Lögrétta - 27.03.1918, Page 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti i/.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Baukastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 13.
Reykjavík, 27. marts 1918
XIXl. árg.
Bækur,
iunlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
líkivinlun Slgfúsor íymundssonar.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—0—
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Lárua Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Radíum.
Það eru ekki liöin mörg ár síöan
radíum fanst, svo enn má svo telja,
sem allar tilraunir með það efni sjeu
á bernskuskeiði.
Menn geröu sjer strax miklar von-
ir um ágæti þess og nothæfi til lækn-
inga, því að þeir, sem við radíum
fengust, komust brátt aö raun um
þaö, 48 hættulegt var aö bera þaö
á sjer, og það jafnvel þótt radíum
lægi í blýhylkjum og menn gengju
meö þau í vasanum, en ljetu þaö ekki
korna við bert hörund.
Ef menn gengu nógu lengi meö
radíum í vasanum, þá komu fyr eða
síðar sár á hörundið undir og þau
sár voru oft erfiö og sein aS gróa.
Reynslan hafði kent læknum, að
sum æxli og mein voru miklu við-
kvæmari fyrir ýmsum utanaðkom-
andi áhrifum en heilbrigðu vefirnir
í kring. Til dæmis má nefna að
krabbamein hefur stundum eyðst og
horfið eftir heimakomu, sem farið
hefur yfir meinið. Þetta hefur stöku
sinnum verið notað sem tilraun til
lækninga við krabbantein, læknar
hafa sýkt sjúklinga með heimakomu-
gerlum og látið svo sjá hvað setur.
En sú lækningaraðferð er eins og
tvíeggjaö sverð, og stundum hefur
sú eggin, sem vissi að sjúklingnum,
reynst hvassari en hin, sem átti að
vinna á meininu.
Það var því eðlilegt, að mönnum
kæmi fljótlega til hugar að reyna
eyðileggingarafl radíums gagnvart
illkynjuSum meinum, sjerstaklega þar
sern hægt var að láta það verka á
meinið án þess að það gerði alt of
mikinn skaða í nágrenninu.
Þessar tilraunir eru nú þegar orðn-
ar margar og alt af lærist læknum
betur og betur að beita þessu nýja
vopni gegn ýmsum kvillum.
Það er ekki sama hver á vopninu
heldur, því að til þess að það komi
að haldi, þarf sjerstaka lægni og
kunnáttu, svo ekki hljótist skaði af
fyrir sjúklinginn.
Fyrir nokkrum áruni reis upp mót-
spyrna móti radíum og Röntgens-
lækningum við krabbameinum og
ýmsir mikilsmetnir læknar álitu þær
lækninga-aðferðir gera ilt verra. Þeir
sau krabbamein vaxa eftir geislalækn-
iækningar hröðum skrefum og hefði
su athugun þeirra verið rjett, hefði
áuðvitað verið sjálfsagt að hætta.
Athugunin var rjett, en þessar illu
afleiðingar voru ekki radíum eða
Röntgensgeislunum að kenna, heldur
þvi, hvernig geislarnir voru notaðir
Það er nú orðið kunnUgt, að of
Veik verkun, hvort heldur er af RÖnt-
génsgeisitlnl éða radíum, ertir að eins
fneinið en drepur það ekki.
Það má Íiugsa sjer meinið sem
fejálfstæða VerU, sem kenist í háska
bg vek við það megin og færist í
aukana, en sje áverkinn nógu mikill,
þá þverra kraftarttir fljótt.
í’etta hafa ntenn lært á seinustu
árunum og því verður árangurinn af
geislalækningunum alt af betri og
betri.
En það má heldur ekki nota geisl-
ana urn of, svo nauösynlegum líffær-
um sje hætta búin, því að, eins og fyr
segir, verka geislarnir lika á heil-
brigðan líkama, þótt ekki sje það eins
mikið og á meinin.
Það er vandratað meðalhófið hjer
eins og annarstaðar, og hjer ríður
reynsla og dómgreind læknisins
baggamuninn.
í vetur, sem leið, var jeg svo hepp-
inn að geta hlustað á fyrirlestra um
geislalækningar, sem þeir hjeldu
Gösta Forssell frá Stokk-
hólmi og tveir aðstoðarlæknar hans.
Forssell er nú frægastur geislalæknir
á Norðurlöndum og jafnvel þótt víð-
ar væri leitað. Hann hefur staðið fyr-
ir Radiumhemmet í Stokkhólmi frá
því það var stofnaö 1. júlí 1910 og
hafði til ársloka 1915 haft 1015
krabbameinssjúklinga undir hendi og
skýrði í fyrirlestri sínum frá árangr-
inum af þeim lækningum.
Sumir sjúklingar höfðu eingöngu
fengið radíumlækningar, aðrir Rönt-
gensgeisla og sumir hvortveggja og
lagði Forssell mikla áherslu á það,
að ýms mein, sem ekki gætu læknast
af radíum eða Röntgensgeislum ein-
göngu, ljetu undan þegar hvortveggja
aSferðin væri notuð samtímis.
Jeg ætla mjer ekki að telja hjer
upp sjúklingana nje segja frá afdrif-
um þeirra, sem voru mismunandi eft-
ir því hvernig meiniö var og hvar
í líkamanum. Þó' get jeg ekki stilt
mig um að geta einstakra.
Bestur var auðvitaS árangurinn þar
sem krabbameiniS var í sjálfri húð-
inni, og af 97 sjúklingum með
krabbamein í andlitshúðinni hofðu
87 (89,7 %) orðiö alheilir. Þessi á-
rangur er nokkuö líkur og eftir
skurðlækningar, en munurinn er sá,
að eftir geislalækningaimar eru örin
mjög lítil og lítið áberandi, en það
er ekki alt af hægt að segja um
örin eftir skurðina. Þau eru oft til
stór-lýta. Þar að auki má geta þess,
að geislalækningarnar valda sjúk-
lingunum engum sársauka.
Tiltölulega góður var líka árang-
urinn við krabbamein í leginu, í sam-
anburði við árangurinn af öörum
lækningaað f erðum.
Auðvitað voru mörg krabbamein, í
ýmsurn líkamshlútum, sem ekkert
höfðu/.batnað, en taka verður tillit til
þess, eins og áður er sagt, að geisla-
lækningarnar eru enn þá í bernsku
og enn þá er öruggasta aðferðin af
flestum læknurn talin sú, að skera
meinin burtu, þar sem því veröur við
komið. Þess vegna eru geislalækning-
arnar oft ekki notaðar fyr en meiniS
er orSið svo magnað, að ótækt þykir
aS skera þaS.
En þar hafa geislalækningarnar
líka fengið mikið og veglegt verk-
efni, því að þótt svo langt sje komið,
að ekki náist fyrir meinið að fullu,
þá gera geislalækningarnar rnikið
gagn meS því að lengja líf sjúkling-
anna og sjerstaklega með því aS losa
sjúklingana við þjáningar, sár, rensli
og ólykt, sern oft fylgja meinunum.
Enn fremur eru geislalækningar
notaðar mikiö eftir krabbameins-
skurði, til þess að koma í veg fyrir,
að meiniö taki sig upp aftur.
Geislalækningarnar eru líka not-
aðar við ýmsum öðrum kvillum en
illkynjuðum meinum, en jeg ætla ekki
að fara út í þá sálma, því að bar-
áttan móti krabbameininu þykir
mjer mestu máli skifta, og vegna
þeirrar baráttu er það, að radíum er
nú komiö í hávegu til lækninga og
þykir nú jafn ómissandi og Rönt-
gensgeislan
Er því ekki bráSum nlál til þess
komis, að íslendingar eigi kost á
radíumlækningum heima í sínu eigin
landi ?
Frederiksberg spítala, Khöfn.
Guðm. Thoroddsen.
Sv. «7 óx&sson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík
hafa venjulega fyrirliggjandi rniklar birgðir af fallegu og endingargóöu
veggfóðri, rnargs konar pappír og pappa — á þil, loft og gólf — og gips-
uðunr loftlistum og loftrósum.
Símnefni: Sveinco. Talsími 420.
Gustave Ador,
forseti Rauðakross-fjelagsins í Gen-
eve, sem hlaut friðarverðlaun Nobel-
sjóðsins síðastl. ár.
„Drotningin
í Algeirsborg“.
Urn hina nýju kvæðabók Sigfúsar
Blöndals bókavarðar er ítarlegur rit-
dómur nýlega í „Landinu“ og segir
þar m. a.:
„Þegar maður fer aS lesa þessi
kvæði Sigf. Blöndals, skýtur þeirri
hugsun fljótt upp, að höfundurinn
hljóti að vera v'röföcull og víða kunn-
ugur í bókmenta-landinu. ÞaS er
frumleiki, sem maður finnur þarna,
eitthvað annað en þaS, sem maður
alt af getur búist við að sjá. Og það
er ekki lítilsvert fimbulfamb, heldur
list, sem hressir og kætir hugann. En
mig grunar, aS höf. myndi ekki hafa
ort á þenna hátt, ef hann hefði t. d.
lítið þekt annað en íslensk skáld.'fe^S
er ekki svo að skilja, að jeg treysti
mjer til þess, að gera grein fyrir and-
legum þroska hans, eða hvaöan hann
hafi helst orðið fyrir áhrifum og
hverjum. Þau þurfa heldur ekki að
vera þess eðlis, aS hægt sje að benda
á náinn skyldleika við einhverja aðra.
Það er oft miklu fremur hitt, að víð-
tæk bókmentaleg kynning verður til
þess, að benda andanum á nýjar
brautir og veita honum fararfrelsi,
þar sem áður virtust vera lokuð sund.
Og þessi kvæði tilkynna nýtt land-
nám íslensks skáldskapar; þau eru
blóm, sem tínd eru á ótroðnu engi. En
vel má vera, aS þeir, sem ekki eru
vanir andlegu víðsýni, láti sjer fátt
um finnast, einmitt vegna þess, að
þau liggja fyrir utan þeirra svið.
Um stíl kvæðanna og ytri áferS
mætti ýmislegt segja. Bragarhætt-
irnir eru margir góðir, einkennilegir
og viðeigandi; manni firtst efnið ein-
mitt hafa fengið þann búning, sem
því fór best. Sumstaðar er þó oröa-
lagiS nokkuð stirt, einkum í þýðing-
unum....... „Drotningin í Algeirs-
borg“ er lengsta kvæðið, enda ber
bókin nafn þess......Þaö er eitthvaö
í þessu kvæði, sem minnir á Tenny-
son. Það renna upp fyrir manni
glöggar myndir, hver á fætur ann-
arri. Hröð viðburðarás og persónur
með skýrum og sterkum lyndisein-
kennum blasa við huganUm, og jafn-
framt ber það með sjer blæ hinnar
eiginlegu ljóðlistar (Lyrik) — djúpa
„stemning" með fjölbreyttum blæ-
brigðum. Höfundinum tekst víða á-
gætlega að láta oss birtast hugarsýn-
ir sínar í orðabúningnum, t. d. minn-
ingar íslensku drotrtingarittnar heim-
an að frá íslandi. Það er eins og til-
finnittgar hennar lýsi óljósu hugboöi
um forlög hennar, þegar hún hlustar
á svanasönginn á ÞingvöllUtti.......
SÍSan man hún eftir Vestmannaeyj-
um, skelfingUnum, þegar ræningjarn-
ir komu þangað, og fangaVistirtni á
ræningjaskipinú...... Hún er seld
mannsali í Algeir, en ógæfan breytist
í gæfu, þegar hún hittir göfugmennið
Hússein Khödja. Hún hefur haldið
trú sinni, en hún trúir því ekki, að
„Guð kærleikans vilji kvelja þá menn,
sein kærleiki og vitska býr i“. Og
á dauöastundinni er tvent ríkast í
huga hennar: ísland —• álftirnar
heirna — og hamingjan, sem hún hef-
ur notið í fimm ár og er nú að skilja
við ....
Kvæðið er yfirleitt ágætt og mun
lengi lifa. „Draumur Hannibals“ er og
áhrifamikið kvæði, þrungið anda og
krafti fornaldarinnar. Mjer finst það
vera eitthvert besta kvæSið í bókinni.
Hanníbal er meS liS sitt á leiS til
ítalíu, að leita hefnda. Það er um nótt,
herinn sefur i kring um varðeldana.
— Það er meistarahönd, sem hefur
málað myndina: „Enn þá brunar.
nóttin um uppheimssalinn“ o. s. frv.
„Siðasta sigling Jóns Indíafara“
lýsir dauða hans. Hann siglir tií
Kaupinhafnar, þar sem hann dvaldi
lengi .... Hugmyndin í þessu kvæði
er svo skáldleg, svo glögg og ein-
kennileg, aS manni finst, að þetta
hljóti aS hafa verið hugarflug Jóns
Indíafara sjálfs á dauðastundinni,
maSur er sjálfur innanborðs á skip-
inu og heyrir hugsanir hans. — Ann-
að kvæði, ekki ósvipaS þessu að til-
finningagildi, er „Guörún Ósvífrs-
dóttir við lát Þorkels Eyjólfssonar".
Það er skammdegisblær yfir því, nátt-
úran er döpur í skapi, eins og rnenn-
irnir, þetta harmakvöld. Og maður
finnur harma Guðrúnar og skilur
hugsanir hennar .... „Sörli ríður i
garð“ er lagt í munn Þórdísi Guð-
mundsdóttur. Þar finnur maður hýra
og hlýja sumarsól brosa við sjer. Það
lýsir líka sólskini ástar og yndis og
trausti á lífiö og lánið. — „Heim frá
dansinum" er og ljómandi fallegt
kvæði, uttdir snotrum og vel viðeig-
andi bragarhætti, þó höf. láti þess
getið, að hann sje stældur (eftir Aug.
von Platen). Mörg önnur af kvæðun-
um eru góð, og tjáir ekki að vera að
telja þau upp hjer. Menn skyldu
kaupa bókina og lesa sjálfir; það
er andlegur gróði.......“
Dansk-ísíenska fjelagið
hjelt ársfund (aðalfund) sinn 26. jan.
næstliðinn. í þetta sinn var ársfund-
urinn haldinn i Óöinsvjeum. Var það
sumpart gert i því skyni,aö vekja með
því nánari athygli á fjelaginu i öðr-
um landshlutum, en sumpart til þess
að gera fjelagsmönnum, sem dreifðir
eru um alla Danmörku, auðveldara
fyrir, að sækja fundinn. Hann var þá
líka ágætlega sóttur, bæði af fjelags-
mönnum og utanfjelags, sem boðið
hafði verið. Stóð fundurinn í „Fjóns
samkomuhúsi“ og fór mætavel fram.
Alíred Poulsen, lýðháskólastjóri í
Ryslingi, sem er einn í stjómarnefnd
fjelagsins, átti aS flytja fyrstu töluna
á fundinum, en varS að boða forföll
sökum sjúkleika á heimili sínu. Tal-
aði þá formaöur fjelagsins, Arne Möl-
ler prestur, í hans stað. Skýrði hann
í erindi sínu frá tilgangi fjelagsitts
og allrar starfsemi þess, er væri sá
einn, að koma á fót sambúöar-sam-
bandi milli þessara tVeggja þjóða,
Islettdittga Og Darta, er báðUm mætti
til blessunar vérða. Gat hann þess,
meðal annars, að einatt heyrðist nú
í Danmörku spúrt: „Ætla íslendingar
að fara að skilja við okkur Dani?“
Kvað hann þá spttrttingu næsta hugs-
unarlaUsa, þar sertt hiS sanna væri, að
fæstir Dana hefðu nokkm sinni átt
nokkur mök við ísland og íslendinga
eða staðið í nokkru sambandi við þá.
En hvernig ættu þeir menn að geta
skilið, sent aldrei hefðu í sambandi
verið sín á milli? Danir og fslend-
ingar þektust yfirleitt miklu miður
en skyldi. Af þessu þekkingarleysi
væri það skilningsleysi sprottiS, sem
mesta ættina sökina á þeim samúðar-
skorti sem verið hefði alt of mikill
á báðar hliðar. Þessu þekkingarleysi
vildi Dansk-íslenska fjelagið af
fremsta megni eySa og ryðja með því
braut hollu og innilegu samúSar-sam-
bandi, er bygöist á náinni þekkingu
á högum hvorrar þjóðar fyrir sig
og hugSarefnum og næmari skilningi
á þjóðernislegum sjereinkennum
beggja.
Því næst flutti Áge Meyer-Bene-
dictsen ágætt erindi sögulegs efnis
um samband fslands og Danmerkur.
Sýndi hann fram á, að í rauninni
hefðu Danir ávalt viljaö reynast ís-
lendinum vel og hjálpa þeim, bæði
stjórnlega, efnalega og andlega. Þeir
hefðu aldrei reynt aS beita þjóðina
íslensku neinu ofbeldi eða misþyrm-
ingum, en þeir hefðu gert það, sem
ekki væri betra, látið henni öldum
saman lítilsvirðingu í tje og aldrei
verulega hirt um aS kynnast högum
hennar og beint vinna að framförum
hennar. Góðlátlegt áhugaleysi um
hagi hennar væri aðaleinkenniS á
framkomu Dana gegn íslensku þjóð-
inni. En góðlátlegt áhugaleysi væri
jafn fráleitt þvi að tengja kærleiks-
og vináttubónd manna á milli og hitt,
ójöfnuöur og ill meSferö. Að Danir
hefðu aldtei svo mikiS sem reynt
að hneppa íslenska bændur í ánauð,
því mætti að vísu á lofti halda, en
með því einu væri þeim skyldum ekki
fullnægt, sem á Dönum hvíldu gagn-
vart frændum sínum á íslandi. Því
sagan legði Dönum skyldur á herðar
gagnvart íslendingum, sem ábyrgðar-
hluti væri að vanrækja, sem sje þær
að styðja af alefli að varðveitslu hinna
gömlu ætternis- og andansbanda milli
íslendinga og frændþjóðanna á Norð-
urlöndum.
Þá talaöi Finnur próf. Jónsson um
íslenska tungu og þýðingu hennar
fyrir Norðurlönd. Leiddi hann ljós og
skýr rÖk að því, hversu íslenskan
hefði best allra norðurlandatungn-
anna varðveitt sjereinkenni sín ó-
breytt og blæ forntungunnar. Þetta
væri aftur tvennu að þakka: hnatt-
stöðu landsins með þeirri einangrun,
sem af henni leiddi, og bóklegum á-
huga landsmanna, sem ávalt hefði
fylgt þeim. Fram á þennan dag læsu
íslensk börn fornsögurnar engu síður
en þótt ritaðar hefðu veriö á nútíðar-
máli. Ást íslendinga á tungu sinni
væri viöbrugSið og áhugi þeirra á því
að halda henni hreinni, væri bæði
lofsverður og lærdómsríkur. f þvt efni
væru þeir á undan öðrum Norður*
landaþjóðum, og hefðu gefið þeim,
með þeirri baráttu sinni fyrir hreins-
un tungu sinnar fagra fyrirmynd til
eftirbreyttti.
Finnur prófessor hafði látið prentá
ættjarðarkvæði Jóns Tbóroddsens i
„Ó, fögur er vor fóstttrjörS11 á nör*
rænu, íslensku nútíðarmáli ög dönsktt.
Sungtt fttndarmenn hið inndæla kvæði
á báðum málununf, islensku og
dönsku, en sjera Mágttús Þ. Magnúsa
son (nú í Fíaatslev á Fjóni) vár för*
söngvari og fórst það vel.
Möller prestur gerði þá greih fyrir
athöfnum fjelagsitts á urrtliðhtt árt
og því sem í áförmi væri að aðhafast
á hinu nýbyrjaða. Út af satrtgöngtl*
vattdræðttnum milli Dartmerkur ög fs-
lands vegna ófriðárins, er gerðu ís-
lendingttm, stúdentum og öðrum, er
nám stunduðu erlendis, ókleift að
komast heirn i sumarleyfinu, vakti