Lögrétta - 05.12.1916, Blaðsíða 2

208
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
Islandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
Eftir kosningarnar.
11.
Fjölgun ráðherra.
I Úrslit kosninganna, þau aö enginn
flokkur hefur náð meiri hluta, hafa
orSiS til þess, ásamt ööru fleiru, aö
talsvert er nú talaö manna á milli um
fjölgun ráöherra, sem hina einu færu
leiö til þess aö mynda stjórn, er hafi
meiri hluta þings við að styðjast. Og
hugsa menn sjer þá að ráöherrarnir
verði j>rir, með jöfnum atkvæðisrjetti
á ráðherrastefnum, og þess vegna í
rauninni með jöfnum völdum, þótt
einn þeirra verði forsætisráðherra. Að
hafa tvo ráðherra, og sje annar þeirra
jreim mun voldugri, að hans atkvæði
ráðþ ef þá tvo greinir á, eins og far-
ið var fram á í frv. Einars Arnórs-
sonar á síðasta þingi, viröist ótiltæki-
legt, því aö annar ráðherrann yrði þá
einungis undirtylla hjá hinum, og hef-
ur það fyrirkomulag enga kosti, en
ýmsa ókosti, fram yfir það sem nú
er, Jrar sem stjórnin er í höndum ráö-
herra og landritara.
Því verður ekki neitað, aö margt
mælir meö fjölgun ráöherra. Störfin
hafa aukist mjög, ekki hvaö síst
vegna allra þeirra ráðstafana, sem
sifelt útheimtast vegna ófriöarins. Og
menn gera sjer vonir um að þrír ráð-
herrar mundu geta afkastað ýmsum
þeim löggjafar-undirbúningi, sem
hingað til hefur veriö falinn milli-
þinganefndum, og vonast eftir að þar
mundi breytt til batnaðar, þvi að
sæmileg reynsla virðist nú vera feng-
in fyrir þvi, að störf milliþinga-
nefndanna verða einatt aö litlu gagni.
Og ef sparast gæti töluvert af milli-
þinganefndum, mundi kostnaðurinn
við ráðherrafjölgunina ekki verða
mikill í reyndinni, en kostnaöaraukinn
hefur til þessa verið aðal-mótbáran á
móti þessari breytingu.
Friðarstjórn.
Vegna styrjaldarinnar hefur flest-
um þjóöum Norðurálfunnar þótt
nauðsyn til bera, að láta innanlands-
flokkadeilur niður falla um stund, til
þess að athyglin og starfskraftarnir
drægjust ekki frá utanríkismálunum,
sem öll velferð landa og lýða nú sem
stendur veltur á. Og þó oss sje betur
í sveit komið aö því er Jjessi mál
snertir en flestum eða jafnvel öllum
hinum NorðurálfuJ)jóðunum, þá eig-
um vjer líka svo mikið í húfi að því
er snertir viðskifti vor út á við, að
það virðist góð og gild ástæða til
þess, að dreifa ekki kröftunum sem
stendur til þess að deila um þau inn-
anlandsmál, sem þola bið, heldur sam-
eina þá, til þess að forða landinu að
svo miklu leyti sem unt er frá tjóni
styrjaldarinnar, sem ávalt vofir yfir
á Jressum tímum.
Flestar aðrar þjóðir hafa komið á
friði um innanlandsmál sin með því
að mynda samsteypuráðaneytþ þar
sem sæti eiga stjórnmálamenn ýmsra
flokka. Ef aukaþingið komandi vildi
feta þessa braut, fjölga ráðherrum í
Jrví skyni að koma hjer á friðarstjórn,
þá er að athuga hvers gæta þarf, til
þess að sú ráðstöfun nái tilgangi sin-
um.
I Fyrst er það þá ljóst, að Heima-
Stjórnarflokkurinn, sem er fjölmenn-
asti flokkur Jnngsins, hefur bæði
rjett og skyldu til þess að takast á
hendur forsæti slíkrar stjórnar. Og
þar næst er það einnig augljóst, að
næst-stærsti f lokkurinn, Þversum-
menn( verður einnig að taka sæti í
þessari stjórn. Sá flokkur hefur verið
að undanförnu, og er enn,þá hinn eig-
inlegi stjórnar-andstöðuflokkur, og
})að nær ekki neinni átt að ímynda
sjer að unt sje að skapa friðarstjórn
með samsteypuráðaneyti, þar sem
sá flokkur sje útilokaður; hann mundi
þá vitanlega halda áfram að starfa
sem stjórnar-andstöðuflokkur, og
hann er svo fjölmennur í J)inginu, að
| stjórnarandófsins mundi gæta þar
mjög mikið.
" Aftur á móti er talsvert vafasam-
ara hvaðan þriðji ráðherra friðar-
stjórnarinnar ætti að koma.Ef bænda-
flokkarnir tveir, sá gamli og „hinir
óháðu“, halda saman í þinginu, og
mynda þar bændaflokk, þá verður
])ar að likindum þriðji fjölmennasti
flokkur þingsins, og gæti þá sá flokk-
ur lagt til þriðja ráðherrann. En ef
bændaflokkarnir halda ekki saman,
J)á getur hugsast að Langsummenn
verði þriðji fjölmennastur flokkur, og
gæti þá einnig komið til tals að taka
þriðja ráðherrann þaðan. Enn er
hugsanlegt að stærsti flokkurínn
leggi til tvo menn í stjórnina, og sá
næst stærsti einn, og loks gæti kom-
ið til mála, að eftir að tveir stærstu
flokkarnir hefðu lagt til sinn mann-
inn hvor, þá væri Jrriðji maðurinn
tekinn utan þings eða utan flokka,
ef þar fyndist einhver sá maður, sem
mönnum vegna kunnugleika á málum
eða starfshæfileika þætti ástæða til að
fá í stjórnina. Ef það t. d. yrði ofan
á, eins og oft hefur verið talað um,
að leggja niður landritaraembættið
um leið og ráðherrunum er fjölgað,
J)á sýnist margt mæla með þvi, að
núverandi landritari, sem er kunnug-
ur öllum undangengnum stjórnarráð-
stöfunum, tæki Jrriðja ráðherrasætið.
Flokksstjórn.
Ef ekki þykir ástæða til að mynda
hjer friðarstjórn, vegna ástandsins út
á við, þá er eðlilegast og í samræmi
við þingræðisvenjur að mynda
flokksstjórn. Verður þá annarhvor
stærstu flokkanna, Heimastj.menn
eða Þversum, að safna til fylgis við
sig svo miklu þingliði, að nægi til
að mynda meirihluta. Ef sá meirihluti
svo vildi fjölga ráðherrum, þá ætti
það aðallega að vera til þess að starf-
ið yrði auðveldara, heldur en það nú
er fyrir einn mann, og til þess að
stjórnin gæti orðið afkastameiri. En
til fjölgunar á ráðherrum í þessu
skyni virðist tíminn ekki vel valinn.
Ekki mundi þykja tiltök að útiloka
stjórnarandstæðinga frá eftirliti og
meðráðum að því er snertir utanlands-
viðskiftin, og mundi því að sjálf-
sögðu skipuð „velferðarnefnd" úr
öllum flokkum þessari flokksstjórn
til ráðaneytis í þeim málum, og er þá
stjórnarbáknið orðið full-stórt, ef þrir
ráðherrar úr sama flokki eiga að sitja
með fimm manna velferðarnefnd. Og
enginn býst við stórvægilegri fram-
kvæmdasemi í innanlandsmálum nú
sem stendur, og væri því naumast
timabært að fjölga ráðherrum innan
sama flokks þeirra vegna.
Vandræðastjórn.
, Ef ekki þykir ástæða til að skipa
friðarstjórn, og ef enginn þingflokk-
urinn getur náð bolmagni til að
skipa flokksstjórn, þá eru vandræð-
in fyrir hendi. Hafa þá sumir hugsað
sjer, að einhverjir tveir flokkar
kynnu að geta komið sjer saman um
að skifta völdunum á milli sin, með
því að fjölga ráðherrum, og taka ráð-
herra úr báðum flokkum, t. d.
Heimastjórnarmenn og Langsum-
menn. En það virðist auðsætt, að ef
])eir þingmenn, sem þessa flokka
skipa, eru sammála um J)au landsmál,
er miklu varða, þá eiga þeir líka að
geta komið sjer saman um að mynda
stjórn — flokksstjórn — án þess að
láta kaupa sig til samkomulags; en
sjeu flokkar þessir sundurþykkir um
landsmál, þá verður stjórn sú, sem
þeir Jrannig mynda, líka sjálfri sjer
sundurþykk um J)au mál, og þess
vegna aðgerðalaus i þeim, en friður
innanlands fæst ekki að heldur. Út úr
þessu er sagt, að sumum hafi dottið
í hug, að gefast upp við að ráða fram
úr vandræðunum, og lofa núverandi
stjórn að sitja áfram, með stuðningi
Heimastjórnarflokksins líkt og hing-
að til.
Eins og áður var fram tekið, hefur
stuðningur sá, sem Heimastjórnar-
flokkurinn hingað til hefur veitt Ein-
ari Arnórssyni, ekki verið neitt ann-
að en umsamin og nú að fullu greidd
borgun fyrir það, að hann veik frá
villu síns vegar í stjórnarskrármálinu.
En framhald á þessum stuðningi yrði
ekki varið með öðru móti en þvi, að
flokkurinn treysti honum öðrum bet-
ur til J)ess að hafa stjórnina á hendi,
og liggur þá fyrir að athuga, hvort
stjórnarstarfsemi hans hafi farið
þannig úr hendi hingað til( að Heima-
stjórnarflokkurinn geti sýnt honum
þetta traust eftirleiðis.
Stjórnarstarfsemi
Einars Arnórssonar.
Lögr. hefur engan mann heyrt
halda því fram, ekki einu sinni nán-
ustu fylgismenn Einars Arnórsson-
ar, að honum hafi farist ráðherra-
starfið tiltakanlega vel úr hendi. Hann
þykir( þvert á móti, hafa reynst, jafn-
vel öðrum fremur, reikull í ráði og
úrræðalítill. Kom J)etta mjög fram í
afskiftum hans af Landsbankamálun-
um, sem nú eru þjóðkunn orðin. Dóm-
arnir eru víst mjög samhljóða um
það, að honum hafi farist þau af-
skifti afaróhöndulega, vægast talað,
bæði af gjaldkeramálinu og bygging-
armálinu. Og út yfir tók J)ó, er farið
var að birta alt staglið um þetta á
landsins kostnað og í stjórnartíðind-
unum.
Um ensku samningana skal hjer
ekki dæmt, hvorki um nauðsynina
á því, að þeir væru gerðir( nje um
vöruverðlagið, sem þar var ákveðið.
Það verk liggur fyrir þinginu innan
skams. En þriðja atriðið þeim samn-
ingum viðvíkjandi mætti minnast á.
Eins og menn muna, gaf ráðherra
út í sambandi við samningana reglu-
gerð fyrir vöruútflytjendur og skip-
stjóra, og tókst samning hennar svo,
að tvívegis varð að breyta henni og
lagfæra hana, eftir að hún hafði ver-
ið auglýst í Lögbirtingablaðinu. Ó-
samræmið milli samningsins sjálfs og
reglugerðarinnar varð til þess að skip,
sem hingað áttu að fara, eftir að
samningurinn var gerður, voru stöðv-
uð af Englendingum, bæði skip, sem
voru með vörur til stjórnarinnar
sjálfrar, og skip, sem voru á leið til
Norðurlands með síldartunnur, og
kom þetta sjer mjög illa, því vegna
Jjessa urðu síldveiðamenn nyrðra að
hætta veiðum um hríð á besta veiði-
tímanum. Tjónið af þessu varð auðvit-
að mjög mikið, og sökin virðist ein-
göngu sú, að stjórnin fór að túlka
samningana hjer á annan hátt en hinn
samningsaðilinn taldi rjett vera.
Embættaveitingar hafa ekki marg-
ar komið til kasta núverandi ráðherra,
og hann hefur ekki heldur sýnt af
sjer neina tiltakanlega hæfileika sem
valdsmaður á því sviði. Eina sýslu
hefur hann veitt, og hana veitti hann
mági sínum. Fyrir þá veitingu hefði
hann átt að fá þung ámæli í öllum
blöðum landsins. En honurn var hlíft
við þeim. Svo undrandi voru samt
ýmsir yfir þeirri veitingu, aðþeirsögðu
að hún ein væri næg til að sýna, að
þessi maður ætti að eiga sem skemsta
vist í ráðherrasætinu. Önnur sýsla
hefur staðið óveitt nú í hálft annað
ár. Það er Árnessýsla. Til að þjóna
henni hefur verið settur ungu mað-
ur og óreyndur, nýkominn frá próf-
borðinu. Hjer skal ekki farið út í sög-
urnar, sem af því ganga, hvað ráðið
hafi upphaflega setningunni í embætt-
ið, og ekki heldur sögurnar, sem
ganga af ráðagerðum um veitingu
embættisins, enda þótt nokkur ástæða
væri til þess. En þótt þeim sje slept,
þá er meðferð ráðherra á þessu em-
bætti yfir höfuð mjög ámælisverð.
Og úr því að farið er að tina hjer
til ýmislegt af þvi, sem aðfinslu vert
er af gerðum ráðherra, þá er ekki á-
stæða til að ganga fram hjá skamma-
ritlingnum um Jón Þorláksson lands-
verkfræðing. Með þögninni hefur ráð-
herra samþykt, að hann sje höfund-
urinn, og þá líka ráðandi þeirri að-
ferð, sem höfð var við útgáfuna. En
hvorttveggja, bæði samning ritlings-
ins og útgáfuaðferðin, er mjög óráð-
herralegt og sýnir, að E. A. er ekki
vel lagið að hegða sjer svo sem heimt-
andi ætti að vera af manni í æðsta
embætti landsins.
Fleira mætti nefna siðar, ef ástæða
J)ætti til.
Frjettir.
Fjelagið Fram. Á næsta fundi Jress,
laugard. 9. þ. m. verður rætt um
launaeftirlitið. Jón Þorláksson verk-
fræðingur hefur umræður, og ráð-
gerir hann að taka sjerstaklega til
athugunar eftirlaunafyrirkomulagið.
Ýmsum utanfjelagsmönnum verður
boðið á fundinn.
Launanefndarálitið var til umræðu
á Stúdentafjelagsfundi síðastl. fimtu-
dag og var frummælandi Lárus H.
Bjarnason prófessor. Mælti hann á
móti tillögum nefndarmanna, en þeir
Jón Magnússon bæjarfógeti og Hall-
dór Daníelsson yfirdómari voru til
andsvara á fundinum og áttu Jreir
báðir sæti í nefndinni.
Fjórir menn drukna. Mrg.bl. frá í
gær segir þá slysafregn, að síðastl.
laugardag hafi hvolft í lendingu í
Höskuldsey á Breiðafirði báti, sem
var að koma úr fiskiróðri, og 4 menn(
sem á voru, druknuðu. Brim hafði
verið töluvertog stormur nokkur.Einn
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi Islands. Með 36
myndum. Verð kr. 2.75.
KNATTSPYRNULÖG. Gefin út af íþróttasambandi Islands.
Með uppdráttum. Verð kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Frá 1. febr. næstkomandi
tek jeg að mjer ýmisleg verkfræðingsstörf fyrir einstaka menn eða fjelög,
einnig fyrir bæja- og sveitafjelög, fyrir sanngjarna borgun.
Einnig útvega jeg allskonar byggingarefnþ. ]>ar á meðal sement, vjelar
og verkfæri, að svo miklu leyti sem Jretta er fáanlegt vegna stríðsins.
Reykjavík, 4. des. 1916.
Jón Þorláksson.
af mönnunum, sem fórust, hjet Bjarni
Bjarnason, en hinir 3 voru synir hans.
Kafbátarnir. Mrg.bl. segir þá fregn
frá Dýrafirði. eftir enskum botnvörp-
ungi, sem Jrangað hefur komið, að
fregnin um að ])ýskur kafbátur hafi
sökt 3 enskum botnvörpungum úti
fyrir Dýrafirði, sje ekki rjett; þeim
hafi verið sökt úti fyrir Berufirði.
Kjötútflutningurinn. Stjórnarráðið
hefur tilkynt, að leyft verði að flytja
alt kjöt, sem óselt er, til Noregs. Áð-
ur hafði verið leyft að flytja þangað
12000 tunnur og 600 tn. til Færeyja.
En sölusamningar verða að vera
gerðir fyrir 20. þ.m. Það sem J)á verð-
ur óselt verður ekki flutt út hvorki
til Bretlands eða annara landa. Kjöt-
ið á að seljast norsku Livsmedels-
kommissionen eða Livsmedels-Gros-
serer-Societeten( og á að taka fram
rm hverja sendingu á skipsskjölunum
að hún sje hluti af því kjöti, sem
samkvæmt samningi megi flytja til
Noregs.
Gærur allar og 140 smál. af ull má
senda til Danmerkur. Vísir.
Bráðabirgðalög um þyngd bakara-
brauða hafa verið undirskrifuð af
konungi 16. f. m. og eru birt i Lögb.-
blaðinu 30. f. m. Þau eru svohljóð-
andi:
1. gr. Bæjarstjórnum og sveitar-
stjórnum veitist heimild til að ákveða
þyngd bakarabrauða, hver í sínum
kaupstað eða sveit og skal bökurum
óheimilt að selja brauð með öðrum
þunga, en ákveðinn verður með tjeðri
samþykt. Þó skal það ekki teljast
brot á samþyktum þessum, þótt ein-
stök brauð sjeu 2 pct. ljettari eða
Jjyngri, en samþyktin tiltekur, en á
Jryngd 20 brauða má mismunurinn að
eins vera 1 pct.
2. gr. I samþyktum þeim, sem sett-
ar verða samkvæmt Jiessum lögum,
má ákveða sektir 25—500 krónur fyr-
ir brot. Sektir allar renna í hlutað-
eigandi bæjarstjóð eða sveitarsjóð. —
Með mál út af brotum skal farið sem
með opinber lögreglumál.
3. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi.
Frá útlöndum er nýkominn heim
Guðmundur Jóhannsson í Brautar-
holti. Hefur hann frá því í vor, sem
leið, dvalið i Noregi, Danmörk og
Svíþjóð til Jress að kynnast J)ar bú-
skap o. fl. Lengst var hann í Noregi.
Mun hann innan skainms segja frá
ferð sinni hjer í blaðinu.
„fioððfoss stranðar
við Straumnes, norðan
Aðalvíkur,
Síðdegis á laugard. 2. þ. m., kom
sú fregn með símskeyti frá Isafirði,
að Goðafoss lægi strandaður við
Straumnes, norðan Aðalvíkur. Hafði
hann farið frá ísafirði seint á mið-
vikudagskvöld, 29. f. m.( og strand-
að aðfaranótt fimtudags, kl. nál, 3, í
hríðarveðri.
Straumnes er að framan þverhnýpt-
ur hamraskagi, en út frá odda hans
gengur til sjávar stuttur urðartangi
og mun ófær vegur úr honum til
lands á báðar hliðar. Á þessum tanga
Schannongi
Monument-Atelier,
Ö. Farimagsg. 42.
Köbenhavn.
= Katalog gratis. —
strandaði Goðafoss, hafði farið of
nærri nesinu. Næsta bygð er inni í
Aðalvíkinni, en næsta simastöð á ísa-
firði.
I símskeyti skipstjóra um strandið
til stjórnar Eimskipafjel. íslands
segir, að sjór sje i vjelarúminu og
stórlestinni og gufupípan sprungin,
svo að ekki sje hægt að dæla. Hafði
farjægunum verið komið að Látrum í
Aðalvík, en „Flóra“, sem þá var á
ísafirði á norðurleið, fengin til að
taka þá J)ar, og einnig mikið af póst-
inum( að Jiví er sagt er frá ísafirði.
Fór hún Jraðan á sunnud.morgun. Af
farþegum á Goðafossi hefur Lögr.
heyrt þessa nefnda: Árna Gíslason
lækni, sem á að þjóna Strandalæknis-
hjeraði í fjarveru M. P. á þingi, frk.
Guðrúnu Bjarnadóttur frá Steinnesi,
Jón Bergsveinsson síldarmatsmann
frá Akureyri, Jóh. Ólafsson kaupm.
á Akureyri og Zöllner stórkaupmann.
En miklu fleiri höfðu farþegar verið,
sumir segja um 20.
5 vjelbátar fóru frá ísafirði norður
til strandsins undir eins og lýsti á
sunnudagsmorguninn. Fóru þeir að
flytja vörur frá skipinu til ísafjarð-
ar og segir fregn hingað í gær, að
þangað sjeu komnar 150 smál. af
vörum frá strandinu( og eru þær
sagðar lítið skemdar.
Kl. 7 á laugardagskvöld fór björg-
unarskipið Geir hjeðan norður á leið
til strandsins og með því Nielsen
framkv.stj. Eimskipafjel. Frá honum
kom hingað skeyti í gærmorgun, er
sagði ekki vonlaust um, að skipið
næðist út, ef gott veður hjeldist. Hve
mikið skipið væri brotið, væri ósjeð
enn. Væri ])á verið að dæla sjóinn úr
vjelarúminu, og aðalgufupípan væri
ósprungin.
Nál. kl. 3 í gær átti Lögr. tal við
mann á ísafirði og sagði hann síð-
ustu frjett að norðan þá, að búið væri
að Jrurdæla skipið og haldið væri að
það mundi nást út og Geir geta kom-
ið því til Reykjavíkur. Veður var þá
gott þar norður frá eins og hjer.
Vonandi er að það takist að bjarga
Goðafossi. Annars er skaðinn mikill,
enda J)ótt skipið sje vátrygt fyrir 900
J)ús. kr, Kunnugir menn skipaverði
segja( að nú mundi ekki skip af sömu
gerð og Goðafoss fást fyrir minna en
1500 J)ús. kr.
Engin von um björgun.
Ráðgert haföi verið að botnvörp-
ungurinn Apríl færi hjeðan í gær-
kvöld til að aðstoða Geir við björg-
unina. En klukkan um 9 í gærkvöld
kom svohljóðandi skeyti frá Nielsen:
„Útlitið hefur versnað. Nær von-
laust um að skipinu verði bjargað.
Vaxandi vestansjór hjer. Brimið hef-
ur kastað Goðafossi nær landi. Apríl
getur ekkert hjálpað."
Og nokkru síðar kom svohljóðandi
skeyti frá ísafirði:
„Bíðum l>etra veðurs á strandstaðn-