðið af þessum 212
þús. kr.? Bæjarreikningarnir sýna,
að þeim hefur sama sem öllum verið
varið til óarðberandi fyrirtækja og
til eyðslu. Sjeu týnd saman öll þau
útgjöld bæjarins á þessum 4 árum,
sem með nokkru móti geta talist
að vera til aukningar á eign eða til
að vinna verk í bænum, sem koma
að notum lengur en það árið, sem
verið er að vinna þau, verða þau
þessi:
Reksturskostnaður
1910 ....
Vatnsskattur 1911
Vatn til skipa 1911
Aðran tekjur 1911
2,371,24
42,247,87
9,379,65
154,59
Vextir 1911 . .
Reksturskostn. 1911
Aukning 1911
Aætlaður tekjuaf-
gangur 1912
17,500,00
22,830,61
1,136,76
11,268,09
Til jafnaðar, skuld
vatnsveitunnar 3'/I2
1912 .... '452,545,75 _______________
573,490,74 573,490,74
í þessum reikningi er gengið út
frá því, að öllum tekjum vatnsveit-
unnar sje eða hafi verið varið til
hennar eigin þarfa, og sjest þá að
þær hafa reynst svo drjúgar, að hinn
upphaflegi stofnkostnaður, tæpl, 513
þús. kr. er nú kominn niður í tæpl.
453 þós. kr., með öðrum orðum, af-
borgast hafa á þeim 3V4 árs, sem
vatnsskattur hefur verið innheimtur,
um 60 þús. kr. Af skuldum bæjar-
ins, eins og þær eru nú, er þá ekki
með rjettu hægt að telja vatnsveit-
unni áhvílandi nema 452,545 kr. 75 au.
Við reikning þennan skal jeg strax
gera tvær athugasemdir. Fyrst það,
að óvíst er að reikningurinn sje al-
veg rjettur, vegna þess að sum af
útgjöldunum til vatnsveitunnar árið
1910 eru talin bæði í reikningi
bæjarsjóðsins það ár og f reikningn-
um yfir byggingarkostnað vatnsveit-
unnar. Jeg hef gert ítarlegar til-
raunir til þess að komast eftir hve
mikil sú upphæð er, sem talin er í
báðum reikningunum, en ekki hepn-
ast það enn þá, og hef því orðið að
setja hana eftir því sem mjer þykir
sennilegast eftir að hafa skoðað
báða reikningana, en af þessu get-
ur stafað dálítil skekkja, þó ekki
nema örfá þús. kr. að jeg hygg.
Ef vjer berum saman 1908 og
1911, fyrsta og seinasta árið, sem
reikningar hafa verið gerðir upp
fyrir, sjáum vjer, að fastir gjaldliðir
hafa vaxið þannig:
Fátækraframfærslan ca. 17,300 Jkr.
Barnaskólaútgjöldin — 8,000 —
Götulýsingin — 4,400 —
Stjórn kaupstaðarins— 4,500 —
Bæjarverkfræðingurinnca. 1,300 —
og svo smærri hækkanir á nokkrum
gjaldliðum.
Tekjurnar
vaxa flestar hægt, nema útsvörin.
Þau hafa hækkað um rúml. 25 þús.
krónur frá 1908 til 1911, og halda
enn áfram að hækka hröðum fetum.
Þetta er eðlileg afleiðing þess, að
þau eru svo að segja eini hreifan-
legi tekjustofninn, og því nauðugur
einn kostur að grípa til þess að
hækka þau eftir því sem gjöldin
vaxa. Af föstum sköttum nema lóð-
argjöldin („gjald af bygðri og ó-
bygðri lóð") mestu, rúmum 12 þús.
kr., en þau hafa ekki hækkað nema
um tæpar 300 kr. frá 1908 til 1911.
Hjer er tafla, sem sýnir helstu tekju-
liðina, að fráskildum vatnsveitu- og
gasstöðvartekjum:
1908 1909 1910 igil Áætl. 1912 Frv. 1913
kr. kr. kr. kr. kr. kr.
I. Tekjur af eignum : Landskuld af jörðum . . 945,76 1,155,50 1,463,62 1,456,50 1450 1250
Leiga af erfðafestulöndum og lóðum 3,653,23 3-946,07 3,404,24 4,161,61 4100 55°°
Tekjur af Elliðaánum . . 7,328,00 7,274,00 5,727,27 5.725,74 57oo 5700
Hagatollur 998,00 1,167,25 983,00 1,282,60 1500 1500
Aðrar tekjur af eignum . 621,30 500,00 795,75 562,50 250 250
Tekjur af eignum alls . 13,546,29 14,042,82 12.373,88 13,188,95 13000 14200
II. Skattar og sjerstök gjöld: Gjald af bygðri og ób. lóð 12,030,57 12,281,62 12,399,76 12,310,01 12400 12400
Tíund af fasteign og lausafje 218,49 195,69 213,50 193,64 2oo 200
Byggingarleyfisgjöld . . 1,195,70 711,03 1,133,26 761,62 IOOO IOOO
Sótaragjald 2,629,00 2,773,05 3,on,55 3.060,05 3000 3000
Hundaskattur 30,00 172.00 n 300,00 300 300
Skattar og gjöld alls. . 16,103,76 16,133,39 16,758,07 16,625,32 16900 16900
III. Seldar eignir: Tekjur af lóðasölu . . . 2,319,80 909,53 1,655,00 1,136,16 IOOO IOOD
20% af seldum erfðafestu- löndum 767.05 4,517.48 986,20 1,120,08 IOOO IOOO
Seldar eignir alls . . . 3,o86 85 5,427,01 2,641,20 2,256,24 2000 2000
IV. Tekjur barnaskólans . 6,118,00 6,639,00 6,379,00 6,377,17 6500 6500
V. Niðurjöfnun .... 77,209,00 87,214,28 85,461,42 102,478,00 ui329 115618
VI. Óvissar tekjur . . . 4,968,84 3,039,33 2,785,75 2,781,62 3000 3000
Þessar tekjur alls . . . 121,032,74 132,495,83 126 399,32 143,707,30 152729 158218
Vantar til að jafnast við gjöldin 34.373.44 30,633,91 28,329,11 61,426,41 cn.! 2955 ca.34000
Menn munu taka eftir því, að einn is, sem sje andvirði seldra lóða og
af þessum tekjuliðum er sjerstaks eðl- þau 20°/o af andvirði erfðafestuland-
1909:
Holræsi í Spítalastíg 960,69
Gangstjett í Laugaveg 1,192,23
Holræsi í Vesturgötu 1,343,31
Steinlagning í Pósthús
stræti...........
Framlenging Þingholts-
strætis . . .
Lögun Smiðjustígs og
holræsi . , .
Breikkun Bankastrætis
og lóðakaup .
Lögun vegar fyrir vest
an Norðurstíg.
Aukning og endurbó
á fasteign bæjarins
191
Lögun á Laufásvegi
Holræsi í Vesturgötu
Aukning og endurbó
á fasteign . . .
Endurbót á sundlaug
inni..............
191
Viðgerð á Rauðarár-
tröðum.......... 515,35
Framlenging Laufás-
vegar........... 599,45
Framlenging Bergst.-
strætis . . . . . 178,95
Slökkvihús og slökkvi-
áhöld..........20,034,96
Aukning og endurbót
á fasteign .... 4,897,60
Holræsi, að frádregnu
tillagi lóðareigenda, 20,311,03 ^ ^
3,150,56
2,241,40
386,14
1,550,83
324,82
M1*.1?. 14,666,14
1,716,75
2,00
82,70
4,862,73
1912
(samkvæmt áætlun):
Til vegagerða, gang-
stjetta og holræsa,
að frádregnu tillagi
lóðareigenda, . . . 45,390,00
Til slökkvistöðvar og
brunasíma .... 15,963,04
Aukning og endurbót
á fasteign .... 1,000,00
Gufuvaltinn .... 9,000,00
—-------— 7L353,°4
Samtals kr. 137,419,25
Þetta hefur alt verið unnið fyrir
lánsfje. Arðberandi er ekkert af
því, nema ef vera skyldi girðingin
um bæjarlandið.^sem framkvæmd var
191 i,r’og" var~/kostuð af gjaldliðnum
til aukningar og ^endurbóta á fast-
eign það ár.j^ Margt af því, sem hjer
er talið, er, eins og sjá má, smá-
vægilegar viðgerðir á vegum m. m.,
sem allsendis^óforsvaranlegt er að
þurfa að framkvæma með lánsfje.
Ennfremur höfðu eftirstöðvard sjóði
og' útistandandi/gjöld aukist- frá 31.
des. 1908 Yil, 31. des._i9ii um
kr. 33,420,71
Leggi maðuEhjer við
áður fengið verð unn-
inna verka .... —'■'137,419,25
þá*koma út alls . . kr. 170,439,96
Hjer£hef jeg'j tínt til alt það, sem
mjer£[með^nokkru móti finst fgeta
talistjaukning^á eign'þessi ár, og þó
í raun rjettri töluvert meira, því að
hvorki^ geta smávægilegar vegabæt-
ur talist aukning á eign, nje heldur
hækkun á útistandandi gjöldum, nema
að nokkru leyti; því meira, sem er
óinnheimt um hver áramót, því meira
má búastjvið að^reynisL ófáanlegt.
Aukning skulda og eyðsla [eigna
var samkvæmt ofansögðu fyrir þessi
4 ár...............kr. 211,775,28
Sje þar frá dregin
öll ofangreind upp-
hæð................— 170.439,96
verða samt eftir. . kr. 41,335»32
Og hvað hefur orðið af þeim? Sje
öllum tekjum vatnsveitunnar haldið
til skila handa henni sjálfri, get jeg
ekki fundið annað svar við þessari
spurningu en að þessar rúml. 41 þús.
kr. hafa verið
»jetnar upp«
og þarf jeg víst ekki að útlista það
nánar. Ef einhver hluti af vatnsveitu-
tekjunum þessi ár er talinn með
almennum tekjum bæjarins.telst skuld
vatnsveitunnar þeim mun hærri, en
þessi uppjetna skuld lækkar um sömu
upphæð, en þá hefur líka jafnmikill
hluti af vatnsveitutekjunum verið jet-
inn upp.
Þessi upphæð getur reynst eitt-
hvað dálítið önnur, þegar reikningur
fyrir 1912 verður gerður upp, t. d.
ef eftirstöðvar reynast þá hærri en í
árslok 1911, og sú skekkja sem
samkvæmt framansögðu kann að
vera á vatnsveitureikningi mínum
kemur einnig fram hjer, ef hún er
nokkur. Þess skal getið, að meðal unn-
inna verka hef jeg hjer að framan
ekki talið holræsi þau, sem nú er
verið að leggja í bænum, og heim-
ilað er að taka 12 þús. kr. lán til,
með því að það lán er enn ótekið -
og ekki talið með hjer í væntanlegri
skuldaupphæð bæjarins 31. des. 1912.
Hvernig er búskapurinn?
Jeg hef því miður ekki getað
komist að betri niðurstöðu en það,
að á síðustu 4 árum hefur
1. Ekkert verið borgað af eldri
skuld, sem var að upphæð tæpl.
371 þús. kr.
2. Engu af reglulegum tekjum bæj-
arins verið varið til þess á neinn
hátt að auka eignir hans.
3. Tekin ný láh til þess að fram-
kvæma fyrir arðlaus nauðsynja-
verk að upphæð rúml. 170 þús. kr.
4. Ekkert afborgað af þessum nýju
lánum, heldur bætt þar á ofan
eyðslu eigna og annara nýrra
lána að upphæð líklega um 41
þús. krónur.
Það væri verkefni fyrir hagfræð-
ing að reikna út, hve mikið hefur
vantað á að fjárstjórn bæjarins væri
forsvaranleg þessi ár. Jeg skal að-
eins láta f ljósi álit mitt um tvö
atriði.
Fyrst það, að því að eins er for-
svaranlegt að taka lán, að þau sjeu
afborguð. Vandi er að segja hve
há meðalafborgun ætti að vera af
slíkum lánum, sem hjer ræðir um,
en mjer finstj að minna en 30/0 á
ári nægi ekki. Eftir því hefði þurft
að afborga samtals á þessum 4 ár-
um af eldri og nýrri lánum eitthvað
um eða yfir 50 þús. kr.
Annað er það, að það er alveg
óforsvaranlegt að leggja ekki neití
á sig til framkvæmdar nýrra mann-
virkja, t. d. til vegabóta Landið
leggur árlega yfir 100 þús. kr. til
nýrra vega, án þess að taka þær að
láni, og með lögum eru menn í
hreppum og sýslum skyldaðir til þess
að leggja árlega eitthvað um 6 kr.