Lögrétta - 26.06.1918, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
rop
„Voröld“ heitir íslenskt vikublaö,
sem byrjaSi aS koma út í Winnipeg
I. febr. síöastl., en ekki mun hafa
sjest hjer heima fyr en nú um þetta
leyti. Ritstj. er Sig'. Júl. Jóhannesson,
áSur ritstj. „Lögbergs". BláSiS virö-
ist standa í sambandi viS enskt blaS-t
fyrirtæki, sem jafnframt er stofnaS
til, og eiga bæSi, enska og íslenska
blaSiS, aS hafa sömu ritstjórnarstof-
ur og prentsmiSju og „vera hvort
cSru til styrktar,“ segir í „Voröld“
Níu manna stjórnarnefnd hefur blaS-
inu veriS kosin, og eiga þeir heima
til og frá um ísl. nýlendurnar vestan
hafs, en formaSur er Arngr. Johnson
og ritari Hjálmar Gíslason í Winni-
peg. RáSsmaSur er Jón G. Hjalta-
lín, áSur gjaldkeri Northern Crown
bankans. BlaSafyrirtækiS mun vera
sprottiS af misklíS innan Liberala
flokksinsviS síSustu kosningar. „Vor-
öld“ er í sönui stærS og „Lögr.“, en
barnablaS fylgir hverju tbl.,sem „Sól
öld“ heitir. í i. tbl. „Voraldar" er
góS mynd af Tr. Gunnarssyni heitn-
um ásamt eftirmælagrein. í 9. tbl.
er þýSing frá „Gesti" á kvæSi eftir
Longfellow, „Dagur er liSinn“ og
hefur hr. ASalsteinn Kristjánsson,
sem hjer var í vetur, höf. bókarinnar
„Austur í blámóSu fjalla“, fært „Vor-
öld“ kvæSiSi, og þar meS þessa stöku
frá þýSandanums
LýSir ganga’ á glóSum,
gnestur fold og brestur.
KveSju greppum góSum
Gestur sendir vestur.
Kl. Jónsson fyrv.landritari er sagS-
ur orSinn formaSur fossafjelagsins
„Titan“, sem er eigandi Þjórsárfoss-
anna, meS 12000 kr. árslaunum. Hann
dvelur nú í Khöfn.
Mannalát. Dáin er 6. þ. m. frú Sól-
veig Thorarensen á MóeiSarhvoli,
fædd 8. ág. 1861. — Nýlega er dáin
hjer á Landakotsspítalanum úr
berklaveiki frk. Jóhanna Gísladóttir
Isleifssonar lögfræSings á 3. skrif-
stofu stjórnarráSsins.
18. þ. m. andaSist hjer í bænum
Jón HafliSason steinsmiSur, vænn
maSur og vinsæll. JarSarför hans fer
fram 28. þ. m.
Háskólapróf. Fyrri hluta lækna-
prófs hafa tekiS: Daníel Fjeldsted
meS 2. betri eink., Eggert Briem meS
2 eink., GuSni Hjörleifsson meS 1.
eink., Jón Árnason meS 2. betri eink.
og Karl Magnússon meS 2. betri eink.
— EfnafræSispróf læknadeildarinnar
'hafa tekiS JófríSur Zoega og FriS-
rik Björnsson, bæSi meS góSri 1.
eink.
Háskólarektor næsta ár hefur Ein-
ar prófessor Arnórsson veriS kos-
inn.
Stefán Guðjohnsen verslunarstjóri
á Húsavík hefur nú keypt verslun
Örum & Wulffs á Húsavík, sem hann
hefur veitt forstöSu, meS húsum öll-
um, útibúum og öllu tilheyrandi.
Roald Amundsen er kominn á staS
h ferS til norSurheimskautsins, segir
r.ýkomin símfregn.
Ferð um Skaftafellssýslu
1918.
Eftir G. Hjallason.
Þann 4. febrúar fór jeg á staS, og
kom heim 27. maí. Fór alveg austur
í Lón, hef aldrei áSur komiS í þá
sveit, hjelt yfir 90 fyrirlestra á meir
en 40 stöSum í sýslunni, viStökur fyr-
irtak, og athygli ágætt, eins og ár
Af því aS fæstir geyma blaSagrein-
ar, og muna því líklega fátt af lýs-
ingu minni þaS ár, ætla jeg aS rita
nokkuS um sýslttna og sýslubúa líka,
en samt nokkuS öSrtt vísi en áSur.
Tek fyrst þaS sem liggnr næst.
1. Árferði í sýslunni í vetur og vor.
•— Umhleypinga- og ofviSrasamt vai
í febrúar og mars, en batnaSi meS
apríl, komu samt í honum frostá-
og hrakviSra köst, en færri en í hin-
tim mánuSunum. AlstaSar varS snjó-
laust á láglendi í annari viku eftir
páska, urSu þá nógir hagar fyrir fje
og hesta, en gefiS var þvi samt meira
eSa minna, því jörS er víSa kvist-
litil og lítiS um vetrargrænar fóSur-
plöntur í þessum snjóljettu sveitum.
Samt urSu hey nóg, því batinn kom
svo snemma. Skepnuhöld góS; sá jeg
hvergi magrar skepnur, voru allar
fjörugar og fremur sællegar aS sjá.
Eftir páskana kom feikna afli í
Austursýsluna mest alla, bæSi í Lón-
iS, í Nesin og Mýrarnar, í Horna-
fjörSinn og í SuSursveitina. En í
öræfin var hann þó ekki kominn,
enda er enn þá örSugra þar meS út-
ræSi en i hinum sveitunum. Jeg held,
að þeir hafi veriS búnir aS fá fyrir
sumarmálin í áSurnefndum sveitum
kringum 40 þús. alls af þorski, stút-
ungi og sumstaSar stórufsa, mest á
íæri, sumt inni í HornafirSi sjálf-
um, en mest úti á opnu hafi. Fengu
t. d. SuSursveitarmenn 10—12 þús.
Gengu þaSan 4 skip, 6- og 8-æringar,
en 12 manns á hverju. Frá Mýrum
gengu 6 skip, og eitthvaS líkt var
meS þetta í Nesjunum. Auk þess voru
þar mótorbátar, flestir austan af fjörS- ,
um. 6 franskar færaduggur voru þar |
úti fyrir, en botnvörpungar engir.
Jeg fór um sumarmálin úr Austur-
sýslunni. Og rjett á eftir frjetti jeg
um sífeldan afla þar. Er líklegt, aS
um mánaSamót apríl og maí hafi þeir
veriS búnir aS fá 20 þús. eSa meira,
í sveit hverja ; lika var þá komin kola-
og hnísuveiSi á HornafjörSinn. Mik-
iS búiS aS salta, og fariS var líka aS
herSa áSur en jeg fór. — Jeg var nótt
hjá Þórhalli kaupmanni í HornafirSi,
og var þá þegar kominn talsverSur
saltfisksstafli hjá honum og bættist
mikið viS seinna. Hann sýndi mjer
vörubirgSir sínar, og var heldur rík-
mannlegt á aS lita, kassi við kassa
og sekkur viS sekk. Minnir mig hann
segðist vera búinn aS byrgja sig
svona mikiS til eSa alveg fyrir áriS.
Hjer um bil öll Austursýslan verslar
viS hann. — SnemmgróiS var þar
eystra. Vetrarblóm útsprungin i
HornafirSi, stór og fögur, 17. aprjl.
Og á sumardaginn fyrsta var birki-
lauf aS springa út á Svínafelli í Ör-
æfum og fult af algrænum knöppum
á skóginum. Burnirót í veggjum meS
5 þuml. löngum nýgræðings blaS-
leggjum, tún óSum aS grænka og
veSriS mj.ög blítt, fult af rjúpum á
túnum þar og víSar i Öræfum, og
þær litu vel út — en marga sá jeg nú
1 júpnaræflana á leiSinni. — Austur-
sýslubúar virSast vera vel birgir þetta
áriS. ÞaS sem helst skorti í vor sum-
staSar, var eldiviSur. Mór er ekki
víSa, skógur þó sumstaðar, reki
nokkur, en kol ókaupandi, enda sá jeg
þau ekki neinstaðar, aS teljandi væri.
Lakara var ástandiS meS birgðir í
Vestursýslunni. Hey aS vísu nóg og
skepnuhöld líka góS, en lítiS var um
fisk fyrr en eftir sumarmál, þá fór aS
smáaflast, og fyrir hvítasunnu var
kominn góSur afli i Mýrdalnum, eink-
um vestan til. LitiS var og um vörur
i Mýrdalsvík í vor, en svo kom nú
„Skaftfellingur" fyrir hátíSina meS
eitthvaS 50 tonn.
2. óviðjafnanlegt landslag.—Eftir
því sem mjer er kunnugt, þá má
landslagiS í Skaftafellssýslu heita ó-
viSjafnanlegt, Þar eru miklir jöklar
og jökulvötn, mikil eldfjöll, hraun og
sandar í merkilegri sameining á til-
tölulega litlu svæði (3—400 fermíÞ
um). Jöklar, eldfjöll, hraun og sand-
ar eru nú reyndar víða í veröldinni
en vanalega ekki öll saman, heldut
sitt á hverjum staS. Jöklar eru, til
dæmis, nógir á Grænlandi, einnig í
Sviss og Noregi, en þar eru ekki
hraunin og sandarnir. Aftur eru nóg
eldfjöll og hraun á ítalíu og í Japan,
en þar er lítiS um jöklana. Og nógir
eru sandar í Sahara og MiS-Asíu, en
jökulvötn renna ekki yfir þá. Austur
á Kamtsjatka eru eldfjöll og jöklar ;
en ekki veit jeg hvort jokulvötn renna
þar yfir mikla eyðisanda meS stór-
flóðuni og húsháum borgar-ís eins og
SkeiSará gerir í hlaupum sínum.
Skaftafellssýsla er einmitt þaS, sem
einna mest staSfestir þaS, sem dr. H.
Pjeturss segir um ísland: „ÞaS líkist
engum löndum.“ ÞaS er gamall mis-
skilningur að segja að Noregur og
ísland sjeu lík, því þau eru í mörgu
nauSa-ólík, alt önnur jarðmyndun og
fjallalögun, og alt annaS grjót, jái
jurtalíf talsvert annaS; og einkum er
Skaftafellssýsla afar-ólík Noregi.
Sljettlendin miklu og háu fjöllin hjá
Myndin sýnir gröf Abrahams í
Tyrkneskri kirkju i Palistínu- Er nú
landiS þar umhverfis i höndum Eng-
lendinga. Framan við tjaldiS, sem
hylur gröfina, sjást tvö bindi af
Kóraninum.
henni líkjast þó fremur sumurn sljett-
um viS háfjöll MiSjarSarhafsland-
anna.
3. Árnar í Vestur-Skaftafellsýslu.—
Fátt er nytsamlegra fyrir ferSamann-
inn en aS þekkja vel torfærur þær
sem verSa á vegi lians. Skal því byrja
á aS lýsa nokkuö ánum í Skaftafells-
sýslu. Og fyrst skal fræga telja, þá
sem næst er þeim sem austur fara,
Jökulsá á Sólheimasandi, sem liggur
austan viS Skógasand. Hún er afar-
ströng og stórgrýtt, nema neðst, en
þar er aftur sandbleytan. Á þessi vex
afar-fljótt, skellur oft yfir hestinn, og
þá er hætt. Mesta reiö jeg hana í
bóghnútu aS ofan, en rúmlega í kviö
aö neðan. Þessu, eöa meiru, munar
á straumnum. En tvisvar fjekk jeg
hana rjett i kviö, og þrisvar í hnje.
En hún er oft mest, já, ófær, þegar
mest liggur á, bæði fyrir slátt, um
slátt og eins á haustin, já, getur alt
af orSiS ófær. Lón mikiS er í jökl-
inum viS upptök hennar, og hleypur
fram meS ofsa jökulhlaupi, þegar
minst varir, óferjandi held jeg hún
sje, og bráðófær er jökulíinn, sem
hún kemur úr, fyrir -hest. Sagt er,
aS kunnugir menn geti klöngrast
gangandi yfir hann. En krókur er
þaS, og þá best aS vera mannbrodd-
aður! Margir hafa fariS i hana, og
þaS gætnir og öruggir menn ÞaS er
því meir en þörf á aS brúa hana!
Fyrir austan hana eru í Mýrdalnum
2 jökttlár, Klifandi og Hafursá, miklu
hættuminni, en þó stundum varasam-
ar. Tvær smáár eru austar i Mýr-
dalnum, og austan viS Mýrdalsvík er
Kerlingardalsá, er getur verið djúp
og varasöm. — Margar ár eru á Mýr-
dalssandi. Vestast er Múlakvísl, vex
ægilega, rennur þá í mörgum kvisl-
um, en verður stundum eitt samflæSi
bæjarleiSarkorn á breidd. ÁSur rann
meginvatn hennar austar, fórust þrír
merkismenn í því 1823. KvaS Bjarni
Thorarensen utn þaS og segir:.„Jök-
ulfljót rennur á sandinum svart, sent
upp úr náheimum berg gegnum hart.“
En aldrei hef jeg fengiS Múlakvísl
nema undir kviS. Hún er eins og önn-
ur jökulvötn eystra, minst á útmán-
uðum og vorum. Háöldu-kvísl er á
miðjum sandinum. Hún er bergvatn..
og vex sjaldan mikiö. Svo kemur
Blautakvísl, hún er ekki mikil heldur,
en sandbleyta er oft í henni, eins og
hinum ánum neöan til, þar sem sand-
urinn er fínni. Þar fyrir austan er á
vestan viS sæluhúsið. Og fyrir'austan
þaS 3 smáár, er Kælarar heita, vaxa
stundum. Fyrir austan Mýrdalssand
er mesta áin i sýslunni, KúðafljótiS.
Ekki fór jeg yfir þa'S, heldur þær ár
sem þaS verður til af, og eru þær
þessar: Fyrst Hólmsá, hún er brúuS
cg var sannarlega ekki vanþörf á
því. Mjer þykir hún voöalegri en
Jökulsá á Breiðamerkursandi, bæði
vatsmikil og ströng. Svo kemur
Skaftártungufljót, talsvert bergvatn,
en fremur góS vöS á því. Svo er
Ásavatn (Eldvatn), mjótt, strangt,
vatnsmikið og varla reitt, enda brúaS.
kemur þaö ofan úr Skaftá. Auk þessa
renna mörg smá bergvötn i KúSa-
fljót, og er Skálm, sunnan og vestan
viS Holmsá, eitt þeirra. Er hún eigin-
lega uppspretta í sandinum, en í hana
rennur frá jöklum í leysingunum.
Fyrir austan Ásavatn renna Ásakvísl-
ar þrjár^eða fleiri, suður og ofan i
gegn um Skaftárhraunið frá 1783.
Eru oft miklar. Eldra nraun er undir
því neSan og austan viS þaS og í þvi
rniðju. Skaftá sjálf rennur ofan og
norSan við hraunið og svo niöur og
austur fyrir austan það. Eru þvi þessi
miklu hraun, ásamt MeSallandinu fyr-
ir neðan þau, afhólmuð lönd. — HiS
eiginlega Eldvatn kemur upp i miðj-
um hraunum þessum, gjáótt og sendið
í botni, reiS jeg þaS dýpst á miSjar
síSur, er ekki slæmt fyrir gætna og
kunnuga. — Á SíSunni er Geirlandsá,
ströng og vex mikiS, er þá varasöm.
— Svo eru smáár, uns Þverá kemur,
oft mikil, er, eða var, terja viS hana.
Svo erHverfisfljót,er núkið í vöxtum,
en nú brúaS, og Brunná, fyrir austan
það.Hún er samt ekki mjög mikil.Svo
er ein á enn, og svo kemur Kálfafell
og fyrir austan þaS er Djúpá, vatns-
mikil, ströng og botnslæm. Veitti ekki
af að brúa hana. — Milli Austur- og
Vestursýslunnar eru Núpsvötnin
mikiS, en fremur lygnt jökulvatn í
mörgum kvíslum. Jeg fjekk þau þetta
frá rnilli hnjes og kviðar og í bóg-
hnútu, voru þau ekki mikil fremur
en hinar árnar, þegar jeg fór yfir
um þær.
Jeg hef ekki sjeö Skaftafellssýslu-
vötnin í neinum algleymingi. En
förin — farvegina á þurru — hef jeg
sjeS, og sýna þau glögt, aS gangur
hefur veriS á. Eina bótin, að duglegir
og gætnir eru fylgdarmenn þarna
austurfrá og hestar afbragS. Óvanir
rnenn meS óvana hesta mega vara
sig á vötnum þessum, og þaS eins
þó þau sjeu lítil. Þau eru mörg sí-
mórauð, og botnsteinar, hyljir og
sandbleytur sjást því ekki.
Alþingi.
Þingsályktanir.
40. Um erfðafestuábúS á þjóSijörS-
um og kirkjujörðum. Flm.: Bj. St. —
Neðri dcild Alþingis ályktar aS skora
á landsstjórnina að undirbúa og
leggja fyrir næsta Alþingi frumvarp
til laga um erfSaábúðt a þjóSjöröum
og kirkjujörðum.
41. Um lán handa klæSaverksmiðj-
unni á Álafossi. Frá fjárveitinga-
nefnd n. d. — Alþingi ályktar aS
heimila landsstjórninni aS lána eig-
endum klæðaverksmiSjunnar á Ála-
fossi alt aS 100 þús. krónur, til aS
fullkomna verksmiSjuna á ýmsan
hátt. — LániS veitist gegn veði í
verksmiðjunni og ábyrgS, er stjórnin
tekur gilda, ávaxtist meö 5% og
greiðist nreS jöfnum afborgunum á
20 árum.
42. Um raflýsingu á Laugarnesspít
ala. Frá fjárveitinganefnd n. d. —
Alþingi ályktar aS heimila lands-
stjórninni aS verja fje til þess aS raf-
lýsa holdsveikraspítalann í Laugar-
nesi.
43. Um hinn almenna mentaskóla.
Flm.: Bjarni frá Vogi. — Alþingi á-
lyktar að skora á stjórnina: I. AS
rannsaka, hvort eigi muni hollara aö
gera hinn almenna mentaskóla aftur
aS læröum skóla, meö líku sniöi og
áður var, en greina hann frá gagn-
fræSaskólunum. II. AS rannsaka,
hvort eigi rnundi rjettara að skifta
þeim lærða skóla í deildir siðustu ár-
in, rpálfræöisdeild og stæröfræSis
dilt, eöa jafnvel fleiri. III. AS gera
sem fyrst ráöstafanir til þessarar
breytingár, svá fremi rannsóknin leið-
ir til þeirrar niðiurstöSu.
44. Um kosning samningamanna.
Frá fullveldisnefndum. — Alþingi á-
lyktar aS kjósa fjóra þingmenn til
þess aS hafa á hendi samninga fyrir
hönd þingsins viS sendimenn Dana.
45. Um bráðabirgSalaunaviSbót
handa starfsmönnum landssímans.
Frá fjárveitinganefnd n. d. — Alþingi
ályktar aö heimila landsstjórninni aö
verja alt að 40000 kr. á ári af tekjum
landssímans til bráöabirgSalauna-
viöbótar handa starfsmönnum lands-
símans. Úthlutun þessarar launaviS-
bótar fer frarn eftir tillögum lands-
símastjóra. Af launaviSbót þessari
greiSist engin dýrtiðaruppbót.
Samþyktar þingsályktanir.
26. Urn efniviS til opinna róörar-
báta.
27. Um erfðaábúS á þjóðjÖrSum og
kirkjujoröum.
28. Um kosningu samningamanna
Lárua Fjeldsted,
yf irr jettarmálaf ærslumað ur
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
29. Unt rannsókn mómýra. — Al-
þingi ályktar aö heimila landsstjórn-
inni SS verja alt að 3000 krónum til
rannsókna á mómýrum á þeirn stöð-
um, er líklegastir þykja til þess, að
móiðnaSur veröi rekinn á síöar.
Þingmannafrumvörp.
32. Urn afhendingu á landi til
kirkjugarös í Stokkseyrarsókn. Flm.:
Einar Arnórsson. — Skylt er hverjum
manni að láta af hendi nauösynlegt
land undir nýjan kirkjugarS handa
Stokkseyrarsókn, enda korni fult
cndurgjald fyrir. '
33. Um breyting á lögum nr. 34, 16.
nóv. 1907, um skipun læknishjeraSa.
Frá fjárveitinganefnd n. d. — 1. gr.:
MeSan ófriðurinn stendur og þar til
ööru vísi verSur ákveðiS, heimilast
hjeraöslæknum landsins aS hækka
gjaldskrá þá, sem um getur í 4. gr.
laga nr. 34, 16. nóv. 1907, svo og
borgun fyrir ferðir, sem ákveðin er
í 5. gr. sömu laga, um alt aö 50%. —
2. gr.: Lög þessi öölast þegar gildi.
34. Um bráSabirgðaláunaviöbót til
embættismanna. Frá fjárveitinga-
nefnd n. d. — 1. gr.: Auk lögmæltra
launa og dýrtíSaruppbótar samkvæmt
lögum nr. 59, 26. okt. 1917, veitist
launaviðbót, svo sem fyrir er mælt í
lögum þessum. — 2. gr.: Skrifstofu-
stjórar í stjórnarráöi íslands, svo og
hagstofustjórinn, landsbókavöröur,
þjóðskjalavörSur og þjóðmenjavörð-
ur, fá 500 kr. launaviSbót hver á ári
— 3. gr.: Dómstjóri i landsyfirrjetti
fær 1200 króna launaviöbót á ári og
meödómendur sama rjettar 1000 kr.
hvor. — 4. gr.: Landlæknir, holds-
veikralæknir og allir hjeraðslæknar
landsins, aörir en þeir, sem taldir eru
í 5. grein, fá 500 króna launaviðbót
hver um sig á ári. — 5. gr.: Lækn-
arnir í Keflavíkur-, Patreksfjaröar-,
Blönduóss-, SeySisfjaröar- og Reykj-
ó.rfjarðar-hjeruðum fá þá launaviö-
bót, sem til vantar að laun þeirra
nemi 2000 krónum á ári. — 6. gr.;
Allir fastir kennarar háskólans, (pró-
fessorar og dósentar), að Einari pró-
fessor Arnórssyni undanskildum, fá
500 kr. launaviðbót á ári hver um sig.
— 7. gr.: Skólastjói'ar viS mentaskól-
ann, gagnfræðaskólann á Akureyri.
kennaraskólann, stýrimannaskólann
og vjelstjóraskólan og allir fastir
kennarar og aukakennarar þessara
skóla, svo og fræöslumálastjórinn, fá
500 kr. launaviöbót hver á ári. —-
8. gr.: Vegamálastjóri og vitamála-
stjóri fá 500 kr. launaviSbót á ári
hvor urn sig. — 9. gr.: Biskup lands-
ins fær 500 kr. launaviðbót á ári. —
10. gr.: Fangaverðinum viS hegning-
arhúsiö í Reykjavík veitist 400 kr.
launaviöbót á ári. — 11. gr.: Lands-
stjórninni heimilast aö verja alt aö
8000 kr. á ári til úthlutunar meSal
presta þeirra, er við erfiö kjör eiga
aS búa sökum dýrtíðarínnar.Úthlutun
j essa fjár skal geið efrir tillögum
l.iskups. — 12. gr.: Af launaviöbót
samkvæmt lögum þessum greiðist
engin dýrtíöaruppbót. — 13. gr.: Lög
þessi öðlast þegar gildi og gilda þar
til ööru vísi verð.ur ákveöiS.
Feld frumvörp.
7. Frv. um fólksráðningar feldi e.
d. viö eina umræðu þar í deildinni.
Móðirin.
Hún kom til mín til aö biðja mig
aSstoðar. Hún haföi víst eitthvaö
heyrt um að jeg fengist viö kven-
rjettindamálin, og þetta fanst henni
vist vera einmitt eitt af þeim.
Jú. — Jeg spurði hana hvaö það
væri sem jeg ætti aS hjálpa henni
meS. — Henni varS oröfall. Hún varð
dálítiö vandræðaleg. HugsaSi sig um
dálitla stund, og svo kom sagan:
Já, hún hafSi fyrir rúmu ári síöan
eignast barn meS manni, sem hún
haföi lengi þekt og þótt vænt um.
En svo illa tókst til, aS einmitt um
sama leyti varS hann heniji fráhverf-