Lögrétta - 23.02.1916, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3i
Rcgiikápur
(Waterproof),
karla ogf kvenna, nýkomnar.
Sturla Jóusson.
«= Hallgrímsmyndin —
er nú aftur til sölu hjá undirrituöum. Hinir mörgu, sem pantaö hafa
hana hjá mjer, geta því, fyrst um sinn, fengiS hana, ef þeir snúa sjer til
mín. MeS því aS tiltaka eintakafjölda má fá myndina senda hvert á land
sem óskaS.er, gegn póstkröfu, aS frádregnum sölulaunum. — Myndin er
endurbætt og kostar kr. 1.25.
Á sama hátt geta menn fengiS brjefspjöld mín, sem til eru, gegn póst-
kröfu..
VirSingarfylst
Samúel Eggertsson.
Njálsgötu 15. Reykjavík.
Álnavara.
Mikid urval nýkomid.
Sturla Jónsson.
flytja almenningi ýmsar hagfræSi-
legar upplýsingar örara en kost-
ur er á í Hagskýrslunum, skýra frá
niSurstöSum rannsóknanna undir eins
og þær eru fengnar o. s. frv., en nán-
ari vitneskju fá menn síSar í skýrsl-
unum.
S.s. „Ceres“ á Sauðárkróki.
Framúrskarandi dugnaður skipstjóra!
AS geta þess sem gert er, er gam-
all og góSur siður, og finst oss und-
iirituSum skylt, aS láta frá okkur
heyra um síSustu komu s|s „Ceres“
hingað til SkagafjarSar og geta þess,
aS skipiS fór frá SauSárkróki 4- Þ-
m. án þess aS hafa skipaS upp ca.
60 tonnum af vörum og án þess aS
taka flutning hjeSan, farþega eSa
póst. Þetta munum vjer SkagfirSing-
ar lengi i minnum hafa.
ÞaS er best aS segja hverja sögu
eins og hún gengur. Sagan er þannig,
og geta óvilhallir menn dæmt á milli
vor og skipstjórans. AS hún sje sönn,
er hægt aS sanna meS litilli fyrir-
höfn, ef til kæmi siSar.
Þann 3. þ. m. kom );Ceres“ hingaS
til SauSárkróks, en þá var veSur
þannig aS ekki voru tiltök aS af-
greiSa skipiS, en pósturinn náSist þó
frá því. Þá gerSi skipstjóri þau orS
í land, aS ef hann gæti ekki losaS
hjer næsta dag, færi hann yfir til
Hofsóss og afgreiddi vörurnar þar,
eSa ef móttakendur þeirra vildu held-
ur aS hann færi meS þær til ísafjarS-
ar, þá gætu þeir gefiS ákveSiS merki.
Þetta merki gáfum vjer auSvitaS ekki,
þvi úr því sem komiS var, vildum vjer
heklur fá vörurnar i land á Hofsós,
SkipiS fer síSan yfir til Hofsóss aS
morgni þess 4. þ. m., en svo ólieppi-
lega vildi til, að veSurstaSan var
þannig, aS ekki var hægt aS skipa
upp vörunum þar heldur, og liggur
því skipiS þar þangað til í dag, aS
morgni þess 5. þ. m. En auSsjáanlegt
var þó öllum, aS veSriS var aS ganga
til batnaSar. Vjer SauSkrækingar
áttum þvi endilega von á skipinu
hingað yfir, Jió ekki væri nema til
aS taka póst og farþega, og brá oss
í brún, er vjer frjettum frá Hofsós.
að skipið væri fariS þaSan og hefSi
stefnt til hafs.
Nú, þegar línur þessar eru skrifaS-
ar, kl. 3 e- m-> er veSriS orSiS þannig,
aS hægt er aS afgreiSa skip hindrun-
arlítiS og sjógangurinn minkar nú óS-
um.
öllum er sjáanlegt, hve mikil ó-
þægindi af þessu stafa og kostnaSar-
auki viS upplagningu á vörum á öSr-
um höfnum og svo flutningsgjald
hingaS aftur, en þetta finst nú ef til
vill skipstjóranum, hr. Lúdersen, lítils
virSi í þessari dýrtið! En oss finst
samt muna um þaS.
Einnig eru þannig vörur (jarSepli)
í skipinu aS mun, sem beinlínis liggja
undir skemdum í þessum þvælingi, og
vitanlegt er, aS flestar vörur eru út-
settar fyrir skemdir á margfaldri til-
færslu.
Af þeim ástæSum, aS vjer treystum
á ferS ,,Ceres“, höfSum vjer keypt
ekki svo lítiS af rjúpum, sem nú
þurfa aS bíSa næstu ferSar, og hvaS
sú geymsla getur af sjer leitt, er ó-
rannsakaS enn þá; getur þaS orSiS
tilfinnanlegt.
SíSast en ekki síst leyfum vjer oss
aS lýsa óánægju vorri yfir því, aS
póstur skyldi vera skilinn eftir aS á-
stæSulausu. Samböndin hjer norSan-
lands viS útlönd eru ekki í því lagi,
aS vjer megum viS því aS brjef vor
verSi aS liggja eftir af þeim ferSum,
sem vjer treystum á. ÞaS út af fyrir
sig getur valdiS stórum óþægindum,
og vonum vjer lika aS þaS verSi í
síSasta skiftiS, aS skip SameinaSa
gufuskipafjelagsins fari þannig meS
oss.
Farþegar voru hjer ekki allfáir,
sem ætluSu til suSur- og vesturlands-
ins, sem auSvitaS urSu eftir af skip-
inu. En einna lakast viS þaS, — aS
íarþegar teptust hjer — er þó, aS
tveir menn frá Húsavík fóru hjer í
land meS leyfi skipstjórans, og ætl-
aSi annar meS skipinu til útlanda, á-
leiSis til Ameriku. Þetta eru ekki lítil
óþægindi. Þeir, sem ætluSu aS fara
til SuSurlandsins, geta auSvitaS kom-
ist þangaS fótgangandi, en hinir
miklu síSur, sem ætluSu af landi burt.
Þessir farþegar munu því i framtíS-
inni minnast skipstjóra Lúdersen meS
litlu þakklæti!
Eins ög vjer drápum á í byrjun,
eru þessar línur einungis til þess, „aS
geta þess sem gert er“, og ekki eru
líkindi til annars, en aS vjer Skag-
firSingar munum herra Lúdersen og
SameinaSa gufuskipafjelaginu lipurS
þessa, og sýni þau oss aftur sömu
kurteisi, munum vejr senda kveSju
vora í annað sinn.
SauSárkrók, 5. febr. 1916.
Baldv. Jónsson, Axel Kristjánsson,
verslunarstj. verslunarstj.
Tómas Gíslason, Pálmi Pjetursson,
verslunarstj. kaupm.
Kr. ó. Briem, J. Heiðdal,
kaupm. kaupm.
Mitteilungen der Islandfreunde,
rit íslandsvinafjelagsins þýska, kem-
ur út 4 sinnum á ári. Er 3. hefti 3.
árgangs nýkomið hingaS. Þar skýrir
þýskur lögfræSisnemi frá síSustu ára
stjórnmálabaráttu Islendinga og
stjórnarskrárbreytingunni. H. Erkes
í Köln ritar nokkur minningarorS
um Þorgils gjallanda, er hann hafSi
kynst. Heydenriech ritstjóra geSjast
ekki aS Vopnahlje, kvæSi Steph.
G. Stephánssonar, er birtist í Skirni
síSasta haust. Finst honum einkum
kenna misskiltiings hjá skáldinu, er
hann hyggur, aS sigur ÞjóSverja
muni takmarka frelsi og framfarir í
heiminum. Betur geSjast honum aS
Bismark, erindi Bjarna Jónssonar frá
Vogi, er hann lofar, og birtir niSur-
lagsorSin. Merkilegust í ritinu er
skrá sú, er ÞjóSverji einn hefur gert
yfir öll þau rit, er snerta landfræSi
og jarSfræSi íslands eftir aldamótin,
og auk þess þau rit um sama efni frá
1880—1900, er vantar í LandfræSis-
sögu Þorv. Thoroddsens (IV, bls.
285—315). Má af yfirliti þessu nokk-
uS sjá, hver kynni útlendingar hafa
af íslandi. Á þessum árum (eftir 1900
milli 40 og 50 rit eru tilgreind 1880
ti! 1900, er vanta í LandafræSiss.)
hafa birst um ofangreind efni
á þýsku 139 rit
á dönsku 54 rit
á ensku 30 rit
á frönsku 8 rit
Væri fróSlegt aS vita, hve mörg væru
rit ÞjóSverja t. d. um öll þau efni, er
ísland snerta, bókmentir, sagnfræSi,
lögfræSi o. fl. Reyndar eru ekki öll
þessi rit eftir ÞjóSverja eSa Englend-
inga, Frakka og Dani eingöngu. Rit
íslendinga eru ekki fá um þetta efni.
Á íslensku hafa birtst um ofangreind
efni á sama tíma tæp 30 rit, en gæta
ber þess, aS íslendingar rita mjög á
öðrum málum. Til dæmis eru tilfærS
eftir Helga Pjeturss á þessum tima
ekki færri en 18 ritgerSir á 4 tungu-
málum (íslensku, dönsku, þýsku og
ensku) og enn fleiri eftir Þorv. Thor-
oddsen. Þessi þýski bókfræSingur
hefur samiS skrá sína í skotgryfjun-
um. A. J.
Skýringar og athugasemdir.
„Líklega eru allar sögurnar sann-
ar aS mestu leyti.“
Svo er aS orSi komist í „Skinfaxa"
1. tbl þ. á. um „12 sögur“. — ÞaS
er nú orSiS alsiSa á landi voru, aS
rithöfundar taka til máls um verk
sin og ummæli annara um þau. ÞaS
hafa þeir gert Einar Hjörleifsson og
Guðmundur Magnússon —■ og þaS
er í rauninni þakkar vert. Þeir standa
sjálfir best aS vígi til þess, sem kunn-
ugastir eru sínum hnútum. Óhætt mun
að fullyrSa, aS rithöfundurinn hugs-
ar eins mikiS um hvern kafla í bók
sinni, eSa meira, heldur en ritdómar-
inn hugsar um alla bókina. Jeg tala
nú ekki um einfalda lesendur, sem
hlaupa yfir efniS og frá því aftur, eins
og krían af steininum.
Reyndar mun þaS fátítt í útlönd-
um, aS rithöfundar verji eSa skýri
bækur sínar. En þar er aftur unniS
meira — aS sögn —- bak viS tjöldin,
rithöfundunum til frama. Þar eru
samtök algeng milli rithöfunda, rit-
dómara og útgefanda, aS hver hæli
öSrum. Þessir menn tala sig saman
aS hurSabaki. Hjer munu fáir sníkja
sjer lofiS. Hver situr í sínu horni —
í nágíenni viS öfund og hrakmensku
stundum, misskilning og svo góS-
girni viS hátíSleg tækifæri. En há-
tíSleg tækifæri eru sjaldgæf á voru
landi og falla fáum í skaut, fyrri
en þeir standa með annan fótinn á
grafarbakkanum.
Þótt jeg taki nú til máls um sög-
urnar mínar 12 og dómana um þær,
er ekki svo aS skilja, aS jeg sje gram-
ur yfir þeirn. Dómarnir hafa verið,
þeir sem mjer er kunnugt um, hlý-
legir i minn garS. Nú er sú hrak-
menskutíS liSin, sem áSur var, þegar
Kolskeggur gekk meS buxurnar á
hælunum um töSuvöll ÞjóSólfs,
mánaSarlengd, og Einar Arnórsson
skipaSi mjer i „Fjallkonunni" skör
lægra en Jóni. Mýrdal og Jón Ólafs-
son hreinsaSi Reykjavikurgötur mjer
til handa fyrir Ólöfu í Ási.
Orsökin til þess, aS jeg tek nú til
máls, eru orSin í Skinfaxa, sem jeg
valdi mjer aS upphafi þessa máls, aS
liklega sjeu sögurnar sannar. Jeg vil
ekki aS þetta atriSr standi athuga-
semdalaust, vegna ókomins tíma.
BaSstofuhjalinu nenni jeg ekki aS
mótmæla, sem læSist umhverfis mig
og reynir aS koma sögunum niSur á
ákveSna staSi. Þess háttar bardagi
væri eins og aS slást viS þokuna.
Gamall maSur mætti mjer t. d. a. t.
i haust á förnum vegi og mælti:
„Jeg leitaSi og leitaSi í öllum
sögunum aS því, hvort þú hefSir ekki
haft mig í sigtinu og jeg gat ekki
fundiS þaS.“ íslendingar virSast
halda, yfirleitt, aS ekki sje auSvelt,
helst ekki hægt aS s m í S a s ö g u.
Jeg ætla nú aS skjóta því til sýslunga
minna, hvort þ e i r í alvöru efist um
þaS, aS mjer hefSu orSiS auSfundin
þau æfintýri, sem gerst hafa hjer
í sýslu s. 1. 10—20 ár og sem verSa
mundu allsöguleg og spennandi í
skáldsögu meS hæfilegum breyting-
um. Nefni jeg þar til hjónaskilnaSi
og ástamál. En jeg gekk fram hjá
öllu þess háttar, til þess aS forSast
viSkvæma staSi. Hitt er satt, aS flest
skáld munu vakna til sögugerSar af
einstökum atvikum, sem lífiS hefur
til brunns aS bera. Og nú skal jeg
segja ritstjóra Skinfaxa, hvaS satt
er i sögunni: „Gamla heyiS“. Hana
tek jeg til dæmis, af því aS liann og
fleiri hafa lokiS lofsorSi á liana — en
sjálfur tel jeg þá sögu langt frá því
aS vera besta, af því aS hún nær
skemra áleiSis en sumar hinar inn aS
hjartanu. ÞaS, sem s a 11 er í þeirri
sögu, er þá þetta:
Gamall maSur, sem var orSinn
blindur, átti maura-skemmu á hlaSi
sínu og gekk i kringum hana — aS
sögn — á hverjum degi og þuklaSi
a veggjunum. Skemmunni breytti jeg
í hey og gaf þessum karli þvílíkt hug-
arfar, sem jeg hef „vitað“ í gömlum
heyfyrningamönnum. Jeg veit dæmi
til þess, aS þeir menn hafa hjálpaS
höfSinglega — þegar þeir loksins
fengust til aS snerta átrúnaSargoSiS
sitt.
Sögurnar mínar eru sannar á þ v i-
1 í k a n h á 11 sem þessi saga um
gamla heyið.
ÞaS er algengt, aS sögurnar, sem
skáldaSar eru, eru haldnar „sannar“.
Svo var um sögu Turgenévs í Pjet-
ursborg og Einars í Reykjavík.
Höllusögurnar eiga aS vera sannar,
úr NorSurþingeyjarsýslu. Og svo
sagSi mjer GuSl. GuSmundsson sýslu-
maSur, aS aSalatriSiS í „Höllu“ væri
dagsatt, hefSi gerst í Skaftafells-
sýslu!
Langt er frá, aS jeg telji þaS last
um sögur, aS þær sjeu haldnar sann-
ar — þegar þau ummæli koma úr
fjarlægSinni. Þá gefa þau til kynna
þaS, aS skáldsögurnar sjeu meS
sannindablæ, en ekki staSleysu eSa
ólíkinda. AlþýSa trúSi því um sög-
ur Jóns Thoroddsens, þegar þær
komu út, aS dagsannar væru, — ekki
tilbúnar.
Um mínar sögur er þaS aS segja,
aS þær eru um m á 1 e f n i en ekki
menn, eSa áttu aS vera. En svo sem
vænta má, fer j e g ekki aS skýra
sögurnar. Þá tækist jeg á hendur þaS
starf, sem svaraSi til þess, er tuggiS
er í börn og þau mötuS meS spæni.
Margir finna aS því, aS sögurnar
rnínar hafi höfundinn meSferSis, of-
urlitiS grímuklæddann. „Skinfaxi"
kennir um ræðumanninum i mjer, og
þaS gera fleiri. Þeir segja, aS á þenn-
an hátt brjóti höfundurinn reglur list-
arinnar og skemmi söguna sjálfa og
nautn lesendanna.
Jeg bjóst viS þessari aSfinslu áSur
en jeg ljet sögurnar fara frá mjer.
En jeg hafSi varnir í pokahorninu
minu. Og nú býS jeg áheyrendum
aS hlýSa til eiSspjalls míns.
Ef ritdómararnir eiga viS þaS, aS
jeg nota frásöguhátt 1. persónu, þá
ei þess aS geta, aS þaS gera fleiri
óátaliS. Gestur gerir þaS i SigurSi
formanni. Einar gerir þaS i ÖrSug-
asta hjallanum og Vistaskiftum.
GuSm. Magnússon gerir þaS í sög-
unni um Fregátuformanninn. Allar
þessar sögur eru ágætar. Þeir gera
alls enga grein fyrir þvi, hver hann er
þessi j e g, sem segir söguna, nema
Þórdís segir til sín á „Hjallanum“
Jeg þóttist ekki þurfa aS segja, hver
hann er þessi Einhver. í einni sög-
unni segist hann eiga heima á bæn-
um Þjótanda. I annari nefnir hann
sig Ganglera. í Vegamótum er þaS
fátækur bóndi; i Sólhvörfum ekkju-
maSur, sem var drykkjuræfill. Kunn-
ugir menn ættu aS fara nærri um þaS,
aS þessir menn eru annars háttar en
Sands-bóndinn — þótt talshátturinn
sje fyrsta persóna eins og hinna höf-
undanna, sem jeg nefndi. MeS þessu
er því ekki neitaS, aS þessir frásögu-
menn noti stil minn. En slíkt hiS
sama gera söguhetjur Gests, Einars
og GuSmundar. Frásögn 1. persónu
er mjög algeng í skáldsögum og eru
sumar þær sögur i dagbókarsniSi —
í útlöndum. — En sumar eru eintal
sálarinnar. Skáldin skifta um frá:
söguhátt til þess aS þóknast sjálfum
sjer og öSrum.
Sá, sem semur eitthvaS, á úr vöndu
aS ráSa, hvaS hann eigi aS festa á
pappírnum, af því, sem hvarflar i
hugann. ÞaS er minstur vandinn aS
láta margt koma í hug sjer. Hitt er
vandinn aS segja mátulega margt, svo
aS myndin verSi hvorki feitiþjós nje
beinagrind. Mest er vert um augu
myndarinnar, aS þau sjeu alleg, og
yfirbragSiS. Sumir leggja aSaláhersl-
una á munninn. ÞaS er gert um Settu
i BollagörSum. En sá túli er aS vísu'
vel gerSur. Jeg þekki margar frænd-
konur Settu. Þær eru i minu hjeraSi.
Hún á þar frændur einnig. Mjer
væri auSvelt aS draga upp þess
háttar þverrifur. Sú leiS er auSfar-
in. Hún liggur öll undan brekkunni.
Sú mynd næst, eSa myndi nást, ef
tekin væri kjaftatína og rugliS úr
henni sett í sögu-umgerS. Jeg þekki
kerlingar, sem aldrei þagna allan
daginn og alt áriS — alla æfina.
En hvaða skáldskapur er þaS aS
setja þess háttar andlit í spíritus
Braga eða Sögu? Jeg fæst ekki til
þess, hvorki meS fjemútum nje fag-
urgala. En ])ó er gaman aS þessum
velluskjóSum og skemtilegt aS heyra
hermt eftir þeim — æfinlega skemt-
un aS eftirhermum. Jeg veit þaS vel,
aS þá verSa sögur eSlilegastar, þeg-
ar fólkiS er leitt fram masandi og
másandi og hvásandi. En þeirri
sagnagerS fylgir einn illur galli. Hann
er sá, aS þá verSur aS taka máliS af
vörum þjóSarinnar meS öllum göll-
um sínum, latmælum, málvillum og
framburSarslepju. Því aS eins verS-
ur alt saman eSlilegt. Þetta vil jeg
ekki gera. Ef styrkur minn er nokk-
ur, þá er hann í meSferS málsins.
En náSargáfa tungunnar kemst ekki
aS, nema höfundurinn segi sjálfur
söguna.
Og jeg valdi mjer þetta sniS, sem
jeg hef á sögum mínum, til þess aS
koma íslenskunni aS — þeirri, sem
jeg kann.
'Stuttleikann hafSi jeg af ásettu
ráSi, vildi forðast mælgi. Jeg er hat-
ursmaSur þeirrar málalengingar, sem
nú tíSkast utanlands í bókmentunum,
og innanlands í sumum bókum. Rit-
launin freista sumra manna bersýni-
lega. Þau freista mín ekki, fyrst og
fremst af þeirri einföldu ástæSu, aS
jeg hef veriS göngumaSur milli út-
gefenda og komist stundum ekki inn
úr dyrunum —- eSa þá eftir langa biS.
Og hins vegar hef jeg atvinnu mína
viS h e y g a r S s h o r n i S, en ekki
viS hálmbekk íslenskrar prentsvertu.
Þó var mjer þaS ljóst, aS þetta
sniS á sögum gerir höfundinn ber-
skjaldaSan fyrir skotvopnum. En þá
er að bera af sjer lagiS meS öxi sinni.
ÞaS geri jeg á þennan hátt, sem nú
skal greina:
ÞaS mun vera nokkurn veginn
sameiginlegt öllum skáldsagnahöf-
undum, sem ætla sjer aS hafa erindi
til almennings — aS þeir stinga fram
höfSi sínu í sögunni eSa leikritinu.
Tökum t. d. Björnson. Hann sjest
sjálfur í öllum sögum og leikritum
sínum. Hann sjest á þann hátt, aS
„persónurnar“ tala, breyta og hugsa
eins og hann sjálfur gerir. Gustur er
á þeim eins og honum og málfæriS
líkt. Sama er um Ibsen. Hans fólk
er alt stutt í spuna og myrkt í hugs-
unum, eins og Ibsen er, eSa var sjálf-
ur.
J. P. Jakobsen og Jóhannes V. Jen-
sen, sem munu vera orShagastir menn
á danska tungu — í sundurlausu máli
— segja frá, en forSast aS láta per-
sónurnar tala. Hví mundu þeir hafa
þann siS? AuSvitaS af þeirri ástæSu,
aS þeir finna þaS og játa, aS hvers-
dagssniS í bókum er oftast nær ó-
skáldlegt - og bragSlaust. Knútur
norski, sem er allra NorSmanna orS-
fimastur, notar mest frásagnastíl, en
ekki samtöl. — Selma sænská, sú hin
óviSjafnanlega, forSast og samtölin,
ennfremur Gústaf af Gejerstam, af-
bragSsskáld Svía o. m. fl.
En jeg þarf ekki svona langt eftir
dæmum. Jóhann okkar Sigurjónsson
stingur höfSi sínu alstaSar fram á
leiksviSiS. Allar persónur hans, sem
gefa leikritinu gildi, eru gerSar úr
honum sjálfum. SkáldæS hans renn-
ur þeim undan rifjum — körlum og
konum. TorfristumaSurinn segir jafn-
vel ljómandi setningar. Honum finst
mýrin vera eins og lifandi skepna,
sem torfljárinn er rekinn í. Og fugla-
snatinn talar um, aS lífinu sje hald-
iS eins og loga milli fingranna.
Þannig tala ekki hversdagsmenn,
heldur skáldin og listamennirnir. En
því láta leikritaskáldin fólkiS tala
svona ólíkindalega? Vegna þess, aS
hversdagsmasiS væri óframbærilegt á
leiksviSi — enginn skáldskapur.
Ritdómarar vorir mega snúa vopn-
um sínum í fleiri áttir en norSriS. Ó-
tal skáldsöguhöfundar gera sig bera
aS þessu broti á lögmáli listarinnar.
Einar Hjörleifsson gerir þaS t. d., þó
aS honum sje ekki brugSiS um þaS.