Lögrétta - 08.01.1913, Blaðsíða 2

6
L0GRJETTA
Lðgrjetta kemar át á hverjum míð-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blðð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Leikhúsið.
„Álfhóll“, eftir J. L. Heiberg.
Manni finst aldir vera liðnar síðan
Heiberg var uppi; svo liggur margt
milli okkar og hans í bókmentum
Norðurlanda. Þó er ekki lengrasíð-
an en svo, að miðaldra menn gætu
vel munað eftir honum. Hann dó
1860.
En hvílík stakkaskifti. Á hans
dögum var „Álfhóll" (Elverhoj) talinn
fegursta blóm bókmentanna, og Danir
rjeðu sjer varla af gleði yfir því. Nú
mundi hver sá maður verða hleginu
í hel, sem færi að setja saman annað
eins.
„Álfhóll" var leikinn í Kaupm.höfn
í fyrsta sinn 1828 til að auka gleð-
ina af giftingarhátíð við konungshirð-
ina. Danir höfðu þá í þjónustu sinni
þýskan söngfræðing, Kuhlau að nafni,
sem var einsýnn, en heilbrigður á
heyrninni; hann gerði lög við leik-
inn og notaði þar allmikið gömul,
dönsk alþýðulög, sem þá var sem
óðast verið að safna. Þessi lög
þykja enn í dag einkar fögur og
Kuhlau til hins mesta sóma.
Síðan hafa Danir aldrei þreytst á
að sjá „Álfhól" leikinn og heyra lög-
in úr honum. Varla líður svo nokk-
urt ár, að ekki sje hann leikinn á
þjóðleikhúsi þeirra og ætíð til hans
vandað. Nú hefur hann fyrir löngu
fengið þar fegri og fullkomnari með-
ferð en hann gat fengið á dögum
höfundarins. Og þó sjónleikabók-
mentir Dana sjeu fyrir langa-löngu
búnar að taka aðra stefnu, og flest-alt
af samtíðarleikjum „Álfhóls" sje fall-
ið í gleymsku, una þeir honum ætíð
jafn vel.
Hjer á landi hafa verið gerðar til-
raunir til að semja íslenskan leik í
líkingu við »Álfhól«, leik, sem orðið
gæti íslensk þjóðareign, og til þess
hafa lögin úr »Álfhól« meðal annars
verið tekin traustataki- »Álfhóll< hef-
ur þyí í raun og veru getið af sjer
»Skuggasvein« og »Nýjársnóttina«.
Margir eru þeirrar skoðunar, að út
fyrir Danmörku eigi leikur þessi lítið
erindi; ekki hingað heldur. Hann
sje of danskur fyrir alla, nema Dani
sjálfa, og njóti sín ekki í neinni þýð-
ingu. Talsvert er satt í þessu. Leik-
urinn er danskur þjóðsöngur, rímuð
þjóðsaga, sungin og leikin í anda
danskrar alþýðu, sem fætt hefur hana
af sjer. Þess vegna þykir þ e i m
vænt um hann. Öðru máli er að
gegna um okkur. Við fáum leikinn
sem hvern annan útlendan leik, lán-
aðan frá annari þjóð, og skiljum
hann ekki nema til hálfs. Okkur
getur þótt vænt um hann, en hjart-
fólginn verðar hann okkur aldrei,
fremur en annað, sem útlent er.
Þess vegna furðaði marga á því,
að Leikfjelagið skyldi gera hann að
jólaleik sínum.
Samt er þetta ekki illa ráðið. »Álf-
hólb á svo mikið af sí-ungri fegurð,
saklausri, barnslegri gleði, alúð og
yndi fyrir augu og eyru, að hann
hefur mikil skilyrði til að vera heppi-
legur jólaleikur. Auðvitað er hann
barnalegur, en hann breiðir þó út
limið í veldi verulegrar listar. Enn
er ekki leiklistin orðin svo þroskuð,
síst hjá okkur, að ekki sje þar tals-
vert verkefni. Börn erum við þó innan
um og saman við frá vöggu til grafar,
og hjer er einn af há-mentuðustu fag-
urfræðingum sinnar tíðar að skemta
okkur.
Margir voru hræddir um, að Leik-
fjelagið mundi ekkert ráða við »Álf-
hól«.
Því hefur þó tekist öllum vonum
betur. Það sýnir leikinn yfirleitt lag-
Iega og alstaðar stórlýtalaust, sum-
staðar vel. Að minsta kosti mun
hann vera betur sýndur hjer en dönsk
alþýða utan stórbæjanna á kost á
honum. — Hjer var á ferð fyrir
skömmu danskur leikaraflokkur, sem
bauð mönnum eitthvert ágrip af leikn-
um. Jeg sá hann þá ekki, vildi
ekki sjá hann allan limlestan. En
þeir, sem sáu hann þá, láta miklu
betur af meðferð Leikfjel. á honum.
Söngurinn er það, sem Leikfjel. á
erfiðast með. Það er of fátækt til
að afla sjer góðra söngkrafta og
halda þeim hjá sjer. Hljóðfæri vanta
í hljóðfæraflokkinn og raddir á leik-
sviðið. Þetta er því tilfinnanlegra
sem mikill hluti leiksins stendur og
fellur með söngnum. Samspilið á
þessi fáu hljóðfæri fór laglega úr
hendi, en uppi á leiksviðinu kvað
fremur lítið bæði að einsöng og sam-
söng. Dansarnir fóru langt um bet-
ur úr hendi og sumir þeirra, t. d.
álfadansinn og barnadansinn, voru
undur-fallegir.
A kgl. leikhúsinu í Khöfn er þjóð-
söng Dana („Kong Kristian—“) oft
hnýtt aftan við leikinn og fer það
vel, eftir að þjóðsagnakonungur þeirra
hefur sagt þar síðasta orðið. Jeg
saknaði þess að það niðurlag vant-
aði hjer. Danskur þjóðleikur og
danskur þjóðsöngur eiga saman.
Annað atriði, sem afarmikið er
undir komið í »Álfhól«, er skrautið,
búningurinn, bæði á leikendunum og
leiksviðinu. Þar náði Leikfjel. sjer
niðri. Búningar fólksins voru fallegir,
en búningur leiksviðsins var þó ennþá
fegri, einkum í 4. þætti. Þótt ekki
væri annað en skrautið og dansinn,
væri leikurinn vel þess verður, að
hann væri sóttur. Þó var gervi eins
leikarans (Walkendorfs) undantekning
frá þessu. Það minti á einhvern
moðskegg með kórdyrabæn á vör-
unum.
Allur var leikurinn viðunanlega
sýndur, en lang-best tókst þó að gefa
hlutverki Björns Ólafssonar hold og
blóð.
Það var fyrsta leikkvöldið, sem
jeg sá leikinn. Þá virtist mjer allir,
sem jeg sá, skemta sjer vel. Nokkrir
voru þó í leikhúsinu, sem voru beisk-
ir í lund yfir því, að Leikfjel. skyldi
vera að sýna þessa „dönsku dellu"
og spöruðu ekki að láta það í ljósi
milli þáttanna. En einnig þeir virt-
ist mjer vera komnir í gott skap við
leikslok. Sagnaheimur sá, er leikur-
inn sýnir, er skapaður til að glæða
mönnum glaðlyndi.
G. M.
Ólag á smjörbúunum.
L. Zöllner konsúll í Newcastle on
Tyne skrifar hingað nýlega:
»Fyrir 20 árum, sendi jeg til ís-
lands danskan smjörgerðarmann, til
þess að gefa fyrstu leiðbeiningar við
framleiðslu á smjöri, sem talist gæti
hæfileg útflutningsvara. Mikil fram-
för hefur orðið á þessum árum, en
þó er ennþá alllangt í land. ís-
lenska smjörið hefur alvarlegan galla:
það geymist illa. í mörgum tunn-
um er einskonar olíukent hráabragð
að smjöririu, þegar tunnurnar eru
opnaðar, og ágerist þetta mjög við
geymsluna. Það smjör, sem enn er
bragðgott, þegar hingað kemur, get-
ur haldið sjer eina tíu daga, en svo
fer um það sem hitt. Smásölumenn-
irnir, sem ekkert hafa haft út á
smjörið að setja við móttöku, hafa
eftir nokkra daga orðið varir svo
mikilla og illra breytinga á smjörinu,
að þeir hafa jafnvel skilað aftur smjör-
leyfum til stórsölumannanna. Þetta
er alvarlegt mál fyrir álitið, og að
sjálfsögðu líka verðið, á íslensku
smjöri, og ættu menn að hefjast
handa til þess að afstýra þessum
skemdum. Jeg efast ekki um að
úr þessu megi bæta, og ættu menn
þess vegna nú þegar að fá þaulreynd-
an smjörgerðarmann til þess að gera
ransóknir í 'óllum smjörbúunum, þótt
hann þyrfti alllangan tíma til þess.
Jeg geri ráð fyrir, að landsstjórnin
hafi ekki fje til þess að greiða kostn-
að þann, er af þessu mundi leiða,
en engum stendur nær að stuðla að
þessu en smjörbúunum sjálfum, því
að mest er þetta í þeirra þágu.
Mætti ekki nota eitthvað af ije því,
sem ætlað er til verðlauna?
Sjerfræðingur mun fljótt geta fund-
ið ástæðurnar til þess, að smjörið
geymist svo illa, hvort það kemur
af fóðrinu, eða, sem sennilegra er,
Hjer með tilkynnist vinum og vanda-
mönnum, að konan mín elskuleg, Sigriður
Einarsdóttir, andaðist á Landakots-
spitalanum 5. p. m. — Jarðarförin fer
fram frá þjóðkirkjunni föstudaginn 10.
p. m. ki. l'/a.
Guðmundur Guðmundsson
frá Vælugerði í Flóa.
af rangri sýringu. Ef til vill ráðlegði
hann flóun (pasteurisering) á mjólk-
inni, sem nú tíðkast í öllum dönsk-
um smjörbúum. Gæta verður og
þess, að rjett tegund af smjörsalti
sje notuð, og annara smáatriða«.
Frd íslenskum mentamanni
erlendis.
(Úr brjefi til Rvíkur).
„. . . Hvað hugsið þið annars þarna
í Rvík um okkar mentalíf! Nú er
háskólinn kominn og sá besti kenn-
ari í íslenskum fræðum, sem hægt er
að fá. Það þarf að lemja því inn í
hausana á þessum blessuðum em
bættismannaefnum, að maðurinn lifir
ekki á einu saman brauði, þeir þurfi
að hafa áhuga á einhverju andlegu
um leið og þeir stunda embættis-
námið — því jeg geri ráð fyrir að
fæstir fari að eiga við vísindalega
læknisfræði, lögfræði og guðfræði,
en pjakki aðeins gegnum það, sem
þarf til prófs — svo er það hjer
yfirleitt og svo verður það auðvitað
heima. En þú og einstöku aðrir, sem
virkilega hafið áhuga og þekkingu
á ýmsu andlegu fyrir utan ykkar
embættisgreinar, þið ættuð einmitt
að leiða unglingana inn á þær brautir,
sem þið sjálfir hafið gengið á, ykk-
ur til ævarandi sóma og ánægju, og
sýna drjólunum að það geti verið t.
d. fult eins mikil skemtun og nautn
í því, þó á annan veg sje, að bera
saman Hests-annál við aðra annála,
eða safna kvæðum Guðmundar Berg-
þórssonar eða lögfræðisritum Bárðar
Gíslasonar og Þorsteins Magnússon-
ar eins og í því að spila l’hombre
og hvolfa í sig whiskýi nótt eftir
nótt, og öllu hollari iðja fyrir landið.
Einkum fynst mjer þyrfti að taka
júristunum tak; mig hryllir við að
sjá hvað margir gáfaðir menn, sem
jeg hef þekt, eru orðnir andlega
sljófgaðir og áhugalausir, og ef þeir
hefðu haft eitthvað auksýslis, hefðu
þeir áreiðanlega orðið miklu þarfari
menn að öllu leyti. Sýslumennirnir
ættu fyrst og fremst að láta sjer
ant um sögu hjeraðanna. Espólín
gamli var fyrirmyndin. ..."
Smáyegis frá StoHMnL
Eftir Á.
IV.
Folkdag pá Skansen.
Það rignir úti. Kvöldið er kalt
og dimt. Himininn á ekkert til nema
harma, og alla einförula einstaklinga
vill hann neyða til að verða þung-
lynda. Regninu hellir hann niður,
jafnt yfir alt, til þess að þeir geti
hvergi komist undan því.
Jeg byrgi gluggann og gleymi því,
sem úti er. Jeg stytti mjer stundir
með því að segja þjer, lesari góður,
frá því, er jeg og hún systir mín
vorum á Skansinum. Þú sest hjá
mjer — bara að „þykjast" eins og
saklausu börnin segja og jeg segi
þjer frá.
Skansinn — já, það er satt, þú veitst
ekkert um hann ennþá. Nafn sitt
hefur hann líklega af því að hafa
einhvern tíma verið eins konar Jör-
undarvígi, en það er hann nú ekki
lengur.
Þegar við stóðum fyrir framan
konunglega sjónleikahúsið og horfð-
um eftir Strandveginum, þá sáum
við Skansinn. Skansinn er hæð úti
á Djurgárden, allhá, sem rís brött
upp af sljettunum, sem næstar eru
Strandveginum og brúnni, sem ligg-
ur yfir álinn. Þessi hæð er þjóð-
menjasafn og dýrasafn, sem hefur
ekkert þak yfir sjer annað en him-
ininn. Það er sjerstök deild frá Nor-
ræna safninu (Nordiska muséet), sá
hluti þess, sem kemst ekki fyrir inn-
an húss.
Hæðin þessi, Skansinn, er því ræki-
lega afgirt, ýmist með klettum, sem
enginn kemst upp, eða girðingu, sem
enginn kemst yfir, eða að minsta
kosti enginn fer yfir. Inn fær mað-
ur þó að komast, ef maður hefur
aurana með; venjulega kostar það 50
aura. Dýrasafnið þar er ekkert sjer-
lega stórt. Þar eru bændahíbýli frá
ýmsum sveitum Svíþjóðar, búshlutir
og verkfæri, gamlir bautasteinar, sýnis-
horn af steinum, sem málmur er unn-
inn úr, og margt fleira. Þar eru
einnig Lappar í eðlilegum hfbýlum
sínum. Breiðablik heitir turn, sem
er efst uppi á hæðinni. Þaðan er
útsýni vítt og fagurt.
A Skansinum sjer maður fleira en
sýnishorn af dauðum hlutum frá
sveitahjeruðunum. Hið sjerkennileg-
asta og fegursta við sveitalífið er
einnig sýnt þar. Sjerstaka sunnu-
daga er inngangseyrir færður niður í
25 au. Það eru hinir svonefndu „Folk-
dagar".
Ágústssólin skein í heiði, er við
systir mín fórum þangað; það var
síðla dags og voru því geislar henn-
ar hlýir en ekki heitir. Hún bar
íslenskan búning, upphlut og möttul,
bláan með ljósum, dropóttum skinn-
kraga.
Það var bratt upp að ganga; við
gengum því hægt og gáfum okkur
tíma til að sjá það, sem í kring um
okkur var. Og það voru fleiri en
við á leiðinni upp.
„Þjer, sem þykir svo gaman að
sjá fallegar stúlkur", sagði systir mín,
„líttu þangað til hliðar! Er hún
ekki falleg?"
„Jú, hún er fríð, yndislega falleg.
En sú, sem með henni er, er ekki
neitt".
„Nei, hún er nú bara ljót. En
hún hin; hún gefur þjer gotu. Var-
aðu þig nú, vertu nú ekki skotinn!"
Hún systir mín hefur dálítið af
kvenlegu viskunni, sem alt þykist
sjá, án þess að nokkur verði var við
annar en hún.
„Og nú talar hún um þig. Jeg
sje það“.
„Jeg ætla þá að ganga nær og
vita, hvort jeg heyri það ekki. Þær
halda auðvitað að við skiljum jafn-
lítið þeirra mál, eins og þær skilja
okkur.
Með þessu áformi hjeldum við
áfram jafn-hratt og þær.
„Og hvað segir hún þá?"
„Hún talar um þig".
„Nei, jeg sje að hún talar um þig.
Hún er áreiðanlega ástfangin".
„Hún talar um okkur bæði. Hún
segir, að við sjeum Grænlendingar!
Þessi skinnkragi, sem hún hefur",
sagði hún, „og jafnvel hárið er meira
en á Evrópumönnum. Og hann
svona gulur og svartur. Ekkert
annað en Grænlendingar. Heldurðu
ekki að hún sje ástfangin í Græn-
lending?"
„Skammist þær sín! Hvor þeirra
sagði þetta?"
„Sú fallega, hún sem gengur nær
mjer".
„Þykir þjer hún fallegri, sú ljóta?
Hefurðu þá ekki betri smekk á kven-
lega fegurð en þetta?"
„Nú þykir mjer þær báðar ljótar!"
Við gengum fram og aftur eins og
fólksmergðin, sem þar var. Skoð-
uðum dýrin, vesalings fangana,
horfðum á trjen og runnana og á
Strandveginn og eldiviðarskipin há-
sigldu þar fyrir framan. Þau voru
þá ekki orðin eins mörg og þau
verða, þegar betur haustar að. Og
við skoðuðum mannfólkið, sem í
kringum okkur var, og sænsku þjóð-
búningana, sem bar fyrir við og við.
Og við drukkum okkur hress og
glöð af veðurblíðunni og hreina
loftinu.
Gömlu bændastofurnar eru einstak-
lega viðfeldnar, traustlega bygðar, úr
timbri, sumar með hálmþaki. Lágar
undir þak, gluggarnir allstórir með
mörgum smáum rúðum. Morastugan
(Mora er í Dölum) er skreytt að inn-
an með málverkum, barnslega hugs-
uðum myndum úr sögnum biblíunnar,
Við og við eru lesin kvæði eða sagð-
ar sögur á sveitamállýskum í þess-
um bændahúsum.
Og úti er altaf eitthvað að heyra
og sjá. Við „Sagaliden" stendur
Johan Andersson og leikur alþýðu-
lög á fiðlu sína, roskinn karl, hár
og vel vaxinn, með svartan hatt mik-
inn á höfði, í ljósri síðkápu aðeins
hnepptri að hálsinum, stuttbuxum
hnýttum að sokkabandi með rauðu
bandi og stórum skúfum á.
Á danspallinn kemur hópur barna,
piltar og stúlkur. Þau eru öll í
þjóðbúningum, gular buxur, rauð
pils, grænir bolir, hvítar skyrtur o.
s. frv., hvervetna sterku litirnir í
mestum metum. Þeim fylgja þrír
fiðluleikarar í sínum búningum, og
einn þeirra er gamli Johan Anderson.
Og fiðlararnir leika, og börnin
syngja og dansa og Ieika eftir hljóm-
pallinum. Bæði mjer og systur minni
þótti gaman að horfa á marglitu
börnin og leik þeirra. Og mergð af
fólki safnaðist í kring til að horfa
á þau.
Og öðru sinni koma fiðluleikararn-
ir á danspallinn, og nú fylgir þeim
dálítill flokkur af fullorðnu fólki.
Það er einnig í litklæðum, þjóðbún-
ingum, bæði piltar og stúlkur.
Og fiðlararnir leika og litklædda
fólkið stígur sína dansa. Þeir eru
mjög svo fallegir sumir og viðfeldnir,
mættu jafnvel fremur kallast leikfimi
en dansar. Reykvíkingar áttu kost
á að sjá suma þessara dansa á
skemtunum þeim, er frú Óskars Jó-
hansens hjelt síðastliðið vor.
Þó að sumir þessara „dansa,, sjeu
hálf hjákátlegir, og jafnvel sumir
búningarnir lika, hafa þeir þó eitt-
hvað heillandi við sig. Augað vill
losna við allan þennan urmul áhorf-
enda og helst ekki sjá bleikan inni-
verulitarhátt á þeim, sem klæða sig
í sveitarbúningana. Hugurinn þýtur
út í einhverja blómlega sveit Svíþjóð-
ar, þar sem mætast sljettar ekrur,
vatn og skógar, eins og allvíða er.
Og þar vill hann finna flokk ungra,
íturvaxinna æskumanna, á fögru vor-
kvöldi eða sunnudegi, að þessum
dönsum. Þegar þessi flokkur kemur
fram á náttúrumynd eins og þeirri,
er Fröding dregur upp í „Det var
dans bort í vágen", svo lipurt og
fagurlega:
Öfver bygden lág tindrandi stjárn-
fager natten, det lág glimtande sken
öfver skvalpande vatten í den löf-
skogsbekransade sjön o. s. frv. Þá
er það, sem hann verður verulega
geðþekkur, þá er yfir honum hraust-
leiki og unaður og sakleysi sveita-
lífsins.
Mjer fanst það svo, og systur minni
fanst það líka. — Og finst þjer það
ekki einnig?
„Nergárds-Lasse á Jöddes sten"
kl. þetta, stóð á skránni. Við þang-
að, að hlusta á hann, eða öllu heldur
að horfa á hann. Nergárds-Lasse
er reglulega sveitarlegur að sjá og
getur ekki talist til unga fólksins.
Hann ber sveitaklæðnað, eins og
vænta mátti, stuttbuxur, stórköflótt
vesti, svarta síðkápu með rauðum
bryddingum, köflótta vaðmálshúfu
með deri og eyrlfaskýlum, bundnum
upp með gildum tengslum yfir koll-
inn; hún situr vel niðri á höfðinu.
Hárið er klift að neðan, skeggið
rakað af dálitlum bletti neðan við
munninn, en klift jafnt munninum á
efri vörinni, alveg eins og á honum
Jóni gamla á Melnum, sem jeg gat
aldrei gert mjer í hugarlund að hefði
nokkurn tíma verið ungur. Líklega
er þetta skegg á Lassa álímt, en
ekki eðlilega vaxið.
Og Lasse fór upp á steininn og
var þá miklu hærri mannfjöldanum,
sem kring um hann var. Til að
byrja með varð hann að snýta sjer
í kápulafið, krafla „snúsið" úr munn-
inum með vísifingrinum, þurka sjer
um munninn (þar sem rakað var!) á
ermi sinni o. s. frv. Og svo fór
hann að segja sögur á máli, sem
var ekki öllum auðgert að skilja en
því auðveldara að brosa að.
Og sjálfar voru sögurnar broslegar,
en ekki að sama skapi efnisríkar.
T. d. sú um skorna tóbakið, sem
honum var gefið. (Svíar hafa þann
sið að tyggja það, en ekki troða þvf
upp í nefið.) Hann tók eins og toldi
milli fingranna, eins og hann var
vanur, þrýsti því dálítið saman og
stakk þvf upp í sig. En gjafarinn
Þ