Lögrétta - 14.07.1915, Page 1

Nr. 32
Reykjavík, 14. júlí 1915.
Þessi mynd sýnir Englendinga á vesturherstöðvunum, sem verjast inni í húsi, sem að er sótt af Þjóðverj-
um. Þeir nota húsgögn og sængurföt til þess að skýla sjer og skjóta meðan vært er inni og skotfærin endast.
islenskar konur faona sirnilarjettiunum.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Búkauerslun SiQtíisar Eymundssonar.
Larus Fjeldsted,
Yfirrjettarmálafærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
fioDskapur konunas til iinois.
Þegar ráðherra setti þingi#, las
hann upp fyrir þvi svohljóðandi á-
varp frá konungi:
„Christian hinn tíundi o. s. frv.
Vora konunglegu kveðju!
Samkvæmt þegnlegum tillögum
ráðherra íslands höfum Vjer i dag
staðfest stjórnarskipunarlög fslands.
Með tveim konungsúrskurðum höf-
um Vjer jafnframt ákveðið, að ís-
lensk lög og mikilvægar stjórnarráð-
stafanir skuli framvegis eins og hing-
að til bera upp fyrir Oss í ríkisráð-
inu, og auk þess ákveðið gerð hins
sjerstaka íslenska fána, sem með kon-
ungsúrskurði 22. nóvbr. 1913 var fög-
giltur hvervetna á íslandi og á is-
lenskum skipum í landhelgi íslands,
þó að þvi viðbættu, að það væri vilji
Vor, að rjettur manna til að draga
upp dannebrogsfánann eins og að
undanförnu sje óskertur og að á húsi
eða lóð stjórnarráðs íslands sje jafn-
framt dreginn upp hinn klofni danne-
brogsfáni á ekki óveglegri stað nje
rýrari að stærð.
Það er von Vor, að þjer, Vorir
kæru og trúu þegnar á íslandi, sjá-
ið á þessu, að það er vilji Vor, að
verða við óskum yðar um framgang
þeirra mála, er þjer hafið lagt svo
ríka áherslu á, og hafa í því efni ráð-
ið hjá oss heitustu óskir Vorar um að
tryggja góða sambúð milli íslands og
Danmerkur.
Um leið og Vjer þá sendum öllum
íslendingum Vora konunglegu kveðju
og þar með heitustu óskir Vorar um
heillaríka framtíg. fslands, viljum
Vjer láta þá vonVora i ljósi, að
staðfesting hinna nýju stjórnarskip-
unarlaga verði grundvöllurinn undir
friðsamlegu og heillaríku starfi til
eflingar hinum andlegu og efnalegu
kröftum í landinu.
Ritað á Amalíuborg, 19. júní 1915.
Undir vorri konunglegu hendi og
innsigli.
Christian R.“
„Goðafoss" kooiion.
f gærdag kl. 5 kom „Goðafoss"
hingað inn á höfnina í fyrsta sinn.
Hann kom norðan um land og hafði
komist þar inn á allar hafnir, sem
honum var ætlað að koma á, þrátt
fyrir ísinn, en tafist hafði skipið
nokkuð í ferðinni hans vegna. Eink-
um kom það sjer vel fyrir sveitirnar
kring um Húnaflóa, að „Goðafoss"
skyldi komast með vörur inn á hafn-
irnar þar, því vöruskortur var þar
fyrirsjáanlegur, ef ekki hefði orðið
bætt úr því nú, en til þessara hafna
mun „Goðafoss“ hafa haft mikið af
vörum. Þegar hingað kom, var lítið
í honum.
Stjórn Eimskipafjel. íslands hafði
fengið Botnvörpuskipið „Rán“ til
þess að fara á móti „Goðafossi" hjer
út í flóann og bauð mörgum, þing-
mönnum, blaðamönnum o. fl., að vera
þar með. Var „Rán“ skreytt flögg-
um og heilsaði „Goðafossi“ mitt á
milli Akraness og Rvíkur og fylgdi
honum síðan inn fyrir Engey, en þar
gengu farþegarnir á „Rán“ yfir í
„Goðafoss".
Hann er fallegt skip, likur „Gull-
fossi“ að allri útgerð. Skipstjóri er
Július Júliníusson, sá er áður var
skipstjóri á „Austra“, og með „Goða-
fossi“ var nú framkvæmdarstjóri
Eimskipafjelags Islands, E. Nielsen.
Margir farþegar voru með skipinu
að norðan: Matth. Jochumsson skáld,
Magnús Kristjánsson alþm., Karl
Nikulásson verslunarstj., Ragnar Ó-
lafsson kaupm., E. Stefánsson símrit-
ari, allir frá Akureyri, Árni Riis
kaupmaður frá Borðeyri, Þorsteinn
Hjálmarsson frá Hvammstanga, M.
Jónsson sýslum. frá Hafnarfirði,
Guðm. Kamban rithöfundur o. m. fl.
Þegar inn á höfnina kom, söfnuð-
ust menn um stund saman í veitinga-
sal skipsis og voru þar mörg minni
drukkin. Form. Eimskipafjel., Sveinn
Björnsson, las upp kvæði til „Goða-
foss“ eftir H. S. Blöndal, og vísu Jóns
Ólafssonar, sem hjer er í blaðinu, en
forseti samein. þings bauð skipið vel-
komið i nafni alþingis.
HjOrtur Thordarson,
ísl. hugvitsmaðurinn í Chicago.
I Lögb. frá 3. júní er grein um
hann og segir þar m. a.:
Hjörtur lifir i stórhýsi mikílu í
þeim hluta borgarinnar, sem efna-
mennirnir búa í. En þó að hann búi
í stóru og fögru húsi og sje að öðru
leyti efalaust vel efnum búinn, þá
er þó langt frá því, að hann berist
mikið á; enda sjálfsagt alt of mik-
ii! starfsmaður til þess að eyða tíma
sinum við hjegóma tildur og heimsku
glys samkvæmislífsins.
En hann er samt sem áður mynd-
armaður hinn mesti og híbýlaprúður
mjög. Gestrisinn er hann og góður
heim að sækja, viðræðinn og skemti-
legur í tali.
Það, sem fyrst vekur eftirtekt
komumanns á heimili hans, er hið
afarstóra og vandaða bókasafn hans.
Vænt mun honum þykja um íslenska
bókasafnið, enda hefur hann búið
það í skrautlegan búning. Allar þess-
ar bækur, og þær eru margar, send-
ir hann til Englands til þess að bind-
ast í hið allra vandaðasta skraut-
band. Annað safn á hann af bókum
á ensku um ísland; mun það geyma
flest, sem ritað hefur verið á þessu
máli um land vort og þjóð. Auk
þess hefur hann • afardýrt og auðugt
safn af ýmsum bókum og tímaritum
um náttúrufræðisleg efni, einkum
grasa- og dýrafræði; er hann vel
fróður i þeim efnum og gaman að
eiga viðræður við hann um þau. Sum-
ar af þessum bókum eru afarsjald-
gæfar 0g margar þeirra fleiri hundr-
uð dollara virði.“
Höf. greínarinnar segir, að Hjört-
ur Thordarson hafi margar vjelar og
uppfyndingar á sýningunni miklu í
San Francisko, og gerir ráð fyrir,
að minnast á þær siðar.
Daginn, sem Alþingi kom saman,
7. þ. m., hjeldu konur hjer í bænum
almennan kvennafund. Þær komu
saman í Barnaskólagarðinum kl. nál.
5 og gengu þaðan i skrúðgöngu, með
hornaflokki og ísl. flöggum í farar^
broddi, niður á Austurvöll og skip-
uðtt þar liði, en fremstar í skrúð-
göngunni gengu stúlkur á barnsaldri,
ljósklæddar og allar með smáflögg í
höndum. Inngangurinn til Austurvall-
ar, móti þinghúsdyrunum, var
skreyttur flöggum og veifum, og
fratnan við Thorvaldsenslíkneskið
var reistur ræðustóll. Þegar inn á
Austurvöll var komið, en það var um
kl. 6, gengu 5 konur þaðan, er valdar
höfðu verið í forstöðunefnd hátíða-
haldsins, inn í þinghúsið, og voru
þingmenn þá komnir þar saman, i
fundarsal neðri deildar. Þessar 5 kon-
ur voru í forstöðunefndinni: frúrn-
ar Bríet Bjarnhjeðinsdóttir, Elín
Stephensen, Kristín Jakobsson og
Þórunn Jónassen, og frk. Ingibjörg
H. Bjarnason skólaforstóðukona.
Forseti samein. þings, sjera Kristinn
Daníelsson, bauð sendinefndina vel-
komna, en frk. I. H. B. hafði orð
fyrir nefndinni, las upp ávarp til
þingsins frá kvennafundinum og af-
henti það forseta skrautritað og
bundið inn í fallega kápu. Forseti og
ráðherra hjeldu síðan stuttar ræður,
þökkuðu ávarpið og heimsóknina og
óskuðu konunum til hamingju með
hin nýfengnu rjettindi. Síðan hróp-
uðu þingmenn fjórfalt húrra fyrir
kvenfólkinu.
Að þessu loknu var af kvennasöng-
flokki á Austurvelli sungið kvæði eft-
ir Guðmund Magnússon, sem prentað
er hjer í blaðinu. En síðan stje frk.
í. H. B. í ræðustólinn og las upp á-
varp, sem kvennafundurinn hafði sent
konungshjónunum í simskeyti, og
svo ávarpið, sem Alþingi hafði verið
fíutt. Þar næst flutti frú Bríet itar-
lega ræðu um sögu kvenrjettinda-
ntálsins hjer á landi, og var svo sung-
ið kvæði eftir frk. Maríu Jóhanns-
dóttur, sem prentað er hjer í blaðinu.
Að lokum talaði frk. í. H. B. og
skýrði frá því, að kvenfólkið hefði
fyrst og fremst sett það mál á stefnu-
skrá sína, að koma hjer upp lands-
spitala. Endaði svo ræðu sína með
því, að ntæla fyrir minni íslands. Var
svo sungið af kvennasöngflokknum
„Eldgamla ísafold".
Þessi fagnaðarsamkoma kvenfólks-
ins fór að öllu leyti mjög vel fram.
Síðan var veislusamkoma í Iðnaðar-
mannahúsinu, er margt af kvenfólk-
inu tók þátt í, og stóð hún fram á
nótt.
Ávarpið til konungs og drotningar.
„Vjer íslenskar konur, samankomn-
ar á fundi i Reykjavík samtímis og
Alþingi íslands kemur saman fyrsta
sinni eftir að hin nýja stjórnarskrá
vor hefur öðlast staðfestingu yðar
hátignar, sendum yðar hátign og
drotningunni allra þegnsamlegasta
kveðju og vottum yðar hátign þakk-
læti og gleði margra þúsunda is-
lenskra kvenna yfir þeim fullu póli-
tisku rjettindum, sem stjórnarskráin
veitir oss, sem vjer vonum og óskum
a? megi verða til heilla fyrir fóstur-
jörð vora.
Fyrir hönd kvennafundarins í Rvík
7. júlí 1915.
Bríet Ásmundsson.
Ingibjörg H. Bjarnason.
Kristín V. Jakobsson.
Þórunn Jónassen.
Elín Stephensen.“
8. júlí kom svohljóðandi símskeyti
frá konunginum til forstöðunefndar
kvennafundarins:
„Dronningen og jeg bringer isr
landske Kvinder vor hjerteliga Tak
og Genhilsen.
Christian R.“
Ávarp kvenna til Alþingis.
„Á þessum mikilvægu timamótum,
þegar hið háa alþingi kemur saman
í fyrsta sinni eftir að islenskar konur
hafa með nýjum stjórnarskrárbreyt-
ingum öðlast full stjórnmálaleg rjett-
indi, þá hafa konur Reykjavíkurbæj-
ar óskað að votta hinu háa Alþingi
og hæstvirtum ráðherra vorum gleði
vora og þakklæti fyrir þau mikils-
verðu rjettindi, sem stjórnarskráin
veitir íslenskum konum. Vjer könn-
umst fyllilega við það frjálslyndi og
rjettlæti, sem hið háa Alþingi hefur
sýnt i mörgum og mikilsverðum
rjettarbótum nú á síðari árum, ís-
lenskum konum til handa, sem jafn-
an hafa verið samþyktar af miklum
meirihluta allra hinna politísku
flokka þingsins.
Vér vitum vel, að auknum rjettind-
um fylgja auknar skyldur. En vjer
tökum móti hvorutveggja með gleði.
Vjer vitum og skiljum að kosninga-
rjettur til alþingis og kjörgengi, er
lykillinn að löggjafarvaldi landsins,
sem á að fjalla um hagsmuni allrár
þjóðarinnar, jafnt karla sem kvenna.
Vjer vitum vel, að auknum rjettind-
stóra heimilið vor allra, þarfnist
starfskrafta allra sinna barna, jafnt
kvenna sem karla, eins og einkaheim-
ilin þarfnast starfskrafta alls heim-
ilisfólksins, og vjer trúum því, að
vjer eigum skyldum að gegna og
störf að rækja i löggjöf lands og
þjóðar, eins og á einkaheimilum.
X. árg.
Vjer vonum einlæglega að hin
nýja samvinna vor með bræðrum
vorum á komandi tímum í landsmál-
um verði þjóðinni til heilla.“
Ræða frú Bríetar Bjarnhjeðinsdóttur.
Háttvirta samkoma!
Mjer hefur hlotnast sú sæmd að
mega ávarpa yður hjer á þessum mik-
ilvægu tímamótum okkar islensku
kvennanna. Og fegin hefði jeg viljað
vera þvi vaxin, að geta látið endur-
minningar, óskir og vonir okkar allra
bergmála svo í orðum mínum, að
þau snertu allar ykkar instu og bestu
tilfinningar: að þau vektu heilar
fylkingar af björtum hugsjónum og
góðum framtiðarvonum, um leið og
þjer mintust liðna tímans með öllu
hans striti og stríði, gleði og sorg-
um.
En einmitt af þvi að mjer finst að
framtíðin brosi svo sólbjört fram-
undan okkur, þá er það einni ástæð-
unni fleira til að staldra við og líta
til baka til liðna tímans, til þess að
athuga, hvernig hann hefur skilið við
okkur og hvað við höfum honum að
þakka.
Nitjánda öldin mun lengi verða i
minnum höfð fyrir sínar stórstígu
framfarir í öllum efnum. Konurnar,
sem hvarvetna í heiminum hafa átt
erfiðara hlutskifti að sæta en karl-
mennirnir, hafa á henni risið upp til
jiýrrar menningar og nýrra starfa.
Jafnvel hingað hefur ómurinn af
framfaragný stórþjóðanna borist, og
hinar háværu jafnrjettiskröfur systra
vorra úti í heiminum hafa vakið hjer
bergmál, þótt veikt sje, og borið á-
vöxt í meiri menningu, meira jafn-
rjetti og betri kjörum að öllu leyti
fyrir oss, heldur en vjer áttum áður
að fagna.
Það yrði of langt mál að fara hjer
að telja upp allar þær umbætur á
kiörum vorum, sem urðu á nítjándu
öldinni, og það þvi fremur, sem vjer
getum ekki þakkað oss sjálfum fyr-
ir þær. íslendingar hafa yfirleitt
fremur verið á undan en eftir öðrum
þjóðum með að veita konum sínum
ýmsar frjálslegar rjettarbætur. Þann-
ig voru erfðalögin, sem veittu systr-
unum jafnan arf og bræðrum, samþ.
hjer 7 árum áður en þau komust á
í Danmörku. Og eftir að alþingi varð
löggefandi, tók það óðum að bæta
hagi vora með ýmsum frjálslegum
lögum. Þannig voru samþykt á al-
þingi 1881 lög um kosningarrjett
allra sjálfstæðra kvenna til sýslu-
nefnda, bæjarstjórna, hreppsnefnda
og safnaðarnefnda með sömu skilyrð-
um og karlmanna, og 1886 var kon-
um veitt leyfi til að taka próf frá 4.
bekk latínuskólans og stúdentspróf,
en hvorki máttu þær sitja í tímunum
í skólanum, nje gátu fengið nokkurn
r.ámsstyrk við hann. Sömuleiðis
máttu þær hlýða á fyrirlestra við
læknaskólann og taka jafnvel próf
þaðan, en án þess að geta fengið að-
gang að embættum á eftir. Nokkurs-
konar nám máttu þær og stunda á
prestaskólanum, en engin fullnaðar-
próf taka þaðan. í engum af þessum
umbótum áttum vjer konur nokkurn
þátt svo að kunnugt sje; það var að
eins löggjafarvaldið, sem af „frjálsu
fullveldi“, óbeðið af oss, veitti oss
þessar umbætur.
Árið 1891 fluttu þeir Skúli Thor-
oddsen og sr. Ól. Ólafsson ýms góð
og gagnleg lagafrumvörp á alþingi,
t. d. um kjörgengi sjálfstæðra kvenna
í öllum þeim málum, sem þær höfðu
áður kosningarrjett til, og um mynd-
ugleika giftra kvenna, sömuleiðis
flutti sjera Ól. Ólafsson frumvarp um
rjett kvenna til að njóta sama náms-
styrks og aðgangs að mentastofnun-
um landsins og karlmenn hefðu, þótt
ekki næði það þá fram að ganga.
Oss konum hefur oft verið brugð-
ið um, að við höfum ekkert gert sjálf-
ar til þess að fá aukin rjettindi vor.
Og það er satt, að lengi fram eftir
var það svo. Hvern skyldi líka furða
á þvi að í landi, sem hvorki hefur
nokkrar mentastofnanir handa kon-
um sínum, nje aðrar atvinnugreinar