Lögrétta - 21.02.1914, Blaðsíða 2

36
L0GRJETTA
Mynd af Hallgrími Pj eturssyni
fæst nú hjá bóksölum hjer í bænum og víðar og kostar 50 aura.
Kaupendur barnabl. „Æislian66 fá hana ólteypis á af-
greiðslunni um leið og þeir borga blaðið.
Lógrjetta kemur út ó hverjum mió-
vikudegi og auk þess aukablðð við og við,
minst 60 blðð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagl 1. júlí.
en vil telja sannað með reikningi
mínum, að sje hún seld á 15 au.
hjer, þá fær bóndi 10 au. fyrir hana
flutta á brautarstöð, sleppi brotinu.
Þá rengir B. Kr. það, að vöru-
flutningarnir frá Rvík austur muni
aukast. Þetta byggir hann nú fyrst
og fremst á því, að nú kaupi menn
að austan útl. varning hjer einungis
af því, að þeir eigi önnur erindi
hingað, nl. að flytja afurðir sínar á
markað hjer. En skyldu þeir ekki
halda áfram að eiga 'ónnur erindi
hingað, þegar þeim bæði er gert
hægra fyrir að komast hingað, og
gert mögulegt að selja hjer miklar
afurðir, sem nú eru óseljanlegar? Og
ætli vöruflutningarnir hjeðan aukist
þá ekki fyrst og fremst vegna þess,
að þegar þeir geta selt meiri afurðir
hafa þeir meira til að kaupa v'órur
fyrir? í öðru lagi heldur B. Kr. því
fram, að menn muni ekki flytja með
brautinni, af því að það sje ódýrara
fyrir þá að flytja á vögnum. Þessu
til sönnunar setur hann fram það
dæmi, að bóndi austur í miðjum
Flóa sendir einn mann með þrjár
kerrur til Reykjavíkur, og nernur
flutningurinn samtals báðar leiðir
2600 pd. (1300 kg.), sem kosta mundi
26 kr. að flytja með brautinni.
Kostnaðinn við þennan leiðangur
gerir hann þannig upp:
Einn unglingsmann í þrjá daga á 3
krónur.....................kr. 9,00
Vagna- og aktýgja-slit og vextir
af verði þeirra .... —9,00
Samtals kr. 18,00«
og svo bætir hann við:
»Er þá eftir 8 krónur fyrir hestana,
sem er góð leiga, þar sem þá þarf að
eiga hvort sem er, má því telja þá upp-
hæð fundið fje.
Og eflaust mundi bóndinn kjósa held-
ur að láta vinnumann sinn flrra sig
þessum 9 kr. útgjöldum, sem áætlaðar
eru fyrir daglaunum hans, en að ígjalda
þær fyrir flutning«.
Dæmi þetta er rangt. í fyrsta lagi
er tíminn of stuttur, sem manninum
er ætlaður, ef hestarnir eiga að vera
óskemdir eftir ferðalagið, því að
ávalt hlýtur nokkuð af tímanum að
fara í heimanbúnað og til þess að
láta á vagnana í kaupstaðnum. Jeg
þori að fullyrða að venjulega mundu
fara 4 dagar í slíka kaupstaðarferð
(með svo þunga lest) frá Hraun-
gerði til Rvíkur, en hitt má segja,
að m'ógulegt er að gera það á 3
dögum um hásumarið.
Svo nær það vitanlega engri átt
að áætla aðeins 8 kr. í leigu fyrir
hestana; þeir eru fjórir (einn til
reiðar) og eru brúkaðir í 3 daga
eftir reikningi B. Kr., en eiga að
vera 4 dagar. Minni leigu en X kr.
á dag má alls ekki reikna fyrir
hestinn við svona brúkun, og verður
það 16 kr. Verður því reikningurinn
nær sanni þannig:
Maður, 4 daga .... 12.00
Vagnar og aktýgi . . . 9.00
4 hestar á 4 kr............16 00
Samtals kr.: 37.00
Þessi kenning, að það kosti ekkert
að brúka hestana, af því að bónd-
Ínn „verði að eiga þá hvort sem er“,
er ekki ný. Hún var hjer á árunum
notuð sem mótbára gegn því að
leggja akvegi frá kaupstöðunum upp
f sveitirnar. Nú er kenningin alveg
að deyja út í þeim hjeruðum, sem
hafa fengið akvegi; sfðast hafði jeg
orðið var við hana hjá einstöku
mönnum í mesta kyrstöðuplássi síð-
ustu áratuganna, Húnavatns- ogSkaga-
fjarðarsýslum. Samt er hún áreiðan-
lega að deyja út þar, en mundi hún
þá ekki rísa upp — eða ganga
aftur — hjá alþingismanninum og
landsbankastjóranum I
Allir góðir búmenn vita nú og
viðurkenna, að stefna ber að því, að
eiga ekki fleiri brúkunarhesta en þá,
sem þarf tii þess að vinna þá vinnu
á heimilinu, sem með hestum verður
unnin, og að þessir hestar eiga að |
vinna hvern virkan dag, sem veður
leyfir, eins og mennirnir. Þeir eiga
að vinna við jarðyrkjuna alt vorið
og haustið, og draga heim heyið —
i vögnum — um sláttinn, og vinna
við undirbúning húsa og annara
mannvirkja að vetrinum, eftir því
sem tíð leyfir og kringumstæður
heimta. öll vinna þeirra á að bera
bóndanum arð, meiri arð en tilkostn-
aðinn við að eiga hestinn og fóðra
hann. Flestir bændur á sljettlendinu
austanfjalls, sem ekki hafa meira en
meðalbú, munu komast af með 2
vinnuhesta, ef þe.ir þurfa ekki að
eiga fleiri vegna kaufstaðarleiðangr-
anna, sem B. Kr. vill kappkosta að
ekki leggist niður. Vjer skulum nú
gera ráð fyrir að bóndinn geti fækk-
að vinnuhestum sínum um einn,
með því að flytja með brautinni.
Hvað skyldi þá vera rjett metin
leiga fyrir þennan hest ef bóndinn
vill eiga hann aðeins vegna svo
sem tveggja Reykjavíkurtúra um
árið? Mjög algengt er að fóðra má
5 til 10 ær á hestfóðrinu, og hver
þeirra gefur bóndanum nú árlega
12—15 kr. í beinhörðum peningum.
Það væri full ástæða til að rita
meira um þessa kenningu B. Kr., ekki
af því að þess þurfi til þess að skýra
járnbrautarmálið, heldur af því að
hún ogtrúináhanaer eitt af verstu átu-
meinum búskaparins hvar sem er á
landinu, og það er ekki vel gert af
mönnum, sem vegna stöðu sinnar
ættu fremur að vera forgöngumenn
en eftirbátar, að vera að reyna að
halda henni uppi.
Ummælin um það, að bóndinn muni
heldur kjósa að láta vinnumann sinn
„firra sig þessum 9 kr. útgjöldum"
(þ. e. kaupgjaldinu) „en að gjalda
þær fyrir flutning“ þykir mjer lýsa
bæði óhagsýni og ókunnugleik á
landsháttum hjá höf. þeirra. Mjer
skilst að tilgangur bónda — eins og
hvers annars atvinnurekanda — með
því að taka sjer verkafólk, sje sá,
að hafa meiri tekjur af vinnu fólks-
ins en tilkostnað sinn (kaup og fæði).
Mismunurinn er arður bóndans af
fólkshaldinu. Þessum arði tapar
hann þá dagana, sem vinnumaður-
inn er í kaupstaðarferðinni, þó hann
spari bóndanum flutningsgjald móts
við kaup og fæði. Og ekki lýsir
það kunnugleika á landsháttum, að
halda að bændur eigi svo auðvelt
með að fá verkafólk, að þeir megi
verða fegnir að láta það f ferðalög
til þess að spara sjer kaup þess og
fæðiskostnað á meðan. Og alveg
eins og bóndinn tapar arði sínum af
vinnumanninum, meðan hann er á
ferðalaginu, eins tapar hann arðin-
um af vinnuhestum si'num á meðan.
Eða mundi B. Kr. bankastjóri ekki
skilja það, að það væri tap fyrir
verslunina B Kr., að Ioka búðinni
3 eða 4 daga, og leigja alt búðar-
fólkið út til vinnu, þar sem verslunin
fær fyrir það jafnmikið kaup og hún
sjálf verður að gjaida því fyrir þá
sömu daga?
Sannleikurinn er sá, að til þess að
samanburðurinn á flutningskostnaði
með járnbr. og með vögnum verði
rjettur, þarf að bæta við 37 krón-
urnar þessum þrem liðum:
1. Töpuðum arði af vinnu manns-
ins,
2. töpuðum arði af vinnu þeirra
hesta, sem í ferðinni eru, og
bóndi þarf að eiga.
3. Upphæð, sem nemur arði þeim,
er hafa má af því að fóðra
nytjapening á fóðri þeirra
óþarfahesta, sem í ferðinni eru.
Þetta var nú sumarflutningur á
vögnum. Jeg geri ráð fyrir að óþarít
sje, að fara hjer á eftir að bera
haust-, vetrar- og vor flutninga á
vögnum saman við járnbrautarflutn.,
en minni aðeins á, að brautinni er
ætlað að flytja fyrir sama verð ait
árið.
En hjer við bætist nú, að þessi
flutningskostnaðar-samanburður er
fremur þýðingarlítill, að því er snert-
ir flutningavon járnbrautarinnar. Viss-
an um flutning útlendu vörunnar með
brautinni byggist á því tvennu:
1. að mikið af þungavöruverslun-
inni flytst til brautarstöðvanna
austanfjalls, vegna þess, hve
mikið kaupstaðarleið manna
styttist við það, og
2. verðið verður á allmörgum vör-
um lítið eða ekkert hærra við
brautarstöðvarnar uppi í sveit-
unum, heldur en á Eyrarbakka
eða Stokkseyri nú, vegna þess,
að á þeim vörum er Eyrar-
bakkaverð nú svo miklu hærra
en Reykjavíkurverð, að full-
komlega nemur járnbrautar-
taxtanum (2 au. á kg.).
Á þessu, og svo á aukning fram-
leiðslunnar, hef jeg bygt það, að
aukast mundu vöruflutningar frá R.-
vík austur. Kaupstaðarleiðin (talin
til næstu járnbrautarstöðva) styttist
sem hjer segir, móts við kaupstað-
arleiðina til Eyrarbakka nú:
Fyrir Rangárvallasýslu . um 30 km.
Skeið, Hreppa.Tungurneðri— 26 —
Grafning, að meðaltali . — 24 —
Grímsnes...................— 19 —
Ölfus......................— ii —
Flóann ofan til um 11 km. og þar
yfir.
Það má því telja áreiðanlegt, að
t. d. öll þungavara til Rangárvalla-
sýslu verður send með brautinni til
endastöðvarinnar við Þjórsá. Versl-
anirnar og kauprjelögin hafa þar
vörugeymslu, a. m. k. í kauptíðun-
um. En ómögulegt er að segja fyrir-
fram, hve mikið af vörunni verður
sent þangað frá Rvík, og hve mikið
frá Eyrarb. og Stokkseyri, ef braut-
arálma er lögð þangað. Jeg hygg
sönnu næst, að frá maí til ágúst-
loka standi báðir verslunarstaðirnir
nokkurn veginn jafnt að vígi með
sölu á þungavöru við Þjórsá, ef til
vill að fráskildum allra þyngstu vör-
unum, svo sem kolum, ef teknar eru
til Eyrarb. í seglskipaförmum, en
allan hinn árstímann stendur Rvík
betur að vígi, og það svo, að eflaust
má telja, að Eyrarb. og Stokkseyri
fái sínar vörur með brautinni frá R.-
vík þann tímann, ef brautarálma
liggur þangað ,niður.
Til sönnunar því, að flutningsgjald
það, er jeg hef áætlað, 20 au. fyrir
tonnkílómetrann, sje ekki svo hátt,
að fráfælandi sje að flytja vörur með
brautinni, skal jeg aðeins nefna 3 at-
riði. Það fyrst, að ýmsir reyndir
og gætnir menn austan fjalls hafa
sagt við mig, að óhætt væri að
áætla flutningsgjaldið hærra en þetta,
ef það væri nauðsynlegt til að afla
brautinni meiri tekna. Þeir hafa sagt
sem svo, að flutningar þeirra sjeu
nú svo dýrir, að þeim væri mikill
Ijettir, þótt þeir ættu að borga meira
en hið áætlaða. Samt álít jeg ekki
rjett að gera þetta, vegna þess, að
taxtinn getur ekki verið alveg eins
fyrir allar vörur, og jeg hygg, að
meðaltaxtinn ætti ekki að verahærri
en þetta. Næst vil jeg geta þess,
að greindur og athugull bóndi í
Grafningi gat þess við mig í fyrra,
að svo væri mikill munur á vöru-
verði á Eyrarb. og Rvík, að hann,
sem verslað haíði austan fjalls þang-
að til, ætlaði nú að sækja útkndu
vöruna á vögnum til Rvlkur — taldi
sjer hag í því. Og loks vil jeg
segja frá einni sögu, sem mjer var
sögð í margra manna áheyrn í fyrra
vetur. Maður einn austan fjalls hafði
100 pund af smjöri til að versla
með. Hann fór með smjörbaggann
til Eyrarb. og seldi fyrir 70 au. pd.
Á sama tíma var smjörekla hin mesta
í Rvfk, og var það mjög auðselt á
90 au. pd. Hann tapaði því 20 kr.
á innlegginu við að versla eystra.
Ut á andvirðið tók hann hvítasykur,
og fjekk af honum 200 pd , því að
pundið kostaði 35 au. Ásamatíma
kostaði sams konar sykur í Rvík 25
au. Hann tapaði því öðrum 20 kr.
á úttektinni. Undir þessum kring-
umstæðum finst mjer það vera skilj-
anlegt, að mönnum þyki ekki dýrt
að borga 1 eyri fyrir pundið í flutn-
ingsgjald með járnbr. frá Rvík —
eða þangað. í þessu síðastnefnda
dæmi hefði bóndi goldið 3 kr. fyrir
járnbrautarflutning, en grætt 37 kr.
á því. (Frh.)
Bankahneyksli i Álaborg.
Símað er frá Khöfn í morgun:
Mikil bankasvik hafa komist upp í
Álaborg og valda stórhneyksli.
M. G. Picquart, fyrv. hermála-
ráðherra Frakka, sem heims-
kunnur varð meðan stóð á Drey-
fussmálinu, andaðist 21. jan.
síðastl. Hann fjell af hesti og
beið bana af þeirri byltu.
ijallgrimur pjetursson.
Samkvæmt fyrirmælum biskups
verður 300 ára afmælis Hallgríms
Pjeturssonar sálmaskálds minst
í öllum kirkjum landsins á morg-
un. Hjer í dómkirkjunni verða
2 messur, önnur kl. 12, hin kl. 5,
og verða báðar helgaðar minn-
ingu H. P. Kl. 12 flytur síra
Bjarni Jónsson ræðu, en kl. 5
sira Jóh. Þorkelsson. Kirkju-
sálmabókin verður notuð, en að-
eins sungnir sálmar eftir H. P.,
og um hann verður aðalefnið í
báðum ræðunum. Sigf. Einars-
son tónskáld hefur búið út orgel-
lag út af sálminum »Alt eins og
blómstrið eina«, og leikur það við
guðsþjónustugerðirnar.
Kl. 5 verður guðspjónusta í frí-
kirkjunni og talar síra Ól. ólafs-
son þar um H. P. Kl. 12 mess-
ar hann í Hafnarfirði.
Kl. 5 heldur Árni Pátsson sagn-
fræðingur alþýðufyrirlestur um
H. P. í Iðnaðarmannahúsinu.
Mynd af Hallgrimi Pjeturssyni
hafa útgefendur »Æskunnar« gefið
út, allstóra, sem ætluð er til að
setjast í ramma, og er hún nú til
sölu og kostar aðeins 50 au.
Nótnaútgáfa Jónasar Jónssonar
af Passíusálmum Hallgríms er
samkv. auglýsingu frá honum
seld um þetta leyti með mjög nið-
ursettu verðu.
Sjaldgæft mun það vera, að
minning manna sje jafnlifandi
meðal almennings efiir 300 ár eins
og hjer á sjer stað um Hallgrim
Pjetursson.
Þin^meiiskuíramboð.
Þau eru ekki fast-ákveðin enn
í öllum kjördæmum. En það,
sem næst verður komist um þau
nú, er þetta:
í Borgarfj.s.: Halld. Vilhjálms-
son skólastj., Hjörtur á Skelja-
brekku. Mýrasýslu: Jóhann í
Sveinatungu, Jóhann á Hamri.
Snæfellsness.: Sig. Gunnarsson
próf., H. Steinssen læknir. Dala-
sýslu: Björn Magnússon símastj.
á Borðeyri, Bjarni frá Vogi.
Barðastr.sýslu: Hákon í Haga,
Snæbjörn í Hergilsey eða sr. Þor-
valdur i Sauðlauksdal. Vestur-
ísafj.s.: Matth. ólafsson, sr. Þórð-
ur á Söndum. ísafj.kaupstaður:
sr. Sigurður í Vigur, M. Torfason
sýslum. Norður-ísafj.s.: Skúli
Thoroddsen. Strandas.: Guðjón
Guðlaugsson, Magnús Pjetursson
læknir. Húnav.: Tr. Bjarnason,
Þórarinn á Hjaltabakka, Guðm.
Hannesson prófessor, Guðmund-
ur í Ásí, Björn Þórðarson sýslum.
Skagafj.s.: Ól. Briem, Jósef Björns-
son. Eyjafj.s.: H. Hafstein, Stefán
í Fagraskógi, Jón Stefánsson ritstj.
Akureyri: Magnús Kristjánsson
kaupm., Ásgeir Pjetursson kaupm.
S.-Þingeyjars.: Pjetur á Gaut-
löndum. N.-Þiugeyjars.: Steingr.
Jónsson sýslum., Ben. Sveinsson.
N.-Múlas.: sr. Einar á Hofi, Ing-
ólfur Gíslason læknir, Björn á
Rangá, Jón á Hvanná. Seyðisfj.-
kaupstað: dr. Valtýr Guðmunds-
son, Hermann Þorsteinss. skósm.
S.-Múlas.: Björn Stefánss. kaupm.,
Gutt. Vigfússon umboðsm., Bjarni
Sigurðsson á Eskifirði, G. Eggerz
sýslum. Austur-Skaftafellss.: Sig.
Sigurðsson kand. theol. frá Flatey,
Þorl. Jónsson. Vestur-Skaftaf.s.:
Sig. Eggerz sýslum. Rangárv.s.:
sr. E. Pálsson, Einar á Geldinga-
læk. Vestm.eyjum: Hjalti Jóns-
son skipstj., K. Einarsson sýslum.
Árnessýsla: Sig. Sigurðsson búfr.,
Þorfinnur á Spástöðum, Jón Jóna-
tansson. Gullbr. og Kjósars.: Björn
i Gröf, B. Kristjánsson bankastj.,
sr. Kr. Daníelsson og ef til vill
Jóh. Jóhannesson kaupm. I Rvík:
Jón Þorláksson landsverkfr., Sv;
Björnsson málafl., Sig. Jónsson
barnak., L. H. Bjarnason prófessor.
Óráðið er enn uin eitt þing-
mannsefni Reykjavíkur, sem býð-
ur sig fram með J. Þ. Enn fremur
má telja víst, að frambjóðendur
bætist við í N.-ísafj.s., Skagafj.s.,
S.-Þingeyjars., V.-Skaftaf.s., Rang-
árvallas., og ef til vill Árnessýslu
og Seyðisfirði.
Frá Suður-Jótlandi. Danski jafn-
aðarmannaforinginn og þingmað-
urinn Stauning ætlaði í janúar í
vetur að halda fyrirlestur hjá skoð-
anabræðrum sínum í Flensborg
í Suður-Jótlandi, en fjekk þær
viðtökur hjá yfirvöldunum, að
honum var ekki að eins bannað
að tala, heldur var honum þegar
vísað út úr landinu.
Frú Louise Phister, fyr meir fræg-
asta leikkona Dana, andaðist í
Iíhöfn 12. jan. síðastl., nær 98 ára
gömul, fædd 21. jan. 1816.
Samein. gufuskipafjel. A stjórn-
aríundi þess 13. jan. var ákveðið
að leita tilboða um smíði á 3
nýjum skipum. Er eitt þeirra
ætlað til ferða um Norðursjó og
Eystrasalt, annað milli Danmerk-
ur og Noregs, og hið þriðja milli
Danmerkur og íslands, segir
»Politiken«.
Í stað Estrups, sem var konung-
kjörinn þingmaður í Danmörku,
hefur verið valinn fyrv. yfirráð-
herra Deuntzer.
Danmörk 1864. Nýkomið er út
rit eftir D. G. Monrad biskup,
sem var yfirráðherra Dana 1864,
og hefur hann skrifað þetta rit
á árunum 1880—81, til þess að
gera grein fyrir afstöðu sinni til
þess, sem fram fór í Danmörku
1864, en ritið hefur ekki verið
gefið út fyr en nú. Monrad dó
1887. Rit þetta þykir merkilegt.
Holdsveiki á Frakklandi. Við rann-
sókn hefur það komið fram í
vetur, að 5 af hndr. af rottunum
í Paríg eru holdsveikar. Rott-
urnar hafa flutt sýkina til mann-
anna, og eru nú taldir 300 holds-
veikir menn i París, en voru í
fyrra 50. Á einum stað í Bre-
tagne eru 40 holdsveikissjúklingar,
og suður undir landamærum í-
talíu er einnig blettur með 60
sjúklingum. í Marseille hafafund-
ist nokkrir. Stjórnin hefur látið
málið til sín taka, og er nefnd
skipuð til þess, að finna ráð til
útrýmingar veikinni.
Herkostnaðar-aukning Frakklands.
Þriggja ára herþjónustuskyldan í
Frakklandi hefur í för með sjer
mikil útgjöld fyrir rikið. Eftir
áætlunum stjórnarinnar þarf að
verja 650 milj. franka til þess,
að byggja hermannabústaði, og
1400 milj. til þess, að endurbæta
vopn hersins. Og enn eru áætl-
aðar 1200 milj. franka á næstu
7 árum til ýmislegs hermensku-
útbúnaðar. Alls eru það 3250
milj. franka, sem ráðslafað er til
landvarna í sambandi við lenging
herþjónustu-skyldunnar, sem ný-
lega er lögtekin.
Prins Aage, sonur Valdemars
prins, föðurbróður Kristjáns kon-
ungs X., er nýlega kvæntur ítalskri
greifadóttur, Mathilde Calvi di
Bergola. Faðir hennar var áður
sendiherra í Khöfn. Brúðkaup-
ið fór fram suður i Turin.
Veturinn úti um Evrópu. Aðfara-
nótt 14. jan. var 9 st. frost í Paris.
Þá var snjókoma mikil i MarseiJle
og sagt, að þá hafi verið 15 ár
síðan snjór fjell þar síðast. í
Norður-Rússlandi og Mið-Rúss-
landi var þá snjókoma svo mikil,
að járnbrautaferðir hættu. Þar
voru frost mikil, sumstaðar alt
að 35 st. í Berlín var aðfaranótt
14. jan. 12 st. frost. Sama var
suður í Bozníu og Herzegovinu,
að þar fjell svo mikill snjór í
miðjum janúar, að járnbrautar-
lestir komust ekki áfram.