Lögrétta - 21.01.1914, Blaðsíða 4

16
L0GRJETTA
Sjómenn!
Hin ágætu Olíuföt eru komin. Mfer|ar
Fleiri ára reynsla.
M innist þess, þegar þið farið til sjávar.
Virðingarí.
Ásg. G. Gunnlaugsson & Co. jffosturstrœli 1.
50 aura
gefur Klæðaverksmiðj an „Tðunn“ fyrir
pundið af hvítri, góðri og vel þurri
liaustull.
Verð á annari ull þar eítir.
Kjörfundur,
til að kjósa 5 fulltrúa í bæjarstjórn Rvíkur, verður hald-
inn í barnaskólahúsinu mánudaginn 26. jan. kl. 11 f. h.
Sjá götuauglýsingar.
cliorgarsijorinn.
Tvær bækur handa
æskulýðnum.
i.
Jón Sveinsson: Nonni. Erlebnisse
eines jungen Islánders von ihm
selbst erzáhlt. Freiburg in Breis-
gau, (Herdersche Verlagsbuchs-
handlung) 1913.
Hinn góðkunni landi vor, Jesúít-
inn síra Jón Sveinsson, hefur nýlega
skrifað einkennilega bók, sem svo
heitir. Þetta er í rauninni kafli úr
æfisögu hans sjálfs. Hann segir þar
frá því, hvernig það atvikaðist, að
hann á barnsaldri var sendur að
heiman til Kaupmannahafnar og það-
an á skóla á Frakklandi. Bókin
endar á komu drengsins til Khafnar
og lýsir ágætlega, hve undarlega hitt
og þetta, sem er algengt í útlönd-
um, en óþekt heima, kemur fyrir
sjónir saklausum, íslenskum dreng.
En aðalkaflinn í bókinni er sjóferð-
in. Þeir fara með litlu, dönsku segl-
skipi og fá versta veður, lenda í
hafís og eiga þar í bardaga við
bjarndýr, og ýmisleg önnur merki-
leg æfintýri koma fyrir þá. Frá þessu
öllu er ljómandi vel sagt, og sum-
staðar hreint og beint með verulegri
skáldasnild. Efnisrík er bókin samt
ekki, og það væri í rauninni óeðli-
legt að hún væri það, en svo mikil
er frásagnarsnild höfundarins og svo
elskulegur og skemtilegur blærinn á
henni, að ekki er hægt að lesa bók-
ina án þess að verða hugfanginn af
henni. Það er hrein og göfug barns-
sál, sem lýsir sjer í henni. Á sjer-
trúarskoðun höfundarins ber ekki
neitt, að kalla má. Ef til vill mun
sumum finnast einstöku orðatiltæki
nokkuð barnaleg — en menn verða
að hafa hugfast, að bókin er aðal-
lega ætluð æskulýðnum. í svona
bókum er altaf eitthvað skáldskapur,
stundum vísvitandi; sumstaðar breyt-
ir höf. viljandi um nöfn núlifandi
manna, og á sumum stöðum hefur
minni hans skjátlast, t. d. þegar
hann meðal bóka, sem hann segist
þá hafa lesið, nefnir sagnarit Hall-
gríms og Páls Melsteðs; þetta er
auðvitað misminni, þar sem Forn-
aldarsaga Hallgrfms fyrst kom út
árið 1900. Bókin er frumrituð á
þýsku, og ber það til þess, að sfra
Jón hefur árum saman mest verið
innanum þýska menn. Að svo miklu
leyti, sem jeg fæ sjeð, er málið á
bókinni óvenjulega hreint og lipurt,
og laust við stirðleika þann í fram-
setningu, sem svo oft skemmir góð,
þýsk rit. Ágætar myndir fylgja bók-
inni. Fróðlegt verður að sjá fram-
haldið, líf síra Jóns á Frakklandi og
hvernig það atvikaðist að hann gerð-
ist kaþólskur og varð Jesúíti. Þessi
kaþólski landi okkar hefur verið og
er okkur til sóma; hafi hann þökk
fyrir bókina.
II.
Gudmund Shutte: Heltebogen om
Bojerik og hans Mænd. Him>
merboernes Storværker for 2000
Aar siden. Kbhavn. H. Hage-
rups Forlag 1913.
Jeg man eftir því frá því jeg var
í skóla, að einn af skólabræðrum
mfnum f þeim ágæta bekk Busfá átti
í skriflegri landafræði við miðsvetrar-
próf að segja frá þjóðum á Rúss-
landi og atvinnuvegum þeirra. Efn-
ið er nú mikið, og það var því eng-
in furða, þó hann þyrfti að hugsa
sig um nokkuð lengi, hvernig hann
ætti með það að fara. Loks fór
hann að skrifa; „ Á Rússlandi bjuggu
forðum Cimbrar og Teutónar; nú
búa þar Tyrkirog Tatarar". Þá sló
klukkan og hann varð að skila rit-
gerðinni, svo lengra varð það mál
ekki. Kennarinn sagði nú, að hann
hefði átt að nefna Rússa, og að
margt annað væri að athuga við rit-
gerðina, meðal annars hefði hann
komið fram með spánýja skoðun um
bústaði Cimbra og Teutóna, og að
það væri þó bót í máli, að hann
kynni svo mikið í sögu, að hann
vissi, að til hefðu verið þjóðir, er
svo nefndust; svo hann fengi ekki
núll, heldur eitthvað dálítið hærra. —
En minn ágæti skólabróðir er nú
reyndar ekki sá eini, sem flaskað hef-
ur á uppruna þessara frægu þjóða;
um það hafa verið ýmsar skoðanir;
þó má nú álíta fullsannað, að þær
hafa báðar verið frá Jótlandi upp-
runalega og að Cimbrarnir, sem
rjettara væri að kalla Kimbra, eftir
þeirra tíma framburði á latínu, hafa
dregið nafn sitt af hjeraðinu Him-
merland (Himberland á miðalda-
dönsku) fyrir sunnan Limafjörðinn,
en Teutonarnir, Þjóðverjar, af hjer-
aðinu Trjóðu, eða Thy, sem það nú
heitir, nokkru vestar, fyrir norðan
fjörðinn. Svo hafa ýmsir þýskir og
máske keltneskir þjóðflokkar slegist
með í ferð þeirra suður um Þýska-
land, Frakkland og Ítalíu, en þessir
tveir jótsku flokkar hafa verið skoð-
aðir sem kjarninn í hernum, og Róm-
verjar þektu aðkomumennina með
þeirra nöfnum.
Um hina frægu ferð Jótanna suð-
ur á bóginn, bardaga þeirra við
Rómverja og sigurvinningar og svo
ósigurinn á endanum, hefur danskur
málfræðingur, dr. Guðmund Schutte,
sem mikið hefur fengist við að rann-
saka eldri sögu Goðþjóða (þetta forn-
íslenska nafn á „germönsku þjóðun-
um" ættum við ekki að láta gleym-
ast) ritað skemtilega bók, eins konar
skáldsögu, og kent hana við Bojerik
(lat. Boiorix, ísl. Bærek(f)), höfð-
ingja Kimbra. Bókin er rituð með
miklu fjöri og lærdómi, og er ágæt
bók fyrir unglinga, en fullorðnir
menn munu ekki síður geta haft
bæði gaman og gagn af henni.
Margar af aðalpersónunum eru kunn-
ar úr sögunni, ekki síst Maríus, járn-
karlinn rómverski, sem að lokum gat
frelsað ættjörð sína undan áhlaupi
hinna norrænu hreystimanna. Höf.
heldur áfram sögunni eftir ósigur
Kimbra og lætur seinustu leifar þeirra
taka þáttf þrælauppreisninni miklu með
Spartakusi. Einn af köppunum lætur
hann svo komast aftur til Jótlands á
gamals aldri; hittir hann þá gamla
unnustu sína, sem er nú orðin hrum,
en hefur ekki viljað giftast í öll
þessi ár. Yrkir hann drápu til minn-
is um Bærek og menn hans, og hina
merkilegu suðurför. Bókin er prýdd
með fjölda af myndum, er bæði
sýna hvernig umhorfs var í róm-
verska ríkinu, og svo ýmislegt úr
lifnaðarháttum Goðþjóða. Oft sjest
það á bókinni, að höf. gefur smá-
hnútur ýmsu á okkar tímum, sem
honuin þykir miður fara. Það er
fótur og fit uppi á honum, þegar
hann lýsir bardögunum; þær lýsing-
ar eru framúrskarandi fjörugur, og
finn jeg það eitt að þeim, að mjer
þykja kappar hans helst til orðljótir
stundum. Til að gera söguna að-
gengilegri er það líklega, að höf.
sumstaðar notar orðtæki og hugsanir,
sem eru afarnýtískuleg, og fer stund-
um ekki svo vel á því. Einkum
finst mjer ófært, að nota eiginnöfn,
sem má sanna að fyrst eru komin
til Danmerkur eftir kristnina, t. d.
Palle. Þess konar eru þó smávegis
gallar. Yfirleitt ber meira á sög-
unni en skáldskapnum. Þessi fróð-
lega og skemtilega bók ætti það
fullkomlega skilið, að komast á ís-
lensku, en líklega mundi þurfa að
breyta á henni nokkuð orðalaginu
sumstaðar, til að koma íslenskum
sögustíl á hana.
Khöfn 8. des. 1913.
Sigfús Blöndal.
Nokkur orð um sullaveikí
og hundalækningar.
Jeg ætla það væri í »Ingólfi«,
sem jeg sá þess getið, að JÞórður
læknir á Kleppi hefði látið slátra
115 sauðum í haust, og veitt því
eftirtekt, að af þeim voru aðeins
tveir, sem ekki voru meira og
minna með sullum.
Sannarlega bendir þetta á, að
ekki eru hundar of vel hreins-
aðir í því bygðarlagi, sem þessar
kindur hafa verið úr, og ekki um
of farið hirðusamlega með sulli.
Svona mun víðar vera, þótt
ekki sje eftir því tekið nje um
getið.
Hundalækningar eru víða svo
illa framkvæmdar að það eru
hrein undur, að slíkt skuli vera
látið við gangast, þrátt fyrir það,
að kunnugt er orðið, að sulla-
veiki er skaðleg bæði mönnum
og skepnum og bakar árlega land-
inu manna missi og eignatjón.
Jeg hef átt tal við glögga og
gætna sveitamenn, sem segja, að
höfuðsótt sje að ágerast að mun
i sauðfje. Sje svo, sem jeg ekki
efa, þá liggur sú sök á þeim, sem
við hundalækningar fást.
Hinir svokölluðu hundalæknar
eru engu eftirliti háðir, og má
nærri geta að á meðal svo margra
muni ekki vandvirknin vera á of-
háu stigi.
Par sem jeg þekki til, er hund-
um gefið inn á löglegum tíma, og
að einhverju leyti mun vera klínt
nafni á að baða hundana eftir að
þeir eiga að vera hreinsaðir.
Pað þarf meira en gefa hundun-
um inn hinn lögskipaða ínngjaf-
arskamt, það þarf vel að gæta
þess, að hundarnir ekki æli inn-
gjöfmni, því geri þeir það, verður
að gefa þeim inn á ný, og getur
vel komið fyrir að sami hundur-
inn komi skamtinum upp úr sjer
tvisvar eða oftar. Hjer þarf vand-
virkni við, ef vel á að fara.
Víða mun eiga sjer stað, að
milli 10 og 20 hundum er gefið
inn hverjum á eftir öðrum, og
má þá nærri geta, hvað eftirlitíð
er áreiðanlegt hjá upp og niður
vandvirkum hundalæknum.
Það þarf að hafa nákvæmt eft-
irlit með hverjum einstökum
hundi, eftir að búið er að gefa
honum inn, þar í liggur vand-
virknin.
Hinn góðkunni prófessor Guð-
mundur Hannesson ritar í »Skírni«
þetta ár um »Lyf og lækn-
ingar«. í þeirri ritgerð minnist
hann á sullaveiki hjer á landi, á-
samt öðru fleiru fróðlegu og
skemtilegu, sem þar má lesa.
Prófessorinn segir: »Ekkert er
auðveldara en að útrýma henni
(sullaveikinni) algerlega úr land-
inu, því það eitt nægir, að hund-
ar nái aldrei í sulli, þegar kind-
um er slátrað«. Það er rjett mælt,
en á meðan hirðuleysið og ó-
prútnin er á jafnháu stigi og það
nú er með meðferð á sullum,
verður að hafa gott eftirlit með
hundalækningunum; meðan það
er ekki gert, er voðinn vís.
Hundalæknir ætti að vera einn
í hverjum hreppi á landinu,
og öllum hundum ætti að vera
gefið inn til hreinsunar sama
daginn. Meðan sú regla er ekki
við höfð, má búast við að hinir
sjúku eða óhreinsuðu hundar
hlaupi á milli bæja og sýki þá
nýhreinsuðu, og má þá ætíð,
meðan svo er, búast við að
hreinsunin komi að litlu haldi.
Eins og jeg hef áður tekið fram,
ætti öllum hundum að vera geíið
inn sama daginn. Skylda menn
til, þótt þeir væru á ferðalagi, að
láta hunda sína á næstu lækn-
ingastöð, þar sem þeir eru staddir.
Heppilegt mundi vera að láta
hundalækningar fara fram undir
eftirliti viðkomandi hjeraðslæknis.
— Þá má fyrst vænta góðs árang-
urs og að ekki liði á löngu, þar
til sullaveikin væri upprætt úr
landinu.
Við erum svo hepnir að hafa
áhugamikinn landlækni. — Snúi
hann sjer fyrir alvöru að þessu
máli, efast jeg ekki um góðan
sigur, og þess vænti jeg, að hann
geri það.
Brh. 15. des. 1913.
Dan. Daníelsson.
Dimskipanöfnin.
Góðar horfur sýnast vera með
stofnun Eimskipafjelags íslands, og
svo er að sjá af Lögrjettu að ekki
muni fjelagið þurfa að flosna upp
af skorti á skipanöfnum.
Oftast eru nöfn skipa höfð karl-
eða kven-kend. Þótt þessi siður sje
gamall, kann jeg ekki við hann; því
sameiginlega nafnið, „skip", er kyn-
laust. Mjer finst betur falla i málið
að nefna bát karlnafni, t. d. Haffari,
ferju eða snekkju kvennafni, t. d.
Sæbjörg, en skip kynlaust, t. d.
Norðurljósið; og í málinu eru óþrjót-
andi nafnorð samkynja nafninu
„skipið".
Ýms af nöfnum þeim, sem birst
hafa í Lögr., eru fögur og góð (þó
kynjuð sje), en sum eru full-yfirlæt-
isleg og sum löng og stirð (svo sem
flest tveggja orða nöfnin, þar á meðal
Einar Þveræingur).
Best mun fara á þvi, að hafa
nöfnin yfirlætislaus í fyrstu, stutt og
skýr; og ef svo skyldi fara, að skip
fjelagsins fjölguðu, færi vel á því,
að nöfnin hefðu eitthvað sjerkenni-
legt við sig, svo sem sameiginlega
ending.
Ekki ómögulegri en mörg önnur,
sem fram hafa komið, eru t. d. sum
þessi nöfn:
Barnið, Unglið1), Frelsið, Fólkið,
Frónið, Landið, Norðrið, Suðrið,
Vestrið, Austrið; Eflið2), Megnið,
Yndið, Lánið, Valdið, Traustið,
Strindið, Vengið, Farið, Fleyið.
Fjallið. Bjargið, Markið; Sviðið,
Hafið, Stælið Þrekið, Þorið;
Þingið, Starfið. Lagið Málið!
Sigmundar í Veri.
Tvær konur.
Dánarminngar þykja stundum þurr-
ár blaðagreinar. Þó geta þær oft,
ef laglega er með efnið fanð, haft
gagnlega þýðingu.
Á þessum timum, er svo mikið er
um jafnrjetti karla og kvenna skrif-
að, og það jafnvel er farið að hafa
áhrif á löggjöfina, mun ekki verða
hneykslast á því, þótt haldið sje á
lofti minning merkilegra kvenna,
ekki síður en annara borgara þjóð-
fjelagsins. Jeg vil minnast tveggja,
sem nýlega hafa lokið störfum:
1. Gróa Jónsdóttir. Hún var frá
Hvanneyri í Borgarfjarðarsýslu, fædd
31. marz 1864, af mjög góðum ættum.
Móðir hennar, er bjó þar lengi ekkja,
var vanheil oft, og vandist þá þessi
dóttir hennar við búsforstöðustörf,
og var heimilinu hin þarfasta, uns
móðir hennar brá búi. Mun Gróa
heitin þá hafa verið á 4. tugi aldurs
síns. Var hún þá síðari kona Sig-
urðar Jónssonar bókbindara og bók-
sala í Reykjavík. Fylgdi hin aldur-
hnigna móðir henni þangað, og var
hjá dóttur sinni meðan hún (Gróa)
1) Ungl=ungviði, unglingur.
^- 2) Efli=máttur, afl.
lifði. Annaðist hún heimilið alt,
börn manns síns af fyrra hjónabandi,
hann og móður sína sem sín eigin
börn. Svo segir kunnugur maður
um hana: „Með sínu síglaða við-
móti og góða dagfari laðaði hún alla
að sjer, er henni kyntust. Hún lifðiað-
allega fyrir þá hugsjón, að gera þeim,
sem hún umgekst, lífið þægilegt og
ánægjulegt. Hún var greindarkona
og skildi svo vel stöðu sína, sem
móðir og húsfreyja, að hún vann þar
að óskift, enda sýndu verkin merkin.
í þeim reit hefur því „urtabygðin*
mikils mist, þótt „hamrabeltin„ hafi
þagað. Slíkar konur eru þjóð sinni
þarfari en margir þeir, er hærra
lata og meira er látið af, þá er frá
falla. — Síðasta stríðið var langt og
strangt, en þar kom fram stefnan
sem í daglega lífinu: þolgæði, still-
ing og hugrekki. Hún andaðist 21.
júní f. á.
2. Gróa Gísladóttir. í Kjalar-
neshreppi fæddist hún 1856 og ólst
þar upp; föðurættin skaftfelsk; hafði
afi hennar „flúið eldana* og fengið
bólfestu í Hvaleyrarhverfi; móður-
ætt var borgfirsk. I Kjalarness- og
Mosfellshreppum var hún mestan
hluta æfinnar sem vinnukona og þótti
„karlmannsfgildi" til flestra verka;
var þó vel verki farin til tóskapar
o. fl. venjul. kvennavinnu, en sjer-
staklega sýnt um skepnuhirðing og
jarðyrkjustörf, eins og sýndi sig sfð-
ustu árin, er hún bjóein: yrkti jarð-
arblett, bygði öll hús, er hún þurfti,
aflaði fóðurs og hirti skepnur sfnar.
Hafði hún þannig 2 kýr og um 30
kindur, er henni dugði vel til fram-
færis og allra útgjalda. Sfðustu 2
árin hjelt hún munaðarlaust barn án
meðgjafar (á 3. ári, er hún tók það),
og leið því hið besta hjá henni.
Jarðabætur hennar 3 síðustu árin
voru 52 dagsverk, auk bygginganna.
En húsin voru í hlaða, stofa til fbúð-
ar (5-f-6 al.), eldhús (og til eldsneytis-
geymslu), fjós og fjárhús, að mestu
undir járnþaki, öll sambygð, svo
innangengt var. — Hún var jafnan
fremur veitandi en þiggjandi, eink-
um lagði hún mikið lið þurfandi
frændfólki sínu. — Hún andaðist eftir
stutta legu 18. júlí f. á.
B. B.
Auglýsingum i „Lög-
rjettu“ tekur afgreiðslan við
eða prentsmiðjan.
Prentsmiðjan Gutenberg.