Lögrétta - 21.01.1914, Blaðsíða 2

14
L0G.RJETTA
Lðgrjetta kemar út i hverjum mtð*
vikudegl og auk þess aukablðð vlð og vlð,
minst (0 blðð als i iri. Verð: 4 kr. irg.
i íslandi, erlendis S kr. Gjalddagi 1. jdli.
ungi í ríkisráðinu, að undan-
gengnum umræðum á ríkisþingi
og alþingi. Alt, sem stjórnarvöld
láta prenta, sje geflð út samtímis
á báðum málunum, á ábyrgð
eiðsvarinna þýðenda, sem kon-
ungur skipar.
Önnur atriði geti verið samn-
ingaatriði; frá þessum atriðum
verði ekki vikið.
Neiti íslendingar spurningunni,
vilji þeir leysa sambandið sund-
ur, þá eigi að koma skilnaðin-
um í framkvæmd svo fljótt, sem
unt sje með lögum, samþyktum
af rikisþingi og alþingi, staðfest-
um af konungi og undirskrifuð-
um af forsætisráðherra Dana og
ráðherra íslands.
Slík úrslit mundu vekja sorg
hjá öllum dönskum mönnum,
segir höf. Fyrir Danmörk yrði
það afturför, fyrir allar Norður-
landaþjóðir aukin sundrungar-
veiklun, og islenskri þjóð yrði
það tortíming.
Að lokum gerir höf. grein
þeirrar hættu, sem hann fullyrðir
að vjer mundum stofna oss í
með skilnaði.
Vjer mundum ekki geta til
lengdar h'aldið oss sem sjálfstætt
ríki. Samband við Noreg sje ver-
ið að hjala um, en þar mundum
vjer fá verri sambandskjör, og
sjálfstæðið yrði ekkert. íslend-
ingar mundu komast í dauðans
hættu með þjóðerni sitt, stjórn-
mála-sjálfstæði og Qárhaginn, ef
þeir skildu við það riki og þá
þjóð, sem býður þeim frjáls-
legri þroskunarkjör en nokkurt
stórveldi mundi geta boðið og
vilja bjóða. Að hinu sama mundi
reka, hvort sem vjer yrðum fyrir
hermenskuharðstjórn og málkúg-
un Þjóðverjá, eða verksmiðju-
auðvaldi Englendinga eða Banda-
ríkjamanna.
Þetta er aðalefnið i grein hr.
Rördams.
II.
Það er, eins og vjer tókum
fram áður, mjög ólíklegt, að hr.
Rördam sje fulltrúi þeirra manna,
sem mestu ráða i Danmörk.
Óss er alveg ókunnugt um það,
enda teljum það mjög ólíklegt,
að konungur hugsi til þess að
gera leik að þvi að sleppa ís-
landi.
Oss er líka ókunnugt um það,
að nokkur danskur stjórnmála-
leiðtogi vilji haga sjer við oss
eins og hr. Rördam talar um,
segja við oss, að annaðhvort
skulum vjer ganga að sambands-
kjörum, sem kunnugt er að ís-
lendingar mundu ekki vilja þýð-
ast góðfúslega, eða fara út úr
sambandinu sem allra fyrst.
JHins höfum vjer heyrt getið,
að sumir danskir stjórnmála-
menn hafi sagt, að úr skiinaði
skyidi aldrei verða — hvað sem
það kostaði.
En aðrar eins greinar og þessi
hafa áhrif, ekki sist þegar þær
koma frá þjóðkunnum og mik-
ils metnum mönnum.
-Þær hafa áhrif í báðum lönd-
unum.
í Danmörk æsa þær menn
upp gegn oss, og spilla fyrir allri
góðri sambúð við þá. Flestir
Danir eru ókunnugir þjarki ís-
lendinga við danska stjórnmála-
menn. Og sá skilningur kemst
eðlilega inn hjá þeim, þegar þeir
lesa slíkar greinar, að íslending-
ar sjeu svo örðugir viðureignar,
að annaðhvort verði að hafa fast-
ara taumhald á þeim, eða þá
losa sig alveg við þá — þrátt
fyrir það, að skilnaður væri óynd-
isúrræði, afturför og skömm fyrir
Dani. En slíkt verði menn til að
vinna, til þess að girða fyrir enn
meira tjón og enn meiri skömm
af Islendingum, ef þeir haldi áfram
eins og þeir hafi hagað sjer hing-
að til.
Geta má nærri, hver hugur
vaknar í Danmörk til vor við
slíkan skilning.
Hjer á landi hafa slíkar grein-
ar þau áhrif, að æsa upp skiln-
aðar-tilhneigingarnar.
Vjer lýstum yfir þeirri sann-
færing vorri í síðasta blaði, að
skilnaðurinn sje skamt kominn
áleiðis í hugum manna hjer á
landi. Vjer hyggjum, að allir
kunnugir menn, sem satt vilja
segja, sjeu oss sammála um það.
En hitt er líka áreiðanlegt, að
það væri Dönum auðvelt verk,
að blása þar að kolunum, svo að
tiltölulega fljótlega yrði úr því
mikill eldur. Þeir þurfa ekki að
skrifa margar greinar í helstu
blöð Danmerkur um það, að ís-
lendingar sjeu óhafandi í sam-
bandinu eins og þeir eru, og að
annaðhvort verði þeir að fara úr
þvi, eða sætta sig við það, að
þeim verði settur danskur jarl til
þess að hafa eftirlit með þeim
manninum, sem á að bera ábyrgð
fyrir löggjafarþingi þjóðarinnar,
og að þeim verði stungið inn í
danska herinn — þeir þurfa ekki
að skrifa margar greinar um
þetta, til þess að kul fari að
koma í skilnaðarseglin hjer á
landi.
III.
Þó að vjer gerum ekki ráð fyr-
ir þvi, að þeir stjórnmálamenn,
sem nú ráða mestu í Danmörk,
sjeu hr. Rördam sammála, þá
getum vjer auðvitað ekkert um
það sagt, hve marga hann og
skoðanabróðir hans, prófessor
Knud Berlín, kuijna að fá á sitt
mál. Æsing nokkur virðist hafa
orðið úti um Danmörk út af því,
sem ráðherra vorum hefir orðið
ágengt í fánamálinu. ólíklegt er
það, en hver veit samt, nema
meiri hluti danskrar þjóðar fari
að láta æsast til þess að heimta
af oss þjóðaratkvæði um skilnað
eða þrengri kosti í þjóðasambúð-
inni, og að hún fái þá stjórn-
málamenn, sem taki slíkt að sjer?
Þá þaðl
Enginn Islendingur mundi taka
gildar danskar fullyrðingar um
þau kjör, sem vjer ættum i vænd-
um, ef skilnaður yrði. Það væri
alveg órannsakað og ósannað mál,
þrátt fyrir þær fullyrðingar, hver
þau yrðu.
íslensk stjórn mundi krefjast
þess, að geta rannsakað það mál
hjá öðrum þjóðum, án þess að
Danir yrðu þrándur i götu fyrir
þeirri rannsókn. Gæti ekki sú
rannsókn farið fram, mundi eng-
in stjórn bera þetta mál undir
þjóðaratkvæði Islendinga.
Vjer getum auðvitað ekkert um
það fullyrt, hvernig sú rannsókn
mundi fara. Ekki heldur um
það, hver úrslit atkvæðagreiðsl-
unnar mundu verða. ,
En grunur vor er sá, að skiln-
aðarkjörin yrðu að vera mjög
örðug til þess, að íslendingar
höfnuðu skilnaðinum — ef þeir
ættu að vinna það til sambands-
ins við Dani að fá sambandskjör-
in stórskemd frá því sem þau
eru nú.
Vjer hyggjum líka, að þess
ættu Danir sjálfir að óska. Svo
mannúðlegri og göfugri þjóð, sem
sjálf á í vök að verjast fyrir
voldugum nágranna, gæti ekki
verið neitt tilhlökkunarefni að
halda við sambandinu við okkur,
eftir að rjeltmæt gremja við hana
hefði altekið íslendinga.
En jafnframt því sem vjer
segjum þetta, er það sannfæring
vor, að til þessa komi aldrei.
Vjer trúum ekki öðru, en að
vitið og stillingin megi sín svo
mikils með Dönum, að þeir sjái
það, að það væri nokkuð bráð-
ræðiskent af þeim að reka okkur
út úr fjelagsskap við sig, eða sama
sem reka okkur.
Slíkt atferli yrði ekki rjettlætt
með neinu öðru en því, að vjer
hefðum stofnað eða gerðum oss
liklega til þess að stofna danskri
þjóð í einhverja hættu. Það höf-
um vjer ekki gert, og mundum
aldrei vilja gera.
Þessi Rördams-grein er sprottin
af einberum yfirdrotnunaranda,
þrátt fyrir þá viðurkenning höf-
undarins, að vjer eigum rjett á
að skilja við Dani, ef oss sje það
alvara. »Út með ykkur úr sam-
bandinu, ef við megum ekki
drotna yfir ykkur!« Það er frum-
tónninn. Sama er að segja um
ýmsar aðrar greinar, sem komið
hafa út í dönskum blöðum ný-
lega.
Þeir Danir, sem af einlægni
telja það illa farið, ef samband
íslenskrar og danskrar þjóðar
slitnar með öllu, ættu að gjalda
varhug við slíkum greinum og
slíkum hugsunarhætti.
Skalla-Grímur.
Ný för
til snðnrheimsbautsins.
Hinn frægi enski suðurfari,
Ernest Shackleton herforingi, ætl-
ar nú bráðlega að leggja á stað
í nýja för til suðurheimskauts-
landanna. Hann ætlar að fara
þvert yfir frá Weddel-hafi, koma
við á suðurheimskautinu og
halda svo til strandar Ross-hafs-
ins, en þaðan hafa allir ferða-
£. Shackleton.
menn áður lagt upp til þess að
ná á suðurheimskautið. Vega-
lengdin er hjer um bil 5000 km.
Tvö skip eiga að verða i förinni,
og á annað að hafa bækistöð i
Ross-hafinu, enn hitt í Weddel-
hafinu. 30 menn taka þátt í för-
inni, og útbúnaðinum verður
hagað líkt og hjá Amundsen.
€lðgos í japan.
Símað er frá Khöfn 17. þ. m.,
að eldfjallið Sakura i Japan hafi
gosið og sje tjónið afskaplegt;
menn hafi farist þúsundum saman.
Eldfjallið Sakura (Sakura-sen),
1140 stikur að hæð, stendur á
samnefndri ey í Kagoschima-flóa,
en hann skerst sunnan i Kiruschiu,
sem er syðsta japanska stóreyjan.
Báðumegin við flóa þennan ganga
fram fjallgárðar miklir með mörg-
um og stórum eldfjöllum, sem
oft hafa valdið miklu tjóni. Bygð
er allmikil með flóanum, en
stærsta borgin stendur rjett vest-
an við Sakúra-eyjarsundið, sem
er örmjótt (tæpar 2 rastir); hún
heitir Kagoscliima og hefur nær
70 þúsundir íbúa. Má búast við
að sú borg, svo nálægt eldgosinu,
leggist í eyði. »Vísir«.
LandstjórniD og Eimskipafjel.
A stofnfundi fjelagsins 17. þ.
m. talaði landritari fyrir stjórnar-
innar hönd, með því að ráðherra
vjek burtu af fundinum sökum
lasleika. Er það, sem hjer fer á
eftir, aðalefnið úr ræða landrit-
ara, en í öðru blaði hafa um-
mæli hans verið höfð mjög rangt
eftir.
Hann sagði, að þar sem þegar
hefði verið minst á hluttöku af
landsjóðs hálfu í fjelaginu, væri
það eðlilegt, að fundarmenn fýsti
að heyra, hvort nokkuð mundi
Árni Thorsteinsson: r*i’jú sönglög
úr sjónleiknum
„Ljenharður fógeti“
eru komin út, og fást hjá öllum bóksölum í bænum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Tyrkir eignast nýtísku stórherskip.
Osman soldán.
Tyrkir hafa nýlega keypt herskip, bygt í Englandi og af
sömu gerð og hinir stóru orustudrekar Englendinga. Skipið var
bygt eftir pöntun frá stjórninni í Brasilíu og fjekk nafnið »Rio de
Janeiro«. En svo var skipið boðið til sölu, vegna þess, að sögn, að
Brasilíustjórn vildi heldur fá sjer enn stærra skip. Ítalía, Grikkland
og Tyrkland gerðu boð í skipið, og það fór svo, að Tyrkland hrepti
það. En í Braselíu reis upp mikil rimma út af sölunni. Flotaforingi
einn ámælti stjórninni harðlega fyrir söluna á skipinu, og var tekinn
fastur og'honum varpað í fangelsi. I Tyrklandi er mikil gleði á
ferðum yfir skipinu, og Tyrkir grobba nú af því, að undir eins
næsta vor segi þeir Grikkjum strið á hendur út af eyjunum í Grikk-
landshafi. Það er líka vafalaust* að nú hafa Tyrkir yfirhöndina í
viðureign við Grikki á sjó. Grikkir láta líka illa yfir þessu og eru
órólegir. Frökkum er ekki heldur vel við þessi kaup Tyrkja. Hjá
þeim hafa Tyrkir lánað fje til skipakaupanna, en Frakkar draga
taum Grikkja í viðureign þeirra við Tyrki. Englendingar eru ekki
heldur ánægðir með þetta. En það eru enskir sjóliðsforingjar, sem
nú eiga að koma skipulagi á flota Tyrkja, svo að það bætir úr. —
Tyrkir hafa skírt nýja skipið »Osman soldán«. Það er 27 þús. tonn,
með 14 tólþuml. og 20 sexþuml. fallbyssum.
úr þeirri hluttöku verða, og með
hvaða kjörum. Síðasta alþingi
hafði heimilað landstjórninni að
gerast hluthafi i Eimskipafjelag-
inu með 400,000 krónum, ef
samningar tækjust við fjelagið
um strandferðir. Nánari skilyrði
fyrir þessari hluttöku væri að
finna í sameiginlegu áliíi sam-
göngumálanefnda beggja deilda á
þskj. 835. En þessi skilyrði væru
engan veginn greinileg, annars-
vegar er það skýrt tekið fram,
að ekki sje ætlast til, að land-
sjóður fái fullan atkvæðisrjett
eftir krónutali, en þó ekkert sagt,
hve mikinn atkvæðisrjett ætíast
sje til, að hann hafi, en hins
vegar leggja nefndirnar áherslu
á, að stjórnin hagi samningum
svo, að trygging fáist fyrir því,
að fjelagið geti aldrei gengið úr
greipum íslendinga í hendur út-
lendinga. Það sje nú að vísu lík-
legt, að ljósari skýring á vilja
þingsins komi fram í umræðun-
um, en þær sjeu ekki prentað-
ar enn*. En það mundi þó
varla verða lagt stjórninni út til
áfellis, þó hún væri treg á, að
gera fullnaðarsamninga, fyr en
hún hefði haft tækifæri til að
kynna sjer umræður. um málið.
Ef taka ætti tillit til nefndará-
litsins, sem væri það eina um-
boð, er lægi fyrir stjórninni, þá
ætti hún að bera ábyrgð á því,
að svo yrði búið um hnútana,
að fjelagið gæti aldrei komist i
útlendar hendur, en þá væri það
auðsætt, að það atkvæðamagn,
sem bráðabirgðastjórnin ætlaði
landstjórninni, nfl. 4000 atkv.,
væri alt of lítið. En þó umræður
um málið á þingi lægju fyrir
prentaðar, og fullkomnari vissa
um vilja þingsins en nú væri, þá
væru þó atvikin frá því í sumar
svo breytt, að landsstjórnin gæti
ekki að svo stöddu gert fullnað-
arsamning. Pá hefðu allir talið
það víst, — það væri vist óhætt
* í siðari ræðu gat landritari þcss,
að Jón Olafsson alþm. hefði tjáð sjer,
að umræður um þetta mál væru um
það bil fullprentaðar, og mundu
koma i hendur manna næsta mánu-
dag.
að fullyrða — að takast mundi
að ná saman nægilegu hlutafje
með góðum tilstyrk Vestur-ís-
lendinga, en mönnum hefði eigi
dottið í hug, að þeir mundu setja
þau skilyrði, sem nú væru fram
komin, og meðan ekki væri kom-
ið á samkomulag um þau, milli
bráðabirgðastj. og umboðsmanns
þeirra, gæti landstjórnin ekki
tekið endilega ákvörðun. Hún
yrði að bíða eftir því. LandstjÖrn-
in mætti því hjer á fundinum
fremur sem á heyrandi en sem
hluttakandi, og mundi því ekki
láta umræðurnar sig frekara
skifta, nema sjerstök ástæða væri
til.
Málamidlun.
Allir aðilar í Eimsk.fj. skulu á
fundum eiga 1 atkvæði fyrir
hverjar 25 kr. af hlutafje sínu,
þó svo, að atkvæði landssjóðsfull-
trúans og umboðsmanns Vestan-r
manna nemi aldrei samanlögð
meiru en tvöfaldri atkvæðatölu
innlendra hluthafa, sem atkvBéði
greiða, og skal þá niðurfæfslán!
á atkvæðamagni landsSjóðs og
Vestanmanna fara í rjettum hlut-
föllum eftir hlutafjáreign hvors
um sig.
Dœmi:
Greidd innlend hluthafaatkv. 2500
Landssjóðsatkvæði . . . 16000
Fulltrúi Vestanmanna . . 8000
Þá skal L+V gera 5000 (= 2
X2500) og verður þá
16000x5000
16000+8000
8000x5000
16000+8000
= 3333l/$
— Í666V3
Samtals 5000*
Ef svo slendur á sem hjer var
nefnt, þá fær landssjóður 3333
atkv. í stað 16000, og Vestan-
menn 1666 atkv. í stað 8000, en
innlendir hluthafar á fundinum
* Pessi útreikningur cr — eins og
hjer má sjá — ofur einfaldur, því að
aldrei þarf að reikna út nema aðra
töluna; hin fæst þá með einföldum
frádrætti.