Lögrétta - 06.11.1917, Side 2

i88
LÖGRJETTA
Nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orleans. Rómantiskur sorgarleikur. Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Guðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00.
Guðm. Guðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb. kr. 7.00
og kr. 11.00.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúther. Æfisaga. Innbundin kr. 6.50,
óbundin kr. 5.00.
Jón Helgason, biskup: Kristnisaga, 3. bindi. (lok miðaldanna og sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8.00.
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Reykjavík.
, LÖGRJETTA ketnur út á hverjum miB-
vikudegi, og auk þess aukablöB viB og viB,
mmst 60 blöB alls á ári. VerB kr. 7.50 árg. á
lslandi, rrlendis kr. 10.00. Gjalddagi /. júli.
þá hefur eðlilega engin almenn, föst
niSurstaða fengist, en hver haft sína
skoöun og ímyndun, alt í óvissu þó
og fullyröingalaust, meö því og að
sjálf ritningin gefur enga skýra eða
ótvíræSa tilsögn nje skýring um
þetta, aö öSru leyti en því, að segja,
aS gu'5 skapaði og skapar alt og alla,
að „frá honum, fyrir hann og til hans
eru allir hlutir“, og því um líkt. Enda
veit jeg heldur ekki betur til, en að
almenningur, bæði lærðir og leikir,
hafi yfir höfuð sætt sig við þetta og
litið svo á, að hjer væri um þann
leyndardóm að ræða, sem skaparinn
einn, en engin hans skepna gæti skilið
eða skýrt og auk þess ekkert höfuð-
sáluhjálparatriði eða skilyrði að! skilja
slíkt eða þekkja útíæsar,ertda þóttþað
kynni að vera „gaman“, eða fróðlegt.
Að öðru leyti kannast jeg viðkenning-
arnar fjórar um uppruna sálarinnar,
sem heiðr. höf. telur upp og lýsir
nokkuð. Rúmsins vegna þori jeg ekki
að vera margorður um þessar kenn-
ingar, enda þótt hugnæmt væri —
gagnlegt dirfist jeg ekki að segja —
að hugsa og ræða þær dálítið frekar.
Þetta langar mig þó til að segja:
Hverja kenninguna, sem maður tek-
ur út af fyrir sig til athugunar, þá
ber alstaðar að sama brunni með það,
að hún verður ekki sönnuð, ekki skil-
in nje skýrð með sýning eða reynslu;
og alt af og alstaðar verður fyrsta
upphaf og síðasti endir — ef svo
mætti kveða að orði — upphafslaus
og endalaus leyndardómur fyrir okk-
ur alla hjer. — Vjer getum í raun-
inni hvorugt skilið, og jafnvel hvor-
ugt hugsað til fulls: upphaf nje upp-
hafsleysi, endi nje endaleysi. Og beri
maður saman kenningarnar, þessar
fjórar, þá verða gátur tilverunnar og
lífsins, og dauðans, og alls, sem var
og er og verða kann, nokkurn veg-
inn jafn óráðnar og óráðanlegar af
þeim öllum; því engin þeirra sannar
neitt vísindalega, enda þótt segja
megi, að ein kunni að vera líklegri
en önnur, en þó langlíklegast, að eng-
in þeirra sje hin „eina, sanna og sálu-
hjálplega" ráðning. Svo að það, sem
menn eru að hugsa og segja út af
þessum kenningum, og samkvæmt
einni eða annari þeirra, það er að eins
af trú, en ekki sköðún. Jeg get ó-
mögulega fundið eða sjeð, að sköp-
unar-kenningin ráði lakar rúnir til-
verunnar en t. d. afsprengiskenning-
in. Jeg get ekki heldur fundið eða
skilið, að afsprengiskenningin þurfi
aði eyðileggja eða gera ómögulega
trúna á eilíft líf. Því að sjálfsagt finst
mjer að hugsa sjer þó allra fyrsta
lífið hjer, fyrstu sköpuðu sálina, at
guðlegum og eilífum uppruna, og því
vel geta af sjer getið ódauðlegar sál-
ir. Og að þar þurfi alls ekki við að
eiga líkingin um „stafinn með að eins
einn enda“. — Um fortilveru-kenn-
inguna vil jeg sem minst tala, síst
eins og S. Kr. lýsir henni, og ekkert
um hana fullyrða fremur en hinar.
nema hvað jeg get sagt fyrir mig, að
jeg felli mig ver við hana en hinar
áðúrnefndu tvær. Og jeg tek undir
það með S. Kr., að tilgangur lífs-
ins verður ekki skilinn samkvæmt
henni. Niðurl.
Síðustu frjettir.
í síðasta tbl. var sagt írí mikilli
framsókn miðveldahersins á ítölsku
vigstöðvunum. Henni hefur lialdið á-
fram síðastl. viku I'regn írá 30. f.
m. sagði herstöðvar ítala hjá Donso
algerlega eýðilagðar, og síðari fregnir
segja, að her ítala hafi hörfað að
Taglimento-ánni, en hún er langt | -ar
fyrir vestan, rennar fyrst austur um
hálendið, en síðan suður um láglendi
Norður-ítalíu og út í botn Adríahafs-
ins. Er það stórt landsvæði, sem
ítalski herinn hefur hörfað úr. Þjóð-
verjar sögðust 1. þ. m. hafa tekið 180
þús. ítali til fanga og náð 1500 fall-
byssum. Siðari fregn segir miðvelda-
herinn hafa handtekið 200 þús. ítali.
Höfuðstöðvar Cadornu, yfirhershöfð-
ingja ítala, voru í borginni Udine, og
hafa miðveldamenn tekið hana. Hún
er ni'ðri á sljettlendinu, vestur frá
Cividale, sem um var getið í síðasta
tbl., og er járnbraut þar í milli. Nú
er miðveldaherinn kominn alla leið
vestur áð Taglimento, en þar ætlar
ítalski herinn að veita viðnám. Ný
stjórn er komin á laggirnar í ítalíu
og heitir forsætisráðherrann Orlando.
Michaelis ríkiskanslari hefur sagt
af sjer, en við kanslaraembættinu hef-
ur tekið Hertling greifi, og hefur sú
breyting farið fram í samráði við
þingið, nýi kanslarinn orðið að koma
sjer saman við þá flokka, sem þar
mynda meiri hluta, áður hann tók við
embættinu, en áður hefur keisarinn
verið einn um kanslaravalið. Þetta er
breyting, sem fast hefur verið sótt
að á kæmist, og vetáSur að sjálfsögðu
föst regla úr þessu. Hertling greifi
var áður forsætisráðherra í Bayern.
Á vesturvígstöðvunum sækir her
bandamanna stöðugt fram á ýmsum
stöðum, en Þjóðverjar hrökkva fyrir.
Smuts sagði í ræðu í Lundúnum 29.
Þetta er mynd af Dohna-Schlodien
greifa, foringja á þýska herskipinu
„Möve“, sem svo mikið hefur verið
um talað.
okt. áð úrslitastríðið yrði þar. Sigrar
Þjóðverja í ítalíu yrðu að eins til þess
að lengja stríðið, en gætu engin áhrif
haft á úrslit þess. í opinb. tilk. ensku
segir, að Þjóðverjar taki þáð fram
með miklum gleðilátum, að almenn-
ingur í ítalíu hljóti að hneigjast að
friði, er hann sjái hverju fram fari
á vígvöllunum. En fregnir frá ítalíu fari
i gagnstæða átt. Hættan sameini þvert
á móti alla flokka, svo að þeir taki
nú höndum saman til þess að verjast.
Frá viðureign Þjóðverja og Rússa
við Rígaflóa eru fregnir ógreinilegar.
í opinb. tilk. ensku segir, að Þjóð-
verjar hafi hörfáð til baka til Moon-
eyjar með lið það, sem þeir höfðu
hleypt þar upp á meginlandið, og
einnig hafi þeir hörfað til baka á
vígstöðvunum milli Ríga og Pinsk,
En aðrar frjettir segja, að þeir sjeu
að sækja á hjá Reval, Rússar hafi
hrundið þar áhlaupum þeirra.
Kvöldið 30. f. m. gerðu Þjóðverjar
loftárás á Lundúnaborg méð 30 flug-
vjelum í 7 deildum, en tiltölulega lítið
tjón varð af þeirri árás, segja ensku
fregnirnar. — 2. þ. m. söktu enskir
tundurbátar þýsku hjálparbeitiskipi
og 4 vopnuðum botnvörpungum hjá
Kullen við Eyrarsund.
Fregn í Mrg.bl. frá 4. þ. m segii,
að Þjóðverjar hafa fundið upp atar-
hraðskreið skip, knúin rafmagni.
Frjettir.
Tíðin. Fyrir helgina breyttist veðr-
ið til hlýjinda, gerði sunnanvéður með
rigningu, en lygndi síðan, og hefur
verið stilt og gott veður tvo undan-
farna dag, en í dag er hvast á noi^ðan.
Skipaferðir. „Consul Horn“ heitir
franskt skip stórt, sem kom hingað
með kol og salt til landstjórnarinnar
í gærmorgun, og voru i fylgd méð því
hingað inn í flóann 2 skip önnur.
öll eru þau vopnuð, og eru fylgiskip-
in send hingað eftir botnvörpungun-
um, sem Frakkar haft keypt hjer og
lengi hafa beðið á höfninni, liggjandi
hlið við hlið úti við Efferseyjargarð-
inn. Sjá margir eftir þeim, er þeii
fara alfarnir út hjéðan. — Tvö dönsk
seglskip hafa komiö hingaö meö vör-
ur til kaupmanna. — 1 gær kom fregn
um að „Gullfoss" væri kominn til
Halifax á vesturleið, — „Sterling kom
hingað í dag með um 400 farþega.
Maður varð úti. Mrg.bl. segir þá
frjett frá Seýðisfirði, að úti hafi orð-
ið á Króardalsskarði, milli Seyðis-
fjarðar og Mjóafjaúðar, 31. f. m.
Steindór Hjörleifsson járnsmiður
hjeðan úr bænum. Hafði hann orðið
eftir af „Sterling“ á Seyðisfirði og
ætláði að ná skipinu á Mjóafirði. Lík-
ið var fundið.
Marteinn Lúther. Til minningar um
400 ára afmælishátíð siðbótarinnar
kom hjer út æfisaga Lúthers, eftir
Magnús Jónsson dócent, gefin út af
Bókav. Sigf. Eymundssonar. Það er
fróðleg og skemtileg bók, vel skrifuð,
eins og annað, sem frá höf. hefur
komið. Kostar 5 kr. í kápu, og í
skrautbandi 6 kr. 50 au., en upplag
er lítið, sem stafar af pappírsskorti.
Verður bókarinnar nánar getið síðar.
Á siðbótarhátíðinni flutti höf. fyrir-
lestur í dómkirkjunni um heimilislíf
Lúthers og sagðist þar mjög vel.
Skipstrand. „Vísir“ segir þá frjett,
að danskt seglskip með hjálparvjel
hafi fyrir skömmu strandað á skeri
skamt frá Vestmannaeyjum. Þáð hjet
„Ester“ og var á leið til Fáskrúðs-
fjarðar, en hafði fengið vond veður,
verið tvo mánuði í hrakningum. Skip-
verjar björguðust upp í skerið, og þar
sást til þeirra af ensku botnvörpu-
skipi, er flutti fregn um þá til Eyj-
anna, og voru þeir þá sóttir út í sker-
ið. En af skipi þeirra sát þá ekkert
eftir.
Samgöngurnar til Norðurlanda,
hjéðan hafa, svo sem kunnugt er,
verið mjög litlar nú lengi að undan-
förnu. Nú er stjórnin að reyna að
bæta úr þvi, méð því að biðja um
leyfi hjá ensku stjórninni til þess aö
mega hafa „Botníu“ í förum milli ís-
lands og Danmerkur, án þess að hún
þurfi að koma við i enskri höfn, og
ætlast þá til að eftirlit með flutningi
skipsins fari fram í Bergen. Óvíst er
enn, hvort þetta fæst. En mikil bót
væri í því, frá því sem nú er.
Magnús Thorberg símastjóri á ísa-
fiFöi hefur sagt því starfi lausu.
Hvanneyrarbruninn. Það er nú tal-
ið, að eldurinn, sem honum olli, hafi
komið upp í kjallaranum. Var kven-
fólk þar við þvotta um kvöldið, og
haldið að eldneisti hafi hrokkið í mó-
stíju, sem þar var. Úr stofunum
bjargaðist töluvert, en ekkert úr kjall-
aranum. Þar var m. a. rjómabúið, og
brunnu öll áhöld þess. Halldór skóla-
stjóri er áð ná sjer eftir meiðslin, sem
hann fjekk. Skólahald stöðvast ekki
á Hvanneyri vegna brunanas.
Silfurbrúðkaup áttu 4. þ. m. Daníel
Daníelsson kaupm. í Sigtúnum viÖ
Ölfusárbrú og frú hans, Níelsína A.
Ólafsdóttir, og dvelja þau nú hjer í
Af náð — fyrir trú.
Prjedikun
á 400 ára minningarhátíð siðbótarinnar
31. október 1917.
Eftir dr. theol. JÓN HELGASON biskup.
„Hvað á jeg að gjalda drotni fyrir allar velgerðir hans við
mig?“ Svo spurði hinn gamli söngvari á löngu liðinni tíð
(Dav.s. 116, 12), og svo spyrjum vjer öll á þessari júbíl-hátíð
siðbótar Lúters. Hvað eigum vjer að gjalda þjer, drottinn vor,
íyrir þá náð! þína,að uppvekja þjer slíkan erindreka kirkju þinni
til viðreisnar ? Vjer vitum, ástríki faðir,að vjer getum ekki þakk-
að þjer með neinu öðru en því,að vjer innilega tileinkum ossnáð-
arhjálpræði þitt í drotni vorum Jesú Kristi, eins og þjónn
þinn Lúter hefur sett oss það fyrir sjónir. Þvi biðjum vjer þig,
faðir vor á himnum, hjálpa þú oss til þessa með þínum hei-
laga anda: Veit oss æ betur og betur að tileinka oss náð þína
fyrir trúna og með þeim hætti í öllu lífi voru að heiðra minn-
ing vors mikla kirkjuföður, þjer og þinum syni til dýrðar.
Amen.
„Af náð eruð þjer hólpnir orðnir fyrir trú; og þaö er ekki yður
aÖ þakka, heldur er það guðs gjöf. Ekki af verkum, til þess að enginn
skuli geta þakkað sjálfum sjer það. Þvi að vjer erum smíð hans, skap-
aðir fyrir samfjelagið við Krist Jesúm, til góðra verka, sem guð hefur
áður fyrirbúið til þess að vjer skyldum leggja stund á þau“ (Efes. 2,
8—10).
Þegar vjer í dag komum saman í húsi drottins til þess að
minnast fjögra alda afmælis hinnar miklu kirkjulegu siðbótar-
hreyfingar, sem Marteinn Lúter hratt af stað og vann að, með
óþreytandi elju, meira en aldarfjórðung, þá gerum vjer það
hafandi i huga þá miklu og margháttuðu blessun, sem siða-
skiftin hafa flutt oss, sem evangeliska trú játum, og ekki
að eins oss, heldur og öllum hinum kristna heimi. En svo stór-
feld blessunar-áhrif er þar um að ræða, að vissulega er fylsta
ástæða til að minnast 4 alda fæðingardags siðbótarinnar með
sjerstöku hátiðarhaldi í guðs húsi og með innilegu þakklæti
og lofgerð til drottins, sem gaf kristninni þennan ágætismann
kirkju sinni til viðrjettingar og til þess að glæða nýtt og þrótt-
mikið trúarlíf innan hennar.
En sem nærri má geta um jafnvíðtæka hreyfingu og siðbót
Lúters var, eru ávextir hennar fleiri en svo, að nokkur leið sje
til þess að gera þeirra fulla grein í stuttri prjedikun.Um það efni
mætti rita og hafa verið ritaðar stórar bækur.Hjer skal því aðal-
lega dvalið við það sem í trúarlegu tilliti mætti teljahöfuð-ávöxt
siðbótarinnar fyrir oss. En á þann höfuð-ávöxt er oss bent sjer-
staklega með þeim orðum Páls postula í textanum, er jeg las upp
og valinn hefir verið fyrir prjedikunartexta við þessa minn-
ingar-guðsþjónustu: „Af náð eruð þjer hólpnir
orðir fyrir trú, og það er ekki yður að þakka, heldur
guðs gjöf.“ Af náð — fyrir trú eru þar hin miklu höfuð-orð,
þar sem hið fyrra gefur til kynna liinn guðlega g r u n d v ö 11
hjálpræðisins, en hið síðara s k i 1 y r ð i ð af mannsins hálfu
fyrir tileinkun þess. En fyrir það að hafa dregið þessi tvö
höfuðorð fram af margra alda gleymsku erum vjer í þeirri
þakkarskuld við siðbótina og höfuð-forvígismann hennar, sem
aldrei verður að fullu greidd.
I.
„A f náð eruð þjer hólpnir orðnir fyrir trú,“ — segir
hinn mikli postuli í texta vorum. Það voru þau meginsann-
indi, sem hann hafði dregið út af fagnaðarmáli drottins Jesú,
— það var kjarni og aðalatriði þess trúar-boðskapar, sem
Páll kallar s i 11 evangelíum, þess böðskapar, sem hann hafði
til flutnings og varði miklum hluta æfi sinnar til að innræta
þeim, er hann náði til með kenningu sinni, og vjer eigum enn
geymdan í brjefum postulans i nýja testamentinu.
Baráttulaust hafði Páll ekki gert þessa uppgötvun sína
um náðar-grundvöllinn og trúar-skilyrðið, Frá æsku hafði
hann, sem var fæddur og uppalinn undir lögmáli Gyðinga, átt
e i 11 höfuð-áhugamál, sem sje þetta: að ávinna sjer með
lögmálsverkum það rjettlæti fyrir guði, sem lijarta hans þráði
svo heitt. Og svo mikill var áhugi hans í því efni, að hann,
að sjálfs síns vitni, fór þar enda lengra en jafnaldrar hans
meðal þjóðar hans og var miklu vandlætingasamari en alment
gerðist um erfikenningar forfeðra sinna. Hann vildi rjettlæt-
ast fyrir guði af lögmálsverkum, þ. e. ávinna sjer hylli og
velþóknun drottins með því að lifa í öllu eftir fyrirmælum
lögmálsins. En svo varð niðurstaðan sú, að því meiri viðleitni
sem hann sýndi í þessu áhugamáli hjarta síns, þess meira fanst
honum hann fjarlægjast sitt trúarlega hugsjónar-takmark. í
stað þess að öðlast með lögmáls-hlýðni sinni þann frið i hjarta,
sem hann þráði svo innilega, ágerðist dag frá degi kvíðinn
og órósemin í sálu hans, svo að nærri stappaði fullri Örvænt-
ingu. Hún er ekki að eins fyrir það eftirtektárverð', þessi barátta
Páls, sem hann lýsir með meistara-hendi í 7. kap. Rómverja-
brjefsins, hve áþreifanlega hún minnir á trúar-baráttu Lúters
15 öldum síðar í klausturklefanum í Erfurt. En hún er líka
lærdómsrík fyrir alla tíma að því leyti sem hún sýnir oss
átakanlega hve óvænlegt til friðar fyrir hjarta og sál, til friðar
við guð og sjálfan sig það er, að ætla sjer méð eigin verkum
sínum að ávinna sjer það rjettlæti, sem fyrir guði gildir, í stað
þess að fara náðar- og trúarleiðina. Niðurstaðan verður ávalt
hin sama og hún varð hjá þeim báðum Páli og Lúter: Vjer
uppgötvum hjá sjálfum oss svo mikinn siðferðilegan van-
mátt, að jafnvel þótt allur vor hugur hneigist að hinu góða, þá
fara framkvæmdirnar einatt i þver-öfuga átt, af því að lögmálið *
í limum vorum reynist yfirsterkara lögmáli vors innra manns,
og hertekur oss undir lögmál syndarinnar. Páll postuli orðar
þá lika niðurstöðuna sem h a n n kemst að í baráttu sinni, á
þessa leið: „Vjer höfum sannreynt, að maðurinn rjettlætist ekki
af lögmálsverkum, heldur að eins fyrir trú á Jesúm Krist “
(Gal. 2, 16), þ. e. rjettlæti fyrir guði fæst einvörðungu með
því í lifandi trausti að veita móttöku þeirri náð guðs, sem Jes-
ús Kristur hefur opinberað oss. Hjálpræðið veitist aldrei sem
endurgjald fyrir unnin verk, heldur sem guðs gjöf. Og frá
þeirri stundu varð þá líka náðin hið mikla hjálpræðis-undur
í lífi postulans, meginatriðið mesta í kenningu hans, enda snýst
öll viðleitni hans í stóru og smáu upp frá því um þetta eitt,
áð „guðs náð við hann verði ekki til ónýtis“. —
Aldrei hefur nokkur maður borið fram jafn reynslu-trygðail
sannleika og Páll gerir ]iað í texta vorum, er hann segir: „Af
náð eruð þjer hólpnir Orönir fyrir trú.“ Og aldrei hefur nokkur
maður verið í meira og fullkomnara samræmi við meistarann
sjálfan, drottin Jesúm, en Páll var, þar sem hann lagði hina
miklu megin-áherslu á náðina sem hjálpræðis-grundvöllinn og
trúna sem hjálpræðis-skilyrðið af mannsins hálfu, enda var
hann sjer þess meðvitandi, að hafa meðtekið þann trúarsann-
leika fyrir opinberurt Jesú Krists. Náðar-kenning Páls er þá
ekki heldur, þegar vel er að gætt, neitt annað' en náðarkenning
Jesú sjálfs, eins og hann aftur og aftur framsetur hana í dæmi-
sögum sínum. Munurinn er sá einn, að hjá Páli birtist þessi
trúar-sannleiki í guðfræðilegum umbúðum og guðfrséðilega