Lögrétta - 05.04.1916, Blaðsíða 2

58
LÖGRJETTA
Lj
Matth. Jochumsson:
j o <) m æ I i.
Úrval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Flógmann
vill Búnaðarsamband Austurlands fá næsta sumar (ekki verkfæri nje
hesta). Tilboð sendist stjórninni að Vallanesi fyrir miðjan apríl næst-
komandi.
12. 2. 1916.
Stjórnin.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
íslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí,
að flytja til sömu landa sem nægastan
flutning á skipunum. Þessar viðskifta-
bætur á því ekki a5 knýja fram upp
á þaS, að landssjóSur sje látinn halda
uppi ferSunum meS því aS svara út
ærnu fje fyrir aS sigla skipunum
tómum aSra leiSina, heldur á í þess
staS aS láta landssjóS leggja fram fje
til þess aS opna afurSum vorum nýja
markaSi eftir tillögum verslunar-
fróSra manna og annara sjerfróSra
manna í þeim greinum.
Þess utan ætti þaS og aS vera lýS-
um ljóst, aS oss, sem mest allra þjóSa
verSum aS versla viS önnur lönd, er
þaS meiri nauSsyn en öSrum þjóSum
aS fara aS þeirra dæmum í þessu efni
og gera alt sem auSiS er, til þess aS
koma afurSum vorum til annara landa
í sem hæst verS, svo aS vjer stöndum
sem best aS vígi meS aS jafna viS-
skiftin. Og þaS atriSi, aS framkvæmd-
irnar geti í þessu efni orSiS þær, aS
kjötiS geti haldist í því verSi, sem
þaS var í síSastliSiS haust, og verS
sjávarafurSa falli ekki um of, er aSal-
skilyrðiS fyrir þvi, aS hagur allrar al-
þýSu geti orSiS bættur. En vitanlega
verSur og aS hafa þaS hugfast, aS
aukin notkun vjela og umbætur á
vinnubrögSum og því öSru, er miSar
aS því aS gera framleiSsluna ódýrari
aS öllu öSru en vinnulaunum, er ekki
síSur þýSingarmikiS í því efni aS
hækka afrakstur þjóSarinnar af starf-
rækslu hennar á landinu, enda er þaS
ekki af því aS vjer vitum þaS ekki
allir mæta vel, jafnt vinnuþiggjendur
sem vinnuveitendur, aS þaS, aS vjer
tökum höndum saman í þessu efni,
miSar til þjóSarheilla, heldur eru þaS
aSrar ástæður, sem valda því, er ann-
aS vill verSa uppi á t,eningnum, þegar
til framkvæmdanna kemur.
En þótt svo sje, aS þaS sje aS vísu
stórmikil nauSsyn á umbótum í þessu
efni og jeg verSi þess utan aS telja
þaS afarnauSsynlegt til framfara fyr-
ir landbúnaSinn hjer innanlands, aS
vjer öflum oss íslenskrar búfræSis-
þekkingar, þá legg jeg þó mesta á-
herslu á þaS í augnablikinu, aS fyrst
og fremst snúi menn sjer aS fram-
kvæmdum i þá átt aS hækka afurSir
vorar í verSi erlendis, af því aS marg-
falt skjótari árangurs er þar aS vænta
en um hin atriSin.
Geri jeg þaS því aS tillögu minni
til eflingar landbúnaSi og sjávarút-
vegi, sem eru þær atvinnugreinir vor-
ar, er vita út á viS og einar jafna viS-
skifti vor viS önnur lönd, aS lands-
stjórnin sje eftirleiSis látin hafa hæfi-
lega ríflegt fje til umráSa til þess aS
kosta sendingar til útlanda á land- og
sjávarafurSum vorum í því skyni, að
opna þeim þar nýja markaSi og aS
öSru leyti standast þau útgjöld önnur,
er slíkum framkvæmdum verSa aS
vera samfara.
En til þess nú aS girSa fyrir þaS,
að þessi tillaga mín á nokkurn hátt
geti orSiS misskilin, vil jeg taka þaS
fram, aS jeg ætlast ekki til þess aS
stofnaS sje til embætta um ráSuneyti
stjórnarinnar í viSskiftum, heldur sje
fje þaS, sem varið er í því skyni, not-
aS á þann hátt, aS sá eða þeir, sem
þættu álitlegastir þeirra manna, er
gera viSskiftin landa á milli aS at-
vinnu sinni, væru styrktir til ferSa-
laga eftir þvi sem þörf krefði í hvert
einstakt sinn. Eiginhagsmunir þessara
manna gera það aS verkum aS þeir
aS jafnaSi mundu hafa ríkari hvöt til
þess aS leysa þessi störf vel af hendi
en menn í föstum stöSum. En annars
eru vörusendingarnar og utanfarir
þeirra, sem læra eiga aS ganga frá
vörunum, aðalatriðiS fyrir mjer, því
aS þaS er á framkvæmdunum á þvi,
sem þaS veltur hvort nýr markaSur
opnast eSa ekki.
Sem dæmi þess, hverja þýSingu þaS
getur haft, skal jeg geta þess, aS
ítalskur fiskikaupmaður í Genua hef-
ur bent mjer á þaS, aS Ditlev Thom-
sen ræðismaSur segir í skýrslu sinni
til landshöfðingja 1894, aS Labrador-
fiskur ætti aS geta orðiS útflutnings-
vara frá íslandi til ítalíu. En eins og
kunnugt er, kom þessi athugun, er
ítalinn dáSist mjög aS, oss aS engu
gagni af því aS ekkert var gert til
þess aS hagnýta sjer hana.
Var þaS að eins fyrir tilviljun eina
aS þessi markaður opnaSist fyrir oss
nokkrum árum seinna, því ef ekki
hefSi svo atvikast um aldamótin, aS
herra Ward, sem fyrstur byrjaSi aS
flytja hjeðan Labradorfisk, hefSi ekki
skaSast á botnvörpungaútgerS sinni í
HafnarfirSi og þvi viljaS reyna hjer
eitthvaS til þess aS hafa upp tapið, er
óvíst hvort nokkur hefSi enn veriS
orðinn til þess aS byrja aS flytja
þessa vöru hjeSan. Og eins og reynsl-
an hefur sýnt, hefur jafnan mikill á-
rangur orSiS af því, er menn hafa
fylgt afurSum vorum utan til þess aS
heyra útásetningar kaupendanna á
vörunum og kynna sjer þaS, hversu
ganga skyldi frá þeim hjer til þess
aS þær yrSu sem útgengilegastar.
Nægir í því efni aS minna á síldar-
sendinguna til Ameríku í hitt eS firra,
að jeg nú ekki tali um SpánarferS
Þorsteins yfirmatsmanns GuSmunds-
sonar.
Næst vali á mönnum skiftir þaS því
sem sagt mestu aS erindrekar vorir
og útsendir trúnaSarmenn i þessum
efnum hafi íslenska vöru milli handa,
er til útlanda kemur, ef von á aS vera
um þaS aS oss megi takast aS opna
afurðum vorum nýja og betri mark-
aSi. Skora jeg því á landsmenn aS
fylgja vel fram tillögu minni hjer aS
framan um fjárframlög úr lands-
sjóSi til vörusendinga.
Eftir aS jeg hafSi tekið þessa grein
sarnan, hafa gerst þau tíSindi, aS
Bretar hafa sett þau skilyrði fyrir
saltflutningi til landsins, aS viStak-
endur skrifi undir eftirfarandi skuld-
bindingu:
„Jeg undirritaSur, N. N., lýsi hjer
meS yfir því statt og stöSugt, aS
hvorki alt nje nokkur hluti af salti
því, sem mjer hefur veriS sent meS
gufuskipinu N. N., sem nú er á leið
til íslands, verSi flutt aftur út frá
íslandi í sömu mynd og aS jeg noti
hvorki alt saltiS nje nokkurn hluta
þess til þess aS tilbúa vörur, sem
ætlaSar eru til útflutnings til lands,
sem á í ófriSi viS Stóra-Bretland, nje
heldur til Danmerkur, Noregs, Svi-
þjóSar eSa Hollands, og enn fremur
skuldbind jeg mig til þess, aS selja
ekki nje ráðstafa á annan hátt tjeSu
salti nje nokkurri vöru, sem þaS hef-
ur veriS notaS til aS tilbúa, nokkrum
manni eða mönnum, nema aS nöfn
þess eða þeirra manna hafi áSur ver-
iS tilkynt ræSismanni Breta i Reykja-
vík og aS jeg hafi fengiS skriflegt
samþykki tjeSs ræðismanns til hinnar
fyrirhuguðu sölu eSa ráðstöfunar á
saltinu eSa vörum þeim, sem um er
aS ræSa.
Ennfremur lofa jeg aS afhenda
ræSismanni Breta í Reykjavík til at-
hugunar allar og sjerhverjar bækur,
blöS og skjöl, sem jeg kann aS hafa
í höndum viðvikjandi salti því eSa
vörum, sem ræSir um hjer aS fram-
an, ef og þegar þess er óskað aS
þau sjeu afhent.
Fari svo, aS framanskráð skuld-
binding verði brotin eSa rofin, hvort
heldur af mjer, beinlínis eSa óbein-
linis, skuldbind jeg mig hjer meS til
aS borga stjórn Bretakonungs, þegar
hún krefst þess fyrir milligöngu
bretska ræSismannsins í Reykjavík
eða á annan hátt eftir því sem tjeS
stjórn ákveSur, fjárupphæS í ster-
lingspundum, sem jafngildir tvöföldu
verði saltsins eSa þeirrar vöru, sem
saltiS hefur veriS notaS til aS tilbúa,
hvort heldur sem vera skal, og skai
ákveSa verðiS sem þaS verS, er slíkt
salt eSa vara mundi verða seld fyrir
í Evrópu, þar sem verðiS er hæst.“
Sakir þessara skilyrða bretsku
stjórnarinnar, stakk jeg upp á því
á föstudaginn var viS forstjóra
Sláturfjelags SuSurlands, aS hann
reyndi þegar í staS aS tryggja sjer
þau 80—100 tonn af salti, er fjelagiS
þarf, af birgSum þeim sem hjer eru
enn til af salti, sem ekki er bundið
skilyrðum. Eins vakti jeg máls á hinu
sama viS tvo velferSarnefndarmenn,
hvaS landið í heild sinni snertir, af
því aS mjer var kunnugt um þaS, aS
ýmsir útgerSarmenn töldu þá aS ó-
hindraS mundi mega senda þann fisk
til Kaumannahafnar sem komiS hefur
á land til þessa og enn er ósendur;
var þaS álit þeirra, aS saltskilyrSin
væru aS eins afleiðing þess, aS botn-
vörpungarnir eru teknir aS afla í salt
og í því skyni sett, aS knýja fram
samkonrulag um aS þeir færu þegar i
staS aS fiska í ís handa Englending-
um. En af skeyti, er birtist í Morgun-
blaSinu síðastliðinn laugardag, er
auSsætt, að þessi ráðstöfun Breta
stendur dýpra og aS hjer er um að
ræða almennar ráðstafanir, sem gera
á til þess eftir ýtrasta megni aS
hindra allan matarflutning til Þýska-
lands eða miSveldanna. Af skeytinu
i Morgunbl. í gær, er segir forsætis-
ráSherrann danska vilja leggja hegn-
ingarhúsvinnu viS brotum gegn á-
kvæðum, er sett hafi veriS um út-
flutning, er auSsætt, aS hjer er al-
vara á ferðum, og þyrfti því sem
skjótast aS afla fullrar vitneskju um
það ástand, sem hjer á aS ríkja, enda
mun landsstjórnin og velferSarnefnd-
in líka þegar hafa hafist handa í því
efni í samráSi viS dönsku stjórnina,
sem ekki er þaS síður áhugamál en
oss, aS Danir geti fengiS hjeðan salt-
kjöt og fiskmeti.
Fari nú svo, aS NorSurlandamark-
aSinum veriS lokið fyrir oss, verSur
aS vinda bráSan bug aS því að gera
ráðstafanir til þess sumpart aS sjóSa
niður kjötiS meS haustinu og sumpart
aS opna því markað á Englandi kældu
eða freðnu, eða á fæti, alt eftir
því sem rannsóknir í því efni leiddu í
ljós aS tiltækilegast væri, meS því að
litlar sem engar líkur eru til þess, aS
saltkjötinu geti skyndilega opnast
nýr markaður utan NorSurlanda meS-
al þjóða, sem aldrei hafa neytt þess
eða annars saltkjöts áSur. Nú, og þó
svo færi, aS betur rættist úr þessu
máli en áhorfist í augnablikinu, þá
er þó engu síSur nauðsynlegt, að
gerSar sjeu ráðstafanir til þess næsta
haust, að senda kælt eSa freSiS kjöt
til Englands, til þess aS fá reynslu
í því efni og vera betur undir búnir
haustiS 1917.
Undir báSum atvikum ætti þaS því
ekki aS dragast degi lengur, aS hafist
væri þegar í staS handa um undirbún-
ing og framkvæmdir á því, að opna
kjötinu markaS á Englandi. Og verS
jeg þá aS leggja áherslu á það, aS
landsstjórnin og velferðarnefndin taki
nú þegar forgöngu þessa máls í sínar
hendur í samráði viS kjötútflytjendur
og aðra fróSa menn á þessu sviSi, meS
því að þaS er ekki undir því eigandi
aS nokkuS verSi úr framkvæmdum aS
öðrum kosti, fyr en þá um seinan
og eftir aS komið er í ótíma.
Tillögur um þaS, hvaS landsstjórn-
in geti gert til þess aS greiSa fyrir
sölu sjávarafurSa nú í svipinn, geri
jeg engar, með því aS þaS er útgerðar-
manna, sem þekkinguna hafa á því
sviSi, aS leggja þar á ráSin.
AS eins vil jeg taka það fram, aS
þaS er nauSsynlegt fyrir bæjarfjelag-
iS eða verkafólkið, sem ráðið hefur
sig í síldarvinnu hjá útlendingum, að
gengiS verði sem fyrst úr skugga um
þaS, hvort nokkuS verSi úr veiðum
þeirra að þessu sinni eða ekki. Einn-
ig ættu verkamenn aS taka þaS til
yfirvegunar, hvort ekki væri ástæða
til þess aS krafist væri einhverrar
tryggingar, t. d. bankatryggingar,
fyrir því tjóni, er af því getur hlotist,
ef útlendingar draga inn seglin á síS-
ustu stund, er tíminn er orðinn of
naumur fyrir síldarvinnufólk til þess
aS ráSa sig til annarar atvinnu yfir
sumartímann. En slíkt getur auSveld-
lega aS höndum borið á jafnviðsjár-
verSum tímum og nú eru, og reyndar
alt- af, þar sem aldrei er að vita nær
hafísinn kann aS gera síldveiSarnar
ómögulegar.
Eggert Briem
frá ViSey.
Björgunarskip.
Á hverju ári fáum vjer bendingar
um, aS tími sje kominn til þess aS
landiS eignist björgunarskip. Fyrir
nokkrUm dögum bjargaSi fiskiskipið
„Ester“ 38 mönnum úr sjávarháska
og frá opnum dauSa, og mótorskipiö
„Freyja" bjargaði í sama veðrinu 10
mönnum. Af hreinni tilviljun eru
þessi skip, sem bjarga, stödd á rjett-
um staS, en þau eru þar án áætlunar.
Báta hefur rekiS undan landi og öll-
um er það ljóst, að þeir munu í nauS-
um staddir. Tekist hefur þó aS fá
gufuskip úr Reykjavík til þess að
leita, en það tekur tíma og hætt viS
aS þar sem langur aðdragandi er,
rnuni árangur ekki mikill, og auk þess
er engin vissa fyrir, aS slík skip sjeu
til taks hvenær sem kallað er.
Ef landsmönnum yrið þaS ljóst, aS
hjer þarf eitthvað meira en orSin
tóm eða ritgeröir í blöðum um þetta
atriSi, þá væri ekki úr vegi að hug-
leiSa, hvernig slíkt skip ætti aS vera,
og vildi jeg leyfa mjer að koma með
bendingar í þá átt frá mínu sjónar-
miSi, og aS aSrir kæmu svo með þær
frá sínu, því málefniS er þess vert aS
þaS sje athugað. Skip af sömu gerð
og frakknesku spítalaskipín, sem
hingað hafa komið, álít jeg hið á-
kjósanlegasta, þvi auk þess að vera
björgunarskip, ætti þaS um leiS aS
vera spítalaskip. Sjávarútvegur fer
sívaxandi, og flestum er kunnugt, hve
oft fiskimenn sýkjast, einkum á ver-
tíð. Þá er fiskaS þar viS landiö, þar
sem engar hafnir eru í nánd; þaS
kostar langar siglingar og geta út-
gerðarmenn og fiskiménn best skýrt
frá, hvað þær kosta, þegar sigla þarf
langar leiðir frá besta afla, til aS
leggja veikan mann á land.
Á vertíSinni ætti skip þetta aS vitja
fiskiflotans eins oft og tími leyfSi, en
aðalstarfiS ætti þó aS vera, að hafa
gætur á bátum í vondum veSrum,
aðstoSa þá til aS ná landi, hjálpa
þeim, sem í nauSum væru staddir,
og yfirleitt reyna aS bjarga lífi og
eigum manna, og þar eS skipið væri
útbúiS í samræmi 'viS starfið, mundu
bátar síSur brotna viö þaS í stórsjó
en viS hliö á skipi, sem ekki er und-
ir slíkt búiö.
Vitum fjölgar hjer óðum; þeir
þurfa aö fá sínar nauðsynjavörur á
hinu stutta sumri og í mörg horn er
þar aö líta. Til flutninga til vitanna
eru tekin leiguskip’ eða bátar og
mun stundum ganga ógreitt aö fá
fleytu. Björgunarskip og flutninga-
skip til vitanna virSist því mega sam-
eina hjer, þar sem aSalbátagæslan
væri meöan veörin eru verst og flestir
á sjó, vertíðinni. LeiSir mætti mæla á
skipinu og leggja leiSardufl og m. fl.
og þaS mundi sannast, aS kæmist slíkt
skip hingaS og tæki til starfa, mundi
verkefni verSa nóg. ÞaS ætti aS hafa
klefa til þess að geta tekiö á móti
sjúklingum og læknir yrSi á því aö
vera. Eflaust yrSi slíkt skip nokkuS
kostnaSarsamt landinu, en hjer er
líka mikið í húfi, og má þaS heita til-
viljun ein, að 50 manns er nú bjarg-
aö frá dauöa í einu, en engin ráð-
stöfun, og þetta er endurtekning, og
sama getur komiö fyrir á komandi
vertíöum, að því undanteknu, aS þá
er máske ekkert skip á hinum rjetta
staö, þar sem hjálpa þarf.
Hugsum allir um þetta, þaS er al-
varlegt málefni.
31. mars 1916.
Sveinbjörn Egilsson.
Skattamáladeilan.
Fátt er of vandlega hugað.
Eftir Jón G. Sigurðsson á Hofgöröum
á Snæfellsnesi.
----- Frh.
Mjer skilst í grein hr. Sv. Bj„ að
helsta mótbáran, sem fram kom i
þinginu gegn útflutnirxgsgjaldslögun-
um, hafi verið fjárfellirinn 1914. En
hvaS sem um þetta er, þá er þaS víst,
aS afleiöingar harðindanna konui
mjög tilfinnanlega hart niSur á
bændalýðnum, og ekki mun „Borg-
firSingur" taka mikiö of djúpt í ár-
inni, er hann áætlar fjenaSarfækkun
þá, sem af harSindunum leiddi. Lík-
lega getur nú hr. Sv. Bj. eigi látiö
sjer skiljast, aS önnur fjenaSarfækk-
un hafi átt sjer staS en horfellir, því
að svo lítur út sem búnaöarvit hans
nái ekki svo langt. Hve mikill hinn
eiginlegi fellir hafi veriö, er mjer ó-
kunnugt um, en mörg slys urSu þá
á skepnum bænda, hvort sem slíkt er
eignað fyrirhyggjuleysi þeirra eSa
eigi. Meginþorri unglamba dó um vor-
iS eSa var lógað hjer um sveitir, og
þótt eigi veröi sagt meS sanni, að
mjög margt fjelli af fullorSnu fje,
urSu samt ýmis konar skaSar og slys
á því. Ofan á þetta bættust stórfeldar
verslunarskuldir, sem bændur komust
i sökum kornkaupa til skepnufóðurs
um veturinn og voriö. Sumarið 1914
var litlu betra en hiS næsta á undan,
og neyddust bændur því til aS selja
mikiS af fjenaöi þeim, sem eftir var,
bæöi til skuldalúkninga og svo vegna
fóSurskorts. Samt sem áSur munu
fæstir hafa getaö greitt þá nema
nokkurn hluta skuklanna, eöa aS eins
höggviS svo mikiS skarö í þær, aS
lán fengist aS nýju til heimilisþarfa.
MeS fylsta rjetti má því staöhæfa,
aS mikill hluti hinna seldu landbún-
aSar-afuröa sumariS og haustiö 1915
gengi til greiðslu skulda þeirra, er
stöfuðu af harðindunum. AS leggja
skatt á afurðir þessar var því bein-
línis aS skatta óhjákvæmilegar skuld-
ir bænda, eöa meS öðrum orSum, aS
hækka þær. Upphaflega átti nú svo
sem ekki aö skera þessa skattálögu
viS neglur sjer. „ísafold“ kom frarn
meS þá uppástungu um þingtímann,
að lagSur væri 30 aura skattur á
hverja sauSkind á landinu, miSaS viS
fjenaðarfjölda voriö 1912, eSa áður
en harSindin hófust, áður en fjenaSin-
um fækkaöi. BjargráSanefndin setti
hásællar minningar í útflutnings-
frumvarp sitt 8 aura gjald af hverju
tvípundi (kg.) kjöts, 20 au. af hverju
tvípd. ullar, 10 au. af hverri gæru,
10 kr. af hverjum hesti og 3 kr. af
hverri sauðkind. Og þetta átti að
vera til þess aS firra þjóðina vand-
ræöum eSa bjarga lifi landsmanna!!
ÞaS sýnist fremur vandalítiS verk,
aS semja lög um skatta og álögur á
hina örfáu menn, sem bera svo mikla
ræktarsemi í brjósti sjer til fööur-
landsins, ættjarSarinnar, er hefur
fóstrað kynslóSina og haldiS lífi í
henni meira en 10 aldir, aS þeir nenni
aS leggja fram krafta sína til þess aS
yrkja og rækta landið. En hversu
djúpt gróSursett skyldi sú ættjarSar-
ást vera, er kemur fram i slíkri lög-
gjöf? —- Rjettast mun vera að svara
ekki slíkri spurningu fyrri en þessir
menn hafa sýnt þaS í verkinu, aS þeir
vilji snerta sínum minsta fingri viS
hinu þungum byrSum, er þeir binda
öörum.
All-skrafdrjúgt veröur hr. Sv. Bj.
um misrjetti þaS, er sjávarmenn verði
fyrir, ekki síst aS því er kemur til
hlutdeildar í meSferS landsmála, tel-
ur þaS hróplegt ranglæti, aS bændur
á þingi vildu eigi fjölga alþingis-
mönnum Reykjavíkur.
Allir vita, að mannmergS höfuS-
borgarinnar samanstendur aS mjög
miklu leyti af alt öSru fólki en sjó-
mönnum, og þaS er óvíst, hvort sjó-
mannastjettin á nokkru meira ítak í
Reykjavikurbúum en sveitamönnum.
Sjómenskan er meira og minna rekin
meS vinnukröftum ofan úr sveitum,
enda hafa sveitirnar alt af sopiS seyS-
iS af slíku: mist margan vaskan mann
á besta aldri, auk þess sem stórar
fjölskyldur hafa oft og einatt hrúg-
ast á sveitirnar, þegar fyrirvinnunnar
misti viS. — Órjettlæti þaS, er höf.
talar um, er alls ekki gagnvart sjó-
mannastjettinni. En hvort þaS sje
rjettlátt að miöa þingmannafjölda
Reykjavíkur meira viö manntal en
gert er, mun hann naumast fær um
að dæma, og lítt mundi það bæta