Lögrétta - 27.02.1918, Qupperneq 4

LÖGRJETTA
Ásg. G. Gunnlaugsson & Co.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefjuðarvörur. — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrifatnaði.
Regnkápur. — Sjóföt. — FerCaföt.
Prjónavörur.
Hetagarn. — Línur. — Öngla. — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svaraÓ um hœl.
hjer, heldur en t. d. í Noregi og Svi-
þjóS, miSaö viS fólksfjölda, en það
sannar eigi annað en þaö, aö eigi
má dæma um hófsemi þjóðarinnar
eftir því. MeSal annars má skýra
þetta með því, at> Danir neyta á-
fengis aðallega í smáskömtum meS
mat. En í nágrannalöndum vorum er
þess vanalegast neytt milli mála og þá
oft í stórum skömtum í senn. Aö visu
hefur aöferö Bratts (det Brattske
System) tvímælalaust komiö á mikl-
um endurbótum í þessu efni i Svi-
þjóö, seinustu árin.
En því veröur aldrei um of á lofti
haldið, hve mjög þjóð vorri hefur
farið fram í hófsemi vegna þess, aö
aimenningsálitið á ofdrykkju hefur
gerbreytst, svo að nú eru ölvaðir
menn eigi lengur hæfir í samkvæmum
og yfirleitt talin skömm að því, að
drekka meira en hófi gegnir. Þessi
mikla framför, sem orðiö hefur á sið-
menning þjóðarinnar siðasta manns-
aldurinn, er að þakka þeim, sem ekki
hafa verið í bindindisfjelögum, því
að þeir hafa stuðlað eins vel, eða bet-
ur, að eflingu hinnar sönnu hófsemi.
Þessi holla framþróun er nú því
niiður í þann veginn að stöðvast, og
hinn góði árangur að fara í hundana.
Það er að þakka þeirri bardagaað-
ferð, sem bindindismenn hafa tekið
upp með bannhreyfingunna, og hin-
um mörgu fráleitu fullyrðingum og
fjarstæðum, sem þeir hafa komið
fram með. Því að þjóðin trúir nú
eigi lengur til fulls á starfsemina og
er stundum jafnvel egnd til þess að
• vinna gegn hófsemisstarfseminni.
Þess vegna hefur nú stöðvast að-
streymið í bindindisfjelögin, og síð-
ustu árin hefur áfengisneytslan jafn-
vel hækkað ofurlítið að meðaltali —
þrátt fyrir það þótt margar knæpur
hafi verið bannaðar með atkvæða-
greiðslu, og að ýmsu leyti gripið
inn í áfengisverslunina, en það er á-
rangurinn af starfsemi bann-„agita-
tionarinnar". Og það er sannreynt,
að bannhreyfingin — sem eigi má
rugla saman við hina frjálsu bindind-
ishreyfingu — hefur hvorki hjér í
landi nje í mörgum öðrum löndum
getað komið í veg fyrir ofdrykkju
eða glætt hina sönnu hófsemi. Þrátt
fyrir „þurkun“ fljestra fylkjanna í
Bandaríkjunum fer áfengiseyðsla
allra ríkjanna t. d. stöðugt í vöxt,
og i „alþurrum" löndum, eins og Is-
landi, er sagt, að drykkjuskapurinn
og bannlagbrotin sjeu meiri heldur
en nokkru sinni fyr.
Á þessu sjest — eins og reynslan
hefur margoft sýnt —• að það er eigi
hægt að framfylgja bannlögunum. Á-
fengisuppsretturnar eru svo margar
og svo auðvelt að veita þeim fram-
rás, að það er eigi hægt að stífla þær.
Þess vegna er krafan um algert á-
fengisbann í raun og veru fjarstæða,
ef menn vilja ná sjer í þá vöru.
Auk þess hefur bannið margar aðr-
ar sorglegar og hættulegar afleiðing-
ar. Jeg skal eigi að þessu sinni fara
neitt ítarlega út í það efni, en að eins
með fáum orðum benda mönnum á
nokkra þeirra.
1. Það eflir og styrkir siðferðislegt
þrek manna að hafna áfengi af sjálfs-
dáðum, eða 3tandast þá freistingu,
að neyta þess, en það er engin dygð
að hlýða áfengisbanni, sem komið
hefur verið á með logum. Sú ábyrgð-
artilfinning, sem ræður hinni frjálsu
hófsemi, mun þá fremur veiklast, er
aldrei reynir neitt á hana. Hið fagra
fordæmi, sem gefið er með því að
gæta hófsemi af eigin hvöt, hverfur
með banninu.
2. En jafnframt því, að kipt er þess-
um siðgæðislega grundvelli undan
hófseminni, mega menn vera vissir
Sighv. Blöndahl
cand. jur.
Viðtalstími ii—12 og 4—6.
Lækjargötu 6B.
Simi 720. Pósthólf 2.
um það, að bannið verður margbrotið
— vegna þess, að ekki er hægt að 1
framfylgja því, en auðvelt að brjóta !
það á óteljandi marga vegu. Það má
því telja ærið viðurhlutmikið, að sam-
þykkja lög, sem alþýða viðurkennir
eigi að sjeu rjettmæt og stór minni-
hluti telur að skerði með ofbeldi hin
dýrmætustu einstaklins-rjettindi sín.
Því að það verður til þess að drepa'
virðingu manna fyrir lögunum og al-
menna rjettarmeðvitund. Og það þarf
engra skýringa við, hvað slíkt yrði
hættulegt hverri þjóð. Tjónið af þessu
yrði þá þúsund sinnum meira, held-
ur en þótt það tækist að bjarga fá-
einum drykkjumönnum, ef það væri
þá viss árangur af banninu.
3. Þegar það er nú fyrirsjáanlegt,
að slík lagabrot muni eiga sjer stað,
þá mun það auðvitað koma á stað,
og auka mjög uppljóstrana- og
njósna- vafstur af allra ógeðslegasta
tægi — og það fylgir þegar í kjöl-
far bannhreyfingarinnar á hinn fyrir-
litlegasta hátt. Og bannmenn hafa
sagt, að „þeir skuli svo sem standa
á verði, ef bannlögin komist á,“ til
þess að ljósta upp um þá, sem brjóta
lögin, og fá þeim hegnt. — Hvað ætli
hinn mikli bannher annars að hafast
að, eftir að algert bann væri lögleitt ?
Þá hefur hann ekkert meira að gera.
En það mun eigi hlaupið að því, að fá
slíkan æsingaflokk til þess að setjast
um kyrt og njóta sigursins.
4. Bannhreyfingin hefur einnig þeg-
ar sýnt oss nóg af áþreifanlegum
dæmum um hinar fjárhagslegu of-
sóknir, er hún getur komið á stað,
gegn þeim, sem ekki eru af sama 1
sauðahúsi. Og það er engin ástæða til ;
þess að ætla að þessu muni linna, þótt 1
bannið kæimst á.
Alt þetta mun vekja óvild, sundr-
ung og fjandskap rneðal þjóðarinnar,
Gg ætti þó að vera nóg af slíku góð-
gæti fyrir.
5. En hjer við bætist svo hið í-
skyggilega niðurdrep allrar sannrar
og eðlilegrar lífsgleði, er þessi aftur-
haldssama, hræsnisfulla og sjertrún-
aðarkenda og ofstækisfulla hreyfing
hefur i för með sjer. Sjaldan eða
aldrei sjer maður ánægjusvip í þeim
hóp, — nema þegar þeir hælast um
einhvern sigur — en aðallega seyrða,
önuga og hatursfulla svipi, svo það
er ekki viðkunnanlegt að vera undir
sama þaki og þeir. Því að þetta er
sjúkdómur, ósamþýðanlegur dönsku
lundarfari. Og hann veiklar andlegt
þrek þjóðarinnar. Er það jafnvíst
eins og hitt, að glaðlyndi og heilbrigð
lífsgleði eru hinar bestu lyftistengur
andlegra 0g líkamlegra starfa, til
gagns fyrir einstaklingana og þjóð-
fjelagið,
6. Að lokum er ástæða til þess, að
benda á hina sorglegu afturför, er
bannhreyfingin hefur haft í för með
sjer fyrir hinn almenna menningar-
þroska. Lýsir hún sjer í persónuleg-
Unt ofsóknum og rógi um andstæð-
ingana, og rithætti og talshætti, er
samrýmist illa þeirri staðhæfingu að
hjer sje verið að berjast fyrir góðu og
miklu málefni. Það er sannast að
segja ótrúlegt, hvernig mönnum hef-
ur tekist upp að því leyti, t. d. í öðru
eins málgagni,og„Afholdsdagbladet“.
Af því er það ekki sýnilegt að með
banninu muni fylgja almenn fram-
för í siðmenningu eða lýðmenningu
þjóðarinnar, heldur þvert á móti,
hversu mjög sem bannmenn hafa út-
hrópað þann ruddaskap og þá spill-
ingu, sem á að vera óbrigðul afleið-
ing þess ef menn bragða áfengi. Og
það verður þvi eigi sjerlega freist-
andi að komast undir handleiðslu
slikra manna.
Þetta alt, sem jeg hef hjer sagt,
væri hægt að sanna með óteljandi
dæmum, en jeg skal þó eigi dvelja
lengur við þetta efni, því að það hlýt-
ur að nægja að jeg hefi bent á það
En að mínu áliti felast í þessu næg-
ar og gildar ástæður til þess að berj-
ast alvarlega gegn þessari hreyfingu,
en þvi að eins kemur það að gagni,
að vjer tökum höndum saman í þvi
skyni.
Allir skynsamir og rjettsýnir menn
hjer í landi voru fyrrum mjög vin-
veittir hinni frjálsu bindindishreyf-
ingu og lögðu henni alt það lið
er þeir máttu, bæði beinlínis og ó-
beinlínis.Margir hófsemismenn gengu
i bindindisfjelögin, til þess að gefa
gott fordæmi, t. d. að styrkja með
því ættingja eða vin, er þarfnaðist
þess. Ríkissjóður og einstakir menn
styrktu bindindisstarfsemina með
fjárframlögum. Þá fjölgaöi stöðugt
fjelagsmönnum i bindindisfjelögun-
um og áhrif þeirra fóru vaxandi,
þangað til að þau öll í senn hlýddu
skipun úr aðalherbúðunum, — þrátt
fyrir ólíka stefnuskrá —- sneru alveg
við blaðinu og lýstu yfir því, að það
væri þeirra sameiginlegt takmark, aö
koma á almennu banni, gegn fram-
leiðslu, sölu og neytslu áfengra
drykkja með nauðungarlögum. Eftir
það breyttist líka algerlega tónninn
í „agitation“ þeirra og varð nú ógn-
andi, ofríkisfullur og fjandsamlegur
í garð þeirra, er voru á öðru máli.
Hin frjálsa bindindisstarfsemi var
skyndilega orðin að bannstarfsemi,
sem sóttist eftir „pólitískum" völdum,
og beitti þeim gegn rikisþingsmönn-
um, sveita- og bæja-fulltrúum, á
þann hátt, að reyna að fá þá til þess
að skuldbinda sig til þess að greiða
atkvæði með banninu, gegn ritstjór-
um, flokkum o. s. frv. — alt á hinn
harðvítugasta hátt.
Með bannstefnunni sýndi bindindis-
hreyfingin það, að hún var eins og
gauksunginn, sem dekrað var við á
alla lnud, þangað til hann þóttist
nógu stór og sterkur til þess að
sparka fósturforeidurum sínum og
uppeldissystkinum út úr hreiðrinu.
Danska þjóðin er nú orðin reglu-
þjóð, í orðsins besta skilningi. En er
henni þá eigi skömm og litillæging
að því, að láta talhlýðinn og áeggj-
aðan lýð svifta sig sjálfsforræði og
setja sig í gapastokk vegna fáeinna
drykkjumanna, sem flestir eru sið-
spiltir, eða bágstaddir? Þessi lýður
hefur með samtökum náð „pólitisku“
valdi og ætlar nú að reyna að koma
oss hinum í opna skjöldu og knýja
það fram með hjegóma-undirskrifta-
skjali, að þjóðaratkvæði fari fram
um þetta mál, sem þjóðin hefur enn
eigi skilið, og hefur því eigi þroska
til að greiða atkvæði um.
Vjer ætlum að reyna að koma í
veg fyrir þetta.
En ef vjer eigum að koma í veg
fyrir það, þá er engin önnur leið til
þess en sú, að taka saman höndum
gegn þessari tilraun.
Og það má eigi seinna vera, að
það sje gert.
Vjer skulum einnig vekja upp þjóð-
huga meðal hinna góðu borgara þessa
lands — eins og hinir stæra sig svo
oft af að hafa gert.
Málefni voru skal einnig haldið
uppi af þjóðarhreyfingu.
Og jeg skal þegar taka það hreint
og skýrt fram, að þessi hreyfing skal
ver^. frjáls og óháð þeim, sem efna-
hagsleg sjerplægni skipar í flokk með
oss. Þeir skulu eigi hafa nein áhrif
á ákvarðanir vorar eða gerðir.
Vjer berjumst eingöngu fyrir hug-
sjónir. Og sú hugsjón, er vjer byggj-
um á stefnuskrá vora: að verjast því,
að gengið sje ranglátlega á einstak-
Hngsfrelsi vort, er líka svo þýðingar-
mikil og háleit, að hún er jjess verð,
að fyrir hana sje barist.
Þess vegna eggja jeg lögeggjan,
alla þá, sem hjer eru, að taka þátt í
þessari baráttu, og byrja á því að
greiða atkvæði með því að stofnað
sje hjer fjelag það, er vjer leggjum
til að stofnað sje, og heitir: „Den
personlige Friheds Værn
Með báli og brandi.
Eftir Henryk Sienkicwicz.
Landið var autt, en í loftinu svifu
hræfuglarnir. Á veginum lágu hjer og
þar brotnir vagnar, dauðir menn og
stórgripir, brotnar krukkur og málm-
katlar, utan við hann voru rjúkandi
rústir og heystakkar. Furstinn hrað-
aði ferð sinni sem mest hanna mátti.
Það frjettist nú að sonur Kryso-
vonos hafði setst um Maknovka og
hefði tekið bæinn, drepið karlmenn
alla, fært aðalskonurnar til herbúð-
anna og beið þeirra þar enn verra
hlutskifti. Höllin var enn óunnin, en
varnarliðið var mjög farið að týna
tölunni og skotfæri gengin til þurð-
ar. Það hlaut að gefast upp bráðlega.
Furstinn ljet því meginliðið verða
eftir, en hraðaði sjer með flokk hers-
isins og tvö j)úsund sinna manna, —
valið riddaralið, — setuliðinu til
hjálpar.
Þegar þeir áttu hálfa mílu ófarna
til Maknovka, kom móti þeim ridd-
araflokkur nokkur, á harða stökki.
Fór þar foringi setuliðsins í farar-
broddi, hin hrausti Sev.
„Er höllin tekin,“ hrópaði hersir-
inn.
„Já,“ svaraði hinn og hnje af baki
særður til ólifis.
Fjelagar hans sögðu, að setuliðið
þýska hefði verið brytjað niður, en
nokkrir af aðalsmönnunum hefði bú-
ist til varnar i hallar sölunum og væri
ef til vildi enn hægt að koma þeim
til hjálpar.
Furstaherinn herti nú reiðina; en
er þeir komu i námunda við bæinn,
sáu þeir ótölulegan sæg af Kósökkum
og bændalýð, er þyrptist út úr bæn-
um niður á sljettuna og tóku að fylkja
þar liði með mesta hávaða og gaura-
gangi. Hugði lýðurinn að þar færi að
eins hersirinn frá Kænugörðum, en
datt það ekki i hug, að furstinn sjálf-
ur væri þar kominn.
Her furstans fylkti sjer á svip-
stundu. Fremstur var hersirinn í fylk-
ingarbrjósti með flokk sinn allan. Að
baki honum var foringi furstans Bar-
anovski með dragóna sína. Aftastir
voru hinir víðfrægu húsarar undir
forustu Skrjetuskis. Þeir Virschul og
Poniatovski voru hvor í sinum fylk-
ingararmi.
Furstinn reið fram til hersisins og
sagði að honum bæri sá heiður að
hefja orustuna.
Hersirinn sveiflaði bardagakylfu
sinni og menn hans hleyptu fram til
orustu íbognir. Fyrst á hörðu brokki
og síðan á harða stökki. Hann reið
sjálfur fremstur í flokki með reidda
kylfu og svein við hlið, er hjelt á
spjóti hans.
Kósakkar ljetu bændurna vera
fremsta, sem brimbrjóta gegn atreið-
inni. Höfðu þeir ljái og heykvíslar
að vopni. Þegar þeir komu auga á
hersirinn, sem var auðkendur í flokki
vegna stærðar og fitu, ögruðu þeir
honum og kváðust skyldu athuga !
brátt hvað inni fyrir, undir fitunni,
byggi.
Fyrst dundi kúlnahríð á þá hersir-
inn, en það gerði þeim lítið tjón. Voru
þeir og þegar komnir í návígi; varð
þar harður árekstur. Ljáir og kvíslar |
buldu á brynjunum og blandaðist há- '
vaði sá saman við kvein og kvala-
óp. Spjótin ruddu hlið í fylkingu
bændanna og hestarnir brutust fram
gegnum geilar þær; hrundu þeir um
koll og tróðu undir hvern þann, er j
varð á vegi þeirra. Var því líkast
sem gengið væri á starengi að slætti
og lýðnum líkt við stráin, hinn óslegni J
teigur minkaði stöðugt, en þar sem (
her hersisins fór yfir lágu eftir val-
kestir sem geisiháir múgar. Fjellu
bændur þar hvor um annan þveran,
Gátu þeir ekki reist rönd við hinum
stálvörðu riddurum og svignuðu al-
staðar fyrir. „Flýjum 1 Forðum oss 1“
kvað við. Siðan köstuðu þeir vopn-
um og sneru á flótta. Lentu þeir þá
'á fylkingu Kósakka, er stóðu að baki
þeim. Þeir töldu það vist, að ef þeir
hleyptu hinum flýjandi lýð gegn-
11,11 fylkingarnar myndu þeir sjálfir
komast á ringulreið. Vörnuðu þeim
þvi að fara þá leið með vopnum.
Bændurnir höfðu því ekki önnur úr-
ræði, en flýja til beggja hliða, en
þar voru þeir Virschul og Ponia-
tovski fyrir og hjuggu þá niður sem
Nú hleyptu Kósakkarnir fram móti
hersveitum hersisins, en hann ljet sitt
ekki minna og sótti hart fram gegn
þeim. Varð þar ógurlegur árekstur
er herjunum lenti saman; reis þar
upp hestur móti hesti. Var eins og
haföldur tvær skyllu saman og vopn-
in báru upp yfir eins og löðurkögur
á kambi þeirra.
Nú barðist hersirinn viö æfða og
harðsnúna hermenn, en ekki við
bændur eina. Hvorugur vjek fyrir
öðrum og reið þar maður móti manni,
fjell þar margur vaskur maður. Hers-
irinn greip nú spjót sitt og vann í
svita síns andlitis. Hann bljes og
dæsti eins og smiðjubelgur, fylgdu
menn lians honum vel. •
Burdabut hjet Kósakkaforingi
einn; hann var jötun að vexti og afli,
reið hann hesti þeim, er ekki var síð-
ur ógurlegur en eigandinn. Beit hann
og sló menn til bana. Hræddust flest-
ir að verða á vegi Kósakka þessa.
Hafði hann felt marga aðalsmenn og
var bæði hann og hestur hans alblóð-
ugir og ógurlegir ásýndum. Nú sá
hann hvar hersirinn barðist, og reiö
þegar til móts við hann með orgi og
óhljóðum. Hers.irinn, sem var afrend-
ur að afli, bljes eins og særður villi-
göltur, mundaði spjótið og hleypti
Kósakkanum. Lif hans ljek nú á blá-
þræði, og hann hefði þá þegar fariö
inn á friðarins land, ef aðalssveinn
einn hefði ekki á því augnabragði
ráðist á Kósakkann og gripið um
belti hans. En á meðan Kósakkinn var
að losa sig, ruddist flokkur nokkur
fram milli hans og hersisins. Tóku
nú liðssveitir hersisins að fara á hæli
fyrir Kósökkum. Þeir Aksak og
Kristófer undirdómari sóttu fram með
sveitir sínar og rjettu við bardag-
ann.
Það vár kominn dagur að kvöldi og
ekki vigljóst lengur, ef hin logandi
hús i staðnum hefðu ekki lýst upp
orustuvöllinn og stöðvar Kósakka-
hersins. Það var barist af hinni mestu
grimd. Þrjár Kósakkahersveitir komu
nú samherjum sínum til hjálpar, að
gera út af við her hersisins, er aftur
var farinn að svigna, en í sama bili
sendi furstinn Baranovski og dragóna
hans fram á vígvöllinn.
Nú voru húsararnir einir eftir hjá
furstanum. Var það til að sjá i dimm-
unni eins og barskógarbelti þar úti
á sljettúnni, er hinir stálklæddu menn
sátu hreyfingarlausir á hestum sín-
um, búnir til atreiðar. Fjaðraskúf-
arnir á hjálmum þeirra bifuðust i
kvöldgolunni. Þeir biðu rólegir þess,
að merki væri gefið; þeir vissu það
af fyrri reynslu, að þeir yrðu ekki
látnir fara varhluta af bardaganum.
Fyrir miðjum flokki var furstinn í
silfurtýgjum með gullinn hershöfð-
ingjastaf i hendi, skygndi hann hönd
fyrir augu og horfði með athygli á
bardagann. Til vinstri handar honum
var Skrjetuski; með spjót i hendi og
ermi bretta upp fyrir olnboga, beið
hann eftir fyrirskipun furstans.
Miðfylking Pólverja tók að svigna
meir og meir. Dragónarnir hrukku
ekki til þess að veita nægilegt viðnám
liðssæg þeim, er á móti var. Mann-
lausir hestar komu þjótandi óðir með
flaksandi fax út úr þvögunni. Gunn-
fánar hurfu alt í einu og sáust ekki
íramar. Athygli furstans beindist
mest að hæðinni fyrir ofan orustu-
völlinn; þar beið Krysovonos yngri
með tvær einvala hersveitir Kósakka,
reiðubúinn til þess að steypa sjer yfir
mótflokkinn og uppræta hann með
öHu; beið hann þess að hann ljeti
undan síga.
Alt í einu heyrðist ógurlegt heróp
og hersveitirnar þustu móti dragón-
unum, en furstinn, er hafði beðið
þessa, hrópaði:
„Framl“
Skrjetuski hóf spjót sitt og járn-
riddararnir hleyptu fram.
Það var ekki langt að fara því að
Pólverjar höfðu færst nær er bar-
daganum tók að halla á þá. Dragón-
arnir vjeku til beggja hliða með leift-
ur hraða. Húsararnir komu því á
fullri ferð gegnúm hlið þetta móti
Krysovonos og sveitum hans, er
töldu sjer sigurinn vísan.
hráviði.
Fj elagsprentsmiöjan,