Lögrétta - 02.10.1918, Blaðsíða 3

L Ö G R >F. T T A
165
Igrir hausiið og íetarán:
Karlmenn
Ungiinga
Urengi
stórt úrval.
fyrir Karlmenn, TJnglinga og Drengi,
Vetrarfrakkar fyrir
Haustfrakkar
Regnfrakkar
Regnkápnr
OHartreflar og Silkitreflar, fallegt úrval.
Hálstan, stfft og lint, stórt urval.
Gnmmi-hálstan.
Manchettskyrtnr, hvítar og mislitar, stórt úrval.
Hattar, Húfnr, nýjasta tíska.
Verkmannabnxnr, Sportbnxnr.
Flanels Mollskinn, hið rnarg eftirtpurða er aftur
komið.
Stormfatatan, kr. 3,öO og 5,00 pr. meter.
Vörur sendar kringum ait land
gegn eftirkröfu.
L. H. Muller.
Anstnrstrsti 7.
Eftirmæii.
Frater Markus Guðmundsson,
cand. phil.
Hinn 7. ágústmánaíSar síöastl. and-
aöist Markús Guömundsson úr
Reykjavík á prestaskólanum í Oir-
scbot í Hollandi. Hann var fæddur
20. nóv. 1896. Foreldrar hans évu
GuSmundur skipstjóvi Kristjánsson
og Ingibjörg Guörún Jónsdóttir, er
bæöi bfa hann.
Frater Markús Guömundsson sál.
fluttist af landi burt áriö T909 og fór
til Schimmert i Hollandi til þess aö
lesa viö prestaskólann þar. b.ftir aö
hafa veriö full sex ár á þeim skola.
tók hann ágætt próf í ..Poesis og
Rhetorica“ og varö stúdent.
Árið 1915 dvaldi hann í Meersen í
Hollandi og varöi hann því einknm
til þess aö athuga rækilega, hvort
hann ætti aö veröa. prestnr og fyndi
köllun hjá sjer lil þess. Þegar áriö
var liöiö, valdí hann af frjálsum vilja
aö ganga þá braut og var þá innrit-
aöur t hærri prestaskólann í Oirschot
i Hollandi. Eftir tveggja ára nátn
tók hann próf í „phiIosophia“ meö
ágætis vitnisburöi. \ arö Itann þa
„candidatus philosophiae".
Markús sál. átti enn þá 4 ára nátn
eftir í guöfræöi, áöur hann stigi hiS ,
mikilsveröa spor — aö taka prest-
vígsltt. Því miöur attönaöist honnm
eigi aö fá þá ósk.sina ttppfylla. því
aö drotni þóknaöist aö kveöja hann
lil sín hinn 7. ágústmánaöar 1918.
Markús var cinkar vel gefittn og
otuli maöur, hógvær og ljúfur viö
alla og var hann i þau 9 ár. setn hann
var viö rtám nijög vinsæll meöal
skólabræöra sinna og allra er kynt-
ust honum. Foreldrum lians og ætt-
ingjum er því mikill harnntr í frá-
falli hans, og öörum þeítn, er hann
þekttt og ekki síst himtm kaþólska
söfnuöi hjer. sem hann óskaöi af
hjarta aö lifa og starfa fvrir. Fiu-
hver síöustu orö hans, áöur en hatm
gaf upp öndina vortt þatt. aö hann
fórnaði meö gleöi lífi símt í þarfir
kirkjunnar og fósturjaröarinnar. —
Hans hefur veriö niinst mjög vin-
samlega t hollenskum hlöömn og rit-
um, og fluttar myndir af honum á
banasænginni.
Meöal annara mintist holíenska
hlaðiö „Die Tyd“ Itans á jtessa leiö:
„Árla morguns 7. ágúst þ. á. andaöist
hinn ærtiverðugi Frater Marktts Guö-
mundsson t prestaskólanum í Oirs:
chot. Hann hlaut rólegt andlát í auö-
mjúkri undirgefni ttndir guös vilja.
Fráfall jtessa manns er mikiö tap
fyrir þetta prestafjelag og einkum
þó fyrir starf þess á íslandi. Markús
Guötmtndsson var íslendingur og
einn af hinum fyrstu tslendingum,
er aftur tóku kaþólska trú. Sjö ára
garnall geröist hann kaþólskur á-
samt foreldrum sínum. Hann haföi
mt dvaliö 9 ár i Hollandi viö aö læra
til prests í stofnunum þessa presta-
fjelags í Schinimert. Meersen og
Oirschot. Heföi guö gefiö honum
lengra lif, nutndi hann sjálfsagt hafa
orðið annar innfæddi íslenski prest-
urinn eftir siöaskiftin.‘‘ Og vjer jror-
ttm aö hæta því viö, aö ef gttö hefði
veitt homtni þá mikltt náð að veröa
kajtólskur prestur, |iá myndi hann
hafa unnið margt og mikið kirkjtt
sinni til gagns og landi sínu til sóma.
Hvíli hann í friði. Amen.
Frá aldaöðli.
Eftir Pál Þorkelsson.
(Framh.)
Er of djúpt tekið í árinni að segja:
Þúsundum eöa jafnvel miljónum alda
seinna en hin fyrsta jarðlífs-fruin-
vera? ? ? Sje hin aljtekta og nú á dög-
um alment viðurkenda framþróunar-
kenning rökstæö (logique) og j-jett í
grunngildi síntt um ttppruna, vöxt og
viðgang heimsins, o. s. frv., ])á er j>aö
auðsætt, að maðurinn eöa mannkynið
í heild sinni á aö eiga fyrir höndum
á ókomnum öldttm óhjákvæmilega,
fastákveöna og frumlögmálsbundna
þreytingu og framþróttn til fullkomn-
unar, bóta og blessunar.
Þaö eitt cr áreiðanlega víst. að
manntilveran hjer á jÖrðtt er marg-
falt ehlri en óÖalshugtakið, sem er
attðvitaö ávoxtur einhverrar revnslu
°g þekkingar, — en á undangenginni
reynslu og þekkingu eru aftur bygö-
ar reghtbundnar niöurskipanir á eign-
ttm og umráðmn manna afmældum og
lögákveönutn jaröeignum og híbýlum
eöa byggingum vfirleitt. o. s. frv.,
— en jtess konar niöurrööun og á-
nefningar hafa smátt og smátt komist
i framkvæmd, — já, löngtt eftir Jráð.
aö mannfrumbyggjar jarðarinnar yf-
irleitt voru algerlega hættir aö búa
hálfnaktir . eöa vaföir loöskinnttm t
helium og grjótbyrgjum, og J)á er
rdlttr steinaldarlifnaöur nuuma var
Töngtt genginn fyrir ætternisstapanh.
Af ofangreindttm áslæöum, er j>aö
degintttn ljósara að oröin: óöal = arf-
lcifö og öðli í merkingunni eöli (na-
ture, caraetére, acabit), eöa upprtmi
(brigine) eiga ekkert skylt hvort viö
annaö, og þar af leiöir aö timabiliö
milli hinnar ráöfvrirgerött eöa imynd-
röu heimssköpunar og framkomu
mannlífsverunnar hjcr á jörðit og
óðalshugtaksins meöal jaröbúanna er
meö ölht ósamj)ýðanlegt, og má með
sanni aö segja, aö ]>ar sje æði-langt á
mt-lli fjöss. og bæjar.
NB. öðli er afböktm cöa latmæli
(patois ) af: röðli, sem er eintölu-
þágufall af röðull, = sól. (Sjá hjer
ttm nákvæmari skýringar seinna).
í sambandi viö lúð oftnefnda orö:
óðal, þætti mönnttm máske ekki tneö
ölltt úr vcgi. aö drepið væri lítiö eitt
á hinar belstú og clstu upprnna-get-
gátur og pröa-afleiöslur. matina. hvaö
viökemur orði þessu.
Bæöi á forn- og nýnorskit beitir:
óðal Odel, þ. e. ættmaima-eignarrjett-
ur að jaröeign : á sænsktt: odal, |>. e.:
ættmannaeign, (Stamgods); eígn:
feöralieitnkynni: jaröeign ; fööttrland :
arítökurjettitr (Odelsret), smbr. á
engilsaxnesktt: óþel eöa: eþel, Jr. e.:
heitnkynni, [fæðingarland] : á forn-
saxtt. óthil, j). e. arfttr, arftaka, (Arve-
gods) ; á forn-háþýsku: ttodel, j). e.
arftaka, arfttr.
Álitið er af suimtm að frummerk-
mgtt orösins óðal sje að finna í forn-
norrænu ljóöamáli og ]>ýöi jiar: 1.
lunderni, lundarfar, skapferli, skap-
lyndi (á dönsktt: Naturbeska.ffenhed;
Sindsheskaffenhed) ; 2. eðli, aðal
(á dönsku: Natur, Væsen).
Aftur .ltafa af þessari seinustu
merkingu orösins myndast afleiösltt-
merkingar, sv.o sem : ælt, ætterni. ætt-
göfgi, aöal| 11, smbr. á dönsktt: Adel:
sbr. á jtýsktt: Adel, þ.e. ættgöfgi.tign,
j>. e. vera af tigrium ætum, tiginbor-
inn, sntbr. á norsktt: Folk = Adel,
sem jtýöir á norsktt i orö-fyrir-orös-
merkingu : kjernved, á ísl. máttarstoð,
máttarvíður, máttarstólpi: á frönsktt:
dttratnen : á dönsku : Kjærnetræ.
Hin allra-elsta og frumlegasta
merking þessa orðstofns, er talin aö
vera: innýfli, eins og sjá má af hin-
úm forn-háþýsku skyldleikaoröum:
inuodili og inádiri, ]>. e.: innýfli, inn-
vols, fslæng. Skpfs.], sntbr. á grísku
he-tor, ]>. e. hjarta, smbr. á indó-ger-
mönsktt étor. þ.e. hjarta, smbr. gríska
oröiö: he*tron, ]>. e. kviöpr, 0. s. frv.
Meö tilliti til orösins: alda-óðal, þá
skal ]>að sérstakega tekið fratit, aö
grunn- eöa frummerking þess viröist
beinlinis vera — i orð-fyrir-orösmerk-
ingtt: aldafrjeign, j>. e. eignarumráð,
sem gilda eöa vara ttm aldarskeið,
smbr. ævi-eign = yign um aldur og
ævi, = eigtiar- og umráðarjettur ævi-
langt, smbr. latneska orötakið: fund-
us avitus, (eiginlega: ævi-jarðeign)
= allodium á latínu, |>. e. sjálfseign,
smbr. hinar eldri latnesku orömyndir
ttm sania efnj, nefnilega: allod, alode,
alodis, ood = óðál, smbr. á forn-
teyvtónsku: alþ-oda!: á gotnesku:
alþ-odal, = aevum, smbr. á frönsku:
,,alleu“ eöa: „franc-a1Ieu“, ]>. e. arf-
geng eign laus viö afgjald og frj fyrir
öllttm kvöðttm, (á frönsktt: propriété
héréditaire, et exempte de toute
redevance, et affranchie de toute
scrvitude). „Ok ef eigí er leyst intiatt
j.riggja velra, |>á verðr sú jörö hon-
ttm að alda-óðali.“ Diplomat. Norva-
gicum I. -129. „Til æfínligrar eignar
ok alda-óðals.“ Diplomat. Nv. III. 88,
i ensktt: for overlasting possession
and alhxiial tenure.
Af |>ví, sem hjer að ot’au er tekiö
íram, má fyllilega ráöa, aö orðið:
„alda-óðaH' hefur tö citts verið tiotað
cða viðhaft um lífstíðareign og afnot
hvers einstaklings út aí fvrir sig eöa
j>a ttm fleiri ættmenni i senn, eða tneð
öðrum orðum: hver einstök öld eöa
hvert einstakl aldartímabil hefttr
verið j>:tð lengsta æviskeið, er menn
alitu að nokkur maöur gæti náö, og
eftir ]>ann tima væru hín persómtlégu
eigna-afnot hvers eins af (alda)-
óðalinu með öllu horfin úr sögunni,
—• ett oröiö : „alda-óðal“ (ekki: aldar-
('iöal) ketmtr fyrst fyllilega' sem sann-
— eða rjettnefni til rjettar síns, þegar
niðjar eða ættmenni taka við af hin-
um látna. og virðisl j>vi Jiessi skiln-
iiigttr á orðimt vera í fulht samræmi
við hiö íslenska máitækk ,,þá ökl
cr liðin, alt er gleymt," eöa: ,.aö
htmdrað árum, alt er gleymt,* 1’ smbr.
á frönsktt: aprés cent ans écoulés.
rouhlil, eöa: dans cent ans nous
n'attrons plus de sottcis; á dönsku:
„om luindred' Aar er ;d I ing glemt."
NB. Með tilskipun jiann 29. nóv-
ember 1622 var liitt tiorska óöalslög-
gjöf innleidd á íslandt.
( h'ramb.)
Athugasemd. Préntvillur þær, er
koma ívrir í ritgerðinni: Frá alda-
öðli í Lögrjettu 25. sept. J). á., ertt
jjessar: t. málsgr. 9. 1. eöa þá, 1. eöa
frá; 4- niálsgr. 3. 1. eiua, l. etnna; 7.
I þýðir, 1. þýði; 5. málsgr. 5. 1. ein-
tölú-þágufallshugmynd, T. eintölu-
þágttfallsmynd: 6. málsgr. T4. 1.
gevmsins, 1. geimsin.s; 42. lína jarö-
lífsfrumkenning 1. jarðlifs-frum-
vera ? ? ? —
NB. Hjer á eftir átti aö bvrja ný
málsgrein og ný lína, en haíöi af
vangá falliö úr viö Steypusetning-
ttna, og cr hyrjttn málsgreinarinnar
þannig: Sje hin alþekta og almcvit nú
á dögttm viöurkenda framþróunar-
kenning .... o. s. frv,
Niðurlagsmálsgrein nefndrar rit-
geröar í|). e. frá 25. sept.), sem byrj-
ar Jiannig: „Er ofdjúpt tekið i ár-
inni. að segja: ..,.“ o. s. frv„ kem-
ttr nú í jtesstt hlaði setn t. málsgrein
á ,,Framh.“ ritgerðarinnar.
Frjettir.
Tíðin. Kttldttmtm mikltt. setn geng-
tð hafa allan septembermánuð, er nú
lokiö, komin sunnanátt, hlýindi og
rigning tvo siöustu dagana.
Ríkharður Jónsson hefur haft opna
fjölbreytta ntyndasýningu i Barna-
skólahúsinu mt aö undanförnu. \'ar
þar margt af mótuöum mannsandlit-
um, sem homtm lætur, cins og kunn-
ngt er, mjög vel aö gera, teiknuöum
myndum og útskuröi. Andlitsmyndir
voru þar m. a. teiknaðar af Sig. Jóns-
syni ráðherra og Guðnt. Friðjónssyni
skáldi, báðar mjög vel gcrðar, og
margar mvndir úr Jijóðsögunum, eöa
hugmyndir í þeirra anda. skyldar
niyndum Gttöm. Thorst., eti þó meö
öðrttm hlæ og annari hugsun á bak
viö. Skoptnyndir eða glensmyndir
voru þar einnig. Fin af alkitnmtm
manni á Austurlandi. og stendur þessi
visa neðan viö:
Gvendur Bjarna kendur knár
kostuiU flesttun búinn
bilar ei hót, þótt bragöi tár,
bíldóttur og snúinn,
Ríkharöttr er fjölhæfur maðttr og
snillingur i sinni ment, en erfitt aö
segja, hvað honum láti best aö gera.
Fiskiskip til Englands. Fiskiskipin
fslendingur, \ aranger og lielgi
magri eiga að fara hjeöan til Fng-
lands inttan skams og stunda þaðan
fiskiveiöar meö íslenskum skipshöfn-
utn.
„Esbjerg“ og kafbátur, Gufttskip-
iö „Esbjerg'* kom hingaö frá Khöfn
25. f. m„ og var það stöðvað af kaí-
báti skamt frá Noregi, en slept, er
kafbátsforinginn fjekk að vita, hvert
j)aö ætlaði.
ólafur Rósenkrans leikfimtekenn-
a.ri er orðinn dyravörður báskólans
i stað Jónasar sál. Jónssonar,
Kjöt og sfátur. Verð á því er uú
auglýst Iijer i Rvik eins og hjer seg-
ít: Kjöt al sauðttm og geldum ám
kr. 1.54—1.66 kílógr., af 1. flokks
dilkum kr. 1.54» af rýrari lömbum,
milkum ám og öðru fje, kr, 0.80—
1.40, Mör kr. 3.10. Slátur itr sauðúm
og geldttm ám kr. 2.50—3.25. Úr
veturg. fje, lömbum og milkttnt ám
kr. 0.80—1.75.
■ \ Akttreyri var verð á kjöti nv-
lega kr. 1.50 kílógr, Mör kr. 3.00.
Fiskverkun Ameríkumanna. I'iski-
fjel. íslands sendi Jón Einarsson frá
Stykkishólmi til New York með Gttll-
fossi nú síðast til þess að læra fisk-
verkunaraðferðir Ameríkumanna og
hagttýt itig fi sk i ú rga 11 gs.
Rafmagnsstöðin. Á bæjarstj.fundi
26. f. m. voru samþyktar til fullnuStu
tillögur þær, sem prentaðar voru í
siöast tbl. utn bygging rafmagns-
stöðvar handa Rvikttrbæ.
Sala á ísl. kjöti. Bretar hafa til-
kynt útflutningsneíndinni hjer, aö
.þeir afsali hjer kaupurium á kjötinu
hjer á landi i haust.
Fisksala í Englandi. „Njörður"
hefttr fyrir nokkrum dögum selt afla
sinn þar fyrir 7800 pund sterl. og
„Víðir“ hefur selt þar fyrir 6785 pnd.
sterl.
Þilskip Hafnfirðinga 3 eru nýkom-
itt irin, „Surprise” með 25 þús., „A,e-
orn” með 20 þús. og ,,J .iaraldttr“ meö
18 þús.
Steingr, Matthíasson læknir er nú
albata eftir botnlangaskuröiim,
sem geröttr var lijer á honum ný-
lega. Síðastl. sunnud. hjelt hann hjer
fyrirléstur um lækningar forfeöra
vorra, fróðlegan og skemtilegan, og
var geröur að honttm besti rómur.
Þessi fyrirlestur mun bráþlega birt-
ast í Lögr. eöa Qöni.
Landsbankiun. Þar er skipaður
bankastjóri frá 1. þ. m. L. Kaa-ber
stórkaupmaður i staö Björns Krist-
jánssonár.
Embættispróf í læknisfræði bafa
nýlokiö hjer við háskólann Hinrik
1 horarensen frá Akttreyri og Jón
Bjarnasön frá Steinnesi, báðir með
1. eink.
Kennaraskólinn. Jónas jónsson írá
Hrifltt hefur fetigið lausTi frá kenn-
arastöött sinni þar, en Ásg, Ásgeirs-
soti kattd. theol. ér settur þar attka-
kennari í ltans stað frá 1. þ. m,
Mjóafjarðarprestakall er augl, laust
og veitist Trá næstu fardþguui. Um-
sóknarfrestur til 25, okt.
Hámarksverð á kartöflum, Þvi
hefttr verið hreytt frá því, sem áður
var. Það er nú sett 38 au, pr. kilógr.
í heildsölu, og 44 au. í smásölu á
svæðinu milli Hitarár og Skeiðarár,
en annárstaðar á landinu 42 att. i
heildsölú og 48 í smásölu,
Hrútasýningar. Jón Þorbergsson á
Bessastöðum fer í haust ttm Borgar-
fjarðarsýslu og Húnavatnssýslu og
verður jtar viö hrútasýningar.
Húsavíkurlæknishjerað. Þar er
skipaður læknir frá 1. ]>. m. Björn
Jósefsson áðttr settur læknir i Axar-
fjaröarhjeraði.
Prentsmiðjan Gutenberg hefur veitt
öllum starfsmönnum sínum dýrtiðar-
uppbót, 200 kr. fjölskyldumönnum,
100 kr. einhleypingum, nemendum 50
kr. og sendisveinum 25 kr.
Leiðrjetting. í greininni „Eiríks-
jökull" i 43. tbl. Lögrjettu eru þess-
ar skekkjur: í 2. dálki greinarinnar,
7. línti aö neðan stendur „og lítill“
fyrir; o f 1 i t i 1 (utn skip), og i nið-
urlagi kaflans stendur: en þó
munu þeir ltafa veriö á skipinu, og
ckki all-fáir, sem e k k i þótti hún
(sjóferðin) oröin nægilega löng.“
Þessu auðkenda „ekki“ er ofaukiö.
Eiríksjökull.
Ferðasaga eftir Guðm. Magnússon.
Frh.
Frá sjó til f.jalla.
A fcrð minni ttpp eftir lijerað-
inu bar ckki margt til líðinda. Eitt-
hvað verð jeg þó að telja.
Jeg kom að Ferjukoti. Húsbónd-
inn þar var nýkoniinn heim úr
veiðiför norðan af heiðum, ásarnt
3 mönnum öðrum. Höfðu þeir ver-
ið 1 daga að veiðiun í pverá þar
norður frá og fengið t o n 11 af laxi.
Borgfirðingar eru þvi ekki óvanir,
að sjá framan í laxiun; þó þótti
þeltu allmiklum liðindum sæta.
Jeg kom að Hvítárcöllum, sem
eittu simii ekki alls fyrir löngu var
baróUssetur. Hcfur engu höfuðbóli
landsins hlolnast sá franii á seinni
öldum. Hvitárvellir ciga framann
tulikomlega skili'ð. þvi að betri jörð
og húsældatTegri er engin lil hjer
á landi. Húsbóndinu þar ætti vafa-
hiusl líka þann heiður skilið, að
vera gerður að baröni, þvi að það
ciga allfleslir Borgfir'ðingur, þeir
sem jeg lief kvnni af.
Jcg kom ttð Hvitárbakka, þar
sem Sigurður Jhu-ólfsson hefir lýð-
skóla sinn. Hann var i'itl sinn kall-
aðnr lýð b á s k ó 1 i. og henti þá
ýtusa það, að kalla Sigurð pvófess-
or. þar er staðarlegt heim að líta
og sjest skölinn viða að úr hjerað-
inu beggja megin Hvítár. livítár-
bakkaskólinn cr cinstakl dtcmi um
það. hvað eiubeitlur vilji og orka
efnalítils niannsfær til vegar kom-
ið. |?ólt ekki sje á anhað litið en
þessar byggingar, þá er það undra*
vert.livcrsu hann hefur fengiðþeim
upp komið með sáralitlum stvrk.
Fn þar gcfur c'innig að Jíta aihnikil
bókasöfn, náttúrugripasöfn og
kensluáhöld, Sigurður sýnir það