Lögrétta - 20.03.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgrei'Sslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 12.
Reykjavik, 20. marts 1918:
XIII. á $.
Bækur,
iunlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Lárus Fjeidsteð,
yfirrjettarxnálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heirna kl. 4—7 síðd'
Laxamýri.
MeS því að póststjórnin hefur á-
kveöið viðkomustað pósta áLaxamýri
í Þingeyjarsýslu, viijum við mælast
til þess aS afgreiðslumenn blaða og
aðrir, sem senda póstsendingar að
Laxamýri, skrifi á þær Lx., í stað
Hv. eða G.
Laxamýri, 18. febr. 1918.
Egill Sigurjónsson.
Jóhannes Sigurjónssoh.
Stjórnarfyrirkomulagið
Og
flokkaskiftingin.
111.
í tveim fyrri köflum greinar þess-.
arar hafa verið leidd rök að því
tvennu, að forsætisráðherra— en ekki
þingflokkarnir, — á að hafa frum-
kvæöi að því, hverjir eru í ráðaneyt-
inu meö honum, og að þann veg lög-
uö ráðancytisskipun, meö einum ráð-
herra úr hverjuiri flokki, sem nú á
sjer staS, hefur þegar r.eynst illa.
I þessu síðarnefnda felst engin á-
lösun til þeirra manna, sem stjórnina
skipa. Ástandiö er nokkuð líkt því, aö
þrem hestum væri beitt fyrir vagn,
og enginn ökumaöur til yfirstjórnar;
þegar einn hesturinn vill draga vagn-
inn beint sem horfir, annar stjaka
aftur á bak og sá þriöji snúa honum
þvert úr leið, þá er hætt við aö ferða-
lagiö sækist seint, og það þótt allir
hestarnir væru snillingar, jafnvel
hver fyrir sig einfær um að brokka
með vagninn standslaust í áfangastað.
Svipað þessu hlýtur að fara, þegar
þrem ráðherrum, sem sýnist sitt
hverjum, er beitt fyrir þjóðarvagn-
inn. Og það er engin veruleg mála-
bót, þótt segja mætti með sanni, að
samkomulagið sje gott milli mann-
anna persónulega, — það er álíka
mikill fengur ,í því, eins og ef hest-
arnir fyrir vagninum væru að kljást
og leika sjer hver við annan milli
þess, sem þeir reyna að toga hver í
sína átt. Þó er friður og prúðmann-
leg framkoma vitanlega mikils virði
Í samanburði við ófrið og illindi. En
jafnvel að því er þetta sjálfsagöa
atriði snertir, er ástandið innan nú-
verandi stjórnar ekki betra en það,
að fjármálaráðherrann lætur blað sitt,
sem hann hefur stofnað og gefur út
í þeim tilgangi, að gylla sjálfan sig
i augum alntennings, og sjáifttr skrif-
ar mest í, brigsla forsætisráðherran-
úm um hlutdrægni til hagsmuna fyrir
skyldmenni sín út úr veitingu lög-
reglustjóraembættisins í Reykjavík.
Og var þó sú eiíibættisveiting óað-
finnanleg með öllu, því að bæði var
maðurinn, sem veitinguna fjekk, eink-
ár vel hæfur til starfsins, og auk
þess stóð hann næstur því að fá það,
allra umsækjendanna samkvæmt regl-
tim þeim,sem fylgthefurverið við veit-
ingar álögfræðingaembættum landsins
frá öndverðu. Er þvi þessi aðdróttun
frá fjármálaráðherra til forsætisráö-
herra svo ósæmileg, sem orðið getur,
og eftir þetta er ómögulegt að breiða
yfir neina bresti í stjórnarfarinu meö
þeirri viðbáru, að samkomulagið sje
gott innan stjónarinnar.
Aðrar þjóðir, sem hafa lengri sjálf-
stjórnarferil að baki, og hafa náð
meiri stjórnmálaþroska en Islending-
ar, hafa sneitt hjá göllum þeim, sem
é var bent að hjer væru á fyrirkomu-
laginu að því er skipun stjórnarinn-
ar snertir. Þurfum vjer ekki langt
að leita, til að finna dæmi upp á þetta.
því að í Danmörku stóð einmitt eins
á í stríðsbyrjun og hjer eftir siðustu
kosningar. Engin þingflokkur hafði
þar meiri hluta í þinginu. En samt
gripu þeir ekki til þess úrræðis, að
láta þingflokkana hvern fyrir sig „til-
nefna“ einn eða fleiri menn í ráöa-
neyti. Nei, þeir ljetu einn af smærn
þingflokkunum (,,radikala“-flokkinn)
mynda stjórnina einsamlan, og eftir
sínu höföi. Stjónnnálaþroskinn í
landinu var nógu mikill til þess, að
sósíalistaflokkurinn, sem vildi heldur
hafa stjórn úr radikala-flokknum en
neinum hinna, hjet stjórninni stuðn-
ingi, og hefur haldið það loforð síð-
sn.Mun það vera alment álit,aðstjórn
Danmerkur hafi verið vandasamara i
verk, en stjórn ýmsra annara hlut-
leysislanda á styrjaldartímanum, en
farið þó einna best þeirra úr hendi.
Þegar fram li'ðu stundir, og búið var
að fresta nýjum kosningum til rik-
isþingsins, sem annars áttu fram að
fara að lögum, fór að brydda á óá-
nægju hjá hinum þingflokkunum yfir
því, að láta þennan litla minnihluta-
flolck einsamlan hafa stjórnina á
hendi. Var þá eftir talsverðar bolla-
leggingar fundið það ráð til að bætá
úr þessu, að þingflokkarnir þrír, aðr-
ir en stjórnarflokkurinn, skyldu „til-
nefna“ hver sinn mann í ráðaneytið.
En þessir tilnefndu ráðherrar áttu
engin ráðherrastörf að
hafa á hendi, heldur áttu gömlu
ráðherrarnir allir að sitja áfram og
gegna þeim; þessir tilnefndu rnenn
áttu að eins að sitja i ráðaneytinu
sem vitundarvottar þingflokkanna að
því, hvað gerðist. Þessir aukaráð-
herrar hafa orðið. fremur lausir í
sessi, og lítur út fyrir, að þeirn hafi
leiðst vistin, en sjálf stjórnin hefur
setið sem fastast. Er alt fyrirkomu-
lagið óræk sönnun þess, að danskir
stjórnmálamenn kunna að taka lands-
hagsmuni fram yfir flokkshagsmuni
á alvörutímum.
Samsteypuráðaneyti hafa verið
mynduð í ýmsum lÖndum á styrjald-
artímunum, t. d. á Englandi. En ávalt
þannig, að forsætisráðherra velui
mennina í stjórn með sjer, og hefur að
talsveröu leyti frjálsar hendur til að
skifta um menn, þegar honum þykir
þurfa.
Jafnvel þótt Lögr. sje eindregið
þeirrar skoðunar, að tíð stjórnarskifti
sjeu yfirleitt óheppileg fyrir landið,
cg beri vott um lítinn stjórnmála-
þroska, þá virðist henni vera svo brýn
nauðsyn að breyta til nú, að auka-
þing það.sem á að komasamanínæsta
mánuði, hljóti aö gera alvarlega til-
raun til að koma á laggirnar
sterkari stjórn en þeirri, sem nú sit-
ur. Og skal það skýrt fram tekið, að
Lögr. stendur öldungis á sama, úr *
hvaða stjórnmálaflokki ráðherrarnir
eru á þeim erfiðu tímum, sem nú
standa yfir, einungis að þeir sjeu hæf-
ir til að gegna stjórnarstörfum, og
þá einkanlega að ánnast um þau mál,
er snerta viðskifti vor við Bretland
og Ameríku, og verslun Vora við Dan-
mörku. Skipa tnénn í stjórriiria, sem
geta komið sjer sairiari um að g e r a
s t r a k s það sem gera þarf á hverj-
um tíma, en draga ekki allra nauð-
synlegustu framkvæmdir í þessum
málum mánuð eftir mánuð, lands-
mönnum til stórtjóns, vegna ósam-
komulags innan stjórnarinnar um ein-
hver aukaatriði, eins og því miður
virðist eiga sjer stað nú.
Vesían um haf.
„íslensku bannlögin eru alveg ein-
stæð í sinni röð, hvergi annarstaðar
á bygðu bóli hafa menn fundið upp
á því ófrelsi að banna „skikkanleg-
um“ borgurum að kaupa sjer áfengi."
Lesendumir munu kannast við
þessa fullyrðingu. Andbanningar hafa
svo þráfaldlega endurtekið hana.
Og þegar bannmenn hafa nefnt
bannfylkin í Ameríku, þá hafa hinir
hrist höfuð sin og svarað ; „Nei, ónei,
góðir hálsar, þar er eingöngu sölu-
bann. Það dettur víst engum í hug
í jafnfrjálsu landi að stinga upp á
öðru eins ófrelsi og aðflutningsbann-
ið er.“
Og það v a r von, að þeir segöu
það, þvi að þar hefur til skamms tíma
ekki verið annað en sölu-, veitinga-
og tilbúningsbann á áfengum drykkj-
um. Og andbanningar vorir voru
svo ókunnugir bannlagahreyfingunni
j vestra, að þeir vissu ekki — og vildu
ekki vita sumir, — að bannvinir
j vestra töldu þetta sölubann ekki ann-
j að en áfanga á leiðinni að sams kon-
ar bannlögum og vjer höfum nú.
En hjeðan af eru þeir óafsakan-
legir, ef þeir koma með þessa mót-
báru. Hvert blaðið á fætur öðru skýr-
ir frá þeim dæmafáu sigrum, sem
bannlagastefnan hefur unnið vestan
hafs árið sem leið. Blaðið „Bjarmi“
varð fyrst til að flytja þær frjettir 20.
febr.Er þar glögg oggreinilegskýrsla
frá Davíð Östlund* um fyrri hluta
ársins, og síðan hefur því blaði bor-
ist áframhaldsyfirlit yfir sigurvinn-
ingarnar fram til janúarloka þ. á.
bæði frá hr. D. Ö. og í Vestanblöðum
íslendinga. Og skal hjer stuttlega
drepið á helstu atriðiri úr því yfirliti.
Bannríkjum fjölgar óðum.
Árið 1913 voru þau 8, nú eru þau
oröin 27. Fjögúr bættust við haustið
1916 og önnur fjÖgur síðan. En jafn-
framt hefur bannlagafylgi aukist
mjög í þeim fylkjum, sem enn leyfa
áfengissölu. Ohio er ágætt dæmi þess.
Árið 1914 fór þar fram almenn at-
kvæðagreiðsla um áfengisbannlög, og
höfðu andbanningar þá 83152 atkv.
meiri hluta. Ári síðar var aftur geng-
ið til atkvæða og var þá meiri hluti
andbanninga 55408 atkv. í vetur, 6.
nóvember, var enn leitað þjóðarat-
kvæðis og höföu þá andbanningar
ekki nema 1723 atkv. fram. yfir hina.
—• Er þvi síst furða, þótt bannmenn
telji sjer sigur visan í því fylki þegar
næst verður gengið til atkvæða.
Sölubann er í mörgum hjeruðum,
þótt það sje ekki í öllu viðkomandi
fylki.
„Brödremenighedens Missionsblad“,
gefið út í Kristjánsfeldt á Þýska-
landi, skýrir frá að í haust hafi ekki
nema 355 hjeruð i Bandaríkjum, af
2543 alls, leyft áfengissölu. En þær
tölur eru breytilegar. T. d. skýrir
„Sameiningin“ frá í des. f. á. að við
nýafstaðna kosningu í New York
fylki hafi 127 hjeruð bætst við í
tölu þeirra, sem ekki leyfa vínsölu,
en einir 5 bæir, sem áður höfðu sölu-
bann, breytt til og leyft vínsölu.
Reynslan sannfærir marga, sem
sönsum vilja taka, þótt auður áfeng-
isbruggara sje óspart notaður til að
ófrægja bannlögin í ræðu og riti.
Hafa þeir fastan fjelagsskap sín á
milli og mörg blöð og umferðaræðu-
merin á sínu bandi, en ekkert stoðar.
Nefnir „Sameiningin" í sama tÖlu-
blaði sem dæmi, að Dahlmann borg-
arstjóri í Ömaba hafi barist i fyrra
ákaft gegn vínbanni í fylki sinu, Ne-
braska, en riú hafi hann öpinberlega
lýst því, að öðruvísi hafi farið en
hann bjóst við. Vínbanniö hafi ein-
ungis leitt af sjer blessun.
' * Hr. D. Östlund hefrir eirigöngri
starfað fyrir bannlagafjelögin síðan
hann kom til Ameriku. Hann á heima
í Minneapolis i Minnesota og lætur
vel yfir hag sínum,
„Þetta er tómt sölu- og tilbúnings-
bann.“
Það v a r það, en e r ekki lengur.
Það er nokkuð til í þvi sem Sam-
einingin sagði i suinar sem leið:
„Hrakfarir Bakkusar eru orðnar
svo hraðfara að erfitt er að fylgjast
með og muna þær allar.“
Hjer skulu nokkrar taldar í rjettri
tímaröð —- andbanningum til minnis :
1. Sambandsþing Bandaríkja sam-
þykti árið 1913 heimildarlög fyrir
livert einstakt fylki að banna hjá sjer
innflutning á áfengi. Áður var
þeim það óheimilt. En fjöldamargir
lögfræðingar fullyrtu aö þessi heim-
ildarlög kæmu í bága viö stjórnar-
skrána nema % fylkjanna samþyktu
þau eins og hverja aðra stjórnar-
skrárbreytingu — og því urðu þau að
litlu liði — þangað til 8. jan. 1917.
Þá úrskurðaðli hæstirjettur Banda-
ríkja að þau væri í samræmi við
grundvallarlögin.
2. I febrúar samþykti alsherjar-
þing Bandaríkja svo nefnd „Reed-
lög“. Þar er ekki numið staðar við
heimildina eina, heldur er öllum
fylkjum og hjeruðum, sem samþykt
hafa eða síðar samþykkja sölubann,
gert beinlínis að skyldu að banna all-
an innflutning áfengis. Meira að
segja banna þau lög innflutning i
bannfylki allra blaða og rita, sem
flytja áfengisauglýsingar; og fara
þannig miklu lengra en íslensku
bannlögin. Þessi lög gengu í gildi
1. júli 1917.
3. Undir eins og Bandarikin gengu
i ófriðinn, þótti þeim sjálfsagt að
vernda þá er tóku þátt i heræfingum
frá allri óreglu. Var þá stranglega
bannað að Selja hermönnum nokkurt
áfengi og öll vínsala bönnuð innan
5 mílna svæðis í nágrenni heræfing-
anna, þótt þær væru í vínsölufylkj-
um.
4. í september bönnuðu Bandarík-
in alveg að búa til whisky, og 1. des-
ember var bannað að brugga nokkr-
ar öltegundir eftir 1. jan. 1918, sem
í væru meira en 2)4 % áfengis. Áöur
hafa öltegundir þar í landi verið með
3 til 7 % áfengi.
5. Tíunda desember úrskurðaði
hæstirjettur að hvert einstakt fylki
hefði fullan rjett til aö banna borg-
urum sínum að eiga eða geyma á-
fenga drykki. — Það er holl leið-
beining fyrir íslensku lögfræðingana
á alþingi, sem töldu það frámunaleg-
S ar firrur að koma með frumvarp í
þá átt hjer í bannlandinu.
6. Síðast en ekki síst má telja það
sem William J. Bryan stjórnmálamað-
ur telur mikilvægasta siðbót aldar-
innar, sem sje að nú hafa báðar deild-
ir sambandsþingsins samþykt lög,
sem banna allan tilbúning og aðflutn-
ing áfengis i Bandaríkjunum. Efri
málstofan samþykti þau lög með 65
atkv. gegn 20 í sumar og neðri deild
17. des. með 282 atkv. gegn 128. En
þar sem það er stjórnarskrárbreyt-
ing, koma lögin ekki til framkvæmda
nema 2/ hlutar allra fylkjanna, eða
alls 36, samþykki þau einnig innan
7 ára frá því að sambandsþingið
samþykti þau. Er enginn vafi talinn
á að þau verði samþykt innan þess
tíma, jafnvel líklegt að þau fái lög-
legan meiri hluta innan tveggja ára,
því að bæði greiddu allflestir þing-
menn úr 36 fylkjum atkvæði með lög-
unum og sömuleiðis var meiri hluti
beggja stjórnmálaflokkanna með
þeim.
Loks má geta þess að i vetur kom
fram frumvarp í sambandsþinginu,
sem fór fram á að banna allan
áfengis-ú t f 1 u t n i n g frá Banda-
ríkjum til Afríku. Er búist við að
það verði að lögunl á þinginu í ár,
og hafa því bruggarar kepst við að
fá flutning sem fyrst fyrír vörur sín-
ar austur um haf.
Svona eru Bandaríkin komin langt
áleiðis til að koma í veg fyrir áfengis-
isbölið. En Canada kemur fljótlega
á eftir. Landstjórnin þar í landi lýsti
því yfir 22. des. í vetur að innflutn-
| ingur á öllum áfengum drykkjum inn
í Canada væri algjörlega bannaður
frá 31. jan. 1918, aö þvi fráteknu,
sem nauðsynlegt væri til iðnaðar,
lækninga og kirkjulegra þarfa. Sömu-
leiðis skyldi bannaður flutningur á-
fengis inn í vínsölubannsfylki (ftir
1. apríl 1918, og bráðlega yrði og
bannaður allur tilbúningur áfengis.
Stjórnarboð þessi gilda sem lög
þangað til 6 mánuði eftir að ófriðn-
um lýkur, og bannvinir munu vinna
að því að innan þess tíma verði lög-
gjafarþingið búið að samþykkja þau
„fyrir alda og óborna“.
Ameríkumenn eru ekki með nein-
ar smásektir út af bannlögunum.
Hver sem brýtur t. d. „Reed-lögin“
fyrnefndu verður sekur um 1000
dollara eða 6 mánaða fangelsi eða
hvorttveggja.------
Væntanlega er óþarft að bæta
nokkrum hugleiðingúm vi'ð þessa
skýrslu. Lesendurnir munu sjálfir
geta ímyndað sjer, hvort þessir stór-
kostlegu sigrar bannlagastefnunnar
hjá t þróttmestu þjóð veraldar muni
stafa af „tómu ofstæki“, „þröngsýni“
eða „fávisku”.
Sigurbjörn Á. Gíslason.
Heyásetningur
og hin yfirvofandi hætía-
landbúnaðarins.
Svo mikið hefur þegar verið rætt
og ritað um heyásetning, að nóg
mætti vera komið af því, hefði því
verið alvarlegur gaumur gefinn.
Samt er því alls ekki þannig var-
ið. Er þetta þó eitt af þeim allra
þýðingarmestu málum hins íslenska
landbúnaðar. Það mál, sem efnalegt
sjálfstæði mikils meiri hluta þjóðar-
innar er undir komið, svo þýðingar-
mikið, að einstakt má heita, að ekki
skuli þegar vera tryggilega um búið.
Að svo er ekki, færir reynslan ár-
lega heim sanninn um.
Sá hluti þjóðarinnar, sem þetta
varðar mestu, virðist enn ekki alinent
vera vaknaður til meðvitundar um,
hve afarmikils vert þetta málefui er,
því enn heyrist það sama sem heyrst
hefur líklega á hverjum einum einasta
vetri síðan land bygðist, að fleiri eða
færri bændur hafi enn sett svo djarft
á, að engin fyrirsjón sje í, ef harð-
indi beri að höndum.
Um ástandið nú verður auðvitað
ekkert sagt með neinni vissu, en svo
mikið má þó segja, að verði vetur-
inn hjer eftir líkur því sem af er, og
ofan á hann bætist svo álíka vorveðr-
átta og menn hafa átt að venjast und-
anfarin ár, ja, þá verður hræðilegt
að lifa, svo ekki sje frekar komist
að orði. Væri því ekki vanþörf á að
brýna þegar fyrir sveitarstjórnum og
forðagætslumönnum, að vera nú vel
á verði, til að reyna að afstýra felli,
að minsta kosti svo, að hann heyrist
ekki þaðan sem annars er nóg fóðut
fyrir, sje því skift niðut á þá, sent
vanta, sem umfram er hjá öðrum.
Því nú má engin skepna falla fyrit
fóðurskort, ef hægt er að afstýra því.
Er sannarlega leitt til þesS að vita,
að bændur skuli enn ekki vera komnir
lengra á menningarbrautinni en það,
— eftir alla þá reynslu sem þeir hafa
fengið, að þeir skuli enn geta getigið
með ugg og kvíða fyrir því, að fellá
fjenað sinn af fyrirhyggjuleysi, hvað
lítið sem á bjátar með veðráttufarið,
í þetta sinn köm þó vetur svo
snemma aðvarandi svo rækilega með
hríðarbyljum, frosthÖrkum og hafis
á næstu grösum, að ekki gat verið
um það að villast, að best var að vera
við öllu því versta búinn, ef ekki
ættu aö endurtakast sömu hörmung*
ar, sem svo oft hafa heimsótt þetta
land í harðindaárutri. Það er því þeini
mun verra, að vera nú illa staddur,
eftir alt, sem á undan er gengið, auk
þess, að aldrei hefur jafnrækilega
verið aðvarað um gsetilegan ásetningi