Lögrétta - 24.05.1916, Blaðsíða 2

90
LÖGRJETTA
Matth. Jochumsson:
L j o ð m æ 1 i.
Úrval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
I
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
11 [iinskipafjeliig \Mi
hefur ákveðið að fella uiður frá þessum degi afslátt
þann á flutningsgjöldum milli íslands og Kaupmanna-
hafnar, sem hingað til hefur verið gefinn.
Reykjavik, 23. mai 1916.
H.f. Eimskipaljelag' íslauds.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mií-
vikudegi og auk þess aukablöð vii og vii,
minst 6o blöð alls á ári. Vert $ kr. árg. á
Islondi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi I. júli,
Mergurinn málsins þetta:
Mælingamenn eiga aö afhenda mæl-
ingabækur svo vel úr garði gerðar,
að hæfir menn geti eftir þeim gert
uppdrátt af túninu, enda fái þeir
handriss mælingamanns til hliðsjón-
ar. — Mælingabækur allar geymist
til seinni tíma. Þykist jeg með línum
þessum hafa bent á, að á þennan hátt
sje trygging fáanleg fyrir því, að
verk þetta verði ábyggilegt og til
frambúðar — þúsundunum, sem það
kostar, verði ekki af vankunnáttu og
hroðvirkni á glæ kastað.
Kaupmannahöfn, 28. apríl 1916.
VALTÝR STEFÁNSSON.
Þegnskylduvinnan.
í 20. tbl. Lögrjettu ritar hr. Einar
garðyrkjufræðingur Helgason langt
mál á móti ritgerð minni í Skírni um
þegnskylduvinnuna.
Jeg ætla ekki að þreyta lesendur
blaðsins á löngum andmælum. Það er
gagnslaust fyrir alla hugsandi menn
að reynt sje að svara ítarlega hár-
togunum og útúrsnúningi og rang-
færslum i stað rökfærslu. Þó vil jeg
leyfa mjer að benda á fáein dæmi,
til að sýna, að jeg segi þetta ekki út
í bláinn.
E. H. segir: „Setur Hermann upp
reikning, sem hann er auðsjáanlega
mjög hreykinn af“, og svo fimbul-
fambar E. H. mikið um reikninginn.
Sumir höfðu gert afarmikið úr
kostnaði landssjóðs við þegnskyldu-
vinnuna. Var það mikið af misskiln-
ingi. Á þann háft komst árlegur
kostnaður landssjóðs upp í 1,400,000
kr., en aðgætandi var, að talan var
áttfölduð af misgáningi. Jeg varð því
að reyna lauslega með tölum að sýna
mestu fjarstæðurnar, þótt jeg vissi,
eins og jeg segi, að reynslan ein gæti
úr því skorið.
En svo er að athuga í hverju
hreykni mín er fólgin. Orð mín eru
þessi: „Verður eigi leyst úr þessu
(þ. e. kostnaði landssjóðs) fyr en með
reynslunni. Jeg vil þó koma hjer fram
með lauslega áætlun, sem menn geta
athugað, deilt um og endurbætt..“
E. H. segir: „Niðurstöðuna á
reikningnum er Hermann auðsjáan-
lega ánægður með.“
Min orð eru: „Auðvitað getur það
ekki orðið með öllu í framkvæmd-
inni,“ það er að segja að hinn raun-
verulegi reikningur falli saman við
áætlunina.
E. H. virðist mjög hreykinn —
svo jeg noti hans eigin orð — yfir
því að finna „sumaraukann nýja“.
Mjer væri vorkunnarlaust að
þekkja sumar á Norðurlandi og
klaka þar í jörðu, engu síður en E. H.
Jeg tek lika ljóslega fram vandkvæði
á þessu. En þegar E. H. er að skop-
ast að þessu og tilfæra orð min, er
hann, móti von minni, svo óhlutvand-
ur að ganga í ritgerð minni fram hjá
þessu: „En þegar ótíð hamlar með
öllu, þá fellur framan af fyrri tím-
anum, en aftan af þeim síðari, og
eru þó þátttakendur engu að síður
taldir að hafa að fullu leyst þegn-
skylduvinnuna af hendi. Einnig gæti
það komið til athugujmr, að hafa
vinnuskeiðið að eins eitt yfir sumar-
ið á norðurhluta landsins."
Jeg vil taka það fram hjer, að jeg
álít heppilegra að hafa þegnskyldu-
vinnuskeiðið að eins í 10 vikur, en
að vinnuskeiðin geti verið tvö yfir
sumarið. Það er ekki einungis að það
spari landsjóði mikið fje, heldur er
]>ar einnig svo margt annað, sem kem-
ur til greina, er mælir eindregið með
því.
E. H. veður reyk þegar hann talar
um þurkun gagnslausra óræktarflóa
og hættur af „graflækjum". Jeg hef
stöðugt miðað við það, að verkstjór-
arnir væru svo vel að sjer í sínu
starfi að það mætti trúa þeim til þess
að ræsa eigi fram flóa nema það yrði
með timanum til bóta, þótt vatni
verði eigi við komið, og að þeir leggi
skurði án þess þeir hafi graflækja-
hættu í för með sjer.
Ekki þurfti jeg að sækja neina
speki til E. H. um reynitrjen i Laufás-
kirkjugarði. Jeg mundi vel eftir
þeim. Jeg sá þá árið 1888. En
þótt ekkert sje á móti því að hafa
eitt og eitt trje í kirkjugörðum, og þá
emkum innan varanlegra járngirð-
inga, þá getur það eigi gengið að
rækta skóg í kirkjugörðum. Annað-
hvort verður grafreiturinn að rýma
íyrir skóginum eða skógurinn að
rýma fyrir grafreitnum. Það, sem jeg
lagði til málanna, var því það, að
minningartrje væru gróðursett í frið-
uðum reit utan kirkjugarða, og er
það rjett sagt, að jeg minnist eigi að
hafa orðið var þeirrar tillögu áður.
Væri mjer kært, ef E. H. vildi benda
á slíkar tillögur, ef til eru. En þetta
þurfti E. H. að rangfæra sem annað
í grein sinni, til þess að geta brigsl-
að mjer um gort, sem honum er svo
einstaklega hugleikið.
Það er of löng klausa hjá E. H.
til þess að taka hana hjer upp, sem
hann ver til þess að brigsla mjer um
að jeg hefði haldið fram stórum
vinnuflokkum, en fyrir kappið með
málinu hefði jeg gengið inn á tillögu,
sem kom fram í Vestra, að menn
leystu þegnskylduvinnuna innan sinn-
ar sýslu.
Min orð eru þessi: „En svo skift-
ast leiðir milli mín og heiðraðs höf-
undar .. / . Og þó að sanngirni mæli
með því, að hver þegnskyldur mað-
ur vinni innan síns sýslufjelags og
ferðalög yrðu minst á þann hátt, álít
jeg, að það vegi ekki nándar nærri
á móti þeim ókostum, sem eru því
samfara. Þegar unnið væri árlega í
liverju sýslu- og bæjarfjelagi, þá yrði
að jafnaði verkstjórn ófullkomnari
og meira einhliða. Verkfæri og áhöld
yrðu ófullkomnari og fábreyttari.
Þetta hvorttveggja væri óumflýjan-
legt, nema svo mikið væri borið í
kostnað, að það næmi miklu meira
en þeim kostnaði, er leiddi af því að
sumir yrðu að sækja nokkuð langt
til vinnunnar.
„En það sem mestu skiftir er að
uppeldishliðin á þegnskylduvinnunni
minkaði tilfinnanlega.“ — Og svo
held jeg áfram til að sýna fram á
það með rökum.
Jeg veit eigi hvað mega teljast
rangfærslur ef eigi þetta, sem hjer
er tekið fram. En öll grein E. H. er
af sama toga spunnin, sem jeg hirði
ekki að eltast við. Þess gerist heldur
ekki þörf. Grein hans átti ekkert er-
indi til hugsandi manna. Lítur þvi út
fyrir að hún hafi eingöngu verið
skrifuð til að blekkja þá menn, sem
ekki nenna að hugsa sjálfir, eða
skoða mál frá fleiri hliðum en einni.
í 22. tbl. Lögrjettu skrifar sjera
Magnús Bl. Jónsson í Vallanesi um
þegnskylduvinnuna.
Þar kastar nú fyrst tólfunum.
Jeg hirði samt eigi að taka nema
eitt atriði til athugunar.
í útreikningi sínum gerir hann ráð
fyrir að hreinn vinjnuarður sje að
meðaltali yfir alt land fyrir hvern
þegnskyldan mann 30 krónur á dag
við sjóvinnu og 20 krónur við land-
vinnu, eða til jafnaðar hreinn vinnu-
arður að meðaltali 25 krónur á dag.
Nú ber að gæta þess, að gert hef-
ur verið ráð fyrir því.að flestir mundu
leysa þegnskylduvinnuna af hendi á
aldrinum 18—20 ára. Og eftir því
sem kom fram á alþingi, 17 ára. Öll-
um ætti að vera það ljóst, að á þess-
um aldri er fjöldi pilta eigi fullþrosk-
aður og fjöldi fákunnandi til verka og
margir likamlegri vinnu með öllu ó-
vanir. Útvegsbændur geta best dæmt
um það sjálfir, hvort þeir hafi að
meðaltali í hreinan vinnuarð 30 kr.
ti! jafnaðar á hvern dag frá því fyrst
í maí til seint í október eftir ung-
lingspilta. Sveitabændur geta og líka
stungið hendinni í sinn eigin barm
og athugað, hvort þeir hafi eftir þá
til jafnaðar 20 krónur í hreinan á-
góða á dag yfir nefndan tíma.
Jeg sje að sönnu að Magnús prest-
ur gengur eingöngu út frá heyskapar-
tímanum, en það er alls eigi rjett. Vor
0g haust verður einnig að taka með
í reikninginn.
En látum svo vera,að eingöngu væri
miðað við þrjá miðsumarsmánuðina;
þá væri ísland það lang-lang-besta
land i heimi, ef hreinn vinnuarður
vinnuveitenda væri 25 krónur á dag
til jafnaðar eftir hvern unglingspilt,
þótt fjöldi þeirra sje óvanur fram-
leiðslustörfum.
Mjer þykir annars gæta æðimikils
í misrjettis hjá prestinum, að ætla
vinnuþiggjanda eigi nema 3 kr. í kaup
á dag en að vinnuveitandi beri að
jafnaði á dag frá borði 25 krónur í
hreinan arð eða ágóða.
Þó undrar mig enn meira að prest-
urinn miðar við það, að enginn vinnu-
arður missist, þó landstjórnin ráði
800 fulltíða menn og starfsvana til
að leysa þau verk af hendi, sem vinna
mætti með þegnskylduvinnunni.
„Fyr má nú rota en dauðrota.“
Jeg get annars ekki skilið þegar
skynsamir og mentaðir menn slengja
athugalaust fram jafn gengdarlaus-
um fjarstæðum og þessum.
Get heldur eigi álitið það ábyrgðar-
laust að brýna slíka vanhyggju fyrir
mönnum, þegar jeg lít til vefkfalls-
ins, sem nú er nýafstaðið hjer í
Reykjavík.
Treysti mönnum til að athuga
þegnskyldumálið með gætni og skyn-
semd áður en þeir ganga til atkvæða
um það nú í haust.
16. maí 1916.
HERMANN JÓNASSON.
íslenskir búnaðarnemar
til Englands.
Það er í seinni tíð all-algengt —og
mætti þó algengara vera — að ungir
íslendingar fari til Danmerkur til
verklegs búnaðarnáms. Jeg efast ekki
um að þær ferðir muni yfirleitt koma
landi og þjóð að alveg eins miklum
notum sem háskólaferðirnar eða slíkt
hálfgildings-„húmbúgg“, sem kenn-
ara(há!! !)skólaferðirnar (menn fara
þangað til þess að læra ensku og
þýsku!). Enginn neitar því, að Danir
eru búmenn góðir, hagsýnir í atvinnu-
málum og fjármálum. Hitt getur ver-
ið mikið álitamál, hvort íslendingar
geri rjett í því að sækja erlenda
búnaðarfræðslu eingöngu til Dan-
merkur, eins og heita má að þeir geri
nú, þegar undan eru 'skildir þeir helsti
fáu menn, er fara í þeim erindum til
Noregs. Helsti fáu fyrir því, að þótt
Norðmenn standi Dönum ef til vill
ekki jafnfætis í búnaðarmálum, þá
eru staðhættir þar svo miklu líkari
því, sem er á íslandi, og það skiftir
í þeirri grein eigi litlu máli. Hvað
mundi það t. d. stoða oss að læra af
ítölum, þótt landbúnaður væri hjá
þeim á háu stigi, eins ,og hann líka
er í sumum greinum.
Til Englands eða Skotlands hafa
svo fáir búnaðarmenn sótt, að þeir
eru tæplega teljandi, þ. e. ef metið er
eftir höfðatölu. Hvort aftur á móti t.
d. Torfi Bjarnason hafi eigi vegið upp
á móti sumum 2—3 meðalmönnum,
er verið hafa í Danmörku, læt jeg
hjer órætt. En eftir að hafa kynt mjer
búnaðarhætti bæði á Englandi og í
Danmörku, er jeg fullkomlega gertg-
inn úr skugga um það, að verkleg
bretsk búnaðarfræðsla muni íslend-
ingum miklu hagkvæmari en sams
konar fræðsla í Danmörku.
í sjerstakri grein mun jeg ef til vill
síðar, yið tækifæri, gera samanburð á
enskum og dönskum búnaðarháttum,
og jeg ætla þess vegna ekki að færa
rök að þessari staðhæfingu minni
hjer. En minna vil jeg á það, að í
landbúnaði er venjulega talað um
tvær aðalaðferðir, sem lúta að tveim-
ur all-ólíkum grundvallarreglum. Á
útlendum málum kallast þær i n t e n-
siv og extensiv aðferð. Á
dönsku eyjunum er allur landbúnað-
ur rekinn eftir hinni fyr nefndu að-
ferð, en á ísl. aftur á móti allur eftir
hinni síðar nefndu, enskur landbún-
aður að mestu leyti sömuleiðis. í Dan-
mörku læra íslendingar heldur ekki
hið minsta í sauðfjárrækt (nema ef
vera skyldu hinir nauðafáu, er fara
til Jótlands), en í sauðfjárrækt standa
Bretar líklega öllum þjóðum framar.
Um mikilvægi sauðfjárræktarinnar
fyrir Islendinga væri það næstum kát-
legt að eyða hjer orðum.
Jeg vil óska þess — og treysti því
líka — að landar mínir í framtíðinni
sæki meiri fróðleik og áhrif til Breta
en þeir hafa gert, bæði í búnaðarmál-
um og öðrum.
Sökum ófriðarins er nú á Englandi
talsverð verkafólksekla, einkum í
sveitum, sem leitt hefur til þess að
stjórnin um miðjan síðasta mánuð
gerði bændum tilboð um að hjálpa
þeim til þess að fá danskan; vinnu-
afla. Boðinu var- náttúrlega tekið með
fegins hendi, og nú hefur um tima
dvalið hjer í Höfn efindreki ensku
stjórnarinnar, er ráða skal menn til
sveitavinnu á Englandi og í Wales,
bæði búnaðarnema og æfða verka-
menn. Hann er danskur maður, K. K.
Ingvorsen að nafni, en búsettur
i Letchworth á Englandi. Að enska
stjórnin muni ekki fá hverjum ó-
völdum landhlaupara umboð sitt í
hendur hygg jeg að flestir muni hafa
hugboð um, enda hefur henni víst í
þetta skifti sem oftar tekist að velja
þann mann til erindreka, er hafi
alla kosti til þess að gera báða aðila
ánægða. Hr. Ingvorsen dvelur hjer
enn um nokkurn tima, en þegar er
jtg frjetti að hann væri kominn hing-
að, datt mjer í hug að nú væri tæki-
færi til þess að 'opna veg fyrir ís-
lenska búnaðarnema á Englandi.
Sneri jeg mjer þegar til hans með
þær málaleitanir og fjekk hinar bestu
undirtektir. Kvaðst liann með ánægju
skyldi greiða fyrir þeim löndum mín-
um, er til sín leituðu og æsktu sveita-
vinnu á Englandi. Að eins vildi hann
setja það skilyrði, að umsækjendur
sneru sjer fyrst til mín með umsóknir
sínar og meðmæli. Þeim, sem jeg svo
teldi hæfa, skyldi hann útvega at-
vinnu.
Það verður orðið svo áliðið vors-
ins þegar þetta birtist á íslandi, að
flestir munu hafa ráðið sig til sumar-
vinnu og geta því ekki sint tilboði
hr. Ingvorsens að svo stöddu; en þeir
sem nú eða síðar vilja sinna þvi,
verða, eins og þegar er sagt, fyrst að
snúa sjer til mín og láta umsókninni
fylgja meðmæli um iðni, hegðun o. s.
frv. frá einhverjum málsmetandi
manni (t. d. hreppstjóra, presti e. sl.)
Géta skal um aldur, hvort upp alinn
er í sveit, og um skólamentun, ef
nokkur er fram yfir það sem krafist
er til fermingar. Ef umsækjandi hef-
ur lært plægingu, skal þess getið, og
þó einkum, ef hann hefur lært að
mjólka. Þeir, sem ekkert kunna í
ensku, ættu að fá sjer einhverja hand-
hæga kenslubók, t. d. Vesturfaratúlk
Jóns Ólafssonar eða 100 tíma Eibes.
Af þeim bókum (einkum hinni fyrri)
getur hver meðalskynsamur maður,
sem hefur svo sem 1 klst. dag hvern
aflögu, á mánaðartíma og alveg til-
sagnarlaust aflað sjer þeirrar þekk-
ingar á málinu, sem nauðsynleg er.
Frekari kunnátta kemur ótrúlega
fljótt, þegar menn fara að vera með
fólki, sem málið talar.
Eigi er svo að skilja, að jeg sje
með þessu að ráðast á ferðir íslenskra
bændaefna til Danmerkur, enda óska
jeg alls eigi að fyrir þær skyldi taka
með öllu. En jeg vil að utanfarirnar
bæði aukist og dreifist. Og auk þess
sem ísl. búnaðarnemar mundu fá
betra kaup á Englandi en þeir fá í
Danmörku, þá hafa einnig allir þeir,
sem fá vist fyrir milligöngu hr. Ing-
vorsens, alla þá tryggingu, er enska
stjórnin heimtar af bændum þeim,
sem hún útvegar vinnuafla, m. ö. o.
tryggingu fyrir góðu fæði, góðum
húsakynnum, og jafnstuttum vinnu-
degi og ella- tíðkast þar, og sem er
h u. b. þriðjungi styttri en vinnu-
dagurinn í sveitum í Danmörku. Þeir,
sem fara til Danmerkur, eiga flesti^
engrar slíkrar tryggingar kost, og
margir landar hafa lent þar í ærið
misjöfnum stöðum, og það engu síður
þeir, sem fengið hafa vist fyrir milli-
göngu búnaðarfjel. danska, eða hvað
munu t. d. þeir landar segja um það,
sem verið hafa hjá Lars Nielsen í
Skensved („Páska-Nielsen“, sem
kunnur er fyrir meðferð þá, er hann
f jekk í K 1 o d s-H a n s fyrir „páska-
flutning“ sinn).
Væntanlegir umsækjendur sendi
brjef til mín c[o Dennis Flird, Esq.,
M. A., J. P„ Bletchley, Bucks, Eng-
land (nafni mínu eiga þeir auðvitað
að bæta við). Fyrirspurnum og um-
sóknum ætti að fylgja liurðargjald
í frímerkjum, þar sem það ella mundu
verða talsverð útgjöld fyrir 1—2
menn að greiða það, ef margir sækja
eða óska upplýsinga. Þeir, sem óska
þess, geta skrifað brjef sín á íslensku,
þar eð jeg svo þýði þau, ef þörf ger-
ist. Sama gildir einnig um meðmæli
og önnur skjöl.
Khöfn, á páskadaginn 1916.
SNÆBJÖRN JÓNSSON.
Dómurinn
í máli sjera Arboe Rasmussen.
í dönskum blöðum frá 10. þ. m.
er birtur hæstarjettardómurinn i þessu
nafntogaða máli, á þessa leið:
„.... Hin umræddu ummæli sak-
borningsins i hinum áfrýjaða dómi
eru sumpart óskýr, og hefur sakborni
fyrir prófastsrjettinum og einnig i
skrifi til verjanda, sem lagt hefur ver-
ið fram í hæstarjetti, útskýrt nánara
og aukið ummælin í verulegum at-
riðum. Svo hafa einnig fyrir hæsta-
rjetti verið lagðar fram allmargar
yfirlýsingar frá biskupum landsins
og sömuleiðis frá prófessorum og
prestum, og má af þeim ráða, að menn
greinir á um það atriði, að hve miklu
leyti sakborni hefur brotið algert
bág við kenningar þjóðkirkjunnar
með ummælum sínum. Hæstirjettur
telur þess nú ekki þörf að útkljá
þessa spurningu, þar sem mál þetta
að eins hnígur að því, hvort refsa
skuli sakborna. Með því að hann sem
sje eftir þvi, sem liggur fyrir, verð-
ur að teljast hafa verið í grundvall-
aðri góðri trú („begrundet god Tro)
um rjett sinn til þess að setja fram
ummælin, verður að sýkna hann af
þeim sökum, en að málskostnaður
greiðist af almannafje.
Því dæmist rjett að vera:
Sóknarprestur Niels Peter Arboe
Rasmusen á að vera sýkn af kæru á-
kærandans í málinu. Málskostnaður,
þar í innifalin þóknun til málaflutn-
ingsmanna Knud Petersen og Boie
Petersen 500 kr. til hvors þeirra, til
yfirdómslögmanna Dahl og Johnsen
700 kr. til hvors og til hæstarjettar-
lögmanna Asmussen og Liebe fyrir
hæstarjetti 1500 kr. til hvors, svo og
endurgreiðsla á kostnaði hæstarjett-