Lögrétta - 02.04.1913, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
fORARINN B. ÞORLÁKSSON.
VeltuBundi 1.
Taliimi 359.
LÖGRJETTA
Ritstjori:
ÞORSTEINN fitSLASON
ÞinfholUstraU 1T.
Tsdiimi 178.
1£>.
Reykjavík 3. sipvíl 1913.
VIII. Árg.
Kjartan Einarsson prófastnr.
I. O. O. F. 94449-
Lárus Fjeldsted,
Tflrrj ettarmálafaBralumaOur.
Lækjargata 2.
Helma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, papplr og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.

Kjartan l\
Holti.
Hann andaðist 24. f. m., á annan
í páskum, en hafði verið lasinn af
inflúensu síðan um jól í vetur. Á ný-
ársdag messaði hann í síðasta sinn,
og þá á Eyvindarhólum, en hafði þá
verið töluvert lasinn.
Kjartan prófastur var 58 ára gam-
all, fæddur 2. febr. 1855 í Ytri-
skógum undir Eyjafjöllum, sonur Ein-
ars Kjartanssonar og Helgu Hjör-
leifsdóttur frá Eystri-Skógum, er lengi
bjuggu í Skálholti, en Einar var son-
ur Kjartans prests Jónssonar, er síð-
ast bjó á Elliðavatni og andaðist þar
í hárri elli 1895. Hjá honum ólst
sfra Kjartan upp til 18 ára aldurs,
en fór þá til foreldra sinna og kost-
uðu þau hann til náms. Hann út-
skrifaðist úr latínuskólanum 1878 og
af prestaskólanum 1880. Vígðist
sama ár til Húsavíkurprestakalls og
varð skömmu síðar prófastur í Norð-
ur-Þingeyjarsýslu. En 28. ág. 1885
fjekk hann Holt undir Eyjafjöllum;
fluttist hann þangað vorið eftir og
hefur verið þar síðan. Frá 1888
hefur hann verið prófastur í Rangár-
vallaprófastsdæmi. Hann var tví-
kvæntur. Fyrri kona hans var Guð-
björg Sveinbjarnardóttir prests í Holti
Guðmundssonar, en síðari konan, sem
lifir mann sinn, Kristín Sveinbjarnar-
dóttir prests Hallgrímssonar í Reykja-
vík, systir Sveinbjöms yfirkennara í
Arósum.
Síra Kjartan var merkismaður,
dugnaðarmaður og hjeraðshötðingi,
mjög vel látinn af sóknarbörnum
sínum, og mun hans saknað af mörg-
um manni þar eystra. Nánar hefur
verið frá honum sagt og starfsemi
hans í janúarblaði „Óðins" I912-
Járnbrautarmállo. Hr. Ind-
riði Reinholt, sem verið hefur að
skoða sig um í vetur á þeirri leið
hjer austur eftir, sem hugsað er til
að járnbraut verði lögð um, lætur
mjög vel yfir áliti sínu á fyrirtækinu.
Honum leitst vel á landið og vel á
búskapinn, þar sem hann fór um, og
allir þar eystra, sem hann átti tal
við, höfðu tjáð honum, að þeir vildu
styðja fyrirtækið af fremsta megni.
Um legu brautarinnar segir „Suðurl."
að hann sje samdóma þeim, sem
áður hafa gert mælingar um þetta:
að brautin skuli liggja um Mosfells-
heiði til Þingvalla, með Þingvalla-
vatni að austan og niður í Grímsnes,
svo vestur yfir Sogið, niður eftir
austan Ingólfsfjalls og yfir Ölfusá
hjá Selfossi. Þaðan svo aðal-
brautin austur eftir, en hliðarálmur
upp að Geysi og niður á Eyrarbakka.
Kostnaðurinn er talinn 3—4 miljónir.
Málið var rætt hjer nýlega í Stú-
dentafjelaginu, og var það einkum
Jón Þorláksson landsverkfræðingur,
sem þar gaf upplýsingar um það.
Lögr. býst við að geta bráðlega
flutt nánari fregnir um þetta mikla
framfaramál.
300 ára stjórnarafmæli
Rómanóvættarinnar
í Rússlandi.
1598 andaðist síðasti konungur
Rússa, er kominn var í beina línu af
Rúrik þeim, sem talinn er stofnandi
rússneska ríkisins, en Rúrik var
sænskur víkingur, sem stofnaði ríki
þarna austurfrá nálægt 860 e. Kr.
með höfuðborg í Novgorod, en dó
879. Þegar Rúriksættin var úr sög-
unni, hófust blóðugar styrjaldir um
völdin, er stóðu yfir allmörg ár, og
lögðu þá Svíar og Pólverjar undir
sig mikil lönd þar eystra. Loks risu
Rússar upp, höfðu almenn samtök,
komu upp her og hröktu útlendu
yfirdrotnana af höndum sjer. Þetta
var komið nokkurn veginn í lag
haustið 1612 og þá var boðað til
þjóðfundar í Moskvu, er koma skyldi
saman í febrúar 1613 til þess að
velja ríkinu nýjan konung. Það var
þegar ákveðið, að hann ætti að vera
af innlendri ætt og í svo nánum
skyldleik við Rúriksættina sem unt
væri. Var þá valinn Michail Feo-
dorovitsch Romanov, 17 ára gamall
maður af voldugri ætt, er mjög var
tengd Rúriksættinni, og tók hann við
konungsnatni 6. mars 1613. Síðan
hafa afkomendur hans ráðið ríkjum
í Rússlandi og er Pjetur mikli einn
þeirra. Elsta dóttir hans, Anna Pet-
rovna, giftist Karli Friðriki hertoga
af Gottorp og hafa afkomendur
þeirra ráðið ríkinu frá 1762.
Til minningar um þetta 300 ára
afmæli voru mikil hátíðahöld í Rúss-
landi nú í vetur 6. mars. Stór-
gjöfum var útbytt til fátækra og sakir
upp gefnar fjölda manna. Dauða-
dómar allir voru mildaðir. Stjórn-
málaaf brotamönnum öllum gefinn eftir
Framtíðin.
Nú birtir! Nú birtir um land og lá
og lognþokan hverfur af tindum.
Og framtíðin blasir við hrein og há
i hrtfandi fögrum myndum.
Mín fósturjörð kœr! Þitt sonanna safn
nú sækir fram til að hefja þilt nafn.
Að sigra á sjó og landi
ei samtaka lýð er vandi.
Sem lútandi gestur á leigðri gnoð
ei lengur vill Frónbúinn standa.
Hann sjálfur vill ráða' yfir súð og voð
og siglingu milli landa.
Og íslenskur fáni á efstu skal stöng
af íslending dreginn, við frónskan söng,
þá sýna erlendum svœðum
vort sœkonungsblóð í œðum.
Og senn yfir landið vort svifa fer
á samfeldum brautum úr sláli
sá menningar kostur, sem knúinn er
af krafti frá eimi' og báli.
Pó grœnlenskur ár vor heiðbláu höf
þá hylji, ei verður oss opin gróf,
því samband slíkt milli sveita
þá sulti í gnœgð mun breyta.
Svo bjart verður yfir landi og lá
að Ijóminn frá sagnanna dögum
hann bliknar, og verður að víkja frá
fyr' vorsól og bœttum högum.
»7 nafni vors Guðs, og allir sem eitt!«
Pað er orðtak, sem getur sigur veitt.
Pað veri' i orði' og verki
oss vörn og framtíðarmerki.
H. S. B.
þriðjungur refsingar. Flugumenn og
fóðurlandssvikarar voru einir undan
skildir allri náðun.
Frá Suöurhelmskauts-
löndum. Af rannsóknarleiðangri
suður þangað, sem gerður hefur ver-
ið út frá Ástralíu, hafa nýlega kom-
ið fregnir. Foringi leiðangursins heit-
ir Mawson. Þeir Mawson og fje-
lagar hans höfðu vetrarsetu þar syðra
og voru 3 á ferð, hjer um bil 300
erkskar mílur frá vetrarsetustöðinni, er
það slys vildi til, að einn þeirra,
Ninnis lautinant, hvarf ofan í botn-
lausa íssprungu með hundum sínum
og sleða, og var þar á megnið af
vistaforða þeirra fjelaga. Hinir höfðu
þá 6 hunda eftir og drápu þá til
matar sjer á leiðinni til vetrarsetu-
staðarins. Annar þeirra, dr. Merz,
ljetst á leiðinni, 17. janúar, en Maw-
son náði 7. febr. mjög þjakaður til
vetrarsetukofans. Hann er þar nú
við sjöunda mann og verður að biða
næsta vors þar syðra. Þetta er á
Addielandi, sem ekki er mjög sunn-
arlega, þótt ís lyki um það á vetr-
um, og er þar loftskeytastöð, sem
fregnirnar hafa komið frá.
Vilhjálmur Stefánsson
norourfari. Frásögn hans um
hvíta Eskimóaflokkinn nyrst f Ame-
ríku hefur vakið mikla athygli og
umtal. Nú gerir Kanadastjórn hann
út í nýjan leiðangur norður þangað
til frekari rannsókna, og er ráðgert,
að hann Ieggi á stað í hann í maí
í vor á hvalveiðaskipi. Hann fer
norður um Beringssund til Herschell-
eynnar og þar á skipið að skilja við
hann og fjelaga hans og snúa aftur.
En ráðgert er, að þeir verði í ferða-
lagi þar nyrðra næstu 4 árin.
Roald Amundsen. Hann
hefur í amerísku tímariti gert grein
fyrir norðurför sinni, þeirri sem nú
stendur til. Hann segir þar meðal
annars, að það sje mönnum ný hugs-
un, að jarðlífið fái kraft frá ísbreið-
um heimskautanna, en þó sje því svo
varið. Köldu straumarnir í höfun-
um yngi þar upp lífið. Fiskalífinu í
Atlantshafinu berist fæða að norðan
með köldu straumunum. Við blönd-
un straumanna komi fram hið marg-
brotna líf í hafinu. Þessa strauma
kveðst hann ætla að rannsaka þar
norður frá.
Svo kveðst hann ætla að hafa með
sjer Ioftskeytaáhöld norður í heim-
skautslöndin og hafa gert samband
um það við þýska prófessorinn Herge-
sell, sem er samverkamaður Zeppe-
lins greifa. Þeir hugsa sjer loft-
skeytastöðvar settar upp í Alaska, á
Labrador, á Spitsbergen og í Sí-
beríu, er Amundsen geti staðið í
sambandi við meðan hann er við
heimskautið, og á þann hátt hugsa
þeir sjer að geta gert nákvæmar at-
huganir um loftstrauma og veðurlag
þar nyrðra.
Frá Mexikó. Ýmsir merkir
menn frá Mexikó, sem fylgt hafa
Maderó að málum, hata flúið land
og farið til Kúbu, þar á meðal 2
bræður Maderós. Þeir halda því
fram, að Maderó og Suares hafi
verið skotnir í stjórnarhöllinni, síðan
hafi líkin verið látin í vagn og menn
fengnir til þess að ráðast á þá, sem
með vagninn fóru, — alt hafi verið
trúðleikur til þess að dylja það, að
nýju stjórnendurnir hafi látið myrða
Maderó. — Días gamli fyrv. forseti
var f Egyftalandi, er síðast komu
frjettir af honum, og kveðst ekki
ráðgera að halda heim að svo stöddu.
Hý aöferö vio frystlngu
matvæla er sögð fundin upp af
dönskum manni, Ottesen að nafni,
frá Thisted, og hefur hann fengið
einkaleyfi til notkunarinnar. í stað
þess að nota kalt loft til frystingar-
innar notar hann vökva, er getur
orðið alt að 20 st. kaldur án þess
að frjósa. Ofan í þennan vökva er
fiskurinn lagður nýr, er hann hefur
verið þveginn og verkaður. Hann
frýs fljótt og heldur sjer þannig
lengi án þess að missa bragð það,
sem er að nýjum fiski. Eins kvað
mega nota aðferðina við frysting
kjöts, og er látið mikið af því, að
þessi aðferð muni ryðja sjer til rúms,
einkum á stórum fiskiskipum.
lláir vextir af gufusklpa-
útgerö. „Pólitiken" frá 7. þ. m.
segir frá því, að gufuskipafjelagið
„Cimbria", sem er smáfjelag eftir út-
lendum mælikvarða, með 700 þús.
kr. höfuðstól, gefi eftir síðastl. ár
15% í ágóða til hluthafa, enmargir
þeirra sjeu óánægðir með það og
heimti 20%. Hreinn ágóði fjelags-
ins á árinu hefur verið 337 þús. kr.,
eða nær helmingur á við allan höf-
uðstólinn. Stjórn fjelagsins vill borga
til hluthafa af ágóðanum 105 þús.,
en leggja hitt í varasjóð, er þá verð-
ur 636 þús., en hluthöfunum sum-
um þykir það óþarfi og heimta 20°/o.
Þrætan um þetta er ekki útkljáð, er
blaðið segir frá henni.
Sambanísmálií nýja.
Þá er nú sambandsmálið enn á ný
komið á stokkana. En ekki vill byr-
lega blása fremur en fyrri daginn,
þar sem jafnvel gamlir frumvarps-
menn hafa sýnt sig þvíandvíga; enda
verður því ekki neitað, að frumvarp
þetta, sem ráðherra kom með, —
jeg leyfi mjer að kalla það frumvarp,
þó hjer sje eiginlega ekki um neitt
frumvarp að tala, — er í sumum at-
riðum lakara en uppkastið frá 1908 ;
aftur hefur það líka í sumum atrið-
um miklu skýrarí sjálfstæðisákvæði,
sem ættu að geta unnið hitt upp, að
minsta kosti í augum Sjálfstæðis-
manna.
En hvað sem öðru líður, þá verð-
ur það, sem nú rfður á öllu öðru
fremur, að menn láti ekki lengur
tilfinningar til einstakra manna, flokks-
æsingar og taumlausar blekkingar, —
sem líklega verður nóg til af, —
ráða skoðun sinni á málinu; heldur
athugi málið með dálítilli stillingu,
án flokkarígs og hleypidóma nú til
næstu þingmálafunda, svo þjóðin þá
geti látið uppi skoðun sína bygða á
nokkurri yfirvegun.
Menn virðast nokkuð alment vera
komnir inn á þá skoðun nú, að rjett
sje að fresta málinu, fresta því um
óákveðinn tíma, þar til, ef svo vildi
verða, að Dönum snerist hugur og
betri boð væru fáanleg; en þessi
skoðun er ekki einasta röng, held-
ur stórskaðleg, svo framarlega sem
umbætur fást með frumvarpinu, því
sje framförum frestað um nokkurn
tíma, getur svo farið, að þjóðin vinni
þann tíma aldrei upp. Hefðum við
ekki fengið stjórnarskrána frá 1874 —
þó gölluð væri — fyr en segjum t.
d. 1910, hvar stæðum við þá? Það
er jafnhættulegt að fresta að semja,
eða að neita um óákveðinn tíma,
þegar um kosti er að ræða f samn-
ingum, eins og það er hættulegt að
semja á sig nokkra galla, sem máli
skifta.
Andstæðingar frumvarpsins hafa
þráfaldlega haldið því fram, ogjafn-
vel sumir frumvarpsmenn hafa vilst
inn á þá skoðun, að einn höfuðgalli
á þessari samningaumleitun okkar
væri það, að semj'a við Dani, þar
sem konungur einn samkvæmt *gamla
sáttmála* væri hjer hinn rjetti samn-
ingsaðili, og að við með samningn-
um semdum af okkur rjtttinn til