Lögrétta - 23.04.1913, Blaðsíða 2

66
L0GRJETTA
Da det desværre ikke var mig muligt
personligt at takke alle dem, som i Anled-
ning af at jeg nu ophörer at före s/s »Ceres«
have vist mig saamegen Ære og Elskværdig-
hed, beder jeg dem ad denne Vej at mod-
tage min oprigtigste Tak.
Ærbödigst
Broberg.
Lögrjetta kemnr út á hverjum mið*
vikudegi og auk þass aukablóð við og við,
minat 60 blðð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á islandi, erlendit 5 kr. Ojalddagi 1. júll.
það vera óbólusett. Þvi ekki hef jeg
heyrt þess getið, eða reynt það, að
áhættuminna hafi reynst að bólusetja
fje á þeim jörðum, þar sem lítil pestar-
hætta er, en á þeim jörðum, þar sem hún
er mikil.
Hinsvegar veit jeg þess dæmi, að
bóndi, sem búið hafði á sömu jörð í 27
ár, og mist sáralítið úr pest á þeim
tíma, að eins endrum og sinnum 1 kind
á vetri, misti á 28. árinu, sem hann
bjó þar, 5. eða 6. part af fje sínu úr
pestinni; og að þá tók ekki fyrir hana
fyr en hann hafði látið bólusetja fje sitt
tvisvar. Var þó ekki hægt að finna
neina sjerstaka orsök til þess að pestin
tók fje hans svo geyst þá, aðra en al-
menna pestarhættu það ár. Sýnir þetta
dæmi, að jafnvel þar sem pestarhættan
er lítil, getur pestin þó gert mikinn usla
á stundum.
En aurarnir eru margir, sem bóndinn
þarf að borga af hverri sinni kind; bæði
tíundir og skattar, fyrir baðmeðul og
bólusetningu o. fl. Og þó þeir sjeu
ekki margir, sem gjalda þarf i hvern
stað, þá safnast þegar saman kemur, og
er bændum því engan veginn láandi,
þótt þeir vilji spara þá aurana, sem þeir
geta; og oft er það álitamál, hvort bet-
ur borgar sig að halda eyrinum eða
láta hann fyrir það, sem í boði er. Og
þótt danska bóluefnið geti engan veg-
inn talist dýrt á 3*/* eyri i kindina,
miðað við gagnið, sem það gerir afar-
viða, þá mun það meðfram hafa verið
fyrir þá ástæðu, að nýrna-bóluefnið er
selt miklu ódýrara — um 1 eyri á kind
— að byrjað er aftur að bólusetja með
nýrna-bóluefni, auk þess sem hörgull
var á útlenda bóluefninu, og sumir hafa
trú á því, að nýrna-bóluefni sje örugg-
ari vörn móti pestinni en bláa bólu-
efnið. Mörgum mun og þykja danska
bóluefnið dýrt, sjeð frá þeirri hlið, að
láta mun nærri, að það kosti tvöfalda
þyngd sína i gulli. *En það er ekki
fyrir þá að dæma um, hvort bóluefnið
er selt við hæfilegu verði eða ekki, sem
ekkert þekkja hvað kostar, að framleiða
það. Og sjálfsagt er að setja það verð
á bóluefnið sem nauðsynlegt er, og er
svo fyrir notendur að ganga að eða frá.
Hvað er þá hægt að gera til þess, að
bóluefnið verði sem ódýrast og jafn-
framt komið í tæka tlð til notenda þess?
Þessari spurningu finst mjer nauð-
synlegt að leitast sje við að svara; og
jeg vil reyna það fyrir mitt leyti.
Til þess að gera framleiðendum sem
hægast að selja bóluefnið ódýrt, finst
mjer nauðsynlegt, að þeim .sje trygð
sem best borgun fyrir það efni, sem
þeir framleiða, og jafnframt af notend-
um þess látnir vita i tæka tið, hve mik-
ið bóluefni þeir þurfi að framleiða það
og það árið, svo þeir aldrei framleiði
að mun meira en þeir eiga vísa sölu á,
og aldrei verði vöntun á bóluefni.
Jafnvel í janúarmánuði, og þvi heldur
sem lengra liður á veturinn, ætti engri
hreppsnefnd, með aðstoð bólusetjara, að
vera vorkunn á, að safna pöntun eða
gera nógu nákvæma áætlun um, hve
mikið bóluefni þurfi á næsta hausti i
sinni sveit. Auðsætt er, hve miklu auð-
veldara hreppsnefndum, með aðstoð bólu-
setjara, er, að gera slíka áætlun, en
framleiðendum bóluefnisins. Framleið-
endur hafa ekki annað að fara eftir við
samning slíkrar áætlunar en hve mikið
hefur selst af bóluefninu og skýrslur þær,
sem sendar eru um árangur af bólu-
setningunni, sem dýralæknir, M. Ein-
arsson, kvartar þó mjög um, að sjeu í
molum. Er þetta hvorttveggja næsta
ónákvæmur mælikvarði; þvi eins og
tekið var fram, er að sögn vanrækt að
senda skýrslur yfir margt af því fje, sem
bólusett er, og eftirspurn eftir bóluefn-
inu fer mjög svo eftir þvi, hve mikið
pestin gerir vart við sig það og það
árið. Hreppsnefndirnar geta aftur á móti
vitað með nokkurn veginn vissu, hve
mikið er til ónotað áriega af eldra bólu-
efni, og hve margt fje mundi verða
bólusett i sinni sveit, þegar pestin er
sem svæsnust, og gert svo pöntun eftir
því. Tel jeg sjálfsagt fyrir þær að vera
ætíð viðbúnar verstu tilfellunum, enda
áhættulaust fyrir þær að panta meira en
notað verður, því bóluefnið þölir geymslu,
og hef jeg margreynt það í 14 siðastl.
ár, sem jeg hef bólusett fleira eða færra
fje árleð með bóluefni frá C. O. Jen-
sen. Eitt dæmi set jeg hjer, sem mjer
finst áþreifanlegust sönnun fyrir því, að
það þoli geymslu.
Það var seint á hausti árið 1908 að
pestin tók að drepa fje Jóns bónda í
Öxl. Þá var hjer mikill hörgull á bólu-
efni — mig minnir helst, að ekkert út-
lent bóluefni kæmi hjer í sveit það ár.
— Kom Jón þá til mín og spurði mig,
hvort jeg gæti nú ekkert hjálpað sjer.
Jeg haíði þá ekkert bóluefni til yngra
en frá 1902, þ. e. 6 ára gamalt. Kom
okkur þá saman um að reyna það, því
jeg hef aldrei búið til bóluefni úr nýr-
um. Bólusetti jeg svo hjá honum 150
kindur með þessu efni, þær, sem voru
á 5. vetur (heldur en 5 vetra) og yngri,
en eldra fjeð var óbólusett. Bólusetn-
ingin tókst ágætlega að öðru en því, að
ein kind bólgnaði að mun, og varð að
gefa henni lengi inni. Pestin hætti al-
gerlega að drepa bólusetta fjeð, en af elstu
ánum var hún að smádrepa allan vet-
urinn. Er þó gömlum ám venjulega
óhættara fyrir pest en yngra fje.
Líklegt þykir mjer þó, að bóluefnið
dofni eitthvað lítið eitt við geymsluna.
Sje nú það verð, sem nú er á bólu-
etninu — þ. e. 3* 1 2 3 4 5/* eyrir efnið í kind-
ina — hæfilega hátt sett, og framleið-
endur standi vel við að selja það fyrir
þetta verð, finst mjer auðsætt, að þeir
mundu standa eins vel við að selja það
á 2'/« eyri f kindina, ef tekin væri upp
sú reglu, að allar hreppsnefndir á land-
inu pöntuðu fyrirfram, í tæka t(ð, bólu-
efni, hver fyrir sína sveit, ábyrgðust
jafnframt borgunina og sendu hana
strax og bóluefnið er komið. Því með
því fyrirkomulagi, sem nú er á sölunni,
hlýtur framleiðandi að liggja árlega með
mikið óselt bóluefni, nema svo lltið sje
framleitt, að það gangi ávalt út, og er
þá auðsæ vöntuninn á stundum, eins og
viljað hefur verða að þessu; einkum að
bóluefnið hafi verið til á þeim tíma,
sem helst ætti að bólusetja.
Jeg vil því stinga upp á þessu:
1. Að Búnaðarfjelag Islands leiti fyrir
sjer hjá C. 0. Jensen — eða öðrum fram-
leiðanda bráðapestarbóluefnis — fyrir
hvaða verð hann treysti sjer að selja
það bóluefni minst, sem pantað er nógu
löngum tfma fyrirfram og borgað við
móttöku. Komist jafntramt eftir því,
fyrir hvaða tfma pantanir þurfa að vera
komnar, til þess að vissa sje fyrir því
að bóluefnið sje komið til notenda fyrir
miðjan október næst á eftir; og til-
kynni þetta hvorttveggja slðan öllum
hreppsnefndum á landinu.
2. Að öllum hreppsnefndum á land-
inu veitist heimild — annaðhvort með
lögum eða sýslufundasamþyktum — til
að panta árlega það bóluefni, sem þær
álíta þurfa fyrir sfna sveit, næsta haust,
og borga það til bráðabyrgða af sveit-
arsjóði, en hann fái það svo endur-
borgað frá notendum þess jafnóðum og
þeir fengju það 1 hendur.
3. Að auk þess bóluefnis, sem þann-
ig yrði pantað fyrirfram, verði búið til
dálítið bóluefni, sem haft væri til sölu
á einum eða tveim stöðum á landinu.
4. Að á miðanum á hverju glasi, sem
bóluefni er selt í, standi, auk ártals og
mánaðar og þess, í hve margar kindur
innihaldið er ætlað, eins og verið hefur,
hve mikið það inniheldur af bakteríu-
klaki Og bráðapestarserum, hvoru fyrir
sig.
5. Að hrepsnefndirnar takist þá
skyldu á hendur, að annast um, að
skýrslur um árangur af bólusetningunni
verði sendar á meðan það er álitið
nauðsynlegt.
Viðvíkjandi á. uppástungunni skal jeg
geta þess, að jeg sje ekki nema eina
hættu fyrir sveitasjóðina að leggja til
bráðabyrgða út peninga fyrir bóluefnið,
ef ekki er pantað af verulegri ógengd.
Hún er sú, ef bóluefnið kynni eitthvert
sinn að reynast annaðhvort mjög ljelegt
til varnar pestinni, eða mjög hættulegt
fyrir fjeð; því þá mætti búast við, að
það gengi mjög seint eða alls ekki út.
En þessa hættu tel jeg hvergi nærri
vega á móti þeirri tryggingu, sem það
veitir fjárstofni sveitarinnar, að ávalt sje
til nægilegt bóluefni í henni.
Sjálfsagt tel jeg, að það bóluefni, sem
haft væri til sölu samkv. 3. upptalning-
unni, verði selt miklu dýrara en hitt,
því það yrði ekki notað af öðrUm sveit-
um en þeim, sem hefðu trassað að
panta, ekki pantað nóg eða pöntun
hefði glatast frá, og er vonandi, að ekki
fyndust margar sveitir í neinum af þess-
um flokkum, ef þessi hugmynd mín nær
fram að ganga og bóluefnið er fáanlegt
við litlu verði.
Það getur verið stór leiðbeining fyrir
æfða bólusetjara, að á glösunum standi
skýring um efnisinnihald þeirra samkv.
4. uppástungu.
Hver bólusetjari mætti ekki hafa fleiri
en 20 bæi undir til þess að bólusetn-
ing geti alstaðar farið fram á hentug-
um tíma.
Athugasemdir.
Mjer hefur gefist kostur á að lesa
grein þessa áður en hún var prentuð,
og leyfi jeg mjer að láta henni fylgja
þessar skýringar og athugasemdir:
Að r• Þegar verð bóluefnisins var
ákveðið (af stjórnarráði landbúnaðar- -
málanna dönsku og stjórnarráði Islands),
var það sett svo lágt, sem frekast þótti
fært, þannig, að ríflega fengist endur-
greiddur sá sjerstaklegi kostnaður, sem
»Serumlaboratoriet« hafði af tilbúningi
bóluefnisins, og var þá ekki tekið tillit
til þess, að greiðslusvik á andvirðinu
ættu sjer stað eða yrðu stofnuninni að
tjóni. Sala og afhending bóluefnisins,
sem og umsjón með bólusetningunum
yfirleitt, var mjer svo falin. Bóluefnið
panta jeg árlega á hverju vori hjá stofn-
uninni, svo mikið sem þurfa þykir, og
stend jeg henni í ábyrgð fyrir því efni,
er jeg tek á móti. Komi það fyrir, að
kaupendur efnisins standi ekki í skilum
með borgunina, er áhættan mín en ekki
stofnunarinnar. — Það eru því litlar líkur
til að stofnunin vilji eða sjái sjer fært
að slá af verðinu. — Og hins vegar er
það óviðkunnanlegt að fara fram á, að
stofnunin selji efnið ódýrara en hún getur
framleitt það. 1 króna á hverjar hundr-
að kindur, meira eða minna, munar
kaupendur litlu, en seljanda miklu.
Bóluefnið kemur hingað altaf í júll—
ágúst og er þá strax sent öllum, sern
pantað hafa, og síðan eftir því, sem
pantanir koma. Vildu menn panta efn-
ið hjá mjer nógu snemma, skyldi aldrei
verða skortur á því. Það hefur reynd-
ar aldrei komið fyrir síðan farið var að
selja það, nema um tíma síðastliðið
haust. Eftirspurnin varð þá, seinni hluta
októbers, svo óvenjumikil, að efnið
gekk upp, en ný sending gat ekki kom-
ið fyr en um miðjan nóvember. Úr því
var nóg til.
Hreppsnefndum hef jeg frá byrjun veitt
þau hlunnindi, að þær hafa ekki þurft
að borga efnið fyr en fyrir áramótin
næstu, og þó trassa margar hreppsnefndir
öðrum fremur að panta efnið í tímn.
Að 2. Gott að hreppsnefndir fengju
heimild til að leggja út peninga fyrir
bóluefnið, ef þær hafa ekki þá heimild
þegar. Óvíst, að sumar þeirra, sem illa
hafa staðið í skilum, fái lán framvegis.
Að 3. Eitt bóluefni — tvennir prís-
arl Eftir minni reynslu mundi það
verða reglan, að menn pöntuðu ekki
fyrirfram, en biðu til haustsins. Yrðiþá
mikill eða meiri hluti efnisins seldur
með hærra verðinu.
Að 4. Öllum þeim, sem keypt hafa
hjá mjer bóluefni, hef jeg sent prentað
brjef, þar sem meðal annars er skýrt frá
því, hvernig efnið er saman sett.
Að 5. Með bóluefninu sendi jeg
ætíð, bæði hreppsnefndum óg öðrum,
eyðublöð til að gefa á skýrslur um bólu-
setninguna, og hvílir sú skylda á mót-
takendum að sjá um, að skýrslurnar
sjeu gefnar og sendar mjer.
Magnús Einarsson,
Þing'mennsknframboðin.
Þær fregnir eru nú komnar af þeim
eftir að síðasta tbl. Lögr. kom út,
að hr. Sveinn Ólafsson í Firði hafi
dregið sig í hlje og verði ekki í
kjöri í Suðurmúlasýslu. Aftur hefur
boðið sig þar tram, auk Guðmundar
sýlum. Eggerz, Þórarinn Benedikts-
son bóndi í Gílsarteigi, greindarmað-
ur og merkur bóndi, áður eindreg-
inn stuðningsmaður þeirra Jónanna,
svo að báðir eru frambjóðendur
gamlir og góðir heimastjórnarmenn.
En fregnir að austan segja sýslu-
mann hafa meira fylgi.
í Barðastrandasýslu eru frambjóð-
endurnir þeir tveir, sem áður hefur
verið á minst, Hákon bóndi í Haga
og Snæbjörn hreppstjóri í Hergilsey,
báðir „sjálfstæðis“ menn, að því er
segir í brjefi þaðan að vestan.
í Gullbringu- og Kjósarsýslu eru
þeir þrír í kjöri, sem áður hafa ver-
ið nefndir, og segja sfðustu fregnirn-
ar að fylgi sr. Kristins muni ekki
vera mikið.
yímeríkubrjej.
Tveimur bryndrekum hleypt
af stokkunum.
Þeir eru þó ekki alveg eins bygðir
og hjá Þjóðverjum eða Énglending-
um, enda eru þeir sendir frá Canada;
og þótt Canada tilheyri Bretum í
orði kveðnu, þá hafa Canadamenn þó
sína sjerstöku hernaðaraðferð. Hún
er ekki í því falin, að drepa eða
myrða, heldur í þvf, að leggja net,
aðeins til að flækja fólkið f, taka það
til fanga og flytja það svo heim til
sfn. Nú er verið að hleypa tveimur
þessum bryndrekum af stokkunum
hjer í Canada og eiga þeir að send-
ast til íslands.
í alvöru talað: Nú eru tveir agentar
sendir heim, auk hjálpardrengja, til
að smala fólki til Canada, Gósen-
landsins óviðjafnanlega!
En mundi ekki vera rjett fyrir
landana heima, að athuga vel, hvort
meira vegur á metaskálunum: kost-
irnir eða gallarnir hjer, áður en þeir
flana frá föðurlandi sínu.
Þá er fyrst loftslagið, þetta dæma-
lausa holla loftslag! já, jeg held nú
það! þar sem ýmist brennur eða frýs!
Enda hefur það sýnt sig í vetur, því
hávaði fólks hefur verið meira og minna
Iasinn, og fjöldi legið rúmfastur f lengri
og skemri tíma; meiri hlutinn kom-
ist úr rúminu aftur, þó allmargir dá-
ið. Að mínu áliti er fslenska lofts-
lagið langtum hollara. Til krank-
leika hjer geta auðvitað legið fleiri
ástæður, svo sem slæmt húsnæði,
ljeleg fæða, eða óvarkár meðferð
Ifkamans á ýmsan hátt.
Þá eru nú atvínnuvegirnir. í fljótu
bragði virðast þeir vera góðir; kaup-
ið hátt þann tíma, sem vinnan end-
ist, en því miður ganga frá einir þrír
til fjórir mánuðir hjá allflestum, og
er það þungur skattur, þar sem allar
Iffsnauðsynjar kosta hið sama og með-
an atvinnan helst. Verður því lítill
afgangurinn: hjá fjöldanum enginn,
hjá allmörgum miklu minna en ekki
neitt; og þetta er nú gullnáman, sem
fólk er að sækja í vestur um haf.
Skyldi nú ekki vera betra að leggja
rækt við sitt eigið land; reyna með
fjelagsskap og samtökum að fá það
til að framleiða alt hið besta, er það
hefur í tje að láta; sitja kyr heima,
heldur en að gana hjer í stórborg-
irnar vestra, eða flækjast út í eyði-
merkur, þar sem ekki tekur við ann-
að en endalaust strit, alt fram f dauð-
ann hjá mörgum? Auðvitað hljóm-
ar ætíð í bjöllunni; „Það er fyrir
börninog barna-börnin mín!" En því
þá ekki að slíta kröftum sínum á
sínu föðurlandi fyrir afkomendur sína?
Hreint ekki fyrir blinda ættjarðarást,
heldur fyrir það, að ísland er eitt af
bestu löndum hnattarins, ef það væri
aðeins rjett setið.
Jeg hef skrifað þessar línur af tals-
verðri þekkingu og bestu sannfær-
ingu, og óska, að þær komi ein-
hverjum til að hugsa um framtíð sína
og hvað honum mundi vera fyrir
bestu.
Winnipeg 14. mars 1913.
Páll Bergsson.
Bvaö lipr bak viö?
Utan af landinu eru frjettirnar farn-
ar að berast um að konurnar sjeu að
safna undirskriftum undir áskorun þá
til Alþingis, sem Sambandsstjórn kven-
rjettindafjelags íslands sendi út í vetur.
Fjöldamargar konur eru þessu sam-
þykkar, einkum þær, sem komnar
eru til vits og ára.
Við vitum, að það er ekki lengra
sfðan en 1907, að 12,000—13,000
íslenskra kvenna skrifuðu nöfn sfn
undir samskonar áskorun. Það sýndi
þá eindreginn vilja íslensku kven-
þjóðarinnar. En hvað liggur bak
við þennan kvennavilja? Hvers vegna
heimta þær slík rjettindi?
Á bak við þessar kröfur liggur
fyrst og fremst það, að konurnar eru
farnar að sjá, að ef þær eiga nokk-
urn tíma að geta komist úr þeim kút,
sem margra alda misrjetti hefur sett
þær í, þá þurfa þær að fá einasta
meðalið, sem til er, til þess að þær
geti fengið þá, sem völdin hafa, til
að hlusta á sig og taka tillit til sín.
Baráttan fyrir lífinu harðnar alt af,
eftir því sem samkepnin eykst. Kori-
urnar hafa aldrei átt aðgang að öðr-
um störfum en þeim, sem eru lægst
launuð. Menn segja, að heimilis-
störfin sjeu grundvöllurinn undir þjóð-
arvelgengninni, og mikilvægust allra
þeirra starfa, sem konur geti með
höndum haft. En því eru þau þá
launuð lægst af öllum störfum? Og
því er eiginkonan á heimilinu talin
ómagi? I venjulegu máli er sagt,
að maðurinn „hafi fyrir kor.u og
börnum að sjá".
Og hvað gera karlmennirnir, sem
lögin skapa í landinu, til að vernda
rjett þessara atkvæðislausu kvenna,
sem engan fulltrúa hafa til þess, að
tala sínu máli á þingum og þjóð-
fundum? Lftið á ótal störf, sem
nokkurn veginn eru launuð. Sjaldn-
ast komast konur að þeim, og það
þótt þau heimti engan sjerstakan
undirbúning. Sjáum t. d. póstþjóna
störf og póstafgreiðslumanna. Hvers
vegna komast konur þar ekki að
hjer á landi eins og f öðrum lönduin.
Við símastöðvarnar eru konur
komnar að lægstu störfunum, en al-
staðar með lægri launum en karl-
menn. Sömuleiðis við verslun og á
skrifstofum. En þótt menn játi um
sumar stúlkur, að þær jafnist fylli-
lega á við karlmennina, sem vinna
sömu störf, þá finst þeim fjarstæða,
að gjalda þeim sömu Iaun »af því
þær sjeu í pilsi«, eins og einn vinnu-
veitandi komst einu sinni að orði.
Við barnakenslu hafa konur kom-
ist að með sömu tímalaunum og
karlmenn. En þær hafa örsjaldan
fengið föstu embættin eða orðið yfir-
kennarar og forstöðumenn barna-
skólanna, þótt engin lög hafi verið
því til fyrirstöðu. Venjan er orðin
svo rfk, að þær fái að eins molana,
að hitt eru enn þá bara heiðarlegar
undantekningar frá reglunni.
Lftum á laun forstöðukvenna
Kvennaskólanna. Auðvitað eru þeir
ekki þjóðstofnanir, launaðir af lands-
ins fje eins og karlmannaskólarnir,
heldur að eins styrktir af landssjóði.
En aldrei mundi nokkrum karlmanni,
sem fær þætti til að standa fyrir
jafnstórum skóla, boðin 400—600 kr.
laun, og enginn slfkur maður mundi
heldur sætta sig við það. En kon-
urnar verða í því tilliti að gera sjer
alt að góðu. Þakka fyrir að fá eitt
hvað.
Og verkakonurnar, sem gánga i
þyngstu erfiðisvinnu jafnt og karl*
mennirnir,— hvernig er peim launað.
Hvað oft hefir það ekki komið fyrir,
að konur hafa við uppskipun borið
byrðar jafnt og karlmenn, stundum
á börum á móti þeim, og fengið svo
helmingi lægri laun, eða jafnvel enn
þá minna?
Sama er að segja um stúlkur, sem
ganga í fiskvinnu. Þær hafa minna
en helmings laun á við karlmenn.
Sjaldnast meira en helming á við þá
f daglegri tímavinnu, og til skams
tíma ekki heldur í eftirvinnu, nætur-
vinnu eða sunnudagavinnu.
Menn munu segja, að slíkt komi
ekki þinginu við. Það fari að eins
milli þeirra, sem vinnuna veita Og