Lögrétta - 21.02.1914, Blaðsíða 1

Atgreidslu- og innheimtum.:
PORÁRINN B. F’ORLÁKSSON.
'Veltusu.ndi 1.
T.liimi 369.
Rltstjcrl:
PORSTEINN GÍSLAS
Pingholtastræti II.
Tmlsímt 17S.
M ÍO.
Heykjnvík 31. iebriíar 1914.
IX. áraf.
Lárus Fjeldsted*
YflrrJettarm*laf«Bralum«Our.
Lækjargata 2.
Hefma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
ínnlendar og erlendar, pappír og allskyDS
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Slgfúsar Eymundssonar.
Kosningarnar.
Hyað menn greinir á um.
Nú eru ekki eftir nema rjettar
7 vikur til kosninga. Það væri
þá ekki óeðlilegt, að menn færu
að hugsa um þær af alvöru, og
að minsta kosti gera sjer ljóst,
hvað það eiginlega er, sem menn
greinir á um.
Ætla mætti, eftir því, sem sum-
um mönnum farast orð, að það
ætti að vera vandalítið verk. Til
dæmis að taka lýsir annað þing-
mannsefni Sjálfstæðismanna hjer
í bæ, yfirdómslögmaður Sveinn
Björnsson, yfir því í þingmensku-
framboði sínu, að hann telji »svo
mikið djúp staðfest á milli grund-
vallarskoðana núverandi stjórnar
i þeim málum, sem flokkum
skifta, og skoðana« hans »og
annara Sjálfstæðismanna, að«
hann getur »eigi talið á nokkurn
hátt samrýmanlegt skoðunum«
sínum »að styðja stjórn þá, ernú
situr við völd«.
Frambjóðandinn gerir ekki
grein þess í framboði sínu, í hverju
þetta »djúp« sje fólgið. Hann
vísar i því efni til Ávarps þess,
sem miðstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins birti landsmönnum síðastlið-
ið haust.
Þar eiga menn þá sjálfsagt að
geta horft niður i »djúpið«.
Nú hefur það margsinnis verið
fram tekið, og fram á bað sýnt,
að sljórn Sjálfstæðisflokksins hef-
ur fylt stefnuskrá sína með mál-
um, sem allir eru sammála um.
Stjórnarskrána vilja allir láta
samþykkja. Þetta vita allir. Yfir
því hefur verið lýst frá öllum
hliðum. Ráðherra hefur, gegn
mjög örðugri mótspyrnu írá mik-
ilsmetnum dönskuin mönnum,
fengið konugnsloforð um staðfest-
ing ástjórnarskránni, einmitt eins
og siðasta alþingi gekk frá henni, og
fyrir þá sök getur það ekki verið
neinum vafa undirorpið í hugum
skynsamra manna, að ráðherra
yrði tafarlaust að segja af sjer, ef
hann fengi ekki næsta þing til
þess að samþykkja stjórnarskrána
óbreytta. Einhver óvandaður
þjóðmálaskúmur hefur samt kom-
ið inn í síðustu Isafold löngum
vitleysu-samsetningi um það, að
allir aðrir en svo nefndir Sjálf-
stæðismenn muni sitja á svikráð-
um við stjórnarskrána. En það
er ekki annað en ný vísbending
um það, hver röksemda-þrot eru
orðin þeim megin, hve hlægilegt
öngþveiti menn eru þar komnir
í. Um stjórnarskrármálið eru
allir sammála.
Allir vilja koma samgöngunum
i hendur íslendinga, og í því efni
hafa þing og stjórn gert þær ráð-
stafanir, sem enginn ágreiningur
er um.
Allir vilja bœla samgöngurnar.
Ávarpið minnist ekkert á það,
hvernig eigi að bæta þær, hvort
það skuli gera með járnbrauta-
laguing eða með öðrum hætti —
sjálfsagt af þeirri einíöldu ástæðu, j
að stjórn Sjálfstæðisflokksins hefur
ekki getað komið sjer saman um
það.
Allir mundu viija bœla banka-
fgrirkomulagið, þannig að verslun
landsins liefði »nægilegt og eðli-
legt veltufje í innlendum bönk-
um i landinu sjálfu«, eins og
kveðið er að orði í Ávarpinu, —
ef ráðið til þess væri fundið. En
flokkstjórnin hefur enn ekki bent
á nokkuð ráð.
Allir vilja bœta og efta álit og
lánstraust áreiðanlegra, innlendra
verslana — ef þeim er bent á
skynsamlegt ráð til þess. En
stjórn Sjálfstæðisflokksins liefnr
enn láðst að benda á ráðið til
þess.
Landbúnað og fiskiveiðar vilja
allir styðja og efla.
Hag húsmanna og verkamanna
vilja aliir sjálfsagtj líka efla með
endurskoðun á löggjöfmni, —
þegar sýnt verður fram á það,
hver löggjafar-endurskoðun væri
skynsamleg í því efni. En það
er enn ógert.
Þá er loks sambandsmálið. Hjer
skal ekki fjölyrt um það, sem
sýnt hefur verið svo greinilega
fram á áður, hver fjarstæða það
er, að mennirnir, sem sjerstak-
lega telja sitt hlutverk að efla
sjálfstœði landsins, skuli gera það
að flokks-auðkenni sínu að vilja
alls . ekkert um það sjálfstæði
semja. Ekki skal það heldur út-
listað hjer, hver fásinna það væri
af hverjum íslendingi sem er, að
taka slíka stefnu af reiði við
Dani, eins og stjórn Sjálfstæðis-
flokksins gerir, — eða, rjettara
sagt, lætur sem hún vilji gera.
Þetta segjum vjer fyrir þá sök,
að ef nokkuð má marka ein-
hvern helsta manninn í flokk-
stjórninni, elsta stjórnmálaleiðtog-
ann þar, Skúla Thóroddsen, þá
er þessi samningafælni flokk-
stjórnarinnar ekkert annað en
látalæti.
Hann segir svo í Þjóðviljanum
14. nóv. f. á.:
»Vitaskuld er það og, að fari
kosningarnar 11. apríl næstk.,
sem vjer vonum, á þá leið, að
Sjálfstæðismenn fái nú meiri
hlutann á þinginu, þá láta þeir
að sjálfsögðu — þrált fyrir orða-
lagið í Ávarpinu — alls einskis
færis ófreistað'), til að gera sitt
ítrasta til þess að þoka sambands-
málinu — sem og öðrum sjálf-
stæðismálum þjóðarinnar — svo
áleiðis sem unt er«.
Oss er ekki Ijóst, hvernig nokk-
ur Sambandsflokksmaður gæti
kveðið rikara að orði en þetta.
Vjer sjáum ekki »djúpið«.
Afstaða Sjálfstæðisflokksins til
sambandmálsins er þá sú, eftir
því sem Sk. Th. farast orð, að
verði Sjálfstæðisflokkurinn í minni
hluta, þá ætlar hann að telja þá
menn, eins og hann telur þá nú,
óalandi og óferjandi, sem eitthvað
vilja reyna að greiða fyrir sam-
bandsmálinu. En verði hann i
meiri hluta, þá ætlar hann að
láta »alls einskis færis ófreistað,
til að gera sitt itrasta til þess
að þoka sambandsmálinu svo
áleiðis sem unt er«.
Vjer gerum ráð fyrir, að þetta
sje sjálfsagt einhver »stefna«. En
oss virðist hún ekki vera sem
beinust. Og vjer efumst um, að
nokkur stjórnmálaflokkur í ver-
öldinni hafi nokkuru sinni gert
grein fyrir jafn kynlegri stefnu.
Þegar nú þar við bætist, að ekki
er fyrirsjáanlegt, að nokkurn
skapaðan hlut verði unt að gera
í sambandsmálinu á næsta þingi,
1) Leturbreitingin í Pjóöv.
— eina þinginu, sem kosið verð-
ur til 11. april næstk. — nema
ef það væri það að reyna að
sameina hugi þjóðrækinna og
ofsalausra manna í því máli, þá
er ekki auðvelt að sjá, hvernig
»djúpið«, sem á að aðgreina
menn svo stórkostlega á undan
næstu kosningum, getur verið
fólgið í þessu máli.
Um stefnuskrá Þjóðreisnar-
manna, eins og Jón ólafsson
hefur gert grein fyrir henni í Ár-
vakri getur ekki verið þörf að
fjölyrða. Hún er ekkert annað
en uppjetningur eftir Sjálfstæðis-
mönnum — nema það, að Þjóð-
reisnarmenn vilji engum rýrari
kostum taka í sambandsmálinu,
en til boða stóðu 1908. Það vill
enginn íslendingur. Sambands-
flokkurinn herti þar á 1912, en
dró ekki úr.
Hvar er þá »djúpið«.
Það »djúp«, sem Sveinn Björns-
son og aðrir Sjálfstæðisflokks-
menn eru að tala um, er ekki
til. Þeir hafa ekkert mál nú, sem
þeir einir haldi fram. Þeir veita
heldur ekki af alvöru neinu mót-
spyrnu, sem aðrir menn vilja
(sbr. yfirlýsing Þjóðviljans).
Það er ekki afstaðan til mál-
anna, sem greinir menn sundur.
Það er afstaðan til mannanna.
Stjórnarandstæðingarvilja hrinda
H. Hafstein úr ráðherrasessi á
næsta þingi. Sem stendur vilja
þeir ekkert annað.
Hjer skal ekkert um það sagt,
hvað þeim gangi til. Hvatirnar
eru sjálfsagt mismunandi. Þeir
gera enga skynsamlega grein þeirra.
Eiga líka eðlilega nokkuð örðugt
með það, þar sem ágreininginn
vantar um málin.
En það hlýtur að vera bersýni-
legt öllum mönnum, sem blöðin
lesa af nokkurri athygli, að þetta
er það, sem skilur. Um þetta
verða kosningarnar 11. apríl.
Fyrir því er það ekki að eins
rjettmæt, heldur og sjálfsögð
spurning:
Hvern œtla þeir menn, að setja
í stað H. Hafsleins, sem vilja
hrinda honum af ráðherrastóli?
Er það Lárus H. Bjarnason?
Sjálfstæðismenn eru reyndar
alt af sverja fyrir hann af eins
mikilli ákefð, eins og nokkur
maður hefur svarið fyrir óskil-
getið barn. En alt af eru að
koma fregnir um það, að þrátt
fyrir allar yfirlýsingar og allan
undirbúnings-kosningaleik ætli
þeir samt að kjósa hann, margir
þeirra, og vilji gera hann að ráð-
herra. Það er jafnvel sagt, að
ekki all-fáir hafi kosið hann við
undirbúnings-kosningarnar, sem
nú eru ný-afstaðnar, þó að hann
væri þar ekki i kjöri.
En hvað sem um þetta er, þá
er það á allra manna vitorði, að
ekki stóð á Sjálfstæðisflokks-
mönnum á síðasta þingi með að
gera L. H. B. að ráðherra. Sú
fyrirætlan strandaði annarstaðar.
Svo að það er engin ástæða fyrir
þann flokk, að bregðast neitt
reiður við, þó að hann sje eitt-
hvað bendlaður við L. H. B. i
hugum manna.
Eða er það Björn Kristjánsson,
sem menn ætlast til, að taki við
af H. Hafstein?
Eða er það Skúli Thoroddsen?
Það er ekki nema eðlilegt, að
þeir sem trúa einhverjum öðrum
betur en H. Hafstein fyrir mál-
efnum þjóðar sinnar, þeir kjósi
samkvæmt því. En þar sem nú
er ómótmælanlega kosið um menn,
en ekki um luálefni, eins og að
framan hefur verið sýnt, þá á
þjóðin heimting á að fá að vita
á undan kosningunum, hvað hugs-
að er til að bjóða henni, hvern
mann þingmannsefnin hafa i
hyggju, að gera að æðsta valds-
manni hennar hjer á landi.
Kjósendur mega ekki leggjast
undir höfuð að spyrja um þetta.
Þingmannaefnin hljóla að geta
svarað.
Þau hljóta að geta svarað þvi,
hvort þau vilji fella ráðherra á
næsta þingi.
Og þau hljóta að geta svarað
því, hvern mann þau hyggist að
styðja í ráðherrastöðu, ef þau
vilja fella núverandi ráðherra.
Þau hljóta að geta svarað þessu,
ef þau eru hæf fyrir vitsmuna
sakir til þess að fara á þing.
Og leggist kjósendur þetta undir
höfuð, getur orðið leikið svo með
þá, að þeim þyki ver farið en
heima setið.
Skalla-Grímur.
Eftir Jön Þorláksson.
II.
Nefndarálit B. Kr.
Þá er hin aukningin, milli Rvíkur
Og Suðurlandsundirlendis, úr IÖOO
upp í 3000 tonn. í Sk. hef jeg farið
þessum orðum þar um:
»Hin áætlaða aukning .... nemur
1400 tonnum; ef jeg geri ráð fyrir að
helmingur þar af sjeu vörur frá Rvík
austur — að þyngd á við h. u. b
hluta þess, sem nú er flutt inn til Eyr-
arbakka og Stokkseyrar —, þá er hinn
helmingurinn, eða 700 tons, afurðir aust-
an að. Nú vegur eitt kýrfóður af heyi
4 tonn, ársnyt úr meðalkú, án lláta, 2J/i
tonn, og með ílátunum, sem þurfa að
fara fram og aftur, má lfklegagera hana
3 tonn; ef aukningin væri öll 1 heyi,
samsvarar hún þá 175 kýrfóðrum, og ef
hún væri öll í mjólk, samsvarar hún
233V3 kýrnyt. Jeg skil ekki annað en
að allir, sem nokkuð þekkja til, muni
áltta þetta of lágt áætlað, muni álfta,
að flutningaauknmgin verði meiri þegar
fyrsta árið«.
Gignvart þessu staðhaefir nú B.
Kr. fyrst, að engin þurð sje á heyi
í Rvfk, og geti þvf ekki verið um
heyflutning að ræða. Þetta vita nú
allir R< ykvlkingar að er ekki rjett
hjá honum. Hjer má raunar fá
nokkurn veginn nóg af mýraheyi,
eltingarbornu, handa hestum bæjar-
manna í flestum árum, fyrir hátt
verð. En á kúaheyi er megn þurð
og alkunn, sem hefur gert m. a. það
að verkum, að hver sá blettur hjer
í nánd, sem kýrgæft hey fæst af, er
kominn í alveg óeðlilcga hátt verð.
Glöggur maður og kunnugur þessu
hefur sagt mjer, að hver sá blettur
hjer í nágrenninu, sem gefu' aí sjer
kýrfóður, sje nú 2000 kr. virði, og
jeg held að það sje rjett. Þar af
má marka kúaheyekluna.
Þessu næst tekur B. Kr. sjer fyrir
hendur að sanna, að ekki muni held-
ur verða flutt mjólk að austan með
brautinni. Áður en jeg hrek þann
reikning, vil jeg taka það fram, að
mjólkurekla og kúaheyekla er í
raun rjettri hið sama, og jeg fullyrði
ekkert um hvort heldur verður hing-
að flutt, hey til að fóðra á fleiri kýr
en hjer eru nú, eða mjólk, en annað-
hvort verðum vjer að fá.
Reikningur B. Kr. um mjólkur-
verslun Arnesinga hjer lítur þann-
ig út:
Söluverð á 100 pottum . . .15,00
Frádr. 5. pt. f. vanhöldum 0,75
Flutningsgj. á járnbr. . . 2,00
Flutn.gj, umbúða fram og
aftur...................i-20
Sölulaun......................... 5-95
Afgangur kr. 9,05
»og er þó ótalin flutningskostnaður til
stöðvarinnar.
Bóndinn fengi þannig 9 áu. fyrir
mjólkurpottinn, að ófrádregnu flutnings-
gjaldi til járnbrautarinnar...........
Og engin vissa væri fyrir að mjólkin
seldist hjer yfir höfuð, þegar hún væri
hingað komin, og allra síst fyrir þetta
verð.
Pað virðist pví ekki vera hœgt að gera
rdð fyrir neinurn mjólkurflutningi til
Reykjavíkut “.
í þessum reikningi eru nú ýmsar
villur. Prentvillu, sem er í honum í
Alþt hef jeg hjer leiðrjett.
Fyrsta villan er sú, að hann áætl-
ar brautinni hærri tekjur af flutn-
ingi þessara 100 potta, en jeg hef
gert. Hann gerir flutningskostnað-
inn fyrir 100 potta með ílatum kr.
3.20, eða fyrir meðal ársnyt, 2500
pt., alls 80 kr. En jeg hef í minni
áætlun ekki talið brautinni nema 60
kr. tekjur fyrir þennan flutning, sem
samsvarar kr 2,40 fyrir 100 pt.
Því næst tel jeg það rangt, að
áætla sölulaun 2 au. á pottinn, þeg-
ar útsöluverðið er 15 au. Nú er út-
söluverðið 20 au. og söiulaun 2 au.,
eða io°/o. Mjer finst mjólkin eiga
að fylgj^ sömu lögum og aðrar versl-
unarvörur, að sólulaun sjeu einn
hundraðshluti af útsöluverði, og sje
ekki ástæðu til að hækka sölulaunin
upp í 131/3°/o þó verðið lækki nið-
ur í 15 au. Jeg vil telja það 10%,
eins og það er nú, og er alveg viss
um, að mjólkurversluninni má haga
svo, að með 5°/o frádrætti fyrir van-
höldum og 10% sölulaunum má
borga allan kostnaðinn hjer í Rvík,
einnig flutning frá brautarstöðinni
hjer. Það má meira að segja skila
henni heim til hvers kaupanda með
minni kostnaði en þetta, ef tekiðerupp
það fyrirkomulag, sem tíðicast allstað-
ar annarstaðar, að senda mjólkina í
hæfilega stórum flöskum (>/2 og 1 pt.)
og skila beint til kaupenda.
Jeg geri samt reikninginn upp
þannig:
Söluverð á 100 pt. . . kr. 15,00
Flutningsgjald , kr. 2,40
Vanhöld ... — 0,75
Sölulaun, io°/o, — 1.50___ 4,65
Afgangur kr. 10,35,
eða um 10V3 eyris fyrir pottinn
Þó er enn ótalin stærsta villan hjá
B. Kr., og hún er sú, að reikning-
urinn og ályktun sú, sem hann dreg-
ur út af honum, mynda Jrá byrjun
til enda eina stóra hugsunarvillu.
Til þess að sjá þetta, verða menn
aðeins að vita það, að mjólkurverðið
í Rvlk er ekki 15 au., heldur 20 au.
fyrir pottinn. Og það er ekki útlit
fyrir neina lækkun; þvert á móti var
að því komið í vetur að hækka upp
í 22 au„ enda stöðug mjólkurekla
nú. Engin ástæða til verðfalls niður
í 15 au. er að svo stöddu hugsan-
leg, önnur en sú, að svo mikil mjólk
berist hingað með járnbrautinni, að
verðið þess vegna falli. Rökfærsla
B. Kr. er þá á þessa leið:
Með járnbrautinni kemur svo mikil
mjólk að austan, að verð hennar
fellur úr 10 au. niður í 15 au. En
reikningurinn sýnir, að það borgar
sig ekki fyrir bændurna að selja hana
fyrir 15 au„ og þess vegna kemur
engin mjólk með járnbrautinni að
austan.
Það er aumt að þurfa að eyða
orðum að annari eins vitleysu og
þessu. Hver heilvita maður sjer,
að ef ekki þykir borga sig að selja
mjólkina á 15 au„ og bændur eystra
þess vegna ekki senda hana, þá fell-
ur verð hennar ekki niður i 15 au.
Verðið skapast af tilboði og eftir-
spurn. Ef framleiðendur vilja ekki
selja hana lægra en á 16 au, þá
senda þeir hingað svo mikið, sem
selst fyrir 16 au„ en ekki meira.
Jeg mun reyna seinna að gera
grein fyrir mjólkurþörfinni hjer, og
hvort járnbrautin muni bæta úr hcnni,