Lögrétta - 05.12.1917, Qupperneq 2

204
LöGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miB-
vikudegi, og auk þess aukablöB viB og við,
minst 60 blöB alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. á
Islandi, trlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júlí.
þekkum persónum sem Bois-Róse og
Pepe — svefnpurkan — eru. Yfir sög-
unni er svipurinn þó ekki ljettur, sem
orsakast mjög af grimdarhug þeim,
er þar kemur fram. Þó ver5 jeg aö
telja söguna gróöa fyrir lesendur
Kvöldvakanna. f þeim árgangi er og
„Kviksyndi", eftir Björn austræna,
frumsamin saga og prýöilega vel á
staö fariöl Eftir hann komu út nokkr-
ar sögur sjerprentaðar hjer um ári'5,
og þóttu þær benda á góöa skáld-
sagnahæfileika. En síðan hef jeg ekki
sjeðl siglingu hans.
Fimti árg. hóf göngu sína mdð
frumsamdri sögu eftir sr. Jónas: „Úr
blöðum Jóns halta“. Var þetta þvi
meiri fengur fyrir lesendur ritsins sem
sagan hlýtur að teljast höfuðskáld-
saga sr. Jónasar. Það hefur þótt ein-
kenna sögur hans, hve oft skugga-
hlið! lífsins er snúi'ð að lesandanum.
En enginn hefur neitað sanngildi
þeirra viðburða, er höf. lýsir, og í
því felast kostirnir. „Úr blöðum Jóns
halta“ er ekki saga með „ljetta, ljósa
brá“; djúp alvara liggur bak við! frá-
sögnina, og mörgum lesti lífsins er
maklega stungin sneið, t. d. hræsn-
inni, og eigingirnin húðflett hlífðar-
laust. Mig minnir að sr. Jónas segði
mjer einhvern tíma að' efni þessarar
sögu hefði hann velt fyrir sjer svo
árum skifti, áður en hann skrifaði
hana. Enda sýnir sagan, að henni er
ekki flaustrað áfram að efni eða orð-
færi. Sjera Jónas hefur þegar náð
þeim tökum á íslensku máli, að allar
hugsanir og athafnir persóna hans
eiga sjer ram-íslenskar rætur. Þarf
ekki lengi að blaða i „Blöðum Jóns
halta“, til að sjá, að önnurhver setn-
ing er ekki hugsuð' eð'a miðuð við út-
lendan mælikvarða, eins og sumar
dansk-íslensku sögumar. Eins og
kunnugt er, hefur sjera Jónas safnað
eldri sögum sínum í eina heild. Fyrra
bindi þeirra er útkomið. Höf. hefur
engu breytt í þeim sögum, hvorki
efni eða stafsetningu, og þó gaman
sje, að sjá framfarirnar á þessari síð'-
ustu sögu hans, hefði jeg kosið, að
þeim eldri hefði verið! snúið til vand-
aðra máls, einkum er höf. hefur öðl-
ast ágæta list og leikni á því sviði.
Sjötti árgangur Kvöldv. flutti svo
söguna „Hypatia" eftir Charles King-
sley. Það er efalaust ein áhrifaríkasta
frásögn, sem þýdd hefur verið á ís-
lensku. Svo margbrotið er efni sög-
unnar og athafnaþrungið, að með
þýðingunni hefur sjera Jónas leyst
stórvirki af hendi. Ef nokkur ímynd-
ar sjer, að allar sögur sjeu jafn auði
veldar til útleggingar á annað mál, þá
er það mesti misskilningur. Þýðingin
á „Hypatíu" hefur verið afbrigða er-
fitt verk, og fáum hent, að færa hana
í íslenskan búning. Sagan gerist á 5.
öld e. Kr. í Alexandríu aðallega, og
bregður upp átakanlegri mynd af höf-
uðstefnum þeirrar aldar: Gríska
heiðna heimspekin verður fórnarlamb
æðisgengins og haturstrylts þorpara-
lýðs, er telur sig kristinn. Gyðinga-
ofsóknir eru daglegt brauð; og valda-
græðgin og drotnunargirnin búa sig
grímu guðrækninnar. Innan um æðis-*
gengið öldufallið skolast svo síðustu
leifar Gotanna. En „blóðug og mörg
eru sporin“, sem stigin hafa verið í
skjóli kirkjunnar, og mikla undrun
vekur, hve kristnir menn geta mis-
beitt og vanhelgað nafn Krists. Þessi
saga jafnast fyllilega á við slíkar á-
gætissögur sem Ben Húr eða Quo
Wadis? og er þá langt til jafnað.
í síðári árgöngum Kvöldv. hafa
aðalsögurnar verið þessar: „Smar-
agda“ eftir Aug. Neumann, ágætis-
lýsing á ofsóknum Tyrkja gegn Ar-
meníumönnum, og afskiftaleysi Norð-
urálfu-stórveldanna i því máli; „Ja-
ob Ærlegur“ eftir Fr. Marryat. —
Það er sagan, sem Jónas Hallgríms-
son las síðustu nóttina, sem hann lifði.
Sagan er heimsfræg, og þykir happa-
fengur öllum mentaðra þjóða bók-
mentum.
Með veigamestu sögunum má og
telja: „Hverjum er um að kenna?“
eftir Frankcois Coppée. Er sagt að
frönsku,,rjettvísinni“hafi sáran sviðið
stjúpmóðurtök höfundarins á siðferð-
islífinu, þegar bókin kom út. Auð-
vitað er alstaðar pottur brotinn meir
og minna á því sviði, en ef aðfinslur
i sögustíl megna ekki að þroska sanna
siðgæðistilfinningu, veit jeg ekki
hvaða flenging dugar.
Veigaminni eru aftur sögurnar:
„Sagan af honum litla Tuma“, „Li-
ana“, „Háttprúða stúlkan“ og
„Tengdadóttirin", þó sumar sjeu góð-
ar. — Nú er ágætissaga á ferðinni:
„Kynjalyfið" (Talismanen) eftir
Walter Scott, þýdd af sjera Jónasi(?)
Auk þessara skáldsagna hefur hann
þýtt ýmsar fleiri, þó jeg þekki þær
ekki úr sjerstaklega.
Sjera Jónas hefur og ritað bók-
mentaþætti í hvert hefti, og að minni
hyggju felt sanngjarna dóma um þær
bækur sem þar ejr getiðL Ritdóma
þessa er oft unun að lesa, og þótt
þeir hafi ekki borist víða, mun áhrifa
þeirra gæta hjá mörgum lesenda.
Mjög fróðlega „Menningarþætti“ hef-
ur hann og skrifað nú í seinni tíð,
og má heita, að' með þeim sje gefin
útsýn yfir öll framfarasvið þjóðanna
á síðari öldum.
Þetta er þá verk sjera Jónasar.
Sögu-þýðingarnar einar — líklega
milli 10 og 20 talsins, sumar eins
langar og „Qou Wadis“ — mundi
mörgum hafa þótt meira en með-
almannsverk á 11 árum. En auk
þessa hefur hann haft margt fleira
á prjónunum samtimis, t. d. unnið
með óþreytandi elju að yfirgrips-
miklu riti um íslenskar þjóðvenjur
og siði að fornu og nýju.
En nú er sjera Jónas Jónasson al-
farinn frá Akureyri, eins og áðúr er
sagt, og nú reynir á stáðfestu og
Kvöldvökuútg. hvernig tekst að
halda þroskastefnu ritsins. Jeg vil
gera mjer góðar vonir og — bíða og
sjá hvað setur.
Alþingi í sumar veitti sr. Jónasi
1600 króna eftirlaun og ritlaun. Minna
mátti það ekki vera, nú í dýrtíðinni,
og hvernig sem honum tekst að verja
þessu til ritstarfa, vil jeg álíta upp-
hæðina litinn þakklætis- og viður-
kenningarvott fyrir vel unnin störf i
þágu íslenskra bókmenta.
Og ríkulegar þakkir vildi jeg færa
hinum aldna fræðimanni fyrir holla
skemtun og fróðleik, sem „Nýjar
Kvöldvökur“ hafa fært inn á íslensk
heimili.
2. nóv. 1917.
Margeir Jónsson.
Þjóðarhættan.
Niðurl.
Sjávarútvegurinn.
Þar virðist yfirvofandi hætta á
ferðum, og stafar af þrennu: fyrst
og fremst af hinu afskaplega verði,
sem er á öllu, sem að útgerð lýtur,
í öðru lagi af þvi hve útgerðarmögu-
leikarnir eru takmarkaðir og í þriðja
lag af óvissunni, sem er á verðmæti
sjávarafurðanna.
Til þess að ráða bót á þessari þjóð-
arhættu, sem kyrstaða eða gereyðing
sjávarútvegsins hlýtur að hafa i för
með sjer fyrir þjóðina, þarf að mynd-
ast heilbrigð og viturleg samvinna
milli stjórnarinnar og framleiðend-
anna. Ófriður og sundrung má ekki
komast þar að, því að það er stað-
reynt að alt slíkt tefur fyrir fram-
kvæmdum góðra mála. Mönnum þarf
a'ð skiljast það, að sjávarútvegurinn
er svo mikill aflgjafi í öllu fram-
kvæmdarlífi þjóðarinnar, að það tjáir
ekki að takmarka hann eða eýöi-
leggja, fyr en einskis annars er úr-
kosti. Sala togaranna — með öllum
hennar afleiðingum fyrir þúsundir
manna — hlýtur að hvetja alla hugs-
andi menn til alvarlegrar íhugunat
um hina stórfeldu þýðingu þeirrar
atvinnugreinar fyrir landið.
En togararnir eru seldir — og um
það ekki frekar að ræða — og auk-
inn skipastól, togara, seglskip, og báta
heldur ekki um að tala. En það er
til mikill skipastóll enn og það er
spurning, sem úr þarf að leysa: hvort
mögulegt sje að halda út þessum
skipastól öllum og hvort það muni
borga sig, bæði út af fyrir sig, og
í samanburði við einhverjn nýja fram-
kvæmanlega atvinnugrein. Auðvitað
er ekki mögulegt að gera þetta itar-
lega í stuttri blaðagrein, en róleg um-
hugsun og staðgóð rannsókn máls-
ins ætti að geta leitt að viðunandi
niðurstöðu og getur hin þarfa sofn-
un, Hagstofa landsins, gefið mikils-
verðar upplýsingar í þessu efni. Sam-
kvæmt fiskiskýrslum hennar árið
1916 hafa verið til það ár 161 fiski-
skip, samtals 11018 tonn br. Á sama
ári stunda fiskiveiðar 391 mótorbát-
ur (minni en 12 tonna) og 1121 róðr-
arbátur. Á fiskiskipunum eru 2365
menn, á róðrarbátunum 5148 og á
mótorbótunum 1935 eða alls 9448
menn. Árangur þorskveiðanna (allur
fiskur) það ár er um 23^ miljón
fiska alls á þilskip og báta, og þyngd
alls aflans, miðuð við nýjan, flattan
fisk (400 kg. i skpd.) er 55,4 miljón
kg. Vísast er ekki of hátt áætlað verð-
mæti hvers skpds., miðað við vefð
þetta ár, 100 kr. skpd. (80—90 kr.
þorskur, smáf. og ýsa) eða um 14
miljónir króna. Það má því telja á-
byggilegt að árið 1915 hafi um 10,000
útgerðarmenn og sjómenn veitt þjóð-
inni tekjur, í fiski einum, er svarar
14 miljónum króna með þessa árs
verði, að ótöldu lýsi og síld. AS vísu
er nú, eins og áður er fram tekið, mik-
ið högum breytt, en ef hugsanlegt
væri að þessi atvinnugrein gæti veitt
landinu hlutfallslegar tekjur á næsta
ári, þá er ógætilegt og óverjandi að
stöðva þá framkvæmd eða takmarka
ef ekki er önnur atvinnugein til, sem
ábyggilega gefur slíkar tekjur í aðra
hönd.
En þó að vissa færi fyrir þessum
eða líkum sjávarafla, gæti tilkostnað-
urinn við að reka útveginn orðið svo
mikill að fleiri eða færri hikuðu við
að gera út eða stunda sjó, og það er
meinið að um tilkostnaðarhliðina
vantar skýrslur alment, og að gera
áætlun um hana nú er sjerstaklega
erfitt, meðal annars vegna þess, að
engin vissa er fyrir að nægilegt sje
og verði til af kolum, olíu og salti
og útgerðin þvi stöðvist þegar verst
gegnir. Til þess að komast að ábyggi-
legri niðurstöðu um þetta atriði þarf
stjórnin annars vegar og útgerðar-
menn hins vegar að rannsaka og upp-
lýsa ástandið eins og það er nú. Þáð
þarf að upplýsast, hversu mikið er
til af þilskipum, mótorbátum og ára-
bátum, er sjó geta stundað á næsta
ári. Þá þarf áð upplýsa, hve mikið
af kolum, olíu, veiðarfærum og salti
þarf til þess að útgerðin verði rekin
með nægilegri 0g sjálfsagðri fram-
sókn. Þá mundi og auðvelt áð upp-
lýsa, hversu mikið af öllu þessu væri
til í landinu bæði í vörslum stjórnar-
innar, útgerðarmanna og kaupmanna
— og þá jafnframt gera nokkurn veg-
inn áætlun um, hvers vænta mætti til
viðbótar. Þá er og sú hlið málsins,
er takast þyrfti til skjótrar og ræki-
legrar meðferðar, hversu miklu verði
Englendingar vilja kaupa fiskinn.
Alt þetta er virðingarvert og nauð-
synlegt samvinnustarf stjórnar og
þjóðar og ólíkt vænlegra til góðs
árangurs á þessum óhamingjutímum
en ófriður og flokkadrættir, sem
æfinlega hlýtur að leiða til meira og
minna úræðaleysis og jafnvel ráð-
þrota.
Til skilningsauka á því hversu af-
arnauðsynlegt það er að allrar varúð-
ar og framsýni sje gætt í þessu máli
og hve afar mikilsvarðandi þáð! er,
vil jeg leyfa mjer að benda á nokkur
atriði í útgerðarkostnaðinum, sem
öllum er svo ljós, áð ekki geta orkað
tvimælis:
Togaraútgerðin er með rjettu tal-
in lang-arðvænlegasta grein sjávar-
útvegsins; en ef tonnið af kolum fæst
ekki fyrir minna en 300 kr., þá kosta
einungis kolin (c. 8 tonn) um 2400
kr. á sólarhring. Þegar við þetta er
bætt um 50 kr. á skpd. af fiskinum
i salti (tonnið talið 280—300 kr.), þá
er hjer um svo gifurlegan kostnað að
ræða, að eðlilegt er að varlega sje
farið.
En þegar kemur til vjelbátanna, er
áhættan ekki síður lýðum ljós. í
„Landinu" frá 30. f. m. er sýnt fram
á það, „að með meðalafla bíður út-
gerðin á mótorbátum 3,294 kr. tap á 2
mánuðum — bestu mánuðum ársins.
Mun með því dæmi átt við útgerð
hjer nálægt. En það mun ekki fjarri
sanni, t. d. á Austurlandi, að þeir
vjelbátar, sem ætlaðir eru til fullrar
sjósóknar þar, með alt að 10 tíma
„stími“ á ystu mið, eyði einu fati af
olíu í róðrinum. Og sje gengið út frá
um 80 róðrum á tímabilinu maí—
nóvember, til þess að fá meðalafla,
um 200 skpd., er mun láta nærri, þá
er olían ein, með um 80 kr. verði á
fati,.................... kr. 6,400.00
Salt, um 30 tonn, á kr.
280.00................ kr. 8,400.00
Veiðarfæri og beita um kr. 8,000.00
Mannahald (hvort heldur
reiknað er kaup eða
hluti af afla) um .... kr. 8,000.00
eða alls um kr. 30,800.00
Nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orleans. Rómantiskur sorgarleikur. Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Guðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00.
Guðm. Guðmundsson: Ljóð Og kvæði. Nýtt safn. Innb. kr. 7,00
og kr. 11,00.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúther. Æfisaga. Innbundin kr. 6,50,
óbundin kr. 5,00.
Jón Helgason, biskup: Kristnisaga, 3. bindi (lok miðaldannaog sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8,00.
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Reykjavík.
Aug'lýsing'
frá Landsspítalasjódsnefndinni.
Konur þær, er tekið hafa að sjer afgreiðslu minningarspjalda sjóðsins,
eru vinsamlega beðnar um að láta stjórn hans í tje nú um áramótin
skýrslu um gjafirnar: nöfn hinna dánu, dánardægur o. s. frv., til inn-
færslu í aðalbókina fyrir ár 1917.
Og er þó ótalin vátrygging og margt
fleira. Og þegar svo þar við bætist
óvissan um hvað fæst fyrir aflann —
hvort þessi 200 skpd. gefa í aðra hönd
20,000 eða 30,000 kr. — þá er það
sýnilegt, að hjer er nauðsyn á skjót-
um og góðum ráðum og framkvæmd-
um; því það er hinn mikli leyndar-
dómur sjávarútvegsins, að jafnvel
þrátt fyrir þennan feikna kostnaö,
getur hann borgað sig, ef vel geng-
ur, allra atvinnuvega best. Hann fær-
ir landinu árlega tugi miljóna króna,
fæðir og klæðir og veitir lífsþægindi,
menning og mentun þúsundum
manna; á honum hvílir velmegun
landsjóðsins og framtíð íslendinga
sem siglingaþjóðar; yfir honum
blaktir íslenski fáninn á höfnum ætt-
arlandsins og undir vexti hans og við-
gangi er komin velmegun lands og
lýðs í nútíð og framtíð. Það er því
fullkomin þjóðarhætta, ef stjórn og
þjóð bera eigi gæfu til að ráða far-
sællega fram úr því vandamáli. En
ti’ þess að geta ráðið' fram úr því
þarf einlæga, hleypidómalausa og
flokkadráttalausa samvinnu stjórnar-
innar og landsins hæfustu manna —
og sú samvinna má ekki dragast.
J. H.
Stríðid.
Vopnahlje og friðarsamningar milli
Rússa og miðveldanna.
Svo langt er nú loksins komið að
vopnahlje er sett á austurvígstöðvun-
um og friðarsamningar byrjaðir milli
Rússa og miðveldanna í Bestlitovsk,
sem er nálægt miðju austurvígstöðv-
anna og ein af kastalaborgum þeim,
sem miðveldaherinn tók af Rússum
haustið 1915. Vopnahljeið var sett 30.
nóvember, en 1. þ. m. hófust friðar- |
samningamir í Brestlitovsk. Hafði |
rússneska stjórnin sent þangað full-
trúa til þess að semja fyrir sína hÖnd.
Tveimur dögum áður kom fregn um
að beint loftskeytasamband væri komið
á milli Berlínar og Petrograd. En af
friðarsamningunum hafa engar frek-
ari fregnir komið enn.
Það1 er Maximalistastjórnin, sem
ræður þarna fyrir Rússa hönd, en um
mátt hennar til þess að' halda sjer
við völd framvegis fer ýmsum sög-
um. Fregn frá 30. f. m. segir að hún
hafi flestar borgir í Rússlai\di á sínu
valdi. Aðrar fregnir segja hana valta
í sessi. Og loks ganga fregnir um, að
Lenins-stjórninni hafi verið breytt i
samsteypuráðaneyti. En hvernig sem
þessu er variö', þá hafa nú stjórnir
miðveldanna gengið að því, að semja
við þá stjórn, er nú sem stendur hefur
yfirhöndina í Rússlandi. Stjórnir
bandamanna neita þvi aftur á móti,
að hún hafi vald til að semja fyrir
Rússlands hönd, og þær gera að
sjálfsögðu alt til þess að koma í veg
fyrir frið’arsamninga. í síðasta tbl.
var sagt frá fregn um það, að Duk-
hovnin hershöfðingi, sem Lenins-
stjórnin setti af vegna þess að hann
vildi ekki gerast milligöngumaður
um friðarumleitanir, hefði verið hand-
tekinn. En af síðari fregnum má sjá,
að! þetta er ekki rjett. Hann hefur
neitað að afsala sjer herstjórninni, án
þess þó að; sjeð verði, hve mikið! fylgi
hann hefur í hernum, og bandamanna-
stjórnirnar snúa sjer nú til hans með
mótmæli gegn friðarsamningunum. í
opinb. tilk. ensku frá 30. f. m. er sagt
frá málunum á þessa leið :
„Þýski ríkiskanslarinn lýsti yfir 29.
nóv., að Þýskaland væri reiðubúið til
að ræða um frið' við' Maximalista í
Rússlandi undir eins og Rússar sendu
fulltrúa með fullkomnu umboði. Sím-
skeyti frá Petrograd herma, aði samn-
ingar sjeu þegar byrjaðir. Yfirhers-
höfðingi Maximalista hefur gefið
skipun um að hætta vopnaviðslciftum.
Hernaðarfulltrúar Bretlands, Frakk-
lands, ítalíu, Japans, Rúmeníu og
Serbíu sendu Dukhovin yfirhershöfð-
ingja skjal til aðalstöðva rússnesku
herstjórnarinnar, þar sem mótmælt er
broti á samningum við bandamenn
um það, að semja ekki sjerfri'ð. Er
þar tekið fram, að slíkt brot muni
hafa alvarlegar afleiðingar.“ Þar er
það einnig sagt, éftir enska blaðinu
„Daily Cronicle“ frá 28. f. m., að
stjórn Lenins hafi verið breytt í sam-
steypuráðaneyti, er myndað sje af
Maximalistum, bændum og andstæð-
ingum Lenins. Á ráöistefnu bænda
hafi veriö feld yfirlýsing í þá átt, að
samgleðjast yfirhershöfðingja Maxi-
malista út af vopahljeinu. Þrjár höf-
uðdeildir rússneska hersins styðjifrið-
arstarfsemi Maximalista. Aðrar sjeu
líklegar til að mótmæla skipuninni
um, að hætta ófriðnum. En þessi fregn
enska blaðsins er nú þegar viku göm-
ul, og hefur ekki heyrst um mótmæli
frá rússneska hernum, svo að alt
bendir til þess, að Maximalistar hafi
þar yfirhöndina.
Af síðustu fregn frá Rússlandi, frá
3. þ. m., í Mrg.bl., virðist líka ljóst,
að svo muni vera. Hún segir, að þvi
sje lýst yfir, af Lenin, að1 allir rúss-
neskir þegnar skuli hafa rjett til jarö-
eigna, öll stjettaskifting sje afnumin
og eins titlar.
Óljósar fregnir hafa borist um, að
mikilsmegandi maður enskur, Lands-
downe lávarður, sje að gerast tals-
maður fullkomins friðar. Skeyti í
Mrg.bl. frá 30. f. m. segir að! hann
hafi „birt þá skilmála, sem banda-
menn setji til þess að friður geti kom-
ist á“. En í opinb. tilk. ensku frá
sama degi má sjá, að hann gengur
ekki erindi ensku stjórnarinnar. Þar
segir að hann hafi sent blaðinu „Daily
Telegraph" brjef, sem það prenti, og
segi þar frá skoðunum sínum um tak-
mark ófriðarins. En „stjórnin lýsir
yfir, að hún eigi enga hlutdeild í brjefi
þessu og blöðin fordæma einuin rómi
þessa óhyggilegu athöfn Landsdowne