Lögrétta - 21.05.1913, Blaðsíða 3

L0GRJE.TTA
87
Tryggvason og Halldór Benediktsson
þvottafat’með skolpi í kastast úr einu
eldhúshorni í annað, og kom það þar
á hvolf ofan á hlemm, er var yfir kollu
á gólfinu, og var þá enginn maður 1
eldhúsinu.
Litlu síðar sáu þau Jóhann Tryggva-
son, Snæbjörn Arnljótsson og Valgerður
á Hallgilstöðum bolla detta úr hillu í
búri, án þess að nokkur kæmi við hann;
voru þær þá 1 búri Ragnheiður og Val-
gerður. Líka voru þeir staddir í eldhúsi
Dav(ð Kristjánsson og Aðalsteinn í
Hvammi og segist Aðalsteinn hafa heyrt,
er skál fjell af hillu í búri, og sáu þeir
báðir að hún lá á hvolfi á gólfinu, og
var enginn þá í búrinu.
Frú Bcrghild Arnljótsson sá könnu
kastast á gólfið í baðstofu, og var Ragn-
heiður þar hjá henni; en ekki sá hún
það svo glögt að hún fullyrði að það
geti ekki skeð, að Ragnheiður hefði
ekki með snarræði getað verið völd að
því. Líka sá Jóhann Gunnlaugsson
kommóðu velta um í baðstofunni, og
var þá Ragnheiður þar og engir aðrir,
en ekki sá hann það svo glögt, að
hann fullyrði að hún ekki hefði getað
það, en þó með snarræði, er jeg og
fleiri, er þekkjum stúlkuna, hugsum að
hún eigi ekki til.
Um kvöldið fóru allir heim til sfn,
jeg líka; hafði þá ekkert komið fyrir,
nemaþað sama. Þó segir Aðalsteinn mjer,
að um kvöldið, þegar Ragnheiður fór að
mjólka kýrnar, hafi hún haft með sjer
ljós og krakka á 7..eða 8. ári; kom
hún þá með miklum flýti inn f bað-
stofuna og var því llkast sem það ætl-
aði að líða yfir hana, en fyr segist hann
ekki hafa orðið var við svo mikla
hræðslu hjá henni. Háttaði hún svo
strax og fór upp f efri bæinn strax
morguninn eftir, og litlu síðar út í
Þörshöfn, og er þar hjá móður sinni sfðan.
Jeg skal geta þess, að tveir menn,
Stefán á Gunnarsstöðum og Jóhann
Tryggvason, sáu Ragnheiði kasta hlutum;
sá fyrnefndi sá hana kasta til steini í
göngunum, og hinn sá hana kasta flösku,
sem brotnaði í göngunum, en hvort
hún hefur gert þetta sjálfrátt, eða ósjálf-
rátt, vitum við ekki.
Þar á móti er flest af þvf, sem jeg sá
og heyrði þannig lagað, að hún gat alls
ekki gert það á nokkurn skiljanlegan
hátt, og sama má segja um flest af því,
sem jeg hef talið hjer að framan og
aðrir hafa sjeð.
Jeg skal nú að síðustu taka það fram,
að í þessa 3 daga, er jeg dvaldi í
Hvammi, gat jeg ekki orðið þess var,
að nokkur maður stæði í sambandi við
þetta, nema Ragnheiður, eins og áður
er á vikið.
Lfka skal jeg geta þess, að jeg stend
fullkomlega í þeirri meiningu, að henni
sje samband þetta ósjálfrátt, og það
þykist jeg alveg viss um, að henni fellur
þetta mjög illa; jeg tók eftir því, að í
hvert sinn, er einhverju var kastað eða
högg heyrðist, hrökk hún við eða tók
kipp, enda hygg jeg að hún sje ekki
kjarkmikil.
Af því þessir kynlegu viðburðir eru
svo fátíðir hjer um slóðir, myndast út
af þeim ýmsar sögur, sem svo breytast
og aflagast, mann frá manni, og verða
því að nokkrum tíma liðnum blandað-
ur svo miklum ósannindum og missögn-
úm,-' að ómögulegt mun að vita hvað
satt er eða ósatt, og fanst mjer því rjett
að færa það í letur sem fyrst, eins og það
kom mjer og þeim, sem jeg hef nafn-
greint, fyrir augu og eyru.
Álandi ytra 29. mars 1913.
Hjörtur Þorkelsson.
Að það, sem að framan er ritað, sje
rjett hermt, hvað nöfn vor áhrærir,
vottast hjermeð.
Þorsteinn Þórarinss. Þorldkur Stefdnss.
Gtiðlaugur H. Vigfúss. Adalsteinn Jónass.
Jóhanna Sigfúsd. Pjetur Metúsalemss.
Björn Guðmundss. Guðrún Björnsd.
Halldór Benediktss. Árni Benediktss.
Valgerður Frtðriksd. Snœbjörn Arnljótss.
Borghild Amljótss. Jóh. Tryggvas.
Jóhann Guttnlögss. Davíð Kristjdnss.
Jóhannes Árnas. Stefán Guðmundss.
Landsbjálfti. Þorsteinn Erlings-
son skáld skrifar Lögr.:
„Það er ástæðulaust að halda svo
fastíorðið „jarðskjálfti", eins og blöð-
in gera nú. Snorraedda hefur „land-
skjálfta", eins og var í minni sveit,
og sama heyrði jeg á Austurlandi.
Jarðskjálfti kemur aðeins fyrir í
þýðingum útlendra bóka og er ekki
hugsað á norrænu. Löndin skjálfa
þar, en sjórinn aldrei. Þar verða
menn þessa varir aðeins á flóðöld-
unni"
Um Sauðjjárbaðanir.
(Nl.). -----
Baðmeðul.
Þá er jeg nú kominn að þvf að
minnast á baðmeðulin. Það er með
þau sem aðrar vörur, að kaupendur
vilja að þau sjeu góð, og ekki of
dýr, sem rjett er, en þeir, sem búa
þau til og selja, halda hver með sinni
vöru og náttúrlega vilja ekki skaðast
á skiftunum. En nú eru baðmeðulin
misjöfn að verði og gæðum, sem
menn hafa orðið varir við, og eru
því margir hikandi og óvissir um,
hvað helst skuli nota af þeim.
Fjölmargir bændur hafa spurt mig,
hvaða baðmeðul væru best, en jeg
er enginn sjerfræðingur f þeirri grein,
og það er enginn maður hjer á landi.
Það ætti ekki að vera vandi að
vita hvaða baðlyf drepa best, en það
er vandi að vita hvaða ahrif þau
hafa á kindurnar og á ullina. Um
öll áhrif baðmeðalanna á ullina er
ekki hægt að vita nema með ná-
kvæmri rannsókn.
Oft er því slegið fram, að sum bað-
meðul auki langt um meira ullarvöxt-
inn en önnur. En satt að segja vex
ullin aðallega mikið og lítið eftir við-
urværi og ullarfári fjárins. En þó
er ekki ómögulegt að baðmeðulin
geti haft ofurlítil bein áhrif á ullar-
vöxtinn, og þá mismunandi.
Jeg hef nýverið lesið ofurlftinn
bækling um áhrif baðmeðalanna á
ullina, eftir enskan höfund, S. B.
Hollings að nafni. Hann kveðst
hafa gert rannsóknir sínar á ull, er
koni á markaðinn f Bradford. Hann
kveðst og hafa í þessum rannsóknum
sett sig í samsamband við og leitað
upplýsinga hjá nokkrum hundruðum
heldri bænda, ullarkaupmönnum, ull-
arþvottamönnum, ullarlitunarmönnum
og öðrum mönnum vfðsvegar um
heiminn, er við þetta fást. Að þess-
um tilraunum kveðst hann hafa unnið
nokkur ár.
Skal jeg nú í fáum orðum geta
þess helsta, er hann segir um þau
baðmeðul, er við þekkjum.
Tóbaksbað kveður hann hafa þau
áhrif á ullina, að hún verði blökk
og taki illa litum og verði þess vegna
óhæf f bestu dúkategundir. Stund-
um kveður hann bera lftið á þessu
og þá fyrir það, að fjeð hafi aðeins
verið baðað upp úr tóbakinu nýrúið.
Karból- eða Kreólín- baðlyf segir
hann að oft stórskemmi ullina, sjeu
þau illa tilbúin og blönduð með ýms-
um óhroða. Tekur hann til dæmis
að fyrir nokkrum árum hafi skotsk
ull fallið mjög í verði fyrir skemdir
afþessum baðlyfjum. Segir hann, að
skotskir bændur hafi þá freistast til
að kaupa ódýr baðlyf af þessu tægi,
er blönduð hafi verið með tjörukendri
olfu, sem mest hafi valdið skemdun-
um. Hann kvað skotsku bændurna
hafa hætt við þessi baðlyf, er þeir
sáu að þeir sköðuðust meira á ullinni
en þeir spöruðu við að kaupa ódýru
og vondu baðmeðulin. Hann segir
enn fremur að frá Rússlandi komi
oft mjög skemd ull af áhrifum ó-
hreinsaðrar karbólsýru, sem notuð er
í þessi baðlyf. Hann segir og að ef
menn noti þessi baðlyf, verði menn
að vera vissir um að þau sjeu unnin í
góðum verksmiðjum, en jafnvel frá
þeim segir hann að geti komið bað-
lyf af þessu tægi, með óuppleysan-
legri tjöru, er skemmi ullina (karból-
sýra og kreólin er unnið úr tjöru).
Um arsenik-böð segir höfundurinn
að þau geri fniristár skémdir á' ull-
inni og, sjeu þau rjett til búin,
valdi þau engum skemdum. Hann
segir að þar sem óvönduð baðgerð
sje, hafi þessi böð stundum valdið
skemdum vegna þess að efnahlutföllin
hafi ekki verið rjett í blönduninni,
eða hún ekki nógu vel soðin. Hann
segir að arsenik-duftböðin sjeu víða
lang-mest notuð, t. d. í Ástralíu og
Tasmaniu, þar sem aðalarður fjársins
sje ull (af Merinófje) og að þaðan
komi best ull til Bradford. Höfund-
urinn minnist á heimatilbúin baðlyf,
og ullarskemdir af þeim. Telur hann
það óráð að bændur sjeu sjalfir að
kaupa efni í baðlyfin og búa þau til
heima, heldur eigi menn að kaupa
þau frá vönduðum verksmiðjum.
Ullarskemdirnar voru fólgnar í því
að ullin tapaði góðum blæ, mýkt,
fjaðurmagni og teygju, varð ekki
þvegin eins vel og tók ver litum.
Auðvitað voru skemdirnar mismun-
andi miklar eftir böðunum og efnum
þeirra.
Á þessu sjest það, sem menn vita,
að það er mjög nauðsynlegt að
kaupa baðlyf frá góðum verksmiðj-
um.
Nú sem stendur eru Coopers-bað-
lyfin mest notuð hjer á landi. Það eru
þrjár tegundir og eru þau tilbúin af
W. Cooper & Nephews ( Barkhamsted
á Englandi. Verksmiðjueigendur þess-
ir eru jafnframt bændur, sem eiga
margt fjenaðar og nota auðvitað sín
baðmeðul á hann. Jeg hef hjer á
milli handa heilmikið af plöggum
viðvíkjandi þessum verksmiðjueig-
endum, eða verksmiðju þeirra og
baðmeðulum.
Það eru vottorð og meðmæli frá
einstökum mönnum (bændum), bún-
aðarfjelögum og landstjórnum víðs-
vegar um heim. Svo og skýrslur
eða vottorð frá eftirlitsmönnum, er
skoðað hafa verksmiðjuna og farið f
gegn um viðskiftabækur hennar. Öll
þessi plögg hljóða upp á það, að bað-
lyfin sjeu góð og reynist vel og að
verksmiðjan sje mjög vönduð og hin
langstærsta í heimi. Þar er sagt að
um 95% af því fje, er komi á lands-
sýninguna í Englandi, sje baðað
úr þessum baðlyfjum og að um
373,500,594 sauðfjár sje árlega bað-
að um allan heim, en að þessi verk-
smiðja selji árlega baðlyf í 260
miljónir sauðfjár. (Þar stendur að
sauðfjárfjöldi í heimi sje 631,500,594
og að 258 miljónir sje ekki baðað,
en það er tekið fram, að tala óbað-
aðs fjár sje ekki vel ábyggileg.
Þar er talið að alt fje í Evrópu sje
baðað, en mest af óböðuðu fje í
Asíu).
Sumir mundu nú ef til vill segja
að þetta væri bara skrum, en jeg
sje ekki að það sje mögulegt að
verksmiðjueigendur færu að búa til
ósannindi um menn, stjórnir og fje-
lög, setja á prent og senda út um
allan heim; þeir gætu ekki haldið
áliti eða viðskiftum með því lagi.
Það er alt annað þegar einstakir
menn auglýsa vöru sína, eða þegar
einhver lætur kaupa sig til að mæla
með einhverri vöru án þess ef til
vill að vita um gidi hennar eða gæði.
Næst skal jeg þá minnast á Coo-
pers-baðlyfin eins og þau reynast
hjer á landi.
Coopersduýtið (arsenik-duftbað) hef-
ur reynst að drepa ágætlega; en á
því er galli — sem ekki sakar í
heitu löndunum —, að það er fitu-
laust; úr því má bæta með því að
blanda það öðrum baðlyfjum. Önnur
fita en sú, sem er f baðlyfi og í
sapu, samlagast ekki baðinu. Þetta
bað hefur gert mjög mikið gagn
hjer á landi að eyða óþrifum. Upp
á síðkastið hafa einstakir menn þótst
taka eftir ullarlosi á fje sfnu, er þeir
halda að sje þessu baðlyfi að kenna.
Jeg hef töluvert reynt að leita mjer
upplýsinga um þetta og komist að
þessari niðurstöðu: Aðeins sumir hafa
orðið varir við ullarlosið, og þá að-
eins á sumum kindum í fjenu og á
stöku blettum á hverri kind. Mjer
þykir sennilegast, að ef þetta ullar-
los kemur af baðinu, sje það af því,
að það sje ekki nógu vel uppleyst
eða hrært á meðan baðað er. Það
þarf að hræra hvern pakka í fötu,
láta fyrst duftið í fötuna og smá
bæta vatni í, og svo er gott að hella
úr fötunni f gegnum sfu, og eins
er talið gott að láta vatn standa á
duftinu 3—4 tfma, áður en farið er
að hræra og baða. Jeg hef sjeð fje
upp úr þessu baði með duftflekki á
mölunum og víðar, — hver veit nema
það geti valdið ullarlosinu. En svo
getur ull losnað og slæðst af fje, sje
heitt mjög og þröngt í húsum og ef
kindur taka mjög snöggum bata af
gjöf.
Albyn-lögur („Albyn fluid" karból-
bað). Það bað hefur ekki reynst
eins örugt að drepa sem hið áður-
nefnda, en í því er fita. Það er
sagt svo fyrir í notkunarreglunum,
að blandan eigi að vera 1 : 150; en
mörgum hefur reynst það of veikt
og að blandan þyrfti að vera 1 : 120.
En það þarf þó ekki að verða dýrt
bað. En sje duftbaðinu blandað
saman við, eins og fyrir segir f
„Handbók bænda", þá má blanda
þetta bað eins og notkunarreglurnar
segja, þegar um vanalegt þrifabað
er að gera. — Ráðlegging um blönd-
un þessara baðlyfja er frá framleið-
endum.
Albyn past (karbólbað). Það hefur
líkar verkanir og hið síðasttalda, en
reynist öruggara að drepa. í því er
meiri fita, og því betra á beitarfje.
(Fita í ullinni heldur henni saman,
svo hún skýlir betur kindinni; þá
hrindir ullin og betur af sjer vatni;
að vísu er altaf sauðfita f ullinni, en
mismunandi mikil, eftir því hvað fjeð
á gott og eftir þvf hvort það er
mikið úti og í hrakviðrum). Þá er
kreolfnið.
Kreolinbað er töluvert notað hjer
og mun, ef það er gott, hafa svip-
aðar verkanir og hin tvö síðasttöldu
baðlyf. En það reynist mjög mis-
jafnlega, og, eftir því sem menn hafa
sagt mjer, oft vel, en lfka stundum
illa, — drepur ekki. Svo er verðið
á því mismunandi. Jeg veit til þess,
að potturinn hefur verið seldur á kr.
0,80 og blandað í 50 pt. vatns, en
það verður um 6V2 eyrir á kind.
En svo er það stundum ódýrara, og
víst eins ódýrt og Coopers-baðlyfin.
En þau kosta um 4 aura á kind.
Búast má við því, að hið versta
af því skemmi ullina.
Eitthvað fleira hefur flutst hingað
af karból- eða kreolfn-baðlyfjum, og
þar á meðal nú sfðast þetta baðlyf,
er Jón Ólafsson í Geldingaholti nefnir
Skotska fjárbaðið. Það mun vera
svipað bað og ýmsar karból-baðteg-
undir, sem seldar eru á Skotlandi.
En vegna þess, hve það er dýrt, ætti
enginn að kaupa það, og svo er það
heldur ekki frá eins fullkominni verk-
smiðju og Coopers-baðlyfin. Mjer er
nær að halda, að verðið á þessu
baði muni vera nærri 100% hærra
hjer en á Skotlandi.
Um varanleika baðlyfjanna á ull-
inni vitum við ekki, en sennilegt er,
að þau baðlyf haldist skemur f ull-
inni, er uppleyst eru í köldu vatni
— eyðist frekar í rigningum. En
þó hefur reynslan sýnt, að duftið
eyðir best færilúsinni, en það kemur
ef til vill af því, að eitrið f baðinu
getur eyðilagt púpuna. Unginn er
um 3 vikur að vaxa út úr púpunni.
Að lokum vil jeg þa láta í ljósi,
að jeg vildi helst nota Coopers-
baðlyfin, og það af þessum ástæðum:
Þau baðlyf eru frá vandaðri verk-
smiðju, og má því ætla að þau hafi
ekki þau áhrif á ullina, er spilli verði
hennar á markaðinum. Þau baðlyf
má ætla að sjeu altaf eins að sam-
setningu, hver tegund, og má því ná
með þeim ábyggilegri reynslu. Þau
eru ekki dýr, en fremur þægileg í
allri meðferð, og svo er duftbaðið
áreiðanlega örugt kláðabað. En
það er ekki lítils virði á meðan kláð-
inn lifir að til sjeu baðmeðul, er vinni
vel á honum.
Hafi menn baðmeðal, er drepur
vel klaðann, og baði menn rækilega
— t. d. tvisvar á ári, þar sem menn
óttast kláða — mun klaðinn hverfa
með tfmanum og ekki gera teljandi
usla. — Nú kunna menn lfka að
lækna klaðasjúkar kindur.
Jeg het auðvitað enga ástæðu til
að vera á móti öðrum baðlyfjum, ef
menn eru vissir um að þau sjeu vel
gerð, og ef þau reynast vel og eru
ekki of dýr. Annars vantar innlend-
ar tilraunir eða glöggar athuganir
hvað baðlyfin snertir.
3°/4' 13
Jón H. Þorbergsson.
Aldan og leiðin.
Þegar maður er að forðast fjölyrði,
getur oft svo farið, að atriði megi
finna, sem ekki er nógu vel skýrt
fyrir alla. Kunnugu mennirnir eru
mjer sammála um, að fyrir Brgfs.
sje lending við Hvalfjörð hentugust
á því svæði, sem jeg hef bent á,
milli Kalmannsár og Saurbæjar. Hvar
hún er valin á því svæði, sýnist mest
undir því komið, hvar aðdýpst er,
og því best bryggjusiæði\ því fram
f tímann verður að horfa. Á þess-
um stað er pað eitt, sem verulega
þýðingu hefur. Útsynnings-öldugjálp-
ið er þar svo kraftlítið, að varla tek-
ur tali.
Vegarleiðin neðan við Kalastaða-
hæðir er svo sjálfsögð, eins og S. J.
lýsir henni, að um það þótti mjer
ekki þörf að ræða. Vegurinn kemur
enn neðar út með firðinum, ef stöðin
er innar en við Kalastaðakots land.
Hvoru megin Þórisstaðavatnsbraut-
in á að liggja, er mikið undir því
komið, hvort brú á ósinn milli vatn-
anna ekki er dýrari en brýr á hinar
árnar tvær; en líklegt að svo yrði.
P'yrir neðan Eyrarvatn yrði ekki farið.
Syðri leiðin verður ódýrari í bráð,
vegna þess, að þar er nokkuð af leið-
inni sjálfgert.
Úr þessum smáatriðum verður skor-
ið með mælingum.
B. B.
Steingrímur Thorsteinsson.
1 1. tbl. „ísaf." þ. á. minnist hr.
Indriði Einarsson skrifst.stjóri á Stgr.
Thorsteinsson f sambandi við minn-
ingarrit, er útlendingurinn Poestion
hefur skráð um hann. Hr. I. E. segir,
að íslendingar megi fyrirverða sig
fyrir að hafa ekki haft manndáð til
að verða fyrri til með þetta rit. Enn
fremur spyr hann, hvað við Islend-
ingar getum gert fyrir Stgr Th , og
stingur jafnframt upp á, að honum
verði veitt full rektorslaun á næsta
þingi sem eftirlaun.
Jeg álft nú, eins og fyr, að það
sje vansæmd fyrir þjóðina, að sýna
ekki Stgr. Th. sæmilega og viðeig-
andi viðurkenning f verki. Og úr
þessu má ennþá bæta, þó altof seint
sje. Tillaga hr. I. E er góð að vfsu,
en þó líkar mjer hún ekki fyllilega.
Skáldlaun vil jeg að þjóðin veiti
honum, og væri alls ekki sæmilegt
að þau yrðu minni en 3000 kr. á
ári. Enda mun mega telja víst, að
þjóðin — eða sá hluti hennar, sem
kann að meta góðan skáldskap —
teldi ekki eftir, þótt Stgr. væri launuð
sæmilega ljóð sín.
Ljóðmæli Stgr. Tr. eru yfirlætis-
laus, holl og vermandi, og mörg þeirra
sannnefnd spakmæli.
Og því fremur ber að launa þau
ríflega, sem þetta hefur dregist óskilj-
anlega lengi.
Ef Stgr. segði af sjer embætti,
ætti hann að hafa að minsta kosti
half embættislaun, og mælir öll sann-
girni með, að hann hefði meira.
Hann er nú búinn að gegna em-
bætti yfir 40 ár. Og eru vel og
dyggilega unnin verk aldrei oflaunuð.
Þetta er vonandi að næsta alþing
taki til athugunar, og mætti ætla, að
umræður um það þyrftu ekki að
verða langar, því gera verður ráð
fyrir, að þinginu sje augljóst, að hjer
er skuld, sem verður að minsta kosti
að svara rentum af. Það, sem stung-
ið hefur verið upp á hjer að framan,
er alls ekki nema viðurkenning í
verki.
Ólafsey, í mars 1913.
Ólafur Jóhannsson.
Reykjavík.
Indriði Reinholt lagði á stað
hjeðan heimleiðis vestur með „Ster-
ling" síðastl. laugardag. Samningar
gátu ekki tekist með honum og bæj-
arstjórnmni um sporbrautalagninguna,
drógust á langinu, uns hann tók um-
sókn sína aftur. Út af því samþykti
bæjarstjórnin á síðasta fundi svolát-
andi tillögu:
„Bæjarstjórninni þykir leitt, að
leýfisbeiðandi skuli hafa tekið um-
sókn sína aftur án þess að tilgreina
ástæður, og lýsir því jafnframt yfir,
að hún er fús til að taka upp samn-
ingaumleitanir aftur, fari leyfisbeið-
andi fram á það".
Hr. Indriði Reinholt kvaðst mundu
koma hingað aftur næsta vetur til
þess að vita, hvernig þá stæðu hjer
sakirnar. Eins og Lögr. hefur áður
tekið fram, telur hún leitt, að hr. I.
R. skyldi ekki geta flengst hjer og