Lögrétta - 16.04.1918, Blaðsíða 4

64
LÖGRJETTA
Með báli og brandi.
Eftir Henryk Sienkiewicz.
grái eSa dökki leirsteinninn" í Botni
— er jeg nefni steinbrand.
Samkvæmt upplýsingum G. G. B.,
og þeirra, er jeg hef aflaiS mjer, verð-
ur niðurstaðan þessi: Steinbrands-
nafnið er mjög á reiki meðal Vest-
firðinga. Sumir nefna leirmikil brún-
kol með 20—60% öskumagni stein-
brand, aðrir nota sama nafn á kol-
vatnsefnislíkum leir.
Er augljóst, þegar tekið er tillit til
þessarar ósamræmi, að þýðingarlítiS
er aS benda á hin og þessi eldri rit,
er nefna steinbrandinn á nafn.
Sem kunnugt er, eru stórkostleg
brúnkolalög í Þýskalandi, og greina
ÞjóSverjar kolin í fjórar aSaltegund-
ir, og eru nöfn þeirra í samræmi við
aSaleinkenni tegundanna. Þrjár teg-
undir brúnkola eru áreiðanlega til
hjer á landi og hin fjórSa sennilega.
VirSist mjer sjálfsagt, aS hjer sje
höfð sama flokkun á brúnkolum og í
öðrum löndum, og ekki órjettmætt,
aS útlendu nöfnin sjeu höfS til hliS-
sjónar, þá er greinarmun þarf aS gera
á ónafngreindum íslenskum brúnkola-
tegundum.
Surtarbrandur er sjálfkjöriS teg-
undasafnorð, en „steinbrandur“ kysi
jeg helst, aS yrði nafn á óbrennan-
legum, kolvatnsefnisríkum leirteg-
undum.
Steinn.
Æviminning.
Hinn 6. febrúarmán. þ. á. andað-
ist merkiskonan Guðbjörg Filippus-
dóttir að heimili sínu HeiSi á Rangár-
völlum. Banamein hennar var nýrna-
sjúkdómur, er þjáði hana mjög með
köflum, einkum síðustu tvö árin og
lagði hana loks í gröfina eftir stranga
þriggja mánaða banalegu.
GuSbjörg sál. var fædd io. janúar
1855 í MóeiSarhvolshjáleigu i Hvol-
hreppi. Ólst hún þar upp hjá for-
eldrum sínum, Filippusi bónda Ein-
arssyni og Helgu Erlendsdóttur. Var
GuSbjörg yngst þriggja sy-stra, er
upp komust, þeirra: Margrjetar hús-
ireyju í Mundakoti á Eyrarbakka,
móSur Helga Árnasonar dyravarðar
í Landsbókasafnshúsinu í Reykjavík,
og GuSrúnar á Þingskálum á Rangár-
völlum, ekkju Sæmundar bónda,
föSurbróður GuSm. GuSmundssonar
skálds í Reykjavík.
Guðbjörg heitin byrjaði búskap
árið 1879 me® fyrri manni sínum,
Magnúsi Sigurðssyni frá Eystri
Geldingalæk. Bjuggu þau fyrst aS
Leirubakka í Landsveit, en fluttu ári
síðar aS Litla-Klofa í sömu sveit.
Árið 1882 fluttu þau að HeiSi á
Rangárvöllum og bjuggu þar saman
8 ár. VarS þeim tveggja barna auðið,
cn mistu þau ung. Tvö böm tóku þau
til fósturs; er annaS þeirra dáiS, en
fóstursonur þeirra er ungur efnis-
maður á heimili hinnar látnu. Hún
misti Magnús 1890 og stýrði sjálf búi
sínu um sinn. ÁriS 1892 gekk hún
að eiga Odd Pjetursson ekkjumann
frá Krossi í Landeyjum. Fluttist hann
til hennar aS Heiði meS þrem börn-
um sínum hálfvöxnum, er GuSbjörg
gekk í móðurstaS og gifti loks frá
sjer i góSar stöður. Þau Oddur
bjuggu saman aS Heiði tæp 26 ár
og eignuSust 3 börn. Dóu 2 ung, en
Oddur sonur þeirra er heima hjá föð-
ur sínum eftir lát hennar, duglegur
og mannvænlegur piltur með af-
brigSum.
Guðbjörg heitin var dugnaðar og
ráðdeildarkona hin mesta, hagsýn og
stjórnsöm á heimili, gæðakona, gest-
risin og hjálpfús viS alla, trygg í
lund og vinföst, geSrik, en göfuglynd
og kunni vel aS stilla skapi sínu,
glaSlynd og skemtileg i viSmóti, frið
sýnum og prúS í framgöngu. Snemma
sást, að þar var búkonuefni sem Guð-
björg var. Átti hún örðugt fyrstu bú-
skaparárin, — var þá ilt i ári og felli-
vetur mikill. Kom hún fátæk að
HeiSi, en græddist brátt fje. Voru
báðir menn hennar sæmdar- og dugn-
aSarmenn og hún samhent þeim í hví-
vetna að „gera garðinn frægan".
ESliskostir hennar og atgerfi kom æ
betur i ljós, er á leiS ævina, í bú-
stjórn allri og umsýslu, enda mun
nú óvíSa tryggara bóndabú en á
HeiSi. Synd væri þó aS segja, að
þar væri um smámunasemi eða nurl
að ræSa, því að heimili þeirra hjóna
er nafntogaS fyrir risnu, greiðvikni
og hjartagæSi þeirra beggja, og á öll-
um sviðum fyrirmynd og sveitar-
prýði. — Svo minnist GuSm. GuS-
mundsson skáld hinnar framliðnu og
kveður hana i nafni vina og vanda-
manna:
Hve nú er raunalegt, rökkur-hljótt
um rausnar-garðinn á H e i S i:
Þú bauðst í guSsfriði góða nótt,
sem göfugu æviskeiði
þar varSir til góðs, — og vært og rótt
nú verður und þinu leiði !
Þar kendum vjer stjórnvit, kjark og
í konusál búa góSri, [dug
og viðkvæma blíðu, hlýjan hug,
er hollur var ungum gróSri.
Þú vísaðir einskis bón á bug, —
hve bjart er af slikum hróðri!
Þar sáum vjer forsjálni, líknarluúd
og látprýði saman fara,
þar ástúSlegt bros og ylrík mund
var ánægja gestaskara.
Hve mörgum þú ljettir mæSustund,—
um megn er oss því að svara.
Nú þakkar sambúSar sólrík ár
að síðustu ástvin góSur, —
hann- man, hve græddir þú sviða sár
og syrgir þig tregahljóSur.
Og stjúpbarna hníga höfug tár,
er harma þig eins og móður.
Og sonar þíns einlæg ástarþökk
þjer ómar til ljóssins hlíða,
og fóstursonar þíns sálin klökk
nú sendir þjer kveðju blíSa.
Og vina-hugir um djúpin dökk
í dagheima til þín líða,
Rangæingur.
XXXII. KAFLI.
UndanhaldiS varaSi ekki lengi.
Furstinn gerði herbragð þetta að eins
til þess aS ginna Krysovonos yfir
síkið meS meginherinn til þess að
vinna enn glæsilegri sigur. í byrjun
orustunnar ljet hann eins og hann
ætlaði að flýja og sneri sjálfur und-
an. Þegar bændaliðiS sá það, hugðist
þaS að handtaka hann og rauf fylk-
ingar sínar. í sama vetfangi snerist
iurstinn vi'ð meS riddaralið sitt og
gerði svo ógurlegt áhlaup á bænda-
HSiS aS það gat litilli vörn komiö
fyrir sig. Var það brytjað niSur og
hrakið yfir brýrnar og garSinn og
alla leið til vagnborgarinnar. Sigur
furstans var enn meiri en daginn áSur.
Allar fallbyssur Krysovonos voru
teknar og fjöldi gunnfána; meSal
þeirra voru fánar margir, er Kósakk-
ar höfSu áSur tekið við Korsun.
Zakvilikovski gamli hertók helming-
inn af flutningavögnum uppreisnar-
manna. Voru þaS afarmiklar birgðir
af matvælum og hergögnum.
Kósakkar voru svo reiðir Kryso-
vonos aS þeir tóku hann þá um dag-
inn tvisvar höndunr til þess aS selja
hann furstanum í hendur, en sleptu
honum þó aftur með því skilyrSi aS
hann hjeldi beint til Kmielnitskis.
Hann hjelt líka undan í mesta ofboði
og nam ekki staðar fyr en i Mak-
novka.
Kmielnitski varS geysireiður, er
hann frjetti ósigurinn. BauS hann að
binda Krysovonos við fallbyssu eina,
en er honum rann reiðin ljet hann.
leysa hann og gaf honum siðar hans
fyrri metorS. Krysovonos hafði ávalt
veriS sigursæll og taldi hann honum
það vorkunn, þótt hann biSi ósigur
gegn furstanum.
Her furstans hafði og týnt tölunni i
þessum orustum. HöfSu fallið fimm
hundruS manna af hans liSi í áhlaup-
inu á vagngarö óvinanna. HöfSu Kó-
sakkar varist þar af mikilli hreysti.
Aksak,er vann sjer þar mjögtil frægð-
ar, var nú óvígur og ýmsir aðrir af
foringjum furstans voru mikið særS-
ir. Zagloba hafði barist ódeigur, en
nú lá hann hálfdauður og gat ekki
hreyft sig. HafSi hann verið barinn
með pál yfir malirnar.
ÞaS varS því ekkert úr feröalaginu
til Bay, enda var Skrjetuski sendur
þá þegar með riddaraflokk til þess að
bæla niður uppreisn í hjeruðunum í
kring um Saslov. Þeir brendu og
drápu alstaðar þar sem grunur var
á um uppreisn. Friðuðu þeir hjeraSið
á fimm dögum.
BæSi hann og menn hans voru nú
örþreyttir af sífeldum bardögum og
ætluðu þvi að halda á fund furstans.
HöfSu þeir heyrt að hann sæti þá í
Tarnopol.
KvöldiS áSur en lagt var á staS
tóku þeir sjer gistingu í Sukkorvince-
þorpi. Skrjetuski gisti í bóndakofa
einum, og sofnaði hann þegar um
kvöldið.
Morguninn eftir í dögun hálfvakn-
aði hann. Þótti honum aS hann væri
kominn til Lubni og Renzian væri nú
hjá sjer, BlundaSi hann aftur, en þeg-
ar hann þá vaknaSi var orðið bjart
og sá hann þá hvar Renzian sat og
var að smyrja leðurbrynju hans og
fægja spengurnar.
„Renzian! Ert það þú sjálfur eða
er það svipur þinn?“
Renzian varð svo hverft viS ávarp-
ið, aS hann misti hertygin niSur á
gólfiS. Hann fórnaSi upp höndunum
og mælti:
„GuS minn góSur! Hvernig getur
yður komið til hugar að jeg sje aftur-
ganga. Jeg sem er bráðlifandi og við
bestu heilsu."
„Og nú vitjar þú mín aftur!“
„Já, þjer hafið ekki vísaS mjer burt
úr þjónustu yðar.“
„Komdu til min, svo að jeg geti
faSmað þig. Flvenær komstu?“
„í nótt.“
„Hví vaktir þú nu'g ekki?“
„Jeg hjelt aS yður væri þörf að
sofa.“
„HvaSan kernur þú?“
„Frá Hustja."
„Þú kemur þá beint frá Kósökk-
unum. Segðu mjer alt frá ferð þinni.“
„Þeir hittu mig særSan í Chigirin
og hjeldu aS jeg væri þeirra sinni.
Jeg kom ekki brjefinu yðar til Ros-
logi. Bohun hirti það og hefSi drepiS
mig,ef digri aðalsmaSurinn hefði ekki
bjargað mjer. Bohun líSur nú ekki
vel. Norn ein spáði honum að sú er
hann elskaði giftist pólskum aðals-
manni og þaS eruS náttúrlega
þjer.“
„Hvernig veitstu þetta?“
„Jeg heyrði þaS.“
„SegSu áfram.“
„Bohun lá fárveikur í Tscherkassi 1
og var jeg sendur þangaS, því Kó-
sakkar vissu aS jeg var laginn að
binda um sár og leggja við plástra;
Sár Bohun var töluvert og hann var
með óráði, er jeg kom og þekti hann
mig ekki. Þegar hann fjekk ráð sitt
aftur, spurSi hann mig hvort jeg enn
væri þjónn þinn .... en fyrirgefið,
herra, jeg neitaði því og kvaðst vera
genginn í lið meS Kósökkum. Jeg
sagðist vera búinn að hjúkra honum
í tíu daga og sagðist skyldi gera hann
alheilan. Hann treysti mjer því og
sagði mjer hvernig fariS hafSi í Ros-
logi. En þegar hann mintist á digra
aðalsmanninn gnísti hann tönnum af
bræði."
„Var hann lengi veikur?"
„Já, hann var mjög lengi veikur.
Margoft gat jeg rekið rýting minn
í brjóst honum þar sem hann lá
ósjálfbjarga. En jeg skal hefna mín
fyr eSa siSar. Jeg vildi ekki gera
einstöku drættir í lífi þeirra, svo sem
t. d. hinn stórkostlegi hvitasunnu-
viðburður, heldur sýnir það gjörvöll
lifssaga þeirra.Og þetta sama þroska-
lögmál trúarinnar hefur endurtekið
sig alla tíð í sögu kristninnar. Hvar
sem sönn og einlæg trú hefur verið
fyrir, þótt ekki hafi i byrjuninni ver-
ið stærri en mustarSskornið, sem
minst er allra frækorna, þá hefur
hún átt fyrir sjer að vaxa, uns hún
hefur orðið að þeim krafti, sem kom-
ið hefur til vegar undraverðari og
dásamlegri viðburSum en jafnvel
þeim, að flytja fjöllin úr stað eða
láta trjen fasta rætur í hafinu. Og
mundi mega tilfæra því til sönnunar
ótal nöfn trúaðra manna meðal allra
kristinna þjóöa, jafnt frá yngri
sem eldri tímum. Og þar sem reynsl-
an hefur svo margsinnis staSfest
þetta fyrirheit frelsara vors um yfir-
gnæfanlegan þroska trúarfrækorns-
ins í sálum manna, þótt veikt og smá-
gert kunni að hafa verið í byrjun-
inni, þá virðist sem það mætti vera
oss til huggunar og uppörfunar, er
vjer nú göngum aS voru vandasama
verki. Jeg þykist vita, að flestir af
oss hugsi fremur dauflega til árang-
urs af þingstörfum vorum að þessu
sinni. Jeg býst við því, aS fleirum
en mjer finnist fremur dapurlegt en
ánægjulegt að setjast á þing, þegar
allar framkvæmdir sýnast ómöguleg-
ar, þegar allir virðast ganga með þá
sannfæringu í huga sínum, aö ekkert
verði í raun og veru gert vegna hinna
erfiðu kringumstæSa þjóðfjelagsmál-
um vorum til eflingar. En bræður,
látum samt ekki hugfallast, því ef
vjer berum vísir sannrar trúar í vor-
um hjörtum, þá höfum þjer fyrirheit
dottins um það, að þessi vísir, þótt
veikur kunni að vera, geti fyrir náð-
arkraft hans þroskast svo, aS vjer
framar öllum vonum, bæði vorum
eigin vonum og annara, reynumst
hinum mikla vanda vaxnir. Sje vor
veika trú sönn og einlæg, svo að vjer
getum i hreinskilni hjartans andvarp-
að til drottins: „Auk þú oss trúna",
þá getur hún, jafnt hjá oss sem öðr-
um orSið að þeim krafti, er flutt geti
fjöll, ekki aS eins fjöll áhyggjunnar
og kvíöans úr hjörtum sjálfra vor,
heldur einnig aS einhverju leyti fjöll
þeirra erfiðleika, sem enn frekar en
nokkru sinni endrarnær þjaka vorri
elskuðu þjóð. Þetta er mögulegt. Þaö
er mögulegt af því, aS í sambandi við
og samhliða hinni sönnu og kristilegu
trú og svo sem kvistir á einum sam-
eiginlegum stofni þroskast þeir eigin-
leikar, sem framar öllu eru til þess
nauðsynlegir, svo sem eru sönn trú-
menska og hreinn, óeigingjarn kær-
leikur til lands og þjóðar. —
ÞaS liggur i hlutarins eðli, aS ein-
skis blessunarríks árangurs fyrir
þjóS vora getur nú frekar en endra-
nær veriS aS vænta af störfum vorum,
ef þau ekki bera á sjer einkenni
sannrar trúmensku. Þaö má segja, aö
allur vanmáttur og veikleiki eigi rjett
til fyrirgefningar. Ótrúmenskan ein
er og verður æfinlega undanþegin
þeim rjetti. „Því þess er krafist af
sjerhverjum umboösmannþaðhannsje
trúr“ (1. Kor., 4. 1.). Vjer verðum því
nú, eins og ávalt, að vinna verk vor
meS hagsmuni þjóðar vorrar fyrir
augunum, þó þannig, að vjer gerum
oss eigi aS ánauðugum þrælum hins
einatt óstööuga og óábyggilega þjóö-
arvilja, heldur látum í öllum efnum
stjórnast af sannfæringu vorri og
sannleiksást, fullvissir um það, aS
sannleikurinn er jafnan sagna best-
ur. „Sannleikurinn einn megnar að
gera oss frjálsa" (Jóh. 8. 32). Um
leið og vjer því vinnum vor verk,
þá veröum vjer jafnan að minnast
þess, aS vjer erum ekki að eins um-
boðsmenn þjóöarinnar heldur einnig
umboðsmenn drottins. Og með því
að hafa það fyrir augum finiium vjer
best til hinnar alvarlegu ábyrgðar,
sem á oss hvílir. Og þaö eitt getur
skapað hina sönnu trúmensku. Því
sannfærSari sem vjer erum um það,
að vjer stöndum í þjónustu drottins
og því ljósari sem oss þar af leiö-
andi er hin mikilvæga þýðing köll-
unar vorrar, þess fúsari veröum vjer
til þess að leggja á oss alls konar
erfiði 0g þess alvarlegri verður við-
leitni vor á því, aS vinna þjóS vorri
sem niest gagn að oss er auðiö. Hins
vegar gefur þessi meðvitund, að vjer
stöndum í þjónustu drottins oss nauö-
synlega festu og sálarrósemi, svo að
vjer getum, ef vjer fáum frá fleirum
eða færri kaldar þakkir fyrir einlæga
viðleitni vora, sem ekki er síður við-
búið nú en endranær, tekiS oss í munn
hin postullegu orð : „Mjer er það fyr-
ir minstu hvern dóm þjer eða aðrir
menn leggja á mig, drottinn er sá,
sem dæmir mig.“ — Og eins og hina
sÖnnu trúmensku má skoða sem einn
frjóangann á trúarinnar helgu rót, svo'
er og hiS sama aS segja um kærleik-
ann til lands og þjóöar. Sagan sýnir
oss þaS ótvíræðlega, bæði saga vorra
og annara þjóða, að þeir, sem hafa
haft til að bera sanna og einlæga
kristilega trú, hafa og veriö gæddir
mestum kærleika yfir höfuð og þar
á meðal sannri þjóSrækni og ættjarð-
arást. Sanntrúaður kristinn maður
getur ekki sjeð náunga sinn líSa nauð
og afturlokað hjarta sínu fyrir hon-
um. Það er lögmál, sem alstaðar og
æfinlega gildir. Og sje það svo, að
sanntrúaöur maöur geti ekki gengið
það þá. Hann launaSi mjer vel hjúkr-
unina, og tók jeg á móti því. Jeg
áleit það ekki betur komið í ræn-
ingjahöndum. Kósakkarnir seldu her-
fang sitt frá Korsun fyrir gjafverS
og keypti jeg mikiS af því og er jeg
nú oröinn vel fjáöur. MeSan hann lá
spáði nornin fyrir honunt. Það var
ljóta ferlíkiö. Hún sagði aö sjer lit-
ist vel á mig og vildi aö jeg fylgdi
sjer. Nokkru síSar var jeg sendur til
Hustja með pater Lasko og sagði
Kmielnitski — fari hann norSur og
niSur — mjer að taka vel eftir hvern-
ig talaS væri um Kósakkana þar hjá
hersinum í Braslav. Þegar viS komum
til Hutsja, kom þangað einnig Kryso-
vonos meö bófa sína, drápu þeir pater
Lasko, en jeg gróf niður fje mitt og
hjelt beint hingaö, er jeg frjetti til
yöar.“
„Þú hefur komist vel út úr vanda
þessum, Viltu ná í eitthvað til aö
borða. Eftir árverS leggjum við
undir eins af stað.“
Hvirfilvindar eru tiöir í hitabeltinu
og gera þar oft tjón. Þeir fara meö
yfir 150 km. hraða á klst. Þessi mynd
sýnir hvirfilbyl, er hann stendur sem
hæst.
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
Pósthússtræti 17.. Venjulega heima
kl. 10—11 og 4—5. Talsími 16.
Sighv. Blöndahl
cand. jur.
Viötalstími 11—-12 og 4—6.
Lækjargötu 6B.
Sími 720. Pósthólf 2.
Fjelagsprentsmiðjan.
fram hjáeinum hjálparþurfandimanni
án þess að rjetta honum hjálparhönd.
þá er vitanlegt, að hann getur ekki
gengið fram hjá heilli þjóð, sem i
sárum liggur, án þess að veita þá
hjálp, sem mögulegt er. Aö vísu er
! vandinn ærið mikill, ekki hvað sist á
I þessum tímum, að kunna ráð til þess
aö greiða úr annmörkum þeim og
erfiðleikum, er gera nú öllum þorra
landsins barna lifsbaráttuna svo
afartorvelda. En viljann er þá aö
! virða. Og sje hann verulega einlægur
! og viöleitni vorri þannig háttað, að
hún geti notiö náSar og velþóknunar
drottins, þá mun hann leggja á einn
eöur annan hátt blessun sína yfir
hana. Þá mun hann sjálfur reynast
máttugur í oss veikum og gera oss
að lifandi vottum þess aS hann heyri
oss og bænheyri, er vjer i einlægni
hjartans biöjum: „Herra, auk þú os9
trúna 1“
1 Láttu þaö svo, drottinn, veröa j
styrk þú oss alla og styS meS náðar-
krafti þínum og viöhaltu og vernd-
aðu vora þjóS í þínu blessaða nafni,
Amen!