Lögrétta - 15.04.1914, Blaðsíða 3

L0GRJETTA
77
ÍJjörn að baki Xára
þótti aetíð »forbo8tuleg fígóra«
hjer á landi.
io. þ. m. hef jeg sent ritstjóra Isaf.
þessa grein, en með því að jeg hef ekki
mikla trú á því, að hann fái leyfi til að
birta hana í blaéinu, bið jeg Lögr. jafn-
framt fyrir hana.
Án þess að jeg hafi reitt til höggs,
— því síður pústrað, hafið þjer, herra
ritstjóri, undir yfirskriftinni „Bomba“
í síðasta tb'. „ísaf", tekið alllangt
angistarvæl um það, að:
„Páll Torfason hafi búið til „kosn-
ingabombu”, sem Lögrjettuliðið ætli
að kasta á Landsbankastjórnina, æ!
æl æ!
Hann ætli að segja, að lands-
bankareikningarnir sjeu falsaðir, æ!
æ! æ!
En þétr sjeu laukrjettir. Gerðir
á sama grundvelli og þeir ætíð hafa
verið (og hinir bankastjórarn-
ir voru reknir frá fyrir), það viti
þeir Ísafoldar-Kári, endurskoðunar-
Kári, stjórnarráðs-Kári og allir, sem
.vijja leggja til bak fyrir Björn, æ!
æ! æ! æ!
„Alt, sem Páll segi, sje fjarstæða,
einkum og sjer í lagi á kjördegin-
um, þá megi enginn trúa honum,
æ! æ! æ! æ! o. s. frv., o. s. frv.
En úr því skrækir þessir eru kunn-
ir og ekki tókst að halda fyrir baða
enda á Birni fram yfir kosningar,
og þjer, herra ritstjóri, viljið leggja
til bak, þá sýnið nú vígfimi og verjið
hann fyrir eftirfarandi athugasemdum.
Verjið hann þannig, að almenn-
ingur hjer á landi trúi þvf, að banka-
stjóri Björnt Kristjánsson sje fæddur
með þeim þjóðbankastjórahæfileikum,
sem uppeldi og lærdómur ekki hafa
getað aflað honum.
Verjið hann þannig, að yfirstjórn
Landsbankans: stjórn þessa lands,
geti fundið afsakanir fyrir þvf, að
hafa hann lengur sem bankastjóra f
mötuneyti sfnu.
Og munið, að leikslokum, eftir því,
að hann mörgum sinnum, og þjer
tvisvar, hafið, f heimildarleysi, í flokks-
nafni, vegið í sama knjerunn gagn-
vart mjer persónulega.
Nokkrar athugasemdur (af mörg-
um) við reikningsskil og stjórn Lands-
bankastjórnar 1912 fara þá hjer á
eftir.
A.
Við efnahagsreikning veðdeildar
Landsbankans 1912.
Samkvæmt iögum dags. 12. jan.
1900, 25. sept. 1902, 20. okt. 1905,
9. júlf 1909 og reglugjörð o. s. frv.
er veðdeildin sjerstök stofnun og
reikningar hennar eiga að færast
eftir því. ....
Tryggingar fyrir bankavaxtabrjef-
um veðdeildar eru:
1. veðskuldabrjef (Grundfond),
2. tryggingarsjóður (Garantifond),
3. varasjóður (Reservefond),
og ber Landsbankastjórn abyrgð á,
að reikningar og sjóðir veðdeildar-
innar sjeu í lögboðnu ástandi, og
landstjórn og gæslustjórn ábyrgð á,
að eftirlit sje eins og lög ákveða.
I. Veðskuldabrjefaeign veðdeildar
á að nema sömu upphæð og banka-
vaxtabrjefa þeirra, sem í umferð eru
(lög 12. jan. 1900 o. s. frv.).
Efnahagsreiknmgurinn telur upp-
hæð 3ja flokks veðdeildarbanka-
vaxtabrjefa til samans, þau sem í
umferð eru:
kr. 6.395,800,00,
en upphæð veðskuldabrjefa aðeins:
kr. 6,171,665,97,
og gefur því í skyn, að á tryggingu
þessa vanti:
kr. 421,134,03.
Athugasemd: Ef vöntun þessi staf-
aði frá þvf, að veðskuldabrjef hefðu
verið innborguð, þá á peningaforði,
er nemur þessari upphæð, að færast
til með veðskuldabrjefaupphæðinni.
En reikningurinn ber ekki með sjer,
að peningaforði veðdeildar sje nokk-
ur. Að vísa í þessu efni til pen-
ingaforða Landsbankans er þýðing-
arlaust. Aðallega sökum þess, að
peningaforði Landsbankans er ekki
sama og peningaforði veðdeildarinn-
*ri °g í öðru lagi af því, að
peningaforði Land bankans er ekki
nægur, (sbr. •■fnahagsreikning Land-;-
bankans: Eignir lið 15). Enda má
ekki búast við, að bankavaxtabrjefa-
eigendur fari í neinar lúsaleitir eftir
lögboðnum tryggingum Þær eiga
»ð vera á lögboðnum stað.
2. Efnahagsreikningur veðdeild-
arinnar gefur í skyn, að tryggingar-
sjóði allra þriggja flokka veðdeild-
arinnar, sem lögum samkvæmt eiga
að vera:
1. Seria.
Lög 35/9 1902, Reglugj. kr.
5/7 '05. Rikis.sk.bijef . 200,000
2. Seria.
Lög 30/,0 '05. Kgl. ríkis-
sk.br. ll 12 af 2,646,900 = 220,600
1. fl. bankav.br. */ia af 2,646,900 220,600
3. Seria.
Lög 3/7 '09. Kgl. rfk.sk.-
brjef V12 af 2,343,900 = i.og 2. fl. brjef V12 af 195,400
2,343.900 . . . .= 195,400
1,032,000
auk þess frá landsjóði í
kgl. rfkissk.br. (Lög I2/i 1900) 200,000
Samtals kr. 1,232,000
vanti algerlega.
3. Varasjóðir veðdeildarflokka:
1. flokks: kr. 91.994,83,
2. — — 49.941,67,
3- — — 13086,15,
Samtals kr. 155,022,65, eiga
lögum samkvæmt að vera í fljótselj-
anlegum verðbrjefum. Efnahagsreikn-
ingurinn segir þá vera í:
a. kröfum á þá, sem ekki hafa
staðið í skilum við Landsbankann o.
s frv.
b. f húsum.
c. í kröfum á Landsbankann, sbr.
eignir veðdeildarflokks 2 a. og b.,
3 a. og b. og 4. En hvergi sjest,
að varasjóður eigi trygg og fljót-
seljanleg verðbrjef.
B.
Yið efnahagsreikning Lands-
bankans 1912.
1. Eignir. Liður 1. og 2. eru
samkv. áðurgerðri rannsókn og mati,
sbr og gjaldareikning bankans, Iið
6 d. og e„ færðir til með upphæð-
um, sem eru hundmðum þúsunda
króna hœrri en sannvirði þeirra er,
og Landsbankastjórnin sjálf gefur
þessum tveim liðum svohljóðandi
vitnisburðí I. og II. athugasemd:
„Það er áætlað, að verðanleg töp
„á næstu árum muni samtals eigi fara
„fram úr ca 220 000 kr.“ o. s. frv.,
og nægir sá vitnisburður.
2. Liður 3: kr. 537,000,00,
— 4: — 194,162.50,
— 5: — 295,900,00,
— 6: — 777.238.00,
Samtals kr. 1,804,300,00
eru tilfærðar sem óbundin eign
bankans og þá meðal annars sem
Vygg'ng fyrir 2 miljónum króna i
bankaskuldabrjefum (skuldir, lið 2),
enda þótt bankastjórn í athugastmd
10 meðgangi, að þau sjeu að mestu
leyti nsett“ fyrir veðdeildinni.
En þau eru að miklu leyti með
lögum lögð veðdeildinni út sem trygg-
ingarsjóður hennar, og alls eigi undir
eignarumráðum Landsbankans, heldur
eiga að vera í vörsium landsstjórn-
arinnar, þ e. efnahagsreikningur
Landsbankastjórnar gefur í skyn að
eignir og tryggingarfje annara stofn-
ana sjeu uppfærðar sem óbundin
eign Landsbankans, og auk þess
meðgengur bankastjórn í athuga
semd, að þær sjeu tvíveðsettar, bæði
sem trygging fyrir bankaskuldabrjefa-
eigendur, kr. 2 milj., og bankavaxta-
brjefa-eigendur ca. 6 milj. króna.
3. Liður 8 ber sjálfur með sjer,
að sá sjóður „tilheyrir“ ekki Lands-
bankanum, og að Landsbankastjórn
telur sem eign bankans sjóði, sem
hann ekki á; þar við bætist að
Landsbankastjórn í brjefi dags 9.
febrúar segir, að eign þessi sje ekki
handbært fje, er geti orðið varið til
styrks f neinu augnamiði, þ. e. sje
einskis virði. — Samt ver hún f
sama reikningi (skuldir, lið 12) hærri
upphæð, en hún telur eign þessa, til
útborgunar, ef til kæmi,(!l).
Gráhært fólk
er ellilegra útlits en vera ber. Gráa
harið gðar fœr aptur sinn eðlilega
lit ef þjernotið frakkneska hdrvat-
nið >Jouventine de Junon* sem
heilbrigdisrdð Frakklands og mar-
gir lceknar álita óbrigdult og óskað-
legt. Flaskan kostar Kr. 2,50.
Adalútsala fgrir tsland
Kristin Meinholl,
Þingholtsstrœti 26, Reykjavik. Talsími Í36
Upphæðin er ekki stór, en hneyksl-
ið er risavaxið f „ Þjóðbankareikningi'.
reikningskil og ráðsmenska Lands
bankastjórnar, og afleiðingar þeirra,
jafn óhjakvæmilegur virkileiki eftir
sem áður.
Haldið þjer, , að margir menn
hjer á landi vilji eiga samleið með
Birni þangað, sem nú stefnir?
Meira siðar.
Reykjavík 10. apríl 1914.
P. y. Torfason.
Sýning Asgr. Jdnssonar 1914.
Ásgrím þekkja allir, jeg þarf því
ekki að kynna hann. Hann er þegar
fyrir nokkrum árum kominn upp á
það þrep listar, að vera viðurkendur
listamaður, enda mun hann vera
einn af betri vatnslitamálurum f
nærliggjandi löndum. Að þessu sinni
hefur hann hvflt sig við vatnslitina,
en tekið upp olfulitina, og má vænta
góðs af því, þannig, að hann taki
hástökk listarinnar, er hann tekur
til við vatnslitina aftur.
Ólitblindur smekkmaður, sem
fengið hefur ofurlitla tilsögn í teikn-
ingu, getur málað laglega landslags-
mynd með olfulitum. Er því mikið
að heimta af listamanni. Aftur öðru
að gegna með vatnsliti. Dómur minn
á tilbreyting þessari er: afturför.
Það getur vel verið rangt, en jeg
segi aðeins mitt álit, þvf jeg hef
aðeins mitt vit á því. Þvf neitar
auðvitað enginn, að djörf, óvenju
djörf og föst, eru pensiltökin, og það
sjá líka allir, að fslenskur er maður-
inn í gerðum sfnum. En það eru
litirnir og jafnvel meðferð formsins
sumstaðar, sem valda þvf.
í vetur einu sinni hlustaði jeg á
söngmann á opinberri skemtun og
bað hann velvirðingar á þvf, að
hann væri illa upplagður til að
syngja. Hvf eru menn að koma
fram opinberlega, ef þeir þola ekki
að standast dóm? Þarna á sýning-
unni eru nokkrar myndir, sem virð-
ast frekar vera til uppfyllingar, og
hefði jeg heldur viljað þær ósjeðar
hafa. En það eru þær no 8, 21, 35
og sumpart (himininn) no 15, og
ein mynd til, sem ekki mun vera
til sölu. Býst jeg við að Ásgrfmur
sje ekki úr sama sauðahúsinu og
söngvarinn. Hjer kemur það sama
fram hjá listamanninum og sumum
skáldunum okkar, og er það leiðin-
legt. Það er þegar skáldin eru farin
að yrkja af vana, hætt að nenna
að hugsa og halda svo að það sje
gott af því þau hafa gert það. Þetta
er daglegt brauð, jafnvel hjá góðum
skáldum, og geta þau jafvel orkt
lof um óvini sfna, ef þau fá aura
fyrir Þannig geta menn einnig gert
anda sinn að vjelum. Hjer á jeg
við erfiljóð og önnur minningarljóð.
Engin smásálin má svo skilja við
sitt jarðneska hold, að ekki sje
keypt eitthvert skáldið til að yrkja,
eða nokkrir menn sitja saman að
áti, eða afmæli smáfjelags, að ekki
sje bullað um það. Væri ólíkt
skemtilegra að heyra hnitnar og
hugsaðar ferskeytlur, gerðar af eigin
hvötum, heldur en þetta hafnleysta
blaður. En þetta er tfska og henni
fæ jeg ekki breytt; það gerir tíminn.
Þá ber að líta á hstaverkin, og
þau eru nógu mörg, þótt hitt hefði
ekki komið í dagsljósið, sem jeg
nefndi fyr. Sex myndir hefur Ás-
grímur gerðar af sólinni á þessari
sýningu. Hef jeg ekki sjeð öðrum
betur takast, og hefur hann þó gert
eina besta, sem ekki er þar með.
Þrjár eru þar af sömu fyrirmyndinni,
„Kvöld, landslag úr Hornafirði“;
er olíumyndin no 17 þeirra best,
og fjórða myndin (no. 14) er einnig
af sömu fyrirmyndinni, mjög fín
vatnslitamynd, einkum himininn, sem
mjer annars finst víða fremur ábóta-
vant. Er það von mfn, að þar eigi
hann eftir að ná sjer niðri. Himin-
inn er stórt atriði náttúrumyndar-
innar. „Kvöld við Reykjavík* er
einkar góð mynd, og þótt litirnir
sjeu ljótir, þá nær hann samt mjög
vel tilgangi myndarinnar. Þá kem
jeg að einni af fegurstu myndunum,
það er „Morgun í Fljótshlíð“, enda
er hún þegar seld á öðrum degi
sýningarinnar. Hlýtur hver maður
að hrffast af þeirri mynd, sem ekki
hefur steindar tilfinningar. Sjá, hina
vaknandi geisla, hinn hverfandi húm-
blæ og skuggana, sem eru smátt og
smátt að skýrast, og á himninum
logar glóandi gullský, en að eins
— gula blænum þar fyrir neðan nær
hann ekki, enda munu flestir dæma
það ógerning. Morgun f Fljótshlíð
er fyrir löngu frægur og hefur lista-
maðurinn ekki rýrt hann, oðru nær,
gefur fyrirtaks hugmynd um hann.
C.
Yið stjórn Landsbankans 1912.
Meðal margra dæma færi jeg að-
eins eftirfarandi þrjú fram sem sanna
sig sjálf.
1. Óreiða sú, er H. Jónsson er
dæmdur fyrir, getur, þar sem bók-
færsla og eftirlit eru í rjettu lagi, að-
eins átt sjer stað um stuttann tíma.
Hún er þvf að mestu leyti banka-
stjórn Landsbankans að kenna.
2. Samkepni „Þjóðbanka íslands*
við borgara sína í þeirri atvinnu, er
bankastjórar kalla „húsabrask*, er
öllum vitanleg.
3. Arið 1912, þegar allir þjóð-
bankastjórar drógu alla þá peninga
til þjóðfjelaga sinna, sem traust
þeirra og háir vextir fremst fá áorkað,
þá lætur Landsbankastjórnin hjer
traust það ónotað, er hún hafði veitt
viðtöku, og sem nam ca. 2 milj.
króna, við Landmandsbankann í
Khöfn, auk fleiri staða. — En efna-
hagsreikningurinn ber með sjer, að
Landsbankastjórnin þá lánar Land-
mandsbankanum í Kköfn ca. 800,000
krönur, með lœgri vóxtum en al-
ment var boðið hjer á landi! —
Hefðu þessar 2,800,000 kr. verið f
veltu hjer, t. d. f 16—20 nýjum
trollurum, sem viðbót við flota
Reykjavíkur, þá hefðu Reykjavfkur
búar verið mörg hundruð þúsund
kr. rfkari en nú, og þúsundir manna.
er nú hafa liðið skort, eða orðið að
standa f vanskilum, — lfka við
Landsbankann, — hefðu verið efnaðir
menn, er staðið hefðu í fuilum skilum.
í stuttri blaðagrein er ekki rúm
til þess að telja fleiri dæmi, enda
gerist þess ekki þörf; flestir borgar-
ar þessa lands hafa rekið sig á eitt-
hvert þeirra.
Slfk reikningsfærsla og stjórn
gerir bankavaxtabrjef íslands óselj-
andi, þ. e. hún drepur traust íslands,
landsjóðs og hvers einstaks borg-
ara þess.
Hún er orsök þess, að banka-
stjórn tekst að fá sfðasta þing til
þess að Ieggja 25 kr. skatt á hvert
nef a Islandi til viðhalds ósómanum,
samanber 100,000 kr árstillagið úr
lands-ijóði.
Hún er orsök þess, að bankastjórn
fær sfðasta alþing til þess að dirf-
ast að bjóða fasteignaeigendum ís-
lands 4ða flokks veðdeildarlögin.
Hún getur orðið orsök þess, að
fjarmálablöð erlendra eigenda hinna
fslensku verðbrefa ræði mál þetta,
og að þeir láti stjórnir sfnar þvinga
fram lögboðnum reikningsskilum,
segi ella upp ca: 6 milj. kr. banka
txwtfabrjefa og ca. 2 milj kr. banka-
skuldabr\e{& Landsbankans.
En slíkt gæti haft gjaldþrot land-
sjóðs og glötun efnahagslegs sjálf-
stæðio íslands um langan aldur f
för með sjer.
En þá væri bankastjóraþekking
núverandi Landsbankastjórnar of
dýru verði keypt.
Efnahagsreikningur Landsbankans
og veðdeildar 1913 má ekki birtast
með sömu nötnum og 1912, — enda
þótt leiðrjettur væri.
Finni Landsbankastjórar ekki, að
nú sje kominn tími til þess fyrir þá,
að draga sig í hlje, og láta lands-
stjórnina um að ráðstafa bankanum
þangað til næsta alþingi kemur sam-
an, — þá verður landsstjórnin að
grfpa til þeirra ráða, er sjehvert fram-
kvæmdarvald hefur í hendi sjer, til
þess að afstýra mannfjelags-slysum
af einstakra manna völdum.
Eftir hverju ætla þeir annars að
bíða?
Þótt þjer, herra ritstjóri, gætuð
með orðum einum saman rifið mig
f svo smáa hluti, að ekki sæist frum-
ögn þar, sem jeg var, — þá eru
ForAabók eftlr prófessor
Porvald Thóroddsen. Aldrei
hefur neinn maður ferðast eins mikið
um ísland og rannsakað það sem
prófessor Þorvaldur Thóroddsen.
Enginn hefur frætt oss íslendinga
svo rækilega um land vort sem hann.
Enginn hefur heldur ritað svo
mikið á útlendum málum um ísland
sem hann, og breytt út erlendis
rjetta þekkingu á íslandi svo vel
sem hann.
Þorvaldur Thoroddsen hefur þann-
ig verið einn af hinum þörfustu son-
um íslands. Það er vonandi, að ís-
lendingar kunni að að meta þetta
við hann.
Nú er Þorv. Thóroddsen að gefa
út Ferðabók sína. Hún nær um alt
lsland, og verður hin mesta og á-
samt Ferðabók Eggerts og Bjarna
hin fróðlegasta ferðabók, sem út
hefur komið um ísland. Hún verð-
ur f fjórum bindum. Fyrsta bindið
er þegar komið út og kostar 6 kr.
Annað bindið er fullprentað og
kemur f vor fyrir almennings sjónir;
kostar 5 kr. Lfkt verður verðið á
3. og 4 bindinu, svo að öll Ferða-
bókin mun eigi kosta minna en 22
kr. Svo er til ætlast að 3. bindið
verði fullprentað f haust eða í vetur,
og 4. bindið næsta sumar (1915)
Þótt bókhlöðuverðið á Ferðabók
þessari sje eigi hátt f samanburði
við ýmsar aðrar bækur bæði hjer
og á íslandi, þá er bók þessi þó svo
stór, að margir fróðleiksvinir, eigi
sfst f sveitum, munu eiga erfitt með
að eignast hana fyrir bókhlöðuverð,
eftir þvf sem hagur manna er á ís-
landi. Fyrir þvf verður mönnum
gefinn kostur á að eignast Ferða-
bók þessa fyrir mjög lftið verð, svo
að hún verður f hlutfalli við stærð-
ina ein af hinum ódýrustu bókum á
íslenskri tungu.
Þeir menn, sem gerast kaupendur
að allri Ferðabók Þorvalds Thór-
oddsens á meðan hún er að koma
út og standa þegar skil á andvirð-
inu jafnóðum og þeir fá hana, skulu
fá hvert bindi á 3 kr. Verður þá
alt verð bókarinnar fyrir skilvísa á-
skrifendur einungis 12 kr., og er
gjafverð; spara þeir þeir þá nálega
helming verðs með þvf að kaupa
hana þegar.
Jafnskjótt og öll Ferðabókin er
komin út, verður hún einungis seld
með bókhloðuverði, ef þá verður
nokkurt eintak óselt af henni.
Þeir menn, sem þegar hafa keypt
fyrsta heftið, íá Ferðabókina fyrir
þetta verð, ef þeir kaupa hana alla.
Af Ferðabókinni eru aðeins prent-
uð 740 eintök. Af þeim eru 70 ein-
tök seld hjer f Kaupmannahöfn, svo
að ein 400 eintök er um að ræða
handa íslendingum á íslandi og vest-
an hafs. Þetta upplag er svo lítið,
að landsmenn mega flýta sjer, ef
þeir vilja eignast ferðabókina, því
að Vestur íslendingar munu skjótt
biðja um 200 eða 300 eintök, er
þeir frjetta þetta, eftir lestrarfýsn
þeirra og áhuga að dæma.
Einstök bindi má að eins selja
með bókhlöðuverði.
Ferðabókin fæst hjá öllum um-
boðsmönnum Fræðaljelagsins. Menn
eru beðnir að snúa sjer til þeirra.
Hið fslenska fræðafjelag f Kaupmannhöfn,
26. mars 1914.
Bogi Th. Melsteð,
p. t. forsteti.
Sir Jolin Murray, kunnur ensk-
ur visindamaður, sem meðal ann-
ars hefur átt þátt í hafrannsókn-
unum á norska skipinu »MichaeI
Sars«, er nýlega dáinn af slysi
á bíl.