Lögrétta - 02.10.1918, Qupperneq 2

i64

LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur 1U á hverjum mið-
vikudegi, og ouk þess aukablöí við og vit,
tninst úo blöð alls á ári. Vert kr. 7.50 árg. 4
lelandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi I. júli.
það. Á íslandi er það nú stærsta
þjóðþrifamálið. Yið væntum mik-
ils gagns af fossum okkar, og verði
rjett með fossamálið farið, trúi jeg
ekki öðru en að þær vonir rætist.
Samtalið endaði svo með þvi, að
G. B. sagði blaðamanninum álit
sitt á samkomulagi því, sem orðið
væri um sambandsmálið, og sagði
það sína skoðun að af því mundi
vaxa á íslandi vináttuþel til Dan-
merkur. Lætur blaðamaðurinn vel
yfir samtalinu við hann, segir að
hann sje maður ódidur, sjerlega
skýr, og hinn viðkunnanlegasti.
Ferðum sínum um Sviþjóð og
Noreg hagaði fossanefndin þannig,
að hún fór fyrst til Trollháttan.
par rekur sænska ríkið rafmagns-
stöð og selur strauminn til ýmis-
konar iðnreksturs og hefur risið
þar upp bær umhverfis stöðina.
prjár aðrar stöðvar á sænska rikið,
sem reknar eru á sama hátt. Frá
Trollháttan fór nefndin til Krist-
janiu og þaðan fóru þeir G. B., J.
p. og Sv. ól. til stöðvanna við Rjúk-
an og í Nototen. Eftir það fóru
fóru þeir J. p. og Sv. ól. til pránd-
heims, en G. B. fór til Slokkhólms
á fund fossastjórnarinnar sænsku.
í prándheimi rekur bærinn sjálf-
ur rafmagnsstöð og hefur hún
verið stofrtuð og rekin frá upphafi
með það fyrir augum, að sem
flestir gætu haft hennar not, og
rafmagnið því selt svo ódýrt, sem
unt er. Hefur stöðin verið stækkuð
og aukin ár frá ári síðan hún var
stofnuð og þrífst vel. Eftir þetta
fór nefndin öll aftur til Khafnar
og kom þá á fund í fossafjel „ís-
land“ til þess að spyrjast fyrir um
fyrirætlanir þess hjer á landi.
Strídid.
Búlgaría a8 gefast upp.
í síðasta tbl. var lauslega drepið á
að Búlgarar væru á undanhaldi á
Salonikivígstöövunum. En þaS hefur
orðih mikiS úr framsókn bandamanna
þar síðastl. viku. Her þeirra er kom-
inn inn í suövesturhorn Búlgaríu og
hefur tekiö Strumitsa, og langa leiö
norður eftir í Serbíu í Vardardalnum
og þar fyrir vestan. Fregn frá 28.
f. m. segir’, ab forsætisráðherra Búlg-
ara, Mr.linov, hafi án samþykkis kon-
ungs og þings leitað samninga um
vopnahlje viS bandamenn. önnur
fregn frá sama degi segir, aS stjórn-
in hafi í samráöi vitS stjórnarflokk-
ana stungiö opinberlega upp á því,
aö vopnahlje veröi samiö. Flokkarm
ir skori á þjóðina, að trufla ekki þær
friðarumleitanir, sem nú sje byrjað á.
Það haíi verið ákveðið, að senda
nefnd til Saloniki, til samninga við
fulltrúa bandamanna og hafi nefndin
átti að leggja af stað 25. f. m, Þing
Búlgara sje kvatt saman 30. sept.
Fregn frá 29. f. m. segir, að yfir-
hershöfðingi bandamanna sje reiðu-
búinn til að semja frið, en neiti
um vopnahlje. Frá Berlin er
sagt, að fregnirnar um ástandið í
Búlgaríu hafi vakið afskaplega æs-
ing, með því að alvarleg hætta sje
talin á því, að höggvið verði á sarrti
band Þjóðverja við Austurlönd. Það
sje álitið, að konungdómi Ferdínands
konungs sje lokið, ef Malinov hafi
sitt mál fram. Hintze, utanríkisráð-
herra Þjóðverja, segi ástandið alvar-
legt mjög, en þó sje ekki öll von úti
ura lagfæringu á því.
Herlina Búlgara lá áður nálægt
suðurtakmörkum Serbíu, að vestan-
verðu sunnan við Monastir, en þar
fyrir austan er fjalllendi. Þá er Vard-
ardalurinn og lá herlínan austur um
hann þveran til Doiranvatnsins, sem
er á landamærum Grikklands og Ser-
bíu, norður frá Saloniki, og þaðan
austur í Strumudalinn, en Struma er
stór á, sem fellur suður um Búlgaríu.
Áin Vardar fellur út í Salonikifló-
ann. í opinb. tilk. ensku er sagt þann-
ig frá viðureigninni: Hiftn 18, sept.
Nýjar bækur:
Schiller: Maerin frá Orieans. Rómantiskur sorgarleikur. Dr. phil.
Aiexander Jóhannessori þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Quðm. Pinnbogason, dr. pliil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murpliy: Bðrn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00
Quðm. Guðmundsson: L]óð og kvæði. Nýtt safn. Innb kr 7,00
og kr. 11,00.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúttier. Æfisaga. Innbundin kr 6,50,
óbundin kr. 5,00.
Jón Helgason, biskup; Kristnisaga, 3. bindi (lok miðaldanna og sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8,00
Bækurnar fást hjá bóksðlum, eða beint frá
Bók&verslun Sigf. Eymundssonar, Eeykjavík.
-•ed
hófu bretskar og grískar hersveitir
sókn báðumegin við Doiranvatnið.
Tóku þá bandamenn hálsinn, setrr
hggur vestur frá Doiranþorpi, en
vinstri herarntur bandamanna varð
að láta undan síga. Framvarðarstöðv-
ar Búlgara austan við vatnið voru
teknar, en allar árásir á aðalherlínu
þeirra reyndust árangurslausar. Á-
hlaupinu var haldið áfram vestan við
vatnið 19. sept. og sóttu bandamenn
þá lengra fram en áður og tóku hæð-
irnar á sjálfri aðalherlínunni, en gátu
ekki haldið öllum þeim stöðvum, sem
þeir tóku. Var orustan hin harðasta
og Búlgarar vörðust snarplega. En
21. sept. varð þess vart, að Búlgarar
voru að búa sig ttndir allsherjarund-
anhald á öllum Doiranvígstöðvunum,
ert bandamenn veittu þeim skjótlega
eftirföt. Um þetta leyti höfðu Frakk-
ar, Serbar og ítalir algerlega brotið
á bak aftur vamarlínt', Búlgara á víg-
stöðvunum milli Vardar og Monastir.
Varð þá vesturher Búlgara viðskila
við herinn í Vardardalnum og segir
í ensku frjettunum, að eini undan-
komu vegurinn fyrir þennan einangr-
að her sje sá, að fara langan krók
um Gostivar til Uskub, en það sje
hægra sagt en gert, að koma mikl-
um her undan eftir þeim vegi, og
riddaraliö bandamanna sæki fast á
eftir. Eystri her Búlgara sje einnig
í hættu og útlitið hjá þeim ilt. Á-
rangur sóknarinnar sje orðinn mjög
mikill, stór hluti serbnésku Make-
doníu sje þegar aftur tekinn og svo
mikið af hergögnum, að mjög efa-
samt sje, að Búlgarar geti rjett við
aftur án mikillar hjálpar frá mið-
veldunum.
Opinber fregn frá Paris, frá I. þ.
m. segir, að vopnahlje hafi verið sam-
ið við Búlgara síðastl. sunnudag og
hafi þeir gengið að ölluni skilyrð-
nm bandamanna. Allur herinn hafi
gefist upp skilyrðislaust og öll her-
gögn sjeu afhent bandamönnum,
Aðrar frjettir.
Sókn bandamanna er haldið áfram
á vesturvígstöðvunum og Þjóðverjar
láta þar undan siga. Hörðust er nú
viðureignin í nánd við St. Quentin
og Chambrai. Einnig er getið um
sókn frá Frökkum og Bandaríkja-
mönnum milli Reims og Verdun og
jafnvel talað um að Belgir hafi byrj-
að sókn norður í Flandern. Þó er svo
að heyra, sem Þjóðverjar telji sjer
ekki hálskalegt undanhaldið að vest-
anverðu; segja þeir að varnarstöðvar
hafi verið óheppilegar á því svæði.
sem þeir tóku i sumar, en nú hafa
þeir látið það af höndum aftur að
miklu leyti. Fregn frá 25. f. m. hafði
það eftir Hertling kanslara, að Þjóð-
verjar ætluðu ekki að biðjast vægðar
og varaforingi herstjórnarráðsíns
hefur nýlega sagt í ræðu, að Þjóð-
vcrja skorti hvorki menn nje her-
gögn til varnar. I þýska þinginu hef-
ur veríð talað um samsteypustjórnar-
myndun, en óvist enn, hvað úr því
máli verður.
Fregn frá 1. þ. m. segir, að keis-
arinn hafi samþykt að Hertling
kanslari fari frá, og jafnframt lofað
miklum stjórnarbótum.
1 Palestínu hefur her Breta sótt
mjög fram, og eru Tyrkir þar illa
staddir. Hófst sú sókn 18. sept., en
þann 24. höfðu Bretar tekið þar 45
þús. fanga og 265 fallbyssur, segir
í opinb. tilk. ensku, og 2 herir Tyrkja
þar gereyddir. Þar segir, að þessi
sigur sje að miklu leyti unninn af
indverskum hersveitum, en Allenby,
herforingi Breta, fær mikið orð á
sig fyrir herstjórn sína þar eystra.
Bandaríkjamemi í Frakklandi.
„Við viljum hafa alt í Frakklandi,
sem með þarf til þess að búa út 3ja
rniljóna her í 3 mánuði.“ Svo hljóðar
stefnuskrá Bandarikjastjórnarinnar
ófriðnum viðvíkjandi, segir í skýrsl-
tun frá „AUiance francaise“ frá á-
gústmánuði í sumar, og er það byrj-
un á grein, sem hjer er tekið aðal-
efnið úr.
Bandarikjamenn vissu það, segir í
greininni, að eftir þriggja ára ófrið
mundu hafnir okkar, verksmiðjur
okkar, matarbirgðir okkar og járn-
brautatæki okkar naumlega nægja til
þess að uppfylla þarfir okkar eigin
hers og ibúa landsins. Þeir höfðu
ákveðið að veita okkur hjálp í stór-
um stil, en jafnframt að gera það á
þann hátt, að þeir gerðu okkur sem
minstan átroðning, Þess vegna skyldí
her þess hafa sinar eigin hafnir og
1 fá heiman að nær því alt það, sem
hann þyrfti með. Ennfremur skyldi
hann nota sín eigin samgöngutæki til
þess að flytja þessar nauðsynjar fram
til herstöðvanna. Má þvi þegar í
fyrsta áliti sjá, hve mikilfenglegt lyt-
irtæki hjer er um að ræða jafnframt
og þessi framkoma er hin göfugasta.
sem sögur fara af.
Við mynni eins af stórfljótum okk-
ar, þar sem i fyrra sunrar voru lágir
og nær auðir bakkar, rneð sefklæddri
rönd næst ánni, þar eru nú hafskipa-
bryggjur, sem 10 stórskip geta lagst
við. Staurarnir, sem reknir hafa ver-
ið þar niður, og bryggjurnar eru
bygðar á, hafa sumpart verið fluttir
frá Ameriku, en sumpart eru þeir
feldir og sniðnir til í nærliggjándi
skógum af Bandaríkjamönnum. Upp-
skipunarverkfæri öll eru flutt frá
Ameriku og eins menn þeir, sem að
uppskipuninni vinna,en það eru Svert- '
ingjar frá Suðurríkjunum. Einnig eru
skipin flest amerisk. Menn erti komn-
ir þar svo langt i skipasmiðum, að
þeir smíða nú stór eimskip á 32 dög-
um. Allar þær vörur, sem stór her
þarfnast, eru dregnar upp úr lestum
þessara amerisku skipa: mjöl, sykur,
kartöflur, hey, skotgrafaverkfæri.
einstakir hlutar af flutningabílum.
stórskotavjelum o. s. frv. Alt þetta er
á sifeldri rás frá lestum skipanna upp
i óteljandi sporvagna, sem renna eftir
',ry§f8'junum. Brothættari hlutir, eða
hlutir, sem varlegar þarf að fara
með, eru fluttir á öðrum vögnttm, sem
litlir dráttarbilar, ekki stærri en hjól-
börttr, ganga fyrir. Allar þessar vör-
ur eru svo greindar í sundur á jám-
brautarstöð, sem er nokkra kílómetra
frá lendingarstaðnum. Járnbrautar-
stöð þessi er nýsköpuð á auðum stað,
eins og höfnin, og hún á að verða
SYz kílóm. á lengd og y2 kilóm. á
breidd. Það er í óða önn verið að
bvggja hana, og hver einstakur hluti
hennar er tekinn til notkunar jafn-
ótt og hann er fullgerðttr. AIls á
stöðin að taka yfir 700 þús. ferkílóni.
í nánd við ltana eru hermannaskálar,
sem ætlaðir eru til íbúðar liði Banda-
ríkjamanna frá þvi að það er landsett
og þar til það leggur á stað til vig-
stöðvanna. Þessir skálar rúma 50 þús.
manna.
Og þetta eru að eins einar af þeim
dyrum, sem Bandamenn hafa gert
sjer inn í land okkar.Nokkur hundruð
kílóm. norðar er verið að byggja aðra
stóra höfn við breiðan fljótsós. Þar
þarf að þyggja skjólgarð mikinn út til
hafs og verður gerð þessarar hafnar
eins og fingur á hendi, en 20 stór-
skip eiga að geta legið þar við
bryggjur samtímis. Griðarstór vjei
tekur við trjástofnunum og rekur þá
niður i botninn, fyrst uppi við strönd-
ina, en færist smátt og smátt lengra
og lengra út. Að hálfu ári liðnu á
þessi höfn að vera fullgerð, en undir
ems og skjólgarðurinn er kominn tu
nokkuð á leið, verður farið að nota
hana. En meðan svo er ekki, er notuð
frönsk höfn þar nærri, sem á ófrið-
artimum er litið notuð. Þar í nánd
eru geymslustöðvar á stórri sljettu.
Þegar þær eru fullgerðar, mttnu þær
ná yfir flatarmál, sem nemur 1 milj.
fermetra, og á þessu svæði verða
jarnbrautarteinar, sem alls verða
325 kílómetrar á lengd. Til við-
búnaðar á þessum stöðvum eínum
verja Bandarikjamenn 350 miljónum.
En það má sjá að Bandarikjamenn
vinna á fleiri stöðum en þessum
tveimur við strendur okkar, segir í
greininni. Það, sem skipin skila frá
sjer á þessum tveimur stöðvum, er
flutt til geymslustöðva meðfram járn-
brautarlinum þeim, sem liggja þaðan
til vígstöðvanna, og til þessa þurfa
mikil flutningatæki, sem sífelt eru á
leið hingað frá Ameríku. Við hafn-
imar eru flutningabilar i þúsundatall
°g fjöldi manna vinnúr þar. stöðugt
að þyí, að setja þá saman, þvi yfii
hafið eru þeir fluttir í niörgum pört-
ttm. En ekki á að fara nema hálfur
annar klukkutimi í það, að setja
Hvern bil saman, Sama er að segja
um gufuvagnana, að þeir eru fluttir
yfir hafið í mörgum pörtum. Einn
dag þarf til þess að setja þá saman.
Nu eru 300 af þeim komnir á gang,
en 6 bætast við daglega, svo að þeim
fjölgar óðum. Á öðrum stöðum eru
settir saman storir flutningavagnar
svo að hundruðum skiftir. Þeir bera
30 tonn hver og á þá alla eru málaðir
stafirnir U. S. A. Sjálfir leggja
Bandarikjamenn til starfsfólk á allar
þær vagnlestir, sem þeir gera öt, og
taka mörg hundruð vjelastarfsmenn
og kyndarar frá þeim þau próf, sem
gefa rjettindi til starfa við franskar
járnbrautir á þeim leiðum, sem
Bandaríkjaliðið. notar til herflutn-
inga. Þar setu mikil umferð er á
brautunum, hafa Randarikjamenn
jafnvel lagt tvöföld brautarspor til
þess að flutningar þeirra geti geng-
ið tafarlaust áfram,
Greininni fylgir svo skýrsla, sem
hermálaráðherra Bandaríkjanna,
Baker, sendi Wilson forseta um her-
mannaflutninga frá Bandáríkjunum
til Frakklands i. júlí í sumar. Þar
segir, að fyrsta herflutningaskipið
hafi farið frá Ameríku 8, mat 1917.
en á því var mest hjúkrunarlið. Pers-
ing hershöfðingi lagði á stað meö
sinn flokk 20. mat 1917. Frá þeim
tíma og fram til 1. júlí í sumar hafa
herflutningarnir að vestan verið eins
og hjer segir:
1917 fóru í maí 1.718 menn, í júní
12.261, í júlí 12.988, í ágúst 18.323,
í september 32.523, í október 38.252.
i nóvember 23.016, i desember 48.840.
— 1918 fóru: í janúar 46.776, í fe-
brúar 48.027, í mars 83.811, í april
117.212, í maí 244.345, í júní 276.372.
Alls eru þetta t.004.464 hermenn, en
seint t september var talan oröin, eins
og áður hefttr sagt verið, t.750.000.
Furðanlega litlar misfellur eða slys
hafa orðið á þessum miklu herflutn-
ingum austur um hafið. Heyrst hefttr
þó, að fyrir miðjan síðastl. mánuð
hafi kafbátar skotið niður 3 herflutn-
ingaskip í fylgd herskipa og er sagt
að töluvert kveði nú að kafbátahern-
aði vestur við Amertku. Ein sagan
um hann er á þessa leið: Þýskttr kaf-
bátur hafði tekið vopnaðan Banda-
ríkjabotnvörpung, tekið til sín skips-
höfnina og sett aftur kafbátsmenn
yfir t botnvörpunginn og sent hann
norður á fiskimiðin við New-Found-
land, en þar sökti hann 50 botnvörp-
ungum. Hernaðaráhuginn kvað fara
sívaxandi i Bandaríkjttnttm. 12. f. m.
komu þar í gildi lög, sem ákveða,
að skrásetja skuli til herþjónustu alla
útlendinga, sem fast aðsetur hafa
tekið í ríkinu.
Síldarkaupin á Reykjarfirði.
Fyrir nokkru reis mikið umtal
um það í sunnHn af blöðunum,
að 3 þingmenn norðanlands, Guð-
jón Guðlaugsson, Magnús Pjeturs-
son og pórarinn Jónsson keyptu
í vor síld, sem enska stjórnin átti
liggjandi á Reykjarfirðj, og seldu
aftur bændum norðan lands og í
Borgarfirði til skepnufóðurs, og
var ráðist á þingmennina með
megnum ónotum fyrir það, bæði
i aðsendri grein í „Vísi“, frá
Hólmavik, og í ritstjórnargreinum
í „Tírnanum“, að þeir hefðu selt
síldina of dýrt, þ. e. á 18 kr. 25
aura til 20 kr, tunnuna, þar sem
landstjórnin seldi þá síld, sem hún
keypti siðar af ensku stjórninni, á
15 kr. tunnuna, og líka hitt, að
Norðlendingar hefðu verið látnir
greiða hærra verð fyrir síldina en
Borgfirðingar. Stóð deilan um
þetta hæst um það leyti sem auka-
þingið átti hjer setu í haust. Lögr.
spurði einn af hlutaðeigandi þing-
mönnum, Guðjón Guðlaugsson, um
málið áður en hann fór heim af
þingi. Hjelt liann að árásirnar
væru gerðar i þvi skyni, að spilla
vinfengi kjósenda í Húnavatns-
sýslu og Strandasýslu við þing-
menn þeirra, þá þórarinn Jónssou
og Magnús Pjetursson. En sögu
málsins sagði hann vera í fáum
dráttum þess:
í síðastl. júnímánuði voru ís-
lensku stjórninni boðin kaup á allri
síld ensku stjórnarinnar hjer á
landi, um 50 þús. tunnum, og átti
tunnan að kosta 20 kr. Boðinu var
þá hafnað af forstjórn landsversl-
unarinnar. Nú vildu þingmennirnir
koma í veg fyrir, að síld sú, sem
enska stjórnin átti við Húnaflóa,
yrði seld lil burtflutnings þaðan
án þcss að bændum þar í nærsveit-
um gæfisl kostur á að kaupa hana
til fóðurbætis, ef þeir vildu. peir
rjeðust því i að kaupa þá síld, sem
lá á Reykjarfirði, rúml. 3500 tunn-
ur, og buðu hana bændum þar
nyrðra fyrir 20 kr. tunnuna. En
salan varð minni þar nyrðra en
þeir höfðu gert ráð fyrir. par á
móti gerðu Borgfirðingar boð í all-
mikið af síldiuni, og með því að
þeir gerðu svo stór kaup, fengu
þeir afslátt á verðinu, tunnuna á
18 kr. 25 au. En síðar varð það
úr, að landsstjórnin keypti sild
ensku stjórnarinnar á Siglufirði og
Eyjafirði á 15 kr. tunnuna og seldi
út með sama verði. J?ingmennirnir
höfðu þá selt alla Reykjari'jarðar-
síldina með því verði, sem að ofan
er nefnt. í „Tímanum“ hafði verið
sagt, að þeir hefðu keypt síldina
með sama verði og landstjórnin,
eða ekki hærra verði. ]>ar til svara
þeir því, að þetta sje öðrum óvið-
komandi, en söluverð þeirra á síld-
inni sje lágt, er metið sje gildi
hennar til fóðurbætis, enda þótt
landstjórnin selji sömu vöru lægra
verði. Tunnurnar muni mega selja,
er þær hafi verið tæmdar, á 0 kr.
hverja. J>að hafi ekki verið áhættu-
laust fyrir þá í byrjun, að gera
kaupin, og þeir hafi orðið að borga
út síldina þegar i stað. Einnig verði
að gera ráð fyrir ófyrirsjáanlegum
vanhöldum. Fyrir það, að taka á
sjálfa sig fjárhagshættu til þess að
halda síldinni á Reykjarfirði, svo
að hún gæti komið Húnaflóahjer-
uðunum að notum, telji þeir sig
eiga fremur þökk skilið af Hjeraðs-
búum en óþökk.
Rftir að þetta var skrifað hefur
Lögr. heyrt að fjelag manna á
ísafirði hafi keypt síld þá, sem
enska sljórnin álti þar, yfir 4000
tunnur , og selt í ísafjarðar-,
Barðastrandar- og Dalasýslum á
20 kr. tunnuna, eða fyrir sama
verð og þingmannasíldin var seld á
norðan lands, og höfðu ísfirðing-
arnir selt síld sína, eins og þing-
mennirnir, áður en landsjóðssildin
kom á markaðinn.
„Undir ljúfum lögum“ heita ljóð-
mæli eftir Gest, sem nú eru í
prentun.